Skënder Luarasi: Kujtime ”Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar’’

[petrol]

Skënder Luarasi kujton:
Nga një mbledhje e madhe në Boston, në Shoqërinë Panshqiptare Vatra,ku im vëlla Dhimitri ,si perfaqesues i deges nr.15 , më mori edhe mua , kuptova që po të mos kishte qenë Fan Noli dhe Kristo Dako,kolonia shqiptare në Sh.B.A në atë kohë do të kishte humbur si sëpata pa bisht.
Mbledhjen e çeli Hamit Lumi dhe folën me rradhë Fan S. Noli, George Fred Wiliams, Kristo Dako, Bari Omari dhe Dhimitri Luarasi.
* * *
Isha i dhënë pas artit oratorik , letërsisë e psikologjisë: përpiqesha të kuptoja çështjet që rrihnin në mendjen e qytetarëve amerikanë të asaj kohe.Një ditë mësuesja jonë e nderuar Miss. Mary Davis na porositi të zgjidhnim nga ndonjë vjershë ta mësonim përmëndësh e ta demostronim në klasë. Greku,nxënës shembullor ,zgjodhi vjershën e Bajronit me titull:”Zois sime, ses Agapi”-“Jeta ime, të dua” ndërsa unë si për sfidë zgjodha vjershën e Llongfellow-t për krye trimin shqiptar “Skënderbeu”. I recituam vjershat së pari greku pastaj unë. Kur mbarova, “The patriot” tha mësuesja dhe më shikoi me admirim.
Përktheva midis të tjerash ''Skënderbegu,ose Liri e Dashuri'' të Uinkop (''Lajmerim'':Studenti'',1920,f.23)
* * *
Njoha disa personalitete amerikane si : George Fred Williams, William Jenningss Bryan dhe Calvan Coolidge. Bryan-e ka qenë sekretari i shtetit për marrëdhëniet e jashtme kur qe G.Z.William ambasador në Amerikë.
Me guvernatorin e shtetit në Mass. u njoha në 4 korrik 1918, me rastin e festës nacionale kur kishin ardhur në Townton edhe shqiptarët e Malibut që do të festonin së bashku me ne. Më caktuan mua të flas për shqipëtarët.
''Mayour i Taunton-it foli…Z.Skënder P.Nini, i cili ishte i zgjedhur nga ana e shqiptarëve u shpjegoi gjindjes amerikane në gjuhën anglisht se shqiptarët kanë qenë në anë të aleatëve që kurse nisi lufta dhe që kanë për të qëndruar besnikë gjer në fund për ato qëllime… (Parada e 4 korrikut në Taunton:''Dielli'', 10 korrik 1918.Artikull i botuar edhe në Taunton ''Daily Gazzete'')
Shkrova në disa organe për çështjet kombëtare.Disa artikuj janë përmbledhur në librin ''Fjala shqipe’’.
* * *
Në vjeshtë 1920 , i shtyrë nga Parashqevi Qiriazi, bisedova me studentët shqiptarë për të themeluar një organizatë që e quajtëm’’Lidhja e studentëve shqiptarë’’ dhe buletinin’Studenti'' ku unë isha editor.
U bë një punë e mirë për ndërgjegjësimin e studentëve shqiptarë e familjeve të tyre, për mbledhjen e ndihmave,botimin e disa librave shqip dhe propagandimin e ideve kombëtare:

Letër drejtuar Woodrow Wilson
President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Kryetarit të Konferencës së Paqes , Paris
Legatës Amerika ,Paris
Shkëlqesi: Shoqata e Studentëve Shqiptarë, përulet thellësisht e i lutet Konferencës së Paqes për të rivendosur pavarësinë dhe integritetin e Shqipërisë, duke përfshirë në kufijtë e saj krahinat e Kosovës dhe të Çamërisë, në bazë të së drejtës së kombësisë dhe të vetvendosjes, për hir të së drejtës dhe paqes së ardhshme në Ballkan.
Me respekt:
Qerim Panariti
Skënder Luarasi
( “Studenti”, Janar 1920 ,f.13)

Në motin shkollor 1920-1921 lidhja e studentëve u shpërngul në Boston, Mass me përgjegjës studentin Koço Tashko.
* * *
Në maj 1920 ,pas pese vitesh në Shtetet e Bashkuara,ku studjova:në Easton Academy një mot,në American Internacional College tre vjet dhe në Northen College School of Law për më pak se një mot,pa mbaruar moti shkollor, u nisa për në Shqipëri.
Disa muaj më pare im vëlla Dhimitri ishte nisur në ndihmë të Shqipërisë me vullnetarët e shoqërisë Vatra
* * *

[petrol]

Skënder Petro Luarasi, 1932

[petrol]

Skënder P. Luarasi , Kryetar i Shoqërisë ‘’Albania’’, Vjenë, Austri
Rreshti i parë, i treti nga ana e majtë

[Brari]

bukur i ka shqiperuar prof Skenderi poemat e Bajronit.
nje mrekulli e vertete.

Te rrebte bijt e Shqipes...

...





Petro..

Kur ka filluar Babai juaj i nderuar te punoje me Cajld Haroldin?

Po ne fushe te muzikes jam kurioz cfar preferencash ka pasur qe te degjoje?

[petrol]

I nderuar Brari,
Pyetjet tuaja interesante më detyrojnë që të shkëputem nga rrjedha e kujtimeve të drejtpërdrejta të Skënder Luarasit të shprehura në veprën e pabotuar ende ’’Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar“.
Ju sigurisht si shumë të tjerë mendoni përse nuk është botuar ende.
Për arësye se jeta e vepra e tij është e thellë dhe e gjerë, përmbledh shumë tematika të rëndësishme të cilat jo vetëm njihen pak por disa edhe janë deformuar dhe mbi të gjitha i ka shkruar ‚’pa dorashka’’ me ndershmërinë e një atdhetari të kulluar duke besuar se do t’i plotësonte me dokumenta sa qe gjallë, ndaj edhe të vërtetat do t’i mbronte si dinte vetë. Ndaj pas ndarjes nga jeta botimi i tyre duhej të shoqërohej me dokumenta e referencat përkatëse që tashmë pothuajse është realizuar.
Personalisht kam përballuar shumë reaksione për disa nga çështjet që ai trajton: p.sh mbi Migjenin, luftën antifashiste të Spanjës, qëndrimi ndaj rolit të Haxhi Qamilit, ndaj disa shkrimtarëve vegla të diktaturës.
Por një barrë tjetër e madhe, për të cilën kërkoj të më mirëkuptoni, është edhe padrejtësitë që vazhdojnë t’i bëhen nga klane të ndryshme edhe në ditët tona (por të paktën tani mund ta shpallim fjalën lirisht )
P.sh. po përmend një shkelje të tillë flagrante:
Dihet botërisht që Skënder Luarasi ka qenë vullnetari i parëqë u nis nga Shqipëria në dhjetor 1936 të luftonte fashizmin në Spanjë. Atje u zgjodh anëtar i shtabit ballkanik, përgjegjës i shqiptarëve, kryeredaktor i revistës ‚’Vullnetari i Lirisë“ ku shkroi artikujt kryesorë, pregatiti dhe dha emisionet radiofonike shqip nga radiot Valencia, Barcelona, Madrid, organizonte marrjen e dergimin e korespondencave te shqiptarëve etj.
Por ja se çfarë shkruhet në tekstin ‘’Historia e Shqipërisë”, pjesa e tretë, Toena,
f..352
”Në Madrid vullnetarët shqiptarë, me nismën dhe ndihmesën e poetit dhe publicistit Petro Marko, botuan organin e tyre ‘’Vullnetari i Lirisë’, i cili u shpërnda fshehtas edhe në Shqipëri...” (Petro Marko, Hasta la Vista, Botim i vitit 1991.)
Ne tekstin ‘’Historia e Shqipërisë”, pjesa e tretë, nuk përmendet fare në asnjë drejtim kontributi i Skënder Luarasit.
Pa mohuar, por duke vlerësuar kontributin e Petro Markos si gazetar i revistës i cili daktilografoi materialin e shkroi disa artikuj vemë në dukje se roli kryesor për interesimin e dhënien e lejes për botimin e revistës, mbledhjen e materialit, shkrimin e artikujve kryesorë, shpërndarjen e revistës etj., i takon, kryeredaktorit Skënder Luarasi. Ja se çfarë shkruan vetë Petro Marko në romanin e tij ‘’Hasta la Vista’’ :
f.78- Drita u kthye përsëri. Fytyra i shkëlqente si sytë që i llamburitnin nga gëzimi. U afrua dhe nuk tha gjë. Po dëgjonte profesorin që thoshte:
- Kemi ndër mend të nxjerrim edhe një revistë në gjuhën shqipe. Për këtë, vetë gjenerali është interesuar dhe bile më ka thënë se edhe ai do të na shkruajë një artikull , ose më mirë kryeartikullin…Merre me mend! Një revistë shqipe botuar në Madridin heroik! C'do të thonë stërnipërit tanë? E, Gori?! Si thua?
- Gori dëgjonte. Si i gufonte zemra. Eh, ç'bëhet këtu në Spanjë! Cdo çast dëgjon edhe nga një lajm të çuditshëm! Profesori ndenji atje gjithë ditën.

f.78…Profesori tha se edhe revista që do të botohet në Madrid, do të hyjë në Shqipëri…Profesori para se të ikte, i kishte thënë se shumë punëtorë shqiptarë të emigruar në të katër anët e botës shkruanin letra dhe pyesnin se ç'nevoja kishin vullnetarët e lirisë''
f.184 Profesori i tregonte për shokët e brigadave internacionale dhe për një revistë shqipe që do të botonte për së shpejti në Madrid.
- Merre me mend!- tha Gori. - Një revistë shqiptare, botuar në Spanjë, sa bujë do të bëjë në Shqipëri!
Në roman Gori është Petro Marko, Drita- Justina Shkupi, Profesor Tomori- Prof.Skënder Luarasi
Ky fakt i letrarizuar provohet edhe nga dokumentat arkivore në Arkivin Qendror Shqiptar.
Po ashtu nuk permenden fare kontributet e Skënder Luarasit në aspekte te tjera ku shume te tjere nderohen me merita shume me te pakta.

Në lidhje me pyetjet tuaja:
Skënder Luarasi është interesuar për Bajronin që kur qe nxënës në Sh.B.A. Në vitin 1920 ka përkthyer vjershën “Bijt e Sulit’’ dhe fragmente të përkthyera nga Cajld Haroldi i ka përdorur si mësues i letërsisë në disa gjimnaze gjatë periudhës 1930-36. Pas çlirimit u interesua me gjeresisht.
Në lidhje me muzikën e preferuar di që ai adhuronte muzikën e Shtrausit ( gjithnjë e ndiqte në tv koncertertin e Vjenës në 1 janar) dhe Berhovenin. Po ashtu pëlqente marshet por mbi te gjitha këngët patriotike shqiptare.
Po vazhdoj temën duke dhene disa fragmente nga artikulli “Kontribut i familjes Luarasi...’’

Në Kryqin e Kuq
S.Luarasi punoi për dy vjet (1920-1922) si nëpunës dhe mësues në shkollën e Kryqin të Kuq të Rinisë Amerikan në Elbasan.
KKRA ishte themeluar në Kanada gjatë viteve të Luftës së Parë Botërore dhe më pas u shtri vrullshëm edhe në Sh.B.A.Gjatë viteve 1919-20 zhvilloi një veprimtari të gjerë duke çelur shkolla në Elbasan, Kavajë e Tiranë. S.Luarasi kujton:Në Elbasan njoha patriotin e shquar Aqif Pashë Elbasanin. Ai ishte një burrë i gjatë,fjalëpak, pak a shumë nervoz në tiparet e tij por shumë praktik,i nderuar e zotni në sjellje.Aqif Pasha, jo vetëm për shërbimet që i bëri Shqipërisë, por edhe për virtutet e tij,më mbeti në kujtesë si një nga figurat më të dashura.Një nga admiruesit e Aqif Pashës ishte Kristo Dako i cili pati qenë kundërshtar i rreptë i politikës së “Vatrës” e Fan Nolit. Por të dy këta patriotë, Noli dhe Dako,u bashkuan me Aqif Pashën në veprimtarinë e tyre politike të asaj kohe gjë që dëshmon se sa e çmonin të dy personalitetin e Aqif Pashë Elbasanit.
Ai pat ardhur për pushime atë vjeshtë në Elbasan. Zonja Erikson, që nuk dinte shqip, m'u lut të bëhesha interpret i saj pranë Aqif Pashës. Nga sa më kujtohet,ajo desh të dinte për gjëndjen e të bijve shkollarë në Zvicër.
Burri i saj Çarl Erikson (Charls Telford Ericson) kishte ardhur familjarisht në Shqipëri më shtator 1908 dhe po atë vit filloi punën për hapjen e një spitali në Elbasan. Më pas e shtriu veprimtarinë e tij të shumanshme duke themeluar Institutit Shqiptar Amerikan të Kavajës (1926-1939)

Në Shkollën Teknike Amerikave
S.Luarasi,në vitet 1926-1930,kreu fakultetin e Filologjisë në Vjenë.Kur u kthye në atdhe,në behar 1930, bëri kërkesë për t'u punësuar mësues i shqipes,gjermanishtes apo anglishtes.
Kryesekretari i Ministrisë së Arsimit i tha troç se për antizogistët nuk ka punë në shkollat e Shqipërisë.
S.Luarasi kujton:''Hasan Zogolli i zyrës secrete, që më thirri të nesërmen, më pyeti se përse isha kundër Zogut dhe ndë i kisha thënë kujt, se kur të më emëronin, nuk do të betohesha në emër të mbretit.
I tregova se unë nuk isha kundër Zogut :’’Unë jam demokrat në parimet e mija politike,si i tillë jam kundër sistemit monarkist dhe nuk duhet të bëj be në emër të një mbreti’’.U çudita kur pashë se mendimet e mija i dëgjoi me simpati dhe më përcolli miqësisht. Të nesërmen, ministri i arsimit Hil Mosi , më thirri dhe më tha se djalin e P.N.Luarasit nuk do ta linin pa punë.Do më
emëronin në shkollën Teknike të KKRA,ku nuk kërkohej betim në emër të mbretit.
Atje punova në periudhën nëntor 1930-qershor 1931.
Nxënësit e Shkollës Teknike vinin nga vise të ndryshme, po kishin të përbashkët seriozitetin dhe dëshirën për dije,gjë që përforcohej nga puna plot përkushtim e stafit mësimor me në krye drejtuesit e nderuar zz. Fulc e Holingsed.
Për t’i pasuruar me kulturë, nxënësve u diktonja pjesë të bukura letrare, disa prej të cilave kërkoja që të mësoheshin përmendsh:’’Qindra vjet më parë‘’ prej Fan Nolit,‘’Kthimi i Skënderbeut në Krujë‘’prej Longfelow-t: anglisht dhe e përkthyer shqip nga Fan Noli; fjalën e Abraham Linkolnit në Gettysburg, të studjuar edhe anglisht edhe shqip, si stërvitje në përkthime;
‘’I dëbuemi’’që e krahasoja me ‘’Lamtumirë vëndet e mia’’ nga ‘’Çajlld Harold’’ të Bajronit e të tjera, zgjidhnim pjesë të bukura, i analizonim dhe i nxënim përmendsh. Pashë se diskutimet në klasë dhe në klubin letrar jepnin rezultate të dobishme për të folur sa më mirë e më kthjellët. Këtë metodë pune e vazhdova kudo.’’

[petrol]

I nderuar Brari,
Skënder Luarasi ka dhënë kontribut të veçantë edhe në dramaturgji duke shkruar tri drama” ‘’Liria’’, ‘’Agimi i Lirisë’’ dhe ‘’Stuhi në prill’’, të treja me tematike domethënëse atdhetare dhe përfundimin logjik: ndalimin sensacional.
Po shtjelloj gjerësisht peripecitë e dramës ‘’Agimi i Lirisë’’ dhe gjykoni vetë nëse duhet të përmendet në Historinë e Shqipërisë ( pjesa ngjarje kulturore) ose në historikun e teatrit shqiptar.

Skënder Luarasi
Drama ‘’Agimi i Lirisë’’.
Për nder të 20-vjetorit të pavarësisë, maturantët e shkollës Tregtare përgatitën shfaqjen e dramës ‘’Agimi i Lirisë’’.
Tema qe përpjekja e çetës së Spiro Ballkamenit me asqerët e Rexhep Pallës më 17 korrik 1911, në Orhan Çiflig, ku ranë dëshmorë bujku Bajazit Rehova dhe pesë studentë të shkollës shqipe të Korçës. Na duheshin kostume kombëtare. Dolëm t’i kërkonim hua nëpër fshatra. Nisëm me Mavrovën. Pleqtë e fshatit, atje lart, i gjetëm te sheshi në kuvend.
I përshëndetëm - na përshëndetën.
‘’Ç’e mirë ju pru këtu o bij?’’na pyetën. Kur u treguam qëllimin dhe u përmendëm emrin e Spiro Ballkamenit, një plaku iu mbushën sytë me lot. Ai e pati njohur Spiro Ballkamenin më 1910 kur i pat ardhur në shtëpi tok me Muharrem Hurshitin, e pati pëcjellë në Përmete Korçë dhe qenë bërë shok lufte. Ata pleqtë e nderuar të Mavrovës na siguruan për kostumet. Një javë më parë se të shfaqnim dramën vamë aty me karrocë për t'i marrë hua dhe i mbajtëm një muaj plot. Shfaqjen e dhamë mbrëmjen e 27 nëntorit.
Salla qe mbushur plot e përplot dhe u prit me brohoritje nga publiku. Kulmi ishte kur kryengritësit betohen t'ua marrin gjakun shokëve dëshmorë. Flet kapedan Spiro Ballkameni:
Pushtuesi u bë zot i vendit tonë
Dhe ne të zotët na ka bërë skllevër.
Ta lajmë o shokë këtë turp, ta lajmë!
Pa le të na kushtojë gjakn e zemrës,
Do të na bekojë lot i nënës,
Liri a vdekje është besa jonë!…

(Tirani i Korçës vritet. Çetat hyjnë me triumf në qytet. Shpallet lufta ballkanike.Osman efendiu dhe Mydiri i Neveskës e shtien Spiron në pusi. Shokët rendin në ndihmë,e gjejnë të plagosur për vdekje. Në ekstazë, kapedani shqiptar kthen sytë nga Vlora. Prej detit sheh duke dalë një dorë që ngreh flamurin e Skënderbeut. Flamuri kridhet dy herë: së pari në valë të zeza, së dyti në valë të kuqe gjak. Spiro Ballkameni në agoninë e fundit, brof t’u thërresë shokëve rrotull:
‘’Mos bjerë përsëri! Flamurin mbajeni!’’dhe rrëzohet i vdekur në krahët e shokëve besnikë.)
Korespondenti i gazetës ''Shqipëria e Re'' (që botohej në Rumani nga patrioti Mihal S. Xoxe) shkruan për këtë ngjarje artistike:
‘’Me rastin e ditës së Indipendencës Shqiptare, 28 Nëntor, u shfaq në qytetin tonë prej nxënësve të shkollës Tregëtare drama ‘’Agimi i Lirisë‘’ e shkruar prej profesorit të atij instituti, z.Skënder Luarasi.
Salla ku u shfaq drama ishte mbushur plot tue i tërhequr më shumë titulli dhe subjekti i bukur i asaj drame që i përshtatej tamam asaj dite.
Kjo dramë është një vepër e re që tregon kryengritjen e Korçës për të shpëtuar Shqipërinë nga armiqtë dhe që gjetën vdekjen 7 djemt’ e Korçës. Në atë kryengritje çquhen dëshmorët e pa haruar Themistokli Gërmenji, Spiro Bellkameni, Oran Beu etj., të cilët për të liruar Shqipërinë bënë theror jetën.
Vepra është shkruar që në krye mirë por pjesa më emocionante dhe e mallëngjyeshme është akti i fundit i kësaj drame dhe më shumë atje ku Spiro Bellkameni vdes prej plagës së rëndë duke ëndërruar dhe duke iu pasqyruar se një grup patriotësh janë mbledhur në Vlorë dhe prokllamojnë indipendencën shqiptare; atje çdo kush jep besën se për Flamur dhe Atdhe do të kushtojnë qoftë edhe jetën e tyre. E këshillojmë, pra, me këtë rast, autorin e dramës z.Skënder Luarasi që këtë dramë të përkujdeset ta verë në shtyp sa më shpejt që kështu të kenë rast edhe shoqëritë e tjera kulturale shqiptare; dhe ca më shumë për propagandë kombëtare kjo pjesë të shfaqet aqë nëpër qytetet e tjera të Shqipërisë sa edhe nëpër kollonitë. (*)
(*)Korespondenti, Shfaqje teatrale në Vlorë (‘’Agimi i lirisë’’), Shqipëria e Re, nr.516, 9.11.1932, f.3. Shënim nga Petro Luarasi


Hil Mosi, ministri i Arsimit, që pat ardhur përfaqësues i qeverisë në ceremoninë e shpërnguljes së kockave të Ismail Qemalit, nga Kanina në sheshin e Flamurit, asistoi në shfaqjen e dramës dhe na ftoi që të vinim edhe në Tiranë. (*)
(*) Pas disa muajsh, më 21 shkurt 1933, atdhetari babaxhan Hil Mosi u nda nga jeta.
Vamë në kryeqytet nga mezi i dhjetorit. Edhe ''në Tiranë u shfaq me sukses drama patriotike ‘’Agimi i Lirisë‘’ e z.Skënder Luarasi'' (*)
(*) Lajme të vogla, Shqipëria e Re, nr.520, 10.1.1933, f.3
Por vetëm dy herë, të tretën u ndalua. U kthyem në Vlorë të dëshpëruar e të zemëruar.
Ja se si rrodhën ngjarjet: Kur deshëm ti shtypnim afishet, shkuam në drejtorinë e gazetës ‘’Besa’’ për reklamën. Administratori Abdurahman Dibra, i cili në fillim na priti mirë, me të lexuar në kopjen e reklamës ‘’Spiro Ballkameni - Kapedan i çetës’’ e flaku letrën atje tej dhe na tha të çporreshim se s’kishte nge për të tilla budallallëqe. Dhe ai bëri çështë e mundur që të pengohej shfaqja.
Organi Besa më 28 dhjetor 1932 shkroi: ''Të dielën më 25, ditën e parë të Krishtlindjes, studentët e Shkollës Tregëtare të Vlorës shfaqën në sallonin e kinemas ‘’Diana’’ në Tiranë, dramën me 5 akte’’Agimi i Lirisë‘’ vepër origjinale e profesorit Skënder Luarasi…Drama është komponimenti më i zorshëm dhe prandaj djelmënia e jonë më mirë të merret me përkthime se sa me përpilime origjinale…Rregullimi i sallonit, mjerisht linte shumë për të dëshiruar me që populli i shumtë u shtrëngua të rrinte më këmbë jepte të kuptohej se do të ishin shitur biletat më tepër nga vëndet në dispozicion…Shfaqja u përsërit edhe të Hënën më 26''. (*)
(*)Rreth shfaqjes theatrore të dramës origjinale ‘’Agimi i Lirisë‘’ në Kryeqytet,, '' Shqipëria e re'', nr.520, 10.1.1933, f.2.
Ndërsa në një tjetër gazetë do të shkruhej:
''Të Kremten e Krishtlindjes, pata rastin të ndodhesha si asistent në shfaqjen theatrore të dramës origjinale: ‘’Agimi i Lirisë‘’ përpiluar prej z.Skënder Luarasi. Drama përgjithërisht u luajt bukur dhe këtë e vërtetonin edhe duartrokitjet e nxehta, herë mbas here. Por siç shikohet në gazetën ‘’Besa’’ duket se nuk i ka pëlqyer njëj artikullshkronjësi ‘’ad incognito’’, si thurja e veprës ashtu edhe luajtja e saj …i vërsulet me një kritikë t’ashpër e cila pandehet, pothuajse gati si një atak personal dhe i pavënd.
Duhen shkruar, pra, po e përsëris, vepra origjinale që të përfaqësojnë me të vërtetë karakteristikat, ndjenjat dhe valëzimet e shpirtit arbëresh të cilat të bashkuara me artin dramatik, kanë për të na përfaqësuar denjësisht në theatret e antipodeve të qytetëruara, gjëra këto që, pas mendimit tim, s’i mungojnë veprës në fjalë…
Tiranë, Dhjetor, 1932''
(*) (*) A.V. Rreth shfaqjes theatrore të dramës origjinale: ‘’Agimi i Lirisë‘’ në Kryeqytet, Shqipëria e Re, nr.520, 10.1.1933, f.2

Kohë më vonë mësova për shkakun e vërtetë përse administratori i gazetës ‘’Besa’’na përzuri nga zyra e tij dhe e qortoi ashpër dramën ‘’Agimi i Lirisë‘’. Në tetor 1912, Abdurahman Dibra pati qenë kajmekam (mydir) i Neveskës. Ky e kurdisi planin për ta shtënë Spiron në pusi. Pas luftës Ballkanike shkoi në Stamboll. Më vonë Zogu e thirri në Shqipëri dhe e bëri ministër të Arsimit. Ky anadollak që e vrau trimin shqiptar në Neveskë, e vrau për të dytën herë Spiro Ballkamenin në Tiranë!(*)
(*) Shënimet janë të Petro Luarasit

[petrol]

Skënder Luarasi është një nga intelektualët më të shquar shqiptarë me kontribut të rëndësishëm edhe në dramaturgjinë shqiptare. Ai ka shkruar tri drama: ‘’Liria’’, ‘’Agimi i Lirisë’’ dhe ‘’Stuhi në prill’’, që të treja të ndaluara nga regjimet përkatëse antidemokratike.
Drama ''Stuhi ne prill''
Kjo ndodhi edhe me dramën “Stuhi në prill”, për të cilën Skënder Luarasi drithëronte që të botohej sepse ajo trajtonte me vertetësi ngjarje historike të rëndësishme: krijimin e grupeve të para të rinisë antifashiste, pjesëmarrjen në Luften e Spanjës, manovrat e elementëve profashistë, etj. Drama ‘’Stuhi ne prill’’ ishte në vargje me rimë dhe portretizonte personazhe historike gjatë periudhës përpara e pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste. Atje përshkruheshin edhe disa detaje reale nga lëvizja revolucionare e komuniste. Me gjithë shpjegimet e Luarasit mbi rëndësinë e mesazheve të kësaj vepre e argumentet se e kishte shkruar atë që të nderonte 60-vjetorin e Pavarësisë së vendit apo këmbënguljen deri në instancat me të larta, “ekspertizat” e redaksisë së botimeve ishin njëra më absurde se tjetra. P.sh., në një recensë, midis të tjerash theksohet: “Çështja e vullnetarëve të Luftës së Spanjës, që përshkojnë dramën, dhe “Zëri i Madridit”, e kanë errësuar të vërtetën historike, që çdo aksion patriotik- revolucionar, mbështetjen kryesore e ka pasur te lëvizja revolucionare e vendit, e cila në ato momente ishte mjaft e gjallë...”
Ndërsa, për të njëjtën vepër, dashamirësi, shkrimtari Mark Dodani, privatisht shkruan: “Për Spanjën (luftën e asaj kohe), për sa është trajtuar në vepër, nuk shoh asnjë shqetësim”.
Nuk dihet se në ç’rrethana teatri “A.Z.Çajupi” i Korçës vendosi ta shfaqë dramën më 1972 (më duket se në prill). Regjia ishte e Dhimitër Orgockës, dekori i Niko Progrit, në role kryesore: Pandi Raidhi, Dhimitër Grabocka, Dhorkë Orgocka, Minella Borova, Jani Riza etj. Për dy ditë Korça ziente. Mbaj mend se në ditën e dytë, para shfaqjes, u bë edhe një mbledhje me podium të gjerë. Lajmi për suksesin e madh të shfaqjes u dha edhe në Radio Tirana. Ditën e tretë shfaqja u ndalua me urdhër nga lart. S’më shlyet nga mendja pikëllimi i aktorëve dhe i regjisorit të nderuar. Nuk dinin ç´të bënin. E pyetën Skënderin se ç´mendonte; përse e kishin ndaluar shfaqjen. Ai u përgjegj: “Dikush pa fytyrën e tij në pasqyrë dhe u tmerrua”.

Studjuesi Mexhit Premçi ka shkruar:
''Më 1974 u mbajt Plenumi IV i K.Q.të PPSh ku u kritikuan një sërë organesh të shtypit. Menjëherë filloi reprezalja duke filluar kritika, lëvizja e dënimi i pjesës më të madhe të drejtuesve të tyre. Meqë në Plenum ishte kritikuar rëndë edhe drama, filloi goditja edhe ndaj revistës ''Teatri'', pra rrufetë do të binin edhe mbi mua si redaktor përgjegjës i saj. U bë një mbledhje nga ana e organizatës bazë të partisë të Shtëpisë Qendrore të Krijimtarisë Popullore në bashkëpunim me K.P. Rrethit Tiranë. Akuzat kundër meje kishin të bënin me botimin e disa dramave në revistën ''Teatri'', siç ishin drama e Artur Milerit ''Ishin të gjithë bijt e mij'', ''Stuhi në Prill'' e Skënder Luarasit dhe ''Mosha e bardhë'' e Dritëro Agollit...Për dramën e Skënder Luarasit, akuzohesha se aty kishte ''importim revolucini''. Kjo akuzë mbështetej në faktin se vetëm në një faqe të dramës, autori nëpërmjet një radioje të Spanjës, paralajmëroi shqiptarët se fashizmin e kishin në prag. Edhe kjo akuzë ishte një absurditet më vete…Komedia më e madhe ishte se nga të gjithë pjesëmarrësit e asaj mbledhje asnjëri nuk i kishte lexuar dramat për të cilat akuzohesha. Ato vepra i kishin lexuar vetëm Naum Prifti dhe drejtoresha e Shtëpisë Qendrore të Krijimtarisë, Leman çoçoli, të cilët më mbrojtën aq sa u lejonte situata. ''Për gabime ideologjike në fushën e botimeve të dramës, largohet nga institucioni ynë'', ky qe motivacioni me të cilën më çuan në Kashar dhe më hoqën të drejtën e botimit për disa vite me rradhë''
(*)Mexhit Premçi, Intervistë, gazeta shqiptare, 5.7.2002, f.13

Me ndalimin e shfaqjes se dramës ‘’Stuhi në Prill’’ Skënder Luarasi kërkoi që drama të diskutohet duke argumentuar se një dramë që është luajtur me sukses në skenë, që është botuar pjesërisht nga shtëpia e Krijimtarisë dhe ‘’Hosteni’’ nuk mund të hidhet poshtë me një kritikë subjektive.
Një nga metodat e stërholluara të persekutimit që i bëheshin Skënder Luarasit në periudhën e diktaturës ishin edhe “recensat” me porosi për mosbotimin e shkrimeve të tij. Per kete ai protestoi tek
Manush Myftiu, ish-Sekretar i parë i Kom. të Partisë të Tiranës.
Në letër shkruhet:
Stuhi në Prill është pjesa e parë e një trilogjie( e dyta Çlirimi, e treat Ndërtimi). E shkrova, me qëllim që të ngjallë neveri me fytyrën e pështirë të atyrer që shitën vendin e popullin tek të huajt; por edhe me qëllim që të ngjallë admirim për figureën madhështore të atyre që shpëtuan vendin e popullin prej fashizmit.
Përse nuk duan ata të redaksisë që të diskutohet edhe me mua. Përgjigja e redaksisë është e mbushur me shtrembërime dhe pohime ekuivoke.
Të thuash: ‘’Çështja e vullnetarëve të Luftës së Spanjës, që përshkon dramën,, dhe Zëri Madridit e kanë errësuar të vërtetën historike, që çdo akcion patriotik e revolucionar mbështetjen kryesore e ka patur tek lëvizja revolucionere e vendit, e cila në atë kohë ishte mjaft e gjallë…’’ është sofizëm
Çështja e vullnetarëve të Spanjës, nuk e përshkon, por vetëm sa përmendet në dramë. Vullnetarët e Spanjës janë pjesëzë përbërëse e lëvizjes patriotike revolucionare të vendit; janë ambasadotët e Lirisë të popullit shqiptar në botën internacionale të proletariatit. Ata ndriçuan idealet e popullit shqiptar ndër popuj që nuk na kishin njophur, ose na kishin njohur keq.
Në Spanjë ranë dëshmorët e parë të proletariatit shqiptar në luftën kundër reaksionit botëror. Këta dëshmorë Partia i ka shpallur heronj. Vetë krytari i këshillit të Ministrave është një nga vullnetarët e luftës së Spanjës dhe hero i Lëvizjes Nacional-Çlirimtare.
Një tjetër sofizëm bën Dh. F. kur thotë:’’Në dramë bëhen aludime teritoriale me Greqinë, sidomos për atë kohë kur çështja nxitej nga vetë fashizmi për të pregatitur luftën italo-greke.’’
Në dramë nuk bëhen aludime territoriale. Inspektori i Oborrit ( agjent i huaj) pyet drejtorin:’’ Po rata dy studentë, a janë të krishterë a muhamedanë?’’ Dhe drejtori i përgjigjet: ‘’Të dy janë fshatarë dhe jetimë. Ky nga Kosova ai nga Çamëria,-krahina që I ka humbur Shqipëria’’ Ky është aludimi territorial?’’
Çdo fillorist e di se përpara 7 prillit,pretendime territoriale kishte Greqia për ‘’Vorio Epirin’’, dhe jo Shqipëria për Çamërinë. Çështjen e Çamërisë e nxiti vetë fashizmipër të pregatitur luftën italo-greke pas ( e theksoj, pas)pushtimit të Shqipërisë nga fashizmi.. Ndë mendon Dh.F. se Shqipëria para okupacionit nuk duhej të kishte pretendime për Kosovën, atëhere prse vajti atje pas okupacionit – apo për t’u mësuar serbëve gjuhën shqipe?!
Redaksia e poezisë për mosbotimin e dramës Stuhi në Prill e ka hallin gjetkë. Më kanë këshilluar të mos përmendet Ernskliqi : ‘’Le të lehë qeni,- karvani shkon përpara!’’ Ernskliqi, është gjarpëri që nga Roma akoma helmon rininë shqiptare përjashta, sidomos rininë kosovare. ..Sa për vlerën e dramës… më mirë t’ua lemë kritikëve pasi të botohet. Publiku i Korçës e priti me entuziazëm kur u çfaq premiera e dramës më 27 Nëntor 1972. Dhe auktorë të ndershëm si Dritëro Agolli, Dajlan Shapllo, Naum Prifti, e tjerë, që e kanë lexuar me kujdes, e çmojnë për të botueshme...

Skënder Luarasi

Tiranë, më 22 prill 1974



Korçë, më 11.V.73
I nderuari mik,
Para së gjithash ju uroj shëndet të plotë e gëzime të mëdha në jetën tuaj private e letrare.
Më erdhi shumë keq që nuk e pashë në skenën e këtushme veprën tuaj (‘’Stuhi në prill’’) e që nuk munda t’ju përshëndes e t’ju shtrëngoj dorën për vlerat e saj të mëdha, pavarësisht se qëllimisht u mbajt një heshtje fajtore, për të mos përdorur fjalën kriminale.
Ishte komploti i heshtjes organizuar nga njerëz keqdashës që në redaksitë - e jo vetëm aty – u pret kordha në të dy anët.
Pavarësisht nga kjo heshtje, si trupa teatrale, si ata që gjykojnë drejt e me kokën e tyre, të gjithë ditën t’i japin hakën një vepre të bukur të shkruar me mend e me art.
Nuk di me se po merreni, i vyer mik, por ju në jetë sigurisht kini ngrënë grushte të pabesë po kaq të rëndë e, megjithatë, s’kini dashur t’ia dini. Ju jini kockë e fortë. Provojuani Arielëve e Co se me kë kanë të bëjnë. Kjo do të gëzonte të gjithë miqtë e dashamirësit tuaj, që janë aradhë, e do të bindnit të gjithë se intriga, dallaveria, meskiniteti e ligësitë e xhuxhmaxhuxhëve të letërsisë (‘’tigra prej letre’’) s’e zënë dot diellin me shoshë. Këtë e presim, këtë e kini detyrë...
Ju përshëndes përzemërsisht e ju uroj gjithë të mirat
Gaqo Peci
Rruga Sotir Peci, 21
Korçë

Mësuesi i nderuar Gaqo Sotir Peci, u burgos nga rregjimi diktatorial ‘’për agjitacion e propagandë‘’ pas spiunimit që i bëri një shkrimtar.
Gaqo Sotir Peci lindi në Korçë në vitin 1920. Pasi kreu liceun francez të Korçës, vazhdoi studimet në Institutin Pedagogjik të Tiranës. Për mbi 25 vjet punoi me përkushtim si mësues në qytetin e lindjes deri kur doli në pension duke u vlerësuar me fletë lavdërimi. Në vitin 1976 u dënua me dhjetë vjet heqje lirie ''për agjitacion dhe propagandë''. Pas lirimit jetoi pranë të bijës në Berat deri sa u nda nga jeta. Mban titullin ''Mësues i Merituar''. Para se të ndahej nga jeta arriti të shkruante librin ''Në panxhat e sigurimit''-kujtime, i botuar nga sh.b. “Luarasi” më 1997
Këto kujtime Gaqo Sotir Peci ua kushtoj:
''Atyre që kanë dashur lirinë dhe atdheun më shumë se sytë e ballit;
- atyre që vdiqën ose u vranë në birucat e Sigurimit;
-atyre që vdiqën ose u vranë në burgje, , në kampe, në miniera, në këneta, në kanale, kudo ku punonin si skllevër dhe më keq se skllevërit;
- atyre që vranë veten nëpër biruca;
- atyre që mbetën gjallë dhe dolën nga burgjet dhe kampet me trauma të thella psiqike;
- gruas sime që qëndroi si burrëreshë përballë uraganit komunist.''

[petrol]

I nderuar Brari,
Ne kete forum, tek letersia, tek autoret shqiptare, Skender Luarasi, po publikoj disa fragmente nga drama e ndaluar e Skënder Luarasit “Stuhi në prill” te cilen rekomandoj ta lexojne tere shqiptaret per te mesuar mjaft te verteta. Kjo drame nuk pasqyron vetem tradhetaret e heronjte para e pas pushtimit fashist, por demaskonte edhe sherbetoret e molepsur te diktatures, disa prej te cileve i kishin sherbyer me te njejtin zell edhe pushtueve.
Ndaj kjo drame historike me personazhe reale u ndalua.
Mundesisht lexojeni dramen dhe jipni ndonje mendim si i keni kuptuar mesazhet e saj.

[petrol]

Skender Luarasi, pedagog atdhetar e demokrat

’Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar“. Pjesa e tretë
Ndërsa në Austri, ndër studentët shqiptarë ndesha përgjithësisht bijtë e shtresave të privilegjuara të Shqipërisë (të bejlerëve e qehallarëve të tyre, të borgjezisë e të nënpunësve të lartë të qeverisë), në Shkollën Teknike njoha bijtë e fshatarëve dhe të punëtorëve nga të gjithë anët e vendit. Në fillim edhe unë ndjeva ndrojtjen që ka kushdo në zbatimin e zanatit të tij, po me kohë vetë nxënësit më ndihmuan të kapërcej vështirësitë sa më shpejt e më lehtë. Ata ishin të ndërgjegjshëm se patën ardhur në shkollë që të fitonin një profesion si teknik, mësues, agronom dhe me dëshirë që të ktheheshin në fshat sa më herët t’i ndihmonin familjes. Ata vinin nga vise të ndryshme, po kishin të përbashkët seriozitetin dhe dëshirën për punë. U përpoqa t’i njoh sa më mirë këta të rinj.
Orën e parë të mësimit e shkuam me bisedë dhe u dhashë hartimin e shtëpisë :‘’Fshati im’’.
(Hartimi është një nga mjetet me të cilat nxënësi shfaq mendimet e ndjenjat, meditimin e tij. Nëpërmjet hartimeve mësuesi edukon te nxënësi dashurinë për atdheun e urrejtjen për armiqtë).
Hartimi i dytë në klasë qe: ‘’Cila stinë më pëlqen më shumë‘’, hartimi i tretë në shtëpi: ‘’Cili njeri më ka hyrë më shumë në zemër’’. Të paktën një herë në muaj nxënësit e çdo klase i nxirrja për shëtitje në kodrat e Dajtit, në Erzen e Petrelë dhe u jepja ndonjë temë patriotike si: ’’O Shqipëri e bukur’’ dhe gëzohesha kur kuptoja se sa ndjenja të pastra dashurie për mëmëdhenë flinin në zemrat e këtyre të rinjve.
Ajo që më binte në sy prej hartimeve ishte jo se nuk kishin mendime, se ato i kishin në mënyrë latente, por u mungonte më shumë stërvitja që t’i shprehnin bukur në formë. Shumë sish nuk kishin njohuritë e duhura mbi përdorimin e shenjave të pikësimit. Për këtë shkak, kur u ktheja hartimet e korigjuara kisha kujdes që t’u sqaroja mirë jo vetëm gabimet në mendime, por edhe shenjat e pikësimit se ku viheshin dhe përse. Për ushtrim në përdorimin drejt të shenjave por edhe për t’i pasuruar me kulturë, u diktoja pjesë të bukura letrare, disa prej të cilave kërkoja që të mësoheshin përmendësh: ’’Qindra vjet më parë‘’ prej Fan Nolit, ‘’Kthimi i Skënderbeut në Krujë‘’ prej Longfellout, anglisht, e përkthyer shqip nga Fan Noli; fjalën e Abraham Linkolnit në Gettysburg, të studjuar edhe anglisht edhe shqip si stërvitje në përkthime; ‘’I dëbuemi’’ që e krahasoja me ‘’Lamtumirë vendet e mia’’ nga ‘’Çajld Harold’’ të Bajronit, e të tjera. Prej librave që lexonim në klasë, si bie fjala :‘’Të mjerët’’, ‘’Jul Qezari’’ e të tjera drama të Shekspirit, zgjidhnim pjesë të bukura, i analizonim dhe i nxenim përmendësh. Pashë se leximi kolektiv i dramave në klasë jepte rezultate të dobishme për të folur sa më mirë e më kthjellët.
Këtë metodë pune e vazhdova, sipas nevojës e mundësive, në gjithë klasat e ulta të gjimnazeve ku u transferova.
‘’Skënder Luarasi shquhej për horizontin e gjerë kulturor, për pasionin e madh për letërsinë, për zhvillimin e vërtetë krijues të programit të kësaj lënde e për një frymë të gjallë polemizuese që futi në orën e mësimit, e cila ndikonte aq shumë për krijimin e bindjeve tek nxënësit. Duke paraqitur fakte nga jeta e bëmat e njerëzve të shquar, ai realizonte synime të caktuara në edukimin moral, sidomos atdhetar të nxënësve’’ (*)
(*)Iliaz Gogaj:Skënder Luarasi-shëmbëlltyrë e përkryer e mësuesit atdhetar e demokrat.’’Mësuesi’’, 2 maj 1992)
Vëmendje i kushtoja diskutimeve mbi njohjen e historisë dhe vlerave tona kombëtare.
''Në mbledhjen e fundit t’Organizatës ‘’Përparimi’’, z.Skënder Luarasi foli mbi karakteristikat kombëtare. Fjalimi i Zotnisë së tij u prit me kënaqësi dhe u duartrokit me nxehtësi jo vetëm prej antarëve t’organizatës por edhe prej visitorëvet.''
(*) Një konferencë, Laboremus, 28 Nëntor 1930, Nr.4/VII/f.8.

[petrol]

Skender Luarasi, publicist atdhetar e demokrat
’Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar“. Pjesa e tretë
’’Për komb e flamur’’
Një ditë Ismet Toto, që pati mbaruar Shkollën Teknike dhe ndërkaq kishte arrirë të bëhej kryesekretar i ‘’Djelmënisë shqiptare’’, si bashkëpunëtor në gazetën ‘’Arbëria’’, më kërkoi një artikull për 28 nëntor 1930 dhe unë shkrova portretin e Themistokli Gërmenjit, ’’Për komb e flamur’’ (*)
(*)Me poshte shihet për sa gjëra të vogla pengoheshin shkrimtarët e asaj kohe edhe për shprehjen e mendimeve më të thjeshta ndaj nga frika nuk guxonin t’i botonin.
(’’Për komb e flamur’’, Arbëria, 28 nëntor 1930. Shën. i red.P.L.)

Kaq shkrova unë për këtë patriot të madh të Korçës dhe që të nesërmen e botimit të këtij artikulli, më thirrën në ministri të Arsimit. Më qortuan rëndë se pata shkruar diçka që mund të na armiqësojë me Francën dhe prishte relacionet e mira politike që kishim me atë republikë! Në fund më porositën që si mësues të merrem vetëm me punën e shkollës.
Pati edhe dashamirës që më përgëzuan, ndër ta Milto Sotir Gurra.(*)

Letër nga Milto Sotir Gurra(*)
A.Q.Sh.F.152,V. 1931,D.26, f.1


(Fotokopjo letrat)
Korçë më 3 dhjetor të vitit 1930
I dashur Skënder
Siç e sheh po të shkruaj…Po, po të shkruaj, sado që nuk duhej t'a bënja këtë punë për shumë arrësye të cilat, ti po të mejtohesh pak, do t'i kuptosh fare mirë. Po s'ka gjë…Unë gjithmonë çmoj miqësinë ideale dhe përpara saj përulem me gjithë thinjat e mija dhe i vë ndër këmbë gjith ato arsyet që do t'i kupëtosh ti vetë, e të shkruaj duke të shtrënguar dorën për atë artikullin e bukur që ke shkruar te Arbëria për ditën e 28 Nëntorit.
Vërtet, i dashur Skënder, e ke shkruar me ndjenjë të vërtetë të një palo shqiptari i cili edhe i ka kujtimet e vojtjes së skllavërisë të të huajve fare të gjalla, në zemrën e tij dhe i cili edhe e ka zemrën plot me gjak se me të e ka ngjyer dhe penën që ka shkruar ato sëre.
E dinja Skënder që do ta bësh këndonjësin t'i dridhet zemra, por do të maten ata q'e dinë se s'është sundimi i huaj e s'është skllavëria e 450 vjetëve kurse të rinjve që janë profanë të histories sonë të rilindjes kombëtare, që po sulen pas rrogave, shkallëve, gradave e pas ovullave, kurrë do të mos u dridhet zemra dhe kurrë do të mos mundin të kuptojnë se vuan një Themistokli, dhe se bëhet theror një shqiptar për shqiptarizmën.
Prapë të shtrëngonj dorën se me ato sërat e bukura bën dy shërbime:
a) U përkëdhel thinjat dhe rrudhat të motuarve dhe
b) U jep disa mësime të rinjve, shumica e të cilëve janë vandalë të çdo punë të gjyshërve, stërgjyshërve dhe etërve të tyre. Po Skënder…kemi folur shumë herë, kemi biseduar dhe me zjarr dhe nga hera të kam thënë se përpara versës së re përulem…po përulem dhe ia çmoj virtutet e saj, mirëpo edhe ajo duhet të dijë të respektojë a të dijë të armatoset për luftën e jetës. E lufta e jetës do matje, do sakrifica, do durim dhe do urtësi. Këto që të gjitha asaj i mungojnë. E me gjith ato ajo e motivon luftën dhe pret të korrnjë fitimet dhe ta zbukuronjë kraharorin e saj me nishane e kryet me kurora. Një gjë duhet të sjellë ndër mend kjo djalëri: Nuk u jepen nishane rekrutëve por vetëm ushtarëve të pjekur e të rrahur në luftë e që dinë t'a hanë barrutin me grushta. Dhe djalëria jonë duhet të rresht nga së bëri rekllamë me fjalë se atdheu do sakrifica dhe shërbime se vetëm me ato do të mund të sjellim shërbime atdheut dhe monarkut që po e drejton këtë atdhe në skelën e lumturisë. Po të duash përgjigjmu:
Mbetem me dashuri miku yt me besë
Milto

(*)Letër përgjigje e Skënder Luarasit
A.Q.S.H, F.592, D.121, f.1.
Tiranë, 22.XII.30
I dashur Milto,
Kush e di se ç’dënim të rëndë ke dhënë për mua që s’të kam shkruar për kaqë kohë. Një letër që t’a kisha pregatitur koi e s’ia dorëzova dot Ilkës kur iku nga Tirana. Dhe mbeti për sot t’a lanj atë hua. Por ç’të të shkruanj i dashur Milto? Do të desha të vinja përsëri në Korçë që të flasim;ose më mirë sikur të vinje ti këtu!
Këtu është jeta e mbushur por e mbytur. Puna në të cilën ndodhem më gëzon fort. Me gjithë që kam 30 orë klasash në javë nuk ndjenj as më të voglën lodhje. Për të parën herë në jetën time ndjenj një ngutje të fortë për të punuar në shkollë.
Nuk e di cili asht shkaku. Mbase qarku i shkollës teknike, mbase inati që ndjenj për të papunët intelektualë të këtij qyteti por ndofta edhe një send tjetër. Përballë shkollës sonë qëndron zemra e këtij vendi.
Më katër e gjysmë të mëngjezit dritat e saja janë të ndezura. Se qysh u zgjova njëherë dhe e vura re këtë ngjarje. Dhe tani më vjen rëndë të fle pas kësaj kohe. Më dhjetë bije të fle. Me gjithë këtë nuk di të kem ndjerë nevojë për gjumë tjatër. Me këtë dua të them se qarku i Tiranës të frymëzon për vepërim. Por duhet edhe të dish të ruhesh…
Të falem me nder për komplimentin që më bëre me rastin e botimit të artikullit mbi të ndjerin Themistokli. Nuk e kam ditur se kam bërë ndonjë punë kush e di sa të madhe. Edhe ndë qoftë se u godit pakëz ky artikull kjo i detyrohet më fort faktit që jeta dhe vdekja e Themistokliut janë dy gjëra të forta dhe të bukura. Syresh duhesh të dilte gjësendi më e mirë.
Si mendonj unë për ty dhe për gjithë veteranët nuk besonj të ketë nevojë të të shkruanj, i dashur Milto.
Ç’ndjen njeriu ka më tepër vleftë sot-për-sot se sa ç’thotë. Dhe kjo vleftë pakësohet në çfaqje. Pushimet e pashkës të dëshëronj t’i shkosh me gëzim dhe Motin e Ri për shumë vjet gëzuar!
Si për herë i yti mik me besë
Skënder Luarasi



Për këtë ngjarje të rëndësishme ku ''dëshmori kombëtar Themistokli Gërmenji ngriti flamurin për të parën herë në Korçë, qi edhe e liroi …u bë nji kremtim i madh. Mbajti fjalim të flaktë z.Hilë Mosi.'' (*)
(Tre vite më vonë, do të inagurohej në Korçë Momunenti i Themistokli Gërmenjit, i realizuar me dashuri e profesionalizëm të lartë nga Odise Paskali.)
(*)Leka, kallnuer, 1930, f.30