Pershtypjet e te huajve per Shqiperine

[helios]

Isha duke lexuar ne newgroup-in free.shqip.tirana dhe hasa ne kete shkrim te nje qytetari gjerman qe ka vizituar Shqiperine ne fund te 2002. Lexojeni dhe juve (perkthimi nuk eshte bere nga une)

Hans-Joachim Lanksch

Lexuesi i kësaj gazete ndoshta e paska hasë emnin tim në lidhje me nderimin
e veprës së Martin Camajt me chmimin ”Penda e Artë”. Javën që shkoi kalova
ca ditë në Tiranë. Një shkrimtar dhe njeri vullnetmirë më bani pyetje në do
të shkruej ndonji artikull, jashtë, për përshtypjet nga vizita ime në
Shqipëni. Pyetjes i shtoi një koment – Shqipënia ka imazh shumë të dobët në
botën e jashtme, koment ky që përfshinte dhe dëshirën e pathanë që të
shkrueja dichka për hir të korrigjimit të imazhit negativ të Shqipënisë.
Një artikull të tillë nuk kam ndër mend me e shkrue. Imazhin e Shqipënisë te
të huejt duhet ta ndreqë vetë shqiptari. Nëse, p.sh., paratë që vijnë nga
jashtë nga fonde ndihmash përfundojnë në xhepa ku nuk duhej të përfundonin,
mysafiri nuk ka chka me ia ba, nuk mundet me shlye as faktin (nëse ashtë
fakt) dhe as përshtypjen katastrofike që e krijojnë skandale të tilla, të
cilat, fatkeqësisht, i ushqejnë paragjykimet e idiotëve antishqiptarë në
botën e jashtme. Për këta, arrogantët nga jashtë që e shikojnë Shqipëninë
vetëm me sy nënchmues dhe që s'kanë qëllim tjetër vechse të gjejnë dukuni
negative, për këta të gjorët di vetëm një ilach – me iu lutë Zotit t'ua
kthjellojë mendjen njerëzve të tillë.
Për lexuesin shqiptar ndoshta nuk do të jenë pa interes ca përshtypje
fragmentare nga vizita rrufe e një të hueji në Shqipëni. Ajo që shihja,
ndëgjoja dhe përjetoja në Tiranë dhe në Krujë i ngjasonte një kaleidoskopi
të madh. Kaleidoskopi, e dimë, ashtë miniaturë që përbahet nga copëna
lara-lara. Në këtë vizitë të shkurtër, Shqipënia m'ashtë dukë një vend plot
kontradikta, befasina dhe ekstreme. Mbasi ishte e para herë që e shkela
tokën shqiptare, për mue qe befasi që duhej të pagoja këtë hap të parë me 10
dollarë resp. 10 euro. Sapo dola nga godina e aeroportit, përballë pashë një
godinë në – ta them kështu – moshë të shtyeme, në ballë të së cilës i lexova
të parët fjalë ”shqipe”: FAST FOOD. Rrugës deri në Tiranë, udhëtari nuk ka
si të mos mendojë se në Shqipëni ashtë tue u ngritë pluhun shumë – në chdo
hap ke LAVAZH. Befasia e parë në Tiranë nuk ishte aspak e natyrës simbolike.
Në kryeqytetin e vendit për të cilin thuhet jashtë se ashtë ndër vendet ma
të vorfuna të Evropës, të bie ndër sy një vorfuni mjaft e chuditshme: në
rrugët e Tiranës ka, me bukur pak përjashtime, vetëm një lloj makinash –
MERCEDES. Për mysafirin nga jashtë nuk qe befasi që e pa qysh mbramjen e
parë përmendoren e Skënderbeut aty ku dinte që duhet të jetë përmendorja e
Skënderbeut, ama qe befasi e vërtetë që në një vijë me të pa dhe reklamën e
madhe vezulluese VODAFONE. Në Tiranë dhe përreth saj, Vodafone dhe AMC duket
janë të gjithëpranishme. Kështu, duket, e ka koha moderne: e pushton një
vend jo më me ushtri dhe topa, por me celularë dhe para të trasha.
Në treg shihen prodhime bujqësore, aq të pashme e të lezetshme sa nuk i ka e
gjithë Gjermania me gjithë chudinat e saja teknike dhe kimike. Në treg,
njeriu i huej sheh dhe një pamje paksa të pakzakontë: pula deti të gjalla,
vu në radhë tok njena krah tjetrës, me kambë të lidhuna, tue ndejtë në tokë,
tue i shikue frikshëm kalorësit dhe tue pritë të shiten e të theren. S'të
duhet shumë fantezi për të gjetë simbolikën e mundshme të kësaj pamjeje.
Përshtypja e përgjithshme nga Tirana? Gjallësi. Për fat të mirë, gjallësi.
Njerëzit lëvizin, veprojnë, jetojnë. Situata duket do përmirësue. Shyqyr,
njerëzit nuk rrinë duerkryq, por lëvizin, veprojnë. Mirëpo, për chudi, të
duket se e gjithë kjo gjallësi bazën s'e ka te parimi SHPRESA, por te INATI.
Duket se shumëkush ndër vetë shqiptarët s'e shikon vendin e tij dhe as me
një fije optimizmi dhe as me optikë pozitive. Duket se u rivendos një
shoqëni klasore autsajderët e së cilës gjallojnë në mes të gjallësisë dhe
s'kanë se si të dalin nga situata e tyne e mjerueshme. Të tjerët vërtiten
rreth e rrotull, gumëzhijnë si bleta, llafosen në celularë, tregtojnë,
ndërtojnë. Nga inati, duket. Duket se pothuej s'ka shqiptar që të flet mirë
për ndonjë shqiptar tjetër po t'i mos takoftë ky grupit, grupimit a
bajraktarit të bashkëbiseduesit tand. Nga ana tjetër, ka dhe asish që
këndojnë – dhe shkruejnë – gjithë ditën se sa i mrekullueshëm dhe madhështor
qenka vendi i shqiptarëve sot.
Si të paraqitet Shqipënia dhe kultura e saj ke të huejt? Ma së miri ashtu
sich ashtë. As si punë m..., as si Jerusalimi qiellor në tokë. Shqipënia ka
me se të dalë para popujve të tjerë. Ka tradita të kulturës e të
qytetënimit, ka një kulturë të pasun. Duket se ndër shqiptarët – si dhe ndër
popuj të tjerë numerikisht relativisht të vegjël – ka nji ndjenjë
inferioriteti që rezulton në dy skajshmëni. Njëna – me hedhë poshtë
gjithchka ch'ashtë dhe ka, me hetue se ch'nuk paska dhe me hangër me sy
gjithë se ch'paska jashtë. Tjetra – me trumbetue me retorikë dhe patetikë të
padurueshme për punë zulmëmëdha që ishin të një mendësie të tejkalueme qysh
kur Shqipënia moniste përpiqej me u ba përshtypje të huejve me këto gjana
kolosale e pompoze. Me sa ashtë fjala për kulturë, të huejit nuk mundesh me
iu imponue me monumentalitet.
Ch'ishte impozante për mue në atë copë kohe që kaloja në Shqipëni?
Gjallësia. Hovi i njerëzve që janë aktivë dhe kanë dëshirë me i ndryshue dhe
me i përmirësue gjanat. Në qytetin e Krujës pashë një aktivitet të zellshëm
ndërtimor. Po aty më linte mbresa të bukura muzeu etnografik, ndërsa ai
kombëtar me gjithë monumentalizmin e tij të ftohtë e të zbrazët s'më hyni
dot në sy. Kërshia. Më bante përshtypje kërshia dhe dija e njerëzve me të
cilët rrija. Më flisnin si për Librin tibetian të të vdekurve ashtu dhe për
romanet e James Joyce, si për filozofinë antroposofike a mistikën krishtere
ashtu dhe për poetët gjermanë, si Novalis, Hoelderlin, Trakl, Celan.
Ndërsa ka dhe mbresa të tjera imponuese e të bukura, aspak impozante ishte
mënyra e pakujdesshme, neglizhenca me të cilën një pjesë e shtypit në
Shqipëni duket merret me punën e kulturës. Kështu, ashtë për t'u chuditë që
një gazetë e botoi lajmin për akordimin e ”Pendës së Artë” Martin Camajt –
me një fotografi e cila e tregon gjithë ditën Ernest Koliqin. Një gazetë
tjetër e konfundoi jo vetëm Rilindjen me Mesjetën, por dhe dy romane të
shkrimtarit të mirënjohur Fatos Kongoli, laureat në gjininë e prozës. Këto
dhe gafe të tjera i grumbulloi në një listë negativisht impozante Elvana
Zaimi, të cilën revista kulturore ”Mehr Licht” e pagëzon Elvana ”Zani”...
Listës mund t'i shtohen dhe gafe të tjera. Ta lëmë mënjanë atë karikaturë
interviste që ashtë botue ke ”Korrieri” si intervistë me mue dhe që ka shumë
pak me ba me sech kisha folë në intervistë. Një pjesë e gazetarëve të
kulturës mbase e kanë pak të vështirë me përkthyesit – pak ditë ma parë mund
të lexohej për urën mes kulturave shqiptaro-gjermane Robert ”Zhvarc”, me
rastin e 70- vjetorit të lindjes së tij. Si ashtë e mundun se e shkruejnë me
kambëngulje në mënyrë fonetike emnin aq të njohun, mbase s'kanë pasë kurrë
në dorë dhe as nji nga librat e shumtë që i ka përkthye z. Shvarc?
Në fund të vizitës së shkurtë, mbasi kisha pague 10 dollarë resp. – kësaj
here – 13 euro për kalim kufini, u kënaqa edhe njëherë me një përshtypje
interesante që e nënkuptova si humor shqiptar. Mbrendë, në lokalet e
aeroportit, pranë derës së banjos për gra dhe burra ashtë ngjitë nga një
syret grueje resp. burri. Ai portret burri i gjason habitshëm fizionomisë së
Enver Hoxhës.
Fjalën e fundit le ta ketë mirënjohja. Kuptohet se kisha ditë për mikpritjen
tradicionale shqiptare para se të nisesha, porse mikpritja që e gëzoja gjatë
qëndrimit në Tiranë i tejkalonte të gjitha parashikimet. U falemnderit të
gjithëve që më turpënonin me mikpritjen e tyne.