"4 ways to..." në Galerinë Zenit

[Varg]

Ekspozitë Kolektive – 4 ways to…
Event Kolateral i Bienales së Tiranës

Stefano Romano – Francesco Pedrini – Andrea Nacciarriti – Claudia Losi
Inagurimi:

23 shtator 2009, ora 18.00

Referon Sara Mazzocchi – editore “libri aparte”

Zenit Gallery

Blv. B. Curri, P. Agimi, 151 Tiranë

23.09 – 03.10.2009





Ky projekt lindi nga një udhëtim. 4 artistë italianë Stefano Romano, Francesco Pedrini, Andrea Nacciarriti, Claudia Losi, nisen nga shtëpia e tyre, në Itali. Udhëtimi është një rrugëtim që nis pa filluar ende, si për nga zgjedhja e rrugës që është për t’u kryer, si dhe çfarë duhet marrë me vetë, është sikur nëpërmjet një projeksioni je duke udhëtuar që para se të nisesh, sikur pritshmëritë mbushin kohën deri në nisjen reale, fizike. Në këtë moment vepra është në një formë pre-ekzistëntë, një intuitë që udhëtimi ndoshta do ta modifikojë ashtu si, në fakt, eksperienca është kusht i nevojshëm për realizimin e një vepre arti.



Artistët duhet të mbërrijnë në Tiranë (Shqipëri). Udhëtimi do të jetë vetmitar, asnjëri nga të katërt nuk do të jetë në dijeni të të tjerëve, secili prej tyre do të ketë mundësinë e zgjedhjes së udhës, të mjeteve, dhe kohës së këtij udhëtimi të cilit do t’i dihet vetëm data e mbërritjes në Tiranë. Ka pak eksperienca si ajo e udhëtimit, të përshkosh një territor, duke u nisur nga një pikë – një realitet – për të mbërritur në një tjetër pikë – një tjetër realitet – pasi është parë një moment pezull, një moment kur jemi më perceptues, të brishtë, melankolikë, propozues, entusiastë. Të shumta dhe të ndryshme janë gjendjet shpirtërore gjatë një udhëtimi, i çfarëdo natyre qoftë ai.



Tirana pika e mbërritjes, ku 4 artistët do të takohen për të diskutuar mbi këtë eksperiencë, por mbi të gjitha për të realizuar një vepër dhe një ekspozitë. Ekspozita do të zhvillohet ne Galerinë Zenit në Tiranë e do të jetë një nga eventet satelit të TICAB – Tirana International Contemporary Art Biennial.



4 artistë x 4 vepra, të gjitha të lindura nga një eksperiencë e zakonshme por e ndryshme, që ka fshirë intuitën e nisjes duke e transformuar atë ne një ide konkrete, të jetuar. 4 vepra që duhet të jenë sinteza më e madhe e këtij udhëtimi, sepse asgjë nuk është më e plotë se përvoja e jetuar kështu që vepra nuk ka si të jetë tjetër veçse thelbi, përmbledhja më e madhe, metafora e saj, larg nga tregimet dhe dokumentimet. Një reflektim mbi nevojën e eksperiencës dhe sintezës së saj në të njëjtën vepër, mbi nevojën për të marrë përgjegjësinë e veprës së plotë dhe të ekspozitës.



P.S. Përveç këtij kuadri të përgjithshëm mbi ekspozitën e katër autorëve më sipër në ditën e hapjes së ekspozitës, koncepti i saj do të plotësohet edhe me tekstin që do të shoqërojë eksperiencat respektive të udhëtimit të secilit artist që në këtë moment ndodhen në udhëtimin e posaçëm për të mbërritur në Zenit në ditën e hapjes së ekspozitës për të paraqitur secili abstragimin artistik të këtij udhëtimi, që është edhe qëllimi dhe e veçanta e kësaj ekspozite.

[Varg]

A pret art, o i zoti i shtëpisë!
Two words in four ways for “4 ways to…”



1- Në pamundësi për të ngrehur një shkrim (që si traditë, paraprin çeljen e një ekspozite “Zenit”) të bazuar në këqyrjen e ngeshme, zakonisht natësore, të veprave prezente në galeri qysh disa ditë përpara, sot për këtë ekspo do t’na duhet të endemi si në lojë fjalësh vetëm rreth titullit të shpallur prej artistëve të saj. Të cilët janë vetë ideatorët e projektit të një udhëtimi eskursus nga Italia në Zenit dhe, rrjedhimisht, punët do të jenë konseguenca dhe rezultati i impresioneve të itinerarëve. Kësisoj, edhe përgjegjësia mbi paraqitjen në këtë eveniment satelit të Bienales së Tiranës mbetet krejtësisht e tyre dhe konceptimit të aktivitetit edhe në planin kuratorial, meqë “Zenit art” në këtë rast është veçse vatra bujtëse e këtyre udhëtarëve që, me nga një kumt a boçe arti në kurriz, trokasin dhe kërkojnë strehë e konak rrëfimi.



2- Metafora e Udhëtarit dhe rrugëtimi i tij përfaqësojnë më së ploti, si asnjë tjetër figuracion në art, modernitetin po aq sa dhe antikitetin qysh prej Uliksit antik të Homerit, që është e mbetet gjithaq modern, tek Uliksi i Joyce-it, ndonëse i përkundërt me atë homerik, por gjithashtu edhe antik, që ruan përgjatë kapitujve të vet lidhjen evidente me Odiseun. Dhe ku secili kapitull mbart regjistër muzikal të ndryshëm, si dhe një ngjyrë të vetën, gjë që e mban të lidhur ngushtë edhe me artet e tjera. Por ama, është kërthiza e paprerë me Homerin dhe udhëtarin e tij, garanti i fisnikërisë artistike edhe për udhëtarin e shekullit modern të Joyce-it.

Ndaj dhe iluminizmi, përtej klasifikimeve prej periudhash historike e arti, zë fill pikërisht me Odiseun. Pse është ai, njeriu i parë iluminist; udhëtimi i tij mbet i pari aksion përndritës, qyshkurse shkëputet e shpërngulet prej habitatit të vet, pra i dredhon fatit të përcaktuar e i bën bisht pajtimit me të parathënën, ujdive të bindjes, qofshin këto me perënditë.

Kësisoj, që nga zanafilla epike Homerike e më tej në përthyerjen e një revolucioni linguistik me mjete shprehëse prej Joyce, i gjithë fondi artistik i kohërave mbart brenda korpusit të vet rrekjen e njeriut për njohjen e njeriut, viseve e bëmave të tij, e prej këtej: te njohja ende e pakryer dhe ndoshta e pakryeshme e vetvetes.



3- Vetë tema e përzgjedhur nga 4 artistët në Zenit, e paralajmëron ekspozenë e veprave, që tentojnë të përcjellin përjetime me mjete arti të ndryshme, të shfaqet pra, me ngarkesë narrative e në afinitet me udhëtimet pikareskë, por edhe, nga ana tjetër, me atë introspektiv e brenda vetes, si atribut e qëllim i ekzistencës së vetë artit.

Nga një këndvështrim prej realiteti shqiptar, një udhëtim i tillë si ky që aksioni i artistëve italianë rreh të demonstrojë, do të ishte edhe një antipod i udhëtimit në kah të kundërt i emigrantit të këtushëm, meqë këta të fundit nisen nga bregu që i bashkon nën të njëjtin motiv – ai prej nevojës së materiales me destinacion drejt më të mirës. Drejt të panjohurës mbase dhe të paimagjinuar, duke pranuar edhe udhën e rrezikshme e shpesh të jashtëllogjikshme për të mbërritur vendin e “Shpresës së Mirë”. Ndërsa ky udhëtim artistik, drejt një ekspozite, bëhet anasjelltas, prej ekzigjencash arti e imagjinate, si dhe përmes trajektoreve të ndryshme për të arritur në një destinacion të mirëditur e të paracaktuar.

Mesa mund të merret me mend, edhe ekspozita pritet të ketë një kuadër disi pikaresk. Siç dihet, termi pikaresk kategorizon romanet në trajtë narrative autobiografike me rrugëtime e udhëtarë, diku aventurierë seriozë e diku hokatarë, tek ironizojnë dhe i zvjerdhen shoqërisë shtypëse ose barrierave e pengesave, shpesh të pamëshirshme apo dhe absurde, që hasin udhës. Kësisoj, përfytyrimi për këtë ekspo dhe termi më sipër, të shpie me mendje tek prototipet letrarë të kryeveprave – Don Kishotit, Tom Jonesit të Fieldingut, Robinsonit të Defoes, Guliverit apo Shvejkut, gjer te Celine e “udhëtimi në fund të natës”- ikonat e përjetësisë së romanit dhe eksperiencave njerëzore të përpunuara artistikisht.



4- Edhe një detaj, tek i cili besoj (apo, të paktën, besoj se plotëson “leximin” e konceptit të ekspozitës): EËHT]. Nuk ljësë’. Nuk lidhet me bukur, autor] urta gjuha jonë, fjalës eksperiencë i thotë përvojë. Kështu, na e kthjellon kuptimin se si përvojtje ajo s’mund të mëtohet së jashtmi e në eskursion, pra si eksperiencë ekstra e zgjedhur nga udhëtari, por veçse si përvojë–përvuajtje dhe pré e shtyrjes në udhën e mundimit. Po ashtu, rrafshi kuptimor i udhëtarit të gjuhës shqipe, që prej eposit, baladave e më tej poemave të mëdha arbëreshe e gjer sot e kësaj dite, na e përcjell drejt e në lëkurë ndjesinë empatike lidhur me detyrimin për të marrë udhët nga e keqja dhe halli, dhe jo si një voyage i dëshiruar, i mirëpërcaktuar apo soditës. Herë i lidhur me mërgata shpëtimi e shpërnguljeje për t’i ikur vendodhjes, e herë nën shpresën e një jete a fati më të mirë.

Ashtu si arketipi njerëzor nën vulën e Uliksit homerik – që edhe pse model par excellence udhëtari, sikur nuk dëshiron të mbetet thjesht udhëtar përshkrimtar e rrëfimtar eksperience, por më së shumti një përvojë e gjallë përvojtjesh udhëtimi si qëmtim e vështrim introspektiv brenda vetes -, arti bashkëkohor mban pashmangshmërisht edhe vulën e modernitetit, të shenjuar gjithashtu edhe si kërkim prustian i Kohës; e bashkë me të, brendisë, interioritetit të qenies njerëzore. E meqë mbërritëm në këtë fund shtegu, ndjej se këtij teksti modest për çeljen e një evenimenti artistik, do t’i shkonte një kornizë prej devize Prousti: “Udhëtim i vërtetë kërkimi nuk është të zbulosh vende të reja, por të gjesh sy të rinj”.



K. Zejno, Zenit – Tiranë, 23 Shtator 2009