Skënder Luarasi: Kujtime ”Ç’kam pare e ç’kam dëgjuar’’
(Në nderim të martirëve kosovarë të Lirisë Kombëtare)
Robëria
Mësimi më i çmuar që i dha Naim Frashëri popullit shqiptar, nëpërmjet historisë së Skënderbeut, është të dojë lirinë, lirinë e vërtetë, se pa liri puna është robëri dhe jeta vdekje. Njeriu pa
liri është si fëmija pa nënë.
Liria ka baba virtutin që e mbron mos bjerë në duar të tiranëve. Prej kësaj fatkeqësie atë e mbrojtën edhe dëshmorët, që janë bijtë e lirisë. Kur u kthye Skënderbeu në Krujë që të çlironte atdhenë nga zgjedha e sulltanëve:
Shqipërisë dritë i pruri,
I pru dritën e lirisë,
Edhe gjithë mirësinë
Që i duhet njerëzisë.
Edhe duke vdekur Skënderbeu lutet për lirinë e mëmëdheut:
Do të rrojë Shqipëria
S'ia ngreh dot njeri lirinë.
Por pas vdekjes së Skënderbeut:
''Ç'u bë emri i Shqipërisë
Dhe liri e saj e ndjerë?''
Pas vdekjes së Skënderbeut:
Shqipërinë e mori turku, i vu zjarrë!
Prej banorëve të saj, një pjesë shpëtoi kokën duke gjetur strehim nëpër malet e larta dhe pjesa tjetër mbeti rrob nënë zgjedhën e Sulltanit. Prej parësisë shumë hynë në shërbim të Sulltanit: u bënë bejlerë, pashallarë, sadrazemë, vezirë të mëdhenj, tradhëtorë të atdheut.
Me pushtimin e Krujës, turqit unjën flamurin e Skënderbeut dhe në kështjellën e saj ngritën bajrakun me hënë. Banorët e Krujës që nuk ranë nga shpata: pleq e kalamaj e gra me kërthinjtë e tyre në gji, i zunë rob, i shpunë në Stamboll dhe i vendosën në lagjen që u quajt ''Arnautqoi''. Të tjerë i vrau robëria dhe u tretën si kripa në det nëpër shkretëtira të Anadollit.
Pas vdekjes së Skënderbeut, populli nuk pati liri as të çelte shkolla për të nxënë gjuhën amtare. Mësuesit e shqipes qeveria turke i burgoste. Patrikana greke i vriste. Sulltani donte që muhamedanët të bëheshin turq, Patriku donte që të krishterët të bëheshin grekër. Robëria solli paditurinë e errësirën dhe ç'është më keq na bëri të mos njohim njëri-tjetrin, të vritemi vlla me vlla...
* * *
Që përpara hyrjetit Petro Nini Luarasi pati shkruar një këngë lutarake, që e niste me emrin e qytetit ku pati lindur Isa Boletini, I cili po shpinte luftëtarët e kryengritjes së madhe drejt fitores:
Që Mitrovicë e Prevezë
Të krishterë e myslimanë
Të gjithë burrat me besë
Sa quhemi shqiptarë
Të ngrehim flamurin tënë
Mbi vendet e Shqipërisë
Trimërinë edhe zënë
T’ia rrëfejmë gjithësisë…
Ç’punë të madhe mund të bëjnë patriotët e bashkuar me një dëshirë e një qëllim ! Ç’gëzim të madh të zgjon në zemër hapi i tyre në marshim ritmik! Ç’ideale të larta të ngjall flamuri kombëtar me valavitjet e tij të rrepta! Liri a vdekje!
Atje lart në veri bijtë e Kosovës trime u ranë hordhive njëqind mijëshe të 25 pashallarëve turq dhe brenda tre muajve e shpunë triumfin shqiptar në Shkup dhe e vendosën në konak kryetarin e tyre. ”Hyrja triumfale e kryengritësve shqiptarë në Shkup i dha fund pushtetit të shfrenuar dhe kriminal të xhonturqve dhe shkaktoi shpërndarjen e parlamentit’’., do të shkruante Ismail Qemali.
‘’Tok me vëllanë tim Rrokun’’, kujton Luigj Berisha, ’’qeshë edhe unë anëtar i klubit ’’Bashkimi’’ dhe dola dhe unë të bëj sehir hyrjen e bashkëatdhetarëve të mij ngadhnjimtarë në Shkup. Kur pashë Isa Boletinin, Bajram Currin, Idriz Seferin, Bajram Daklanin, e tjetë udhëheqës në mes të atyre djelmoshave truphedhur e ballëlart, që u shkëlqente fytyra si djelli dhe marshonin si në dasmë duke kënduar:
Çonju Shqypni, mos u ban horre
Ej Kosovë me taborë,
Bini ju shqiptarë,ore
Gjithë Evropa të na njohë!
Ngri, shqiptar flamurin,
Tash në luftë borija na thërret;
Me derdh për vend tonë gjakun
Ne pushka po na pret…
kur pashë këtë tabllo të gjallë të bashkimit kombëtar mu ngjall thellë mu në zemër ajo krenari që më bëri të mburresha se isha edhe unë i tyre , se isha shqiptar.’’
Këtë tabllo të gjallë të bashkimit kombëtar e pashë edhe unë po atë muaj. Ndërsa kapedanët e kryengritësve të veriut po marshonin në rrugët kryesore të Shkupit, kapedanët e kryengritësve të jugut po bënin marshimin e tyre ngadhnjimtar nëpër rrugët kryesore të Korçës.
Atë ditë gushti të motit 1912 gjithë populli kishte dalë të shikonte çetën e Gani Butkës nga rruga e Kolonjës, çetën e Spiro Bellkamenit Spiro Bellkameni nga rruga e Follorinës, çetën e Qamil Panaritit nga rruga e Pazarit dhe çetën e Menduh Zavalanit nga rruga e Pogradecit të nisur prej Orman Çifligut, duke hyrë me triumf drejt bulevardit të Shën Gjergjit. Ata qëndruan në krye të rrugës ku më vonë u ngrit monumenti i Luftëtarit Kombëtar duke kënduar, njëra çetë: ‘’Për mëmëdhenë! Për mëmëdhenë! tjetra: Sa të rrojë gjithësia! , e treta ‘’O trima luftëtarë‘’dhe ’’Merr uratën bir prej meje’’ e katërta dhe kështu me radhë.
Ç’fytyra madhështore më panë sytë dhe ç’këngë të bukura trimash më dëgjuan veshët atë ditë kur hynë në Korçë kryengritësit shqiptarë me qylafet e tyre shkruar ‘’Liri a Vdekje!’’
Kolonja në flakë e gjak
Me t’u larguar komisioni i kufijve dhe u kuptua që Kolonja mbeti Shqipëri, qeveria e Athinës krijoi edhe në këto vise guvernën epirote. Që në vjeshtën e motit 1913 çeta hierolloqite me oficerë e përforcime ushtarësh grekë, sulmonin fshatrat e banuara nga muhamedanë ku arrestonin burrat më të dëgjuar të vendit që i poshtëronin duke i rrahur në sy të grave.
Në Gostivisht hierolloqitët torturuan aq keq Ismail Ismailin sa që lojti mendsh. Po në këtë fshat një djalë 16 vjeç e shpëtoi prej vdekjes e ëma duke ua rëmbyer andartëve nga duart. Sesi u trembën palikarët nga sulmi i një nëne zemërluane! Në Qafëzez një burrë e lidhën pas një peme dhe e vunë në nishan. Në Treskë e në Trebickë arrestuan pesë djem, i shpunë në Vilë të Shtyllës, i mbyllën në një plevicë dhe i dogjën të gjallë.
Kostë Dhimitër Lito nga Leskoviku, më ka treguar: ‘’Në Treskë një hierolloqit vuri re në një fotografi të çetës së Spiro Bellkamenit, se djaloshi i katërt në rrjesht i shëmbëllente vërtet Petraq Vasil Manos –Gostivishtit.
‘’Ja ku e kemi edhe një tjetër në mes tonë! Lidheni!’’
‘’Petraqin nuk do guxoni t’a prekni me dorë!’’ iu përgjegj një djalë trim nga Leskoviku.
‘’Hesht, se të djegin edhe ty, or lumëmadh!’’ e këshilluan shokët.
‘’Pa ka im atë edhe dymbëdhjetë të tjerë!’’ u krenua djali trim nga Leskoviku për vlerën numerike të mashkullit në familjen patriarkale.
Petraq Gostivishti shpëtoi nga fati i dëshmorëve në Vilë, duke ikur që atë natë në Korçë, ku iu dorëzua prefektit Konduli, me origjinë barbaçe, i cili e mori nën mbrojtje.
Mbasi përmenda barbaçët, i pari që dëgjova të flasë arbërishten e shqiptarëve të Moresë qe ushtari barbaç që thirri Kallomanopullos që të na ndihmonte të merreshim vesh kur unë i thashë që nuk kuptoja greqisht. I dyti qe një oficer që na foli barbaçe ne djemurisë në çardhakune dyqanit të mëhallës sonë. Njëri oficer na pyeti Gjini Rapon e mua në donim të vinim nishan, na dha pushkën e ordinancës dhe që të dy qëlluam mirë.
‘’Bukur! …Bukur! Thirri barbaçi i entuziazmuar.
Por fjalët që më mbetën të pa haruara qenë ‘’klen’’e ‘’glue’’ të një ushtari barbaç.
Një grua grekonjë duke ecur nga dyqani për në kazermë dhe dëgjoi burrat në kuvend duke folur shqip, i qortoi: ‘’Derdhëm gjakun që t’ju lirojmë nga turku, por ju prapë…’’
Vasil Diko i tha se ne qemë shqiptarë e se po flisnim në gjuhën e nënës.. .
Ushtarët që po vinin pas qëndruan të dëgjonin bisedën e ndezur dhe një barbaç ndër të tjera e shau: ’’Klen, i biri i klenit! Gluen e nënës…” etj.
* * *
Për të shpëtuar bashkatdhetarët e tyre nga torturat e hierolloqitëve, nënprefekti i Çorovodës, Themistokli Gërmenji dhe komandanti I fuqive kufitare,Sali Butka, me urdhër të qeverisë provizore të Vlorës, nisën të mernin në dorëzim Kolonjën. Sa u përhap fjala se forcat shqiptare arritën në Vakëfe, andartët u zhdukën nga qarkullimi në fshatrat tona.
Ato ditë komanda shqiptare i dërgoi nga Treska, pleqësisë së fshatit tonë, si gjithë të tjerave, një letër në të cilën u shkruante se me urdhër të qeverisë provizore të Vlorës po vinin të çlironin vëllezërit e tyre nga sundimi i huaj. Të nesërmen, në mes të natës, arriti nga Erseka në fshatin tonë një major në krye të treqind ushtarëve grekë. Pasi mblodhi ndo njëzet e pesë djem, me myftarin Peço Kosta në krye, u nis drejt Qesarakës dhe në agim pati zënë Qafën e Shëmtirit.
Qe dita e 16 janarit 1914.
Në mëngjes u dëgjuan tri krisma nga shkëmbi. Sa luftëtarë që ndodheshin në teqe e shtëpitë rrotull saj dolën e zunë vend .’’T’u biem!’ i tha majori grek Peço Kostës.
‘’Janë në vend të fortë!’’ u përgjegj myftari ynë.
‘’Zjarr!’’urdhëroi komandanti grek.
Kush shpejton, blon! Prandaj që pa gdhirë kur ushtarët grekë u nisën për në Qesarakë, unë u nisa për në mulli, me dy shinikë grurë ngarkuar mbi gomar. Kur po kthehesha, dëgjoja bataretë greke nga njëra anë dhe krismat e shqiptarëve nga ana tjetër. Pasi hëngra një përshesh me qumësht, u sula në Penkollarë që të bëja sehir. Te lëmi qenë mbledhur plot njerëz, burrat të verdhë dyllë në fytyrë, gratë duke lebetitur. Afër drekës, buçima pushou.
Nuk dihet sa të vrarë e të plagosur përcuallën grekët në Ersekë.
Në drekëherë arrin në Penkollarë komandanti me një pjesë të ushtrisë, i zbehtë më keq se fshatarët tanë. Nisi të bisedojë me nënoficerët kur nga shkëmbi u dëgjuan krisma pushke. Një epilluqe me fytyrën e një të vdekuri u ngjit kokëulur drejt komandantit. Seç i tha. Ky i klithi me të shara dhe e goditi në fytyrë…
Ç’pati ngjarë?
Nja shtatë ushtarë grekë duke dashur të ishin ata të parët që do të hiqnin flamurin e Shqipërisë e të ngrinin atë të Greqisë e vunë përpara mjeshtrin Ligor Qirici që t’u tregonte udhën. Shqiptarët i lanë të zbrisnin gjer tek përroi, pastaj u ranë tre të parëve: dy ushtarë grekë e mjeshtri Ligori mbetën të vrarë. Katër të tjerët u dorëzuan.
Që të nesërmen, për një javë rrjesht, ditë e natë, me mijra ushtarë grekë të ardhur nga Konica, me artileri malore, marshuan përmes fshatit tonë drejt veri-perëndimit. Të thoshe se jo në Berat e Vlorë, por në Elbasan e Shkodër do të qëndronin.
Por ata vetëm sa dogjën e bënë plaçkë Vakëfet kur mbajtën për nja dy javë në kufirin e vjetër. Për gjashtë ditë e net, i shpërndante myftari natën, të lodhur e të këputur, nëpër shtëpitë e fshatit. Vetëm në shtëpinë tonë nuk na solli njeri për gjashtë ditët e netët e para.
Nata e shtatë qe një natë shkurti, e bardhë - e bardhë nga dëbora e madhe që kishte mbuluar dhenë. Një trokëllimë në portë na bëri që të na ngrijë gjaku. ’’Hape, Skënder, hape, se këta janë të tutë!” më tha Petro Kosta nga jashtë. E hapa portën: katër xhandarë me uniformë të gjelbër, njëri duke mbajtur të mbështjellë flamurin e Shqipërisë, qëndronin para portës sonë.
Ngjita shkallët me nxitim dhe thirra: ”Ndizni llambat! Ndizni sobën!’’ dhe lajmërova nusen e Gurit e të Tonit, shpejt të na ndihmonin për të shtruar odat e për të gatitur darkën. Pastaj renda në plevicë dhe nga sënduku ku kishim fshehur librat shqip nxorra ’’Istorinë e Skënderbeut”.
Oda e mirë llamburiste nga të dy llambat e mëdha që i ndiznim vetëm për festa të mëdha dhe për mysafirë të lartë.
Ndërsa Petro Kosta, Toni Sevo dhe Luke Fani, i mbanin zgjuar mysafirët e lodhur duke ngrënë meze e duke ngritur dolli për flamurin e Skënderbeut, për Ismail Qemalin e për lirinë e Shqipërisë, gratë në vatër e në furrë pregatisnin darkën. Dhe çobani piqte mishin që do t’iu jepnim udhëtarëve kur të niseshin të nesërmen për në Ersekë.
Por atë natë u zemërova me Tonin sepse nuk më la t’iu këndoja ushtarëve të lodhur ‘’Istorinë e Skënderbeut’’. Të nesërmen që në mëngjes, pleqtë e fshatit, muhamedanë e të krishterë, u mblodhën në shtëpinë tonë. Komandanti shqiptar, Kasem Radovicka, i cili pati qëndruar atë natë në Penkollarë për të nënshkruar me komandantin grek protokollin e dorëzimit, erdhi t’u jepte fshatarëve lajmin e gëzuar se Kolonja u bashkua me Shqipërinë. Dhe kur akoma nuk ishin larguar Të nesërmen, djemuria e fshatit, të krishterë e myslimanë, me këngë në gojë e ngritën flamurin edhe te Lëndina(*)
-----------
(*) Te Lëndina, në Luaras, atje ku qëndron tani shkolla 8-vjeçare ‘’P.N.Luarasi’’.
kompanitë e fundit greke prej sheshit të mëhallës, kur në ballin e shtëpisë sonë u shpalos flamuri i Shqipërisë.
Të nesërmen, djemuria e fshatit, të krishterë e myslimanë, me këngë në gojë e ngritën flamurin edhe te Lëndina(*)
-----------
(*) Te Lëndina, në Luaras, atje ku qëndron tani shkolla 8-vjeçare ‘’P.N.Luarasi’’.
Në Gostivisht ushtarëve shqiptarë u dolën përpara patriotët mes të cilëve Vasil Kita, e bija Paro dhe i biri i saj Petraqi. Ajo i tha djalit të saj: ’’Bir, erdhi dita e madhe e kombit tonë. Merr flamurin e Shqipërisë dhe shko tok me shokët e tu se edhe ti ke luftuar që të lindë kjo ditë për ne.’’
Kështu pas pesëqind vjet robërie nën Turqinë dhe dy vjet nën Greqinë, në Kolonjë ranë hëna e kryqi dhe flatroi shqiponja.
* * *
Por uji fle, armiku s’fle.
Qeveria greke e vazhdoi pabesinë. Kur u dorëzoi shqiptarëve Korçën, komanda greke la në spital nja treqind ushtarë kinse të sëmurë që do të largoheshin më vonë. Qilarët e Mitropolisë, dhespoti Gjermanos, i pati mbushur plot me pushkë e municione. Një numër grekomanësh besnikë ishin përbetuar për komplotin. Atë mëngjes, kur të binin këmbanat, ushtarë e civilë do të ngriheshin kundër qeverisë legjitime, të sigurtë që nga Bilishti do t’u vinte ndihma e ushtrisë greke për të shtënë në dorë qytetin.
Një ngjarje e vogël ua shkatërroi planet grekëve. Që më 22 të marsit, kafazi i Mitropolitit , kapedan Sulo, erdhi fshehurazi në Korçë dhe hyri në shtëpinë e doktor Polenës. Nga kjo shtëpi, anës qytetit, u nis për në Mitropoli një grua për të lajmëruar konspiratorët që të ishin gati.
Kalamajtë që loznin pranë shtëpisë së doktorit e vunë re kapedan Sulon. Njëri syresh, kur u kthye në shtëpi në drekë-herë, i tha nënës se kishin parë kapedan Sulon. Sevasti Qiriazi-Dako, që u ndodh atje për vizitë, e dëgjoi dhe lajmëroi të shoqin, Kristo Dakon, dhe ky shefin e policisë Themistokli Gërmenjin. Shtëpia e doktor Polenës e Mitropolia u rrethuan.
Në luftën që plasi midis treqind ushtarëve grekë të spitalit e grekomanëve nga njëra anë dhe patriotëve shqiptarë nga ana tjetër, me qindra njerëz humbën jetën nëpër rrugët e Korçës, se qe ditë pazari. Kapedan Sulua shpëtoi, por dhespoti Gjermanos dhe gjashtë veta të komitetit konspirator u arrestua dhe u internuan në Elbasan. Përveç dhespotit Gjermanos, ndër të arrestuarit qe edhe koloneli grek Vajraktaris dhe grekomanët Spiro Konda e Efrem Gjini.
Meqë puçi u zbulua tri ditë më herët, ushtria greke nga Bilishti ( që priste 25 marsin të sulmonte) nuk arriti dot në kohë. Fshatarët nën udhëheqjen e Kajo Babjenit zunë grykën e Devollit dhe majat e Moravës, Korça shqiptare shpëtoi. Për këtë fitore ndihmoi shumë Kajo Babijeni. Ai edhe më parë e pati shpëtuar: një herë më 1902, kur bullgarët u përpoqën të përfshinin edhe Korçën në kryengritjen e tyre të Ilindenit dhe më 1903, kur bashibozukët turq deshën ta plaçkisnin si qytet pjesëmarrës në atë kryengritje.
Të egërsuar nga kjo disfatë, ushtria greke, e maskuar në andartiko, goditi sheshit kufirin e Kolonjës. E filloi sulmin duke djegur Leskovikun e duke shtyrë frontin deri në Ersekë, Starje, Gostivisht, Kurtes, Frashër. Ata hynë edhe në Luaras dhe duke mbledhur djemtë e fshatit u nisën për në Panarit. Këtu u kundërsulmuan nga fshatarët. Në zbrapsje e sipër, në varrezat e kishës së Katundit, pushkatuan patriotin Leko Mihal Dhosin. Përtej Urës së Orgockës, komandanti grek i ndau djemtë e Luarasit prej grupit dhe u tha: ’’Fshatin tuaj e zaptuan shqiptarët. Dorëzoni armët e kthehuni në shtëpi. Luke Fani e kuptoi planin djallëzor të grekut, që mendonte t’i vriste të gjithë. Doli përpara shokëve dhe me greqishten e tij të çqartë, i tha komandantit se nuk ishin rradhitur në ushtrinë greke që të luftonin vetëm për fshatin e tyre, por për çështjen e të gjithë Epirit. Komandantit i pranoi me lëvdata për Luken e shokët e tij dhe me qortim për kallzuesit.
Kur fshati mori vesh se edhe djemtë e tij kishin ikur me grekët, ata të mëhallave Penkollarë, Priftanj e Mal, me sa plaçka që mund të ngarkonin shpejt e shpejt, kapërcyen Osumin dhe që atë ditë arritën në Lupckë.
Banorët e mëhallës Kostallarë pyetën nënën time se ç’do të bënte. Kur ajo u tha se do të rrinte në shtëpi të saj , qëndruan edhe ata, por u mblodhën në shtëpinë tonë. Atë pasdreke përtej Përroit të Madh, një varg njerëzish u duk në mëhallën Ziskollarë duke ndjekur udhën gjatë kreshtës drejt Shëmtirit.
Në udhën kryq te Shën Triadha një kalorës u shkëput prej rradhës e zbriti udhës së Lisit të Madh për në Kostollarë. U tregova ç’kisha parë dhe kur u thashë që ishin gegë, xha Dhami thirri: ’’Bobo, që do të ma therin!’’
Këta luftëtarë qenë nisur nga Vodica, në mesditë arrinë në Blush, të etur e të uritur. Në fshat, teze Janeja që pati mbetur vetëm në Blush, me kopenë e dhënve në Qilar, u doli përpara. Dhe kur iu ankuan se në atë fshat as ujë s’kishte, ajo u nxori gjashtokjet me qumësht, kos e dhallë, bukë e gjalp e gjithë të mirat që i ndodheshin në dollap. ’’Sa plakë e mirë qënke!’‘’ e lëvdoi njëri.
‘’Të jem motra e Petro Nini Luarasit e të mos jem e mirë për vëllezërit e tij!’ ia ktheu plaka.
Një kalorës, që ia kishte njohur të vëllanë, e pyeti për familjen e Petros. Ajo u tha se qe në fshat dhe iu lut që t’ia kishin kujdes të nipin e saj Skënderin. Kalorësi që zbriti udhës së Lisit të Madh me të arritur në mëhallën tonë thirri: ’’Skënder, Skënder’’. Dhe kur unë ia hoqa llozin portës e dola në udhë ai më inkurajoi: ’’Mos kini frikë, mos kini frikë!’’
Kalorësi qe Hajredin Kallarti.
Ndërsa luftëtarët vazhduan udhën drejt malit, në mëhallën tonë hyri kaluar një oficer me ndonja njëzet veta pas: ’’Kush qenë ata që na qëlluan nga Shkëmbi?’’ më pyeti. Dhe unë i tregova se qenë disa andartë grekë që kishin humbur udhën dhe se njerëzit e mëhallës qenë mbledhur në shtëpinë tonë. Oficeri, major Ahmet Lepenica, më porositi që t’u thosha të shkonin secili në shtëpi të vet.
Në fshatin tonë ai qëndroi vetëm pak ditë. U kthye në Vodicë. Mëkëmbës mbetën Abaz Taushani dhe Faslli Kurti. Ditën kur do të largohej, Ahmet Lepenica zbriti në Kostallarë. Kur po bisedonin ata të tre brenda portës dhe unë, me kapele kashte në kokë, qëndroja te pregu përjashta, një lab që po vinte prej udhës së madhe më thirri: ’’Ti jezit, ç’më mban atë shapkë në kokë!’’
M’u afrua i zemëruar, dhe nuk e di se ç’do të më kishte bërë po të mos i kishte folur Ahmet Lepenica se nuk duhej parë kapelja, po koka.
Sa burra të mirë qenë Ahmeti, Abazi, Faslliu dhe Selaudini! Bashkë me majorin do të largohej edhe Selaudini e unë do t’i zija vendin si sekretar i togës, prandaj më patën thirrur edhe mua në mbledhje. Prej kësaj dite, për mëngjes, unë ngjitesha në mal për atë punë zyre.
Atë mbrëmje të arratisjes as çobani nuk u kthye në fshat. Ushtarët grekër, të thyer e të kthyer e vunë përpara me gjithë lopë e bagëti drejt Lupckës e Përmetit. Viçi kërthi na mbeti pa qumësht. Fëmijët fshatarë janë mësuar t’i shohin kafshët e shtëpisë si pjesëtarë të familjes. Macja kishte të drejtë të zinte edhe kryen e vatrës; edhe qeni mund të ngjitej lart e të kënaqej me përkëdheljet e tyre, qengjin që vinte të shtonte numrin e kopesë në qilar e ngjitnin me katikule në vatër,e lanin dhe e pastronin nga shurdhesa dhe e ngrohnin pranë zjarrit derisa të ngrihej më këmbë. Ajo ditë qe festë në shtëpi. Në sufër na gostitnin me kullostër.
Si fëmijë fshati, i kam dashur pemët, zoqtë, sidomos kafshët. Sa më pëlqente balashi: kau qimeverdhë me pullën e bardhë në ballë; edhe Kazili, po me pullë të bardhë në ballë; dhe dy pendë qe që na ndihmonin të mbillnim grurë e misër e na siguronin bukën e motit; dhe të dy demat që motin tjetër do t’u zinin vendin qeve në parmendë. Dhe përmbi të gjitha më pëlqente lopa krenare që disa ditë më parë na pati pjellë atë viç të bukur-të bukur. Dhe ja ku erdhën andartët që na i thanë qilarë e lugë dhe viçin e vogël na e lanë pa qumësht por ne e mbanim gjallë duke e mëkuar me brumë e mjaltë!
Qe dita e katërt. Atë pasdreke në vatër po rrinim të heshtur si në zi kur befas një trokëllimë e fortë tronditi portën, mandila u këput e kanatat u çelën me tërsëllimë dhe në oborr brenda u vërsulën duke pallur lopa plakë, balashi, kazili,dy demat…Në fillim nuk besuam se qenë tanët, aq ishin buhavitur, mufatur e ndryshuar në fytyrë. Dy ditë udhë të panjohur kishin bërë për të arritur në qilarin e tyre. Ç’fuqi paskish instinkti! Kam një kujtim tjetër për lopën plakë që, nja dy vjet më përpara, në rrugicën e Shën Thanasit, u përlesh me një ujk për t’i shpëtuar jetën mëshqerës së saj. Kur ujku iu turr viçit, lopa e mbërtheu ujkun me brirë përtokë dhe e mbajti poshtë tërë natën. Kur dolëm ne njerëzit e shtëpisë në mëngjes për ta kërkuar, e gjetëm ujkun të ngordhur nën brirët e saj në bark dhe viçin aty pranë. Edhe kafshët mund të bëhen heronj.
Mendoj për ata që përçmojnë atdhenë: të kenë aq ndjenja për vatrën e tyre sa kanë ato kafshët tona ‘’memece’’!
Pa u zgjatur, kapërcej shumë ngjarje me rëndësi më të pakët në rrethin tonë gjer në fund të qershorit, kur edhe miqtë e mij u laguan dhe vendin ua zuri një kompani vullnetarësh me komandant Mehmet Korçën. Ushtarët dibranë e kosovarë, para se të largoheshin erdhën tek ne dhe iu falën nderjes nënës për gjithë ata lakrorë që pati gatuar dhe rrobat që u lau për sa kohë qëndruan në mëhallën tonë.
Dhe vazhduan udhën e Lirisë Kombëtare(*)
-----------------
(*) Ndonja tridhjetë e pesë vjet më vonë, Fazlli Kurti na vizitoi dhe e falenderoi nënën, veçanërisht për dhuratën e shenjtë, pallton e Petro Nini Luarasit, që ajo ia pati dhënë një ditë shiu të mos lagej gjatë rojes.
Nëna e pyeti: ’’Po ata djem asllanë - ç’u bënë?”
Vërtet, ata djem asllanë nga Dibra e Kosova - ç’u bënë… ç’u bënë?
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga Brari
otrat Qiriazi''f.39).
oderatorë të myslimanizmit dhe me Gjerasim Qiriazin: përfaqësuesi shqiptar i protestantëve anglo-amerikanë.Mbi bazën e këtyre idealeve kombëtare familjet Luarasi dhe Qiriazi u lidhën në një miqësi shekullore dhe iu gjendën njëri-tjetrit në momente të vështira. .
ombi mbi të gjitha! 
eta e Gjerasim Qiriazit, f.218)
Krijoni Kontakt