Shtatë serbët dhe Shvejku

DASHNOR KOKONOZI

Për herë të parë ata i ndeshëm në ashensorin e hotelit “Komfort”, midis një lagjeje qendrore dhe daljes unazore, në lindje të Pragës. Pas një rrugëtimi prej gati 1 300 km, pothuaj pa u ndalur fare, në kokë ndienim një zhurmim lodhës, sikur të ishim ende në makinë. Kjo qe arsyeja, që megjithëse kisha përshtypjen se i njihja gjuhët e asaj ane të Ballkanit, nuk e kuptova fare kombësinë e atyre shtatë burrave, që duke folur me zë të lartë, nxituan të futen në ashensor, pas nesh. Hodha sytë nga tabela e vogël, ku qe shënuar se ashensori kishte kapacitet vetëm për nëntë vetë dhe gjysmën e përbënim tashmë ne që kishim zënë vend aty, po qe e kotë. Ata u ngjeshën njëri pas tjetrit dhe hynë të shtatë. I fundit, që shtyu më fort ishte një shtatshkurtër, me flokë ngjyrë ndryshku, që mollëzat tejet të dala dhe sytë pak të tërhequr anash, nuk të linin dyshim për një sindromë trizomike. Më erdhi keq, kur e pashë si e zuri paniku se mos mbetej jashtë dhe u ngjesha pas të tjerëve, që t’i hapja vend edhe atij. I gëzuar, ai më pa me mirënjohje dhe pëshpëriti një: “Hvala”. Tashmë isha disi më i qartë.

Nga dritarja e dhomës dukej se koha po mbante mirë. Të nesërmen ishte 1 Maji dhe gjithçka premtonte një fundjavë të mrekullueshme.

Mua më dukej sikur dija diçka më shumë se të tjerët për këtë qytet, sikur e kisha parë dikur. Dhe mendoja se kjo lidhej me tregimet gjithë pasion të disa miqve të mi të orkestrës simfonike të Radiotelevizionit e veçanërisht të ndjerit Viktor Shiroka. Ai kishte kryer studimet në atë qytet e, sa herë binte fjala më fliste me aq nostalgji, aty në korridoret e Radios, gjatë pushimeve të shkurtra për një cigare a kafe.

Duke bërë përpjekjet më të mundshme të largonim nga vetja imazhin e turistit japonez, që nxiton me kokën lart dhe me aparat fotografik në dorë mitralon të gjithë tullat e qytetit, ne që në fillim rrethuam me laps disa nga vendet e monumentet më të përmendura.

Me një bindje të tillë në kokë, i ramë qark qytetit, hëngrëm diçka shpejt e shpejt në një restorant popullor, ndaluam pak aty ku më 1787 u shfaq premiera e “Don Zhuanit” të Moxartit, kaluam përmes sheshit të famshëm “Vanceslav”, nga ku e gjithë bota kishte ndjekur në TV zhvillimet e Revolucionit të Kadifenjtë, i hodhëm një sy orës së famshme astronomike, që po kthehet në një ikonë të Pragës dhe diku nga mbasditja, me nga një shishe uji në dorë nisëm t’i afrohemi qendrës së tij të vjetër, asaj që çekët e quajnë Stare mesto.

Në të vërtetë, edhe rrëfimet më të bukura e më të përkryera për Pragën nuk japin as imazhin më të zbehtë të këtij qyteti të mrekullueshëm, të cilin çdo njeri duhet ta shohë të paktën një herë në jetën e tij. Vetëm pasi e ke vizituar, kupton se rendi i qytetërimeve dhe qyteteve që ke pasur deri atë çast në kokë, nuk do të jetë më ai i pari.

Kur nata ra dhe dritat u ndezën, kur rrotull nesh të gjithë turistët po vinin pak rregull brenda endjeve të stilit ku të na shpjerë era, kur këmbët i ndienim pak si më të rënda se në mëngjes dhe etjen nuk na e shuante më vetëm uji në shishe i Voltavës, nxora disa adresa që i kisha kopjuar në doracakët turistikë dhe i ftova të gjithë të niseshim drejt rrugës “Cilnea”.

Aty gjendej hani “Malostransko pivnice”, që bënte pjesë në një kompleks tavernash, të cilat ishin pagëzuar me emrin e Shvejkut, personazhit mitik të Jarosllav Hashekut. Nga jashtë asgjë nuk të linte të dyshoje se aty do të gjeje një kopsht të hapur, ku qenë rreshtuar disa tavolina të mëdha, si të atyre haneve të qëmoçëm.

E para gjë që të afronin aty ishin disa gota birre të një madhësie tronditëse, të mbushura me pijen më të njohur çeke, me Pilsnerin e saj të famshëm, që me sa dukej mbante emrin e qytetit ku prodhohej, tabelat e të cilit na i kishte zënë syri diku në autostradën midis Pragës dhe Nurembergut.

Kur birra e parë u avullua, pa na lënë as buzët të lagura dhe e dyta po i afrohej fundit, pashë diku tutje një gotë, ende më e madhe se e imja, që ishte ngritur lart dhe po lëkundej në ajër. I habitur vura re se ishte ai pikakuqi i ashensorit të hotel “Komfortit”. E përshëndeta duke ngritur dorën, por vura re se ai nuk po lëvizte vendit. Akoma më keq. Edhe gjashtë vetat e tjerë nuk reaguan fare nga përshëndetja ime dhe po qëndronin me gota në dorë. E mora vesh. Ngrita edhe unë gotën time dhe e tunda në ajër. Mesazhi arriti në vend, ata lëshuan një britmë entuziaste dhe me mjaft brio nisën të rrëkëllejnë gotat e tyre, duke shqiptuar diçka si veseli...

Mbase kisha bërë atë që nuk duhej të bëja se pak minuta më pas, pranë tavolinës sonë qëndroi një kamerier me pesë gota birre, për mua dhe miqtë e mi. I keni nga ata atje, iu përgjigj ai shprehjeve të destabilizuara të fytyrave tona. Ktheva kokën dhe pashë përsëri bashkëvuajtësit e ashensorit, që këtë radhë ishin ngritur në këmbë dhe po prisnin përsëri me gota në dorë. “Është një zakon ballkanik”, - u shpjegoi ime shoqe miqve tanë. Ata ngritën gotat, fort të mallëngjyer që nuk e kishin njohur deri atë çast atë çudi orientale dhe këtij veprimi të tyre iu përgjigjen menjëherë shtatë personat e tavolinës tjetër, që i rrëkëllyen gati si me komandë gotat e mëdha si bidonë që mbanin në dorë.

“T’u dërgojmë edhe ne një gotë”, - tha dikush nga të tavolinës sonë, gjë që unë e kundërshtova menjëherë. “Nëse nuk duam që të kalojmë gjithë natën duke pirë këtu me ta, duhet ta lëmë me kaq”, - thashë. Por ideja ime nuk u prit fort mirë, madje as që e plotësoi qëllimin fillestar. Tri minuta më pas, dy prej atyre personave po qëndronin më këmbë pranë tavolinës sonë. Ishte ai flokëkuqi dhe një tjetër, që ngjante fort i prekur. Arsyen e kuptova shumë shpejt.

- Jam shumë i gëzuar, bile më vjen të qaj, - foli në një anglishte jo të keqe, po ku ndihej qartë një theks sllav, - kisha ëndërruar kaq kohë të pija birrën që kishte pirë Shvejku dhe ja më në fund!

- Shvjeku jam unë, - tha kamerieri dhe ne qeshëm të gjithë.

Duke mos ditur ç’ të themi, kthyem edhe ne gotat dhe sytë i mbërthyem te pjatancat e mëdha që kamerieri po rreshtonte në tavolinën e madhe prej druri të pagdhendur. Kur po mendoja se nuk kishte asgjë më simbolike se ato pjatanca që të provonte se Çekia si vend i Evropës Qendrore thithte kulturat e të katër pikave të horizontit, sepse në to gjeje që nga qebapi, petullat, qoftet, gjiza, e ku ta di unë deri te copat e mishit e të mëlçive të gatuar me një lloj dhjami të lehtë, që më kujtoi shijet e Flandrës sime të largët, pra kur po mendoja një diçka të tillë, dëgjova përsëri atë mikun që foli.

- Dhe të mendosh se sot po pimë tamam në atë pijetore ku Shvejku ka tharë aq fuçi birre!

Puna po bëhej serioze, sepse nga fjalët e tij të fundit kuptova se ai nuk po tallej dhe po na shprehte diçka të tillë, duke qenë i sigurt se ne si të huaj që ishim, do t’i kuptonim më mirë emocionet e tyre.

- Nuk besoj se është tamam kështu, - i thashë, me sytë gjithnjë nga pjatanca, duke skicuar edhe një si plan të vogël sulmi nga duhej të filloja.

- Çfarë ?

- Nuk besoj se është e njëjta birrë, - përsërita.

- Po të paktën është pijetorja tij, - tha ai pak i shqetësuar, duke parë nga një portret i madh i Shvejkut, që ishte pikturuar a seco në mur.

- I dashur, mik, - i thashë, gati i dëshpëruar, se me dukej qoftet me të cilat po takohesha pas nja dymbëdhjetë vjetëve, po ftoheshin me shpejtësi, - në mos gabofsha, udhëzuesit turistikë flasin për të paktën njëqind e njëzet pijetore me emrin e Shvejkut, që gjenden në territorin e Republikës Çeke.

- Po diku ai do të ketë kaluar këndej, do të ketë pirë diçka në ndonjë qoshe.

- As këtë nuk e besoj. Nuk ka të dhëna të sigurta që dobar vojnik Shvejk të ketë jetuar ndonjëherë, - fola tashmë me qofte në dorë.

Në të vërtetë të tilla keqkuptime kurrë nuk më kanë shtyrë të krijoj ndonjë paragjykim për ata që i shprehin. Letërsia ka fatin e mirë të lexohet e shijohet edhe pa qenë historian i letërsisë. Te shëtitjet në realitetin njerëzor të personazheve fiktive, të Shvejkut, Don Kishotit etj., shihja vetëm madhështinë dhe gjenialitetin e autorëve të tyre.

Megjithatë, as që do ta kisha hapur gojën fare po ta kisha ditur dëshpërimin që i shkaktoi atij mikut një lajm i tillë. Hodhi edhe një herë sytë nga ne për t’u bindur se nuk ishim tallur dhe u drejtua nga tavolina e tij. Çehrja që i kishte rënë, duket nuk u shpëtoi syve të miqve të tij, të cilët iu mblodhën menjëherë rrotull. Por lajmi se nuk po pinin birrën që kishin menduar në pijetoren që kishin ëndërruar, te të tjerët nuk pati pasoja fort katastrofike. Dhe për ta provuar një gjë të tillë ata i bënë shenjë kamerierit t’u sillte birrat e radhës.

Dhe nuk duhej të kishte kaluar më shumë se njëzet minuta, kur dëgjuam atë që mua m’u duk gjëja më e pabesueshme në botë dhe që në fund të fundit është edhe shkaku që më detyroi të ulem e shkruaj këto radhë.

Pikërisht, aty në zemrën e Pragës së Artë, nën hijen e kështjellës së saj të magjishme gotike, buzë ujërave plot reflekse dritash shumëngjyrëshe të Voltavës, pak metra larg muzeut të Franc Kafkës dhe urës më të bukur në botë, “Karluv most”, me shtatoret e saj të jashtëzakonshme, që të jepnin përshtypjen sikur po ecje nëpër dekoret e një skenografie përrallore, pikërisht mu aty dëgjuam vargjet e një kënge që erdhën nga tavolina e fqinjëve tanë: “Oj Kosovo, Kosovo, zemljo moja voljena...”

Ktheva kokën për t’u siguruar se gjithçka ishte e vërtetë. Kënga vinte vërtet nga fqinjët tanë. Zëri i tyre ishte i mbytur, vjegat e gotave i shtrëngonin në duar si të qenë revolverë dhe kokat i mbanin të ulura, me sy të mbërthyera mbi tavolinë.

Qoftet m’u dukën të ftohta fare dhe sikur mbanin erë të djegur, ndërsa birra u bë e vakët, me shije të amët, si ujë i ndenjur. Gjithsesi, avujt e alkoolit nuk kishin depërtuar aq thellë nëpër lobet e trurit tim sa ta merrja si provokim një akt të tillë. Asgjë nuk fliste për gjësendi të tillë, ata nuk dinin asgjë për origjinën time e aq më pak për pasionet e mia të dyshimta patriotike. Në këto kushte, një luftë e dytë me gota birre për Kosovën, aty në pijetoren e Shvejkut, në zemër të Pragës, atë natë nuk kishte asnjë shans që të zhvillohej.

I dhashë një porosi kamerierit dhe nisa të pres me gotën lart. Kur shtatë gota, natyrisht jo shumë të mëdha, zunë vend te tavolina e fqinjëve, ata ngritën kokat dhe u munduan të më buzëqeshin. Ngrita gotën edhe më lart dhe ata nxituan të rrëkëllejnë menjëherë gotat e tyre, nuk unë nuk nxitova ta pi menjëherë birrën time. Kjo i shtyu ata të më shihnin të habitur dhe të prisnin në heshtje.

Mendova se nuk mund të prisja karta më të mira dhe, duke dëgjuar dikë që po më pyeste në vesh nëse vërtet ndihesha mirë, nisa të këndoj: “Oj Kosovo, Kosovo, zemljo moja...”

Shumë detaje të asaj që ndodhi më pas nuk i kujtoj më, por shprehjen që zuri vend te fytyrat e fqinjëve nuk jam gati ta harroj shumë shpejt. Shkurt, si fillim ata u dukën entuziastë që aq papritur gjetën aleatë në hallin që i kishte zënë, por pastaj duket se nisën të dyshojnë për një gjë të tillë, por asgjë nuk evoluoi deri në shtrëngim nofullash a gjësendi kërcënuese. Përkundrazi. Në fytyrat e tyre u rikthye trishtimi. Duket, ishin të gatshëm të besonin se qe fjala thjesht për një akt solidariteti a ngushëllimi. Ngritën përsëri gotat, folën diçka me njëri-tjetrin, por sytë nuk po i ndanin nga ne. Madje edhe kur nisën të dalin, përsëri nuk na i ndanin sytë, ndonjëri edhe buzëqeshte miqësisht, sikur donte të thoshte: “Nuk e dimë se cili jeni, por në fund të fundit më fort jemi gati të pranojmë ta quani ju Kosovën vend tuajin sesa ata që e kanë tani”. Mund të kishte edhe versione të tjera interpretimi, por atë natë unë u mjaftova me kaq.

Të nesërmen i pamë edhe një herë në sallën e vetëshërbimit të mëngjesit. Kur kishim vënë kafetë tona përpara dhe personalisht më kishte mbërthyer stresi i përpunimit të itinerarit të ndërlikuar të daljes nga periferia e qytetit, derisa të kapja autostradën së Nurembergut, vëreja fqinjët që nuk reshtnin me vajtje-ardhjet e tyre te tavolinat e ushqimeve, ku mbushnin pjatat me salsiçe, proshuta, sallame, djathë, kuti kosi, kavanoza reçeli sa besuam se nuk do të kishin më fuqi të ngriheshin nga vendi.

Por me sa duket ishin ngritur pa asnjë shqetësim, sepse kur ne po zbrisnim poshtë me bagazhet në dorë, pamë se ata po prisnin para ashensorit, që të ngjiteshin lart. I përshëndetëm dhe u hapëm vend të hynin. Tamam kur kishin zënë vend brenda në ashensor, u ktheva nga ata dhe në mënyrë recitative, pa melodi thashë: “Kosovo, je zemljo moja”.

Ndërkohë, për të përligjur atë që thashë, mendova se në fundjavat e ardhshme duhej parashikuar të paktën një vizitë atje.

Përsëri ata nuk po dinin si ta merrnin një gjë të tillë, vetëm se në çastin e fundit, dëgjova atë trizomikun që tha: “E di unë, ti je shqiptar”.

Ngrita supet.

- Nuk ka njeri pa të meta, - thashë, duke i shkelur syrin.

Një çast më pas, dera e ashensorit u mbyll si të qe perdja e një teatri kukullash, ndërsa mua edhe për një kohë të gjatë më mbeti në mendje vështrimi i tyre i hutuar...


18/05/2009

standart