Ditët kur i gris Perdja e Hekurt(Mbi revolucionin hungarez)

[Xhuxhumaku]

Apeli i një studenti ndaj ndërgjegjes botërore

30/05/2009

Ditët kur i gris Perdja e Hekurt

Thirrjet e Budapestit

Në 25 shkurt 1956, në një fjalim të fshehtë përpara Kongresit të 20 të Partisë Komuniste Sovjetike, Nikita Hrushovi, udhëheqësi i partisë, denoncoi krimet e Stalinit. Ai hoqi maskën nga fytyra “liderit dhe mësuesit të madh të popullit sovjetik” Në vend të imazhit të kuruar me shumë kujdes të “pishtarmbajtësit të njerëzimit progresist”, u shfaq krejt papritur një vrasës në masë i përlyer me gjakun e miliona njerëzve të pafajshëm. Represioni në masë, spastrimet, Gulagu nuk ishin sajesa të imagjinatës së armikut të klasës. Ishin fakte që tani dilnin në dritë prej vetë Sekretarit të Parë të Partisë. Ai fajësoi për gjithçka Stalinin dhe “kultin e tij të personalitetit”, jo aparatin shtetëror sovjetik.

Fjalimi i fshehtë i Hrushovit, detajet e të cilit u përhapën me shpejtësi në të gjithë botën, hapi Kutinë e Pandorës në Evropën Lindore. Valët e tronditjes goditën Hungarinë me një fuqi prej cunami. Në Konferencën e Jaltës të vitit 1945, Churchili dhe Ruzvelti kishin pranuar, sado me hezitim, kërkesën e Stalinit që Hungaria duhej të përfshihej, bashkë me pjesën tjetër të Evropës Qendrore e Lindore, në sferën sovjetike të influencës. Në zgjedhjet e para të pasluftës, komunistët morën vetëm 17 %. Por me ndihmën e sovjetikëve, komunistët eliminuan partitë kryesore demokratike dhe, me anë të terrorit të hapur të policisë së fshehtë si dhe gjyqet publikë vendosën një diktaturë proletariati të stilit sovjetik. Në vitet që pasuan, hungarezët u terrorizuan, tiranizuan dhe shfrytëzuan.

Vdekja e Stalinit në 1953 3 ndali terrorin dhe emërimi i Imre Nagy në postin e kryeministrit paralajmëroi fillimin e një kursi të ri politik, një premtim për socializëm me një fytyrë më njerëzore. Destalinizimi dhe programi i reformave i Nagy kishte sprapsur në mënyrë të menjëhershme nga Moska dhe diktatori stalinist Matias Rakosi i riinstalua në pushtet vetëm pak muaj para fjalimit të Hrushovit. Partia hungareze u bë shumë konfuze dhe anëtarët u çorientuan. Shumë shpejt, sundimi i Rakosit u konsiderua shumë provokues edhe nga vetë Moska, dhe Kremlini vendosi Erno Geron, një tjetër Stalinist i pandryshueshëm në pushtet.

Por tashmë, studentë, shkrimtarë reformistë dhe intelektualë nuk mund të duronin më. Disa kërkonin “rrugë të tjera drejt socializmit”; të tjerë kërkonin demokraci shumëpartiake dhe pavarësi kombëtare. Këta të fundit gëzonin më shumë mbështetje.

Në atë kohë një i sapodiplomuar, unë iu bashkova thirrjes së studentëve për reforma. Një protestë paqësore në Budapest në 23 tetor u shtyp në mënyrë brutale nga forcat hungareze të sigurisë dhe ushtria sovjetike, duke u kthyer më pas në një revoltë kombëtare. Rekrutë të ushtrisë dhe punëtorë të industrisë, baza mitike e partisë iu bashkuan kryengritësve dhe, gjatë luftimeve shumë të ashpra në rrugë, rusët u dëbuan nga Budapesti. Për disa ditë, u hodh tej këmisha komuniste e forcës, dhe u rivendosën demokracia shumëpartiake dhe shtypi i lirë.

Megjithatë, një sulm i dytë sovjetik e mbyti në gjak revolucionin. Dritat u fikën në një vend të vogël evropian. Por edhe në dështimin e tij, revolucioni hungarez shënoi fillimin e fundit të komunizmit sovjetik.

52 vjet më parë, në 23 tetor 1956, studentët e Budapestit dolën në një demonstratë paqësore për të kërkuar liri dhe demokraci. Në përgjigje, shteti komunist lëshoi kundër nesh policinë, policinë e fshehtë dhe ushtrinë popullore si dhe solli në qytet forcën totale të ushtrisë sovjetike. 23 tetori ndryshoi jetën time dhe historinë evropiane.

Por tetori hungarez nuk erdhi nga hiçi. Në shumë drejtime, ajo kish qenë një verë e nxehtë. Kisha marrë pjesë në mbledhjet elektrizuese të intelektualëve reformistë “Petofi Circle”, kisha ndjekur me ngazëllim debatet e Unionit të Shkrimtarëve se si mund të arrihej më shumë liri, si dhe kisha përshëndetur sfidën që ata i bënin monopolit komunist të pushtetit. Me ardhjen e vjeshtës, nervozizmi që kish mbërthyer shkrimtarë e studentë qe përhapur. Ish-idealistët e zhgënjyer komunistë, që kishin ardhur në vete prej zbulimeve të Hrushovit, shërbyen si ndezës për zjarrin intelektual. Në ajër ndihej që diçka po ndodhte.

Megjithatë, ne nuk kishim asnjë rol për të luajtur në kundërshtinë e komunistëve ndaj ekseseve të komunizmit. Idealet që kishin mbushur jetët e tyre ishin tradhtuar dhe tani ata donin një reformim total të partisë. Ne refuzonim tërësisht komunizmin dhe gjithë veprat e tij; ne nuk dëshironim të fusnim gjak të ri në mostrën që kishin krijuar funksionarët e Moskës.

Por vendi ishte në mes të një trazire intelektuale dhe kërkesat për t’i kërkuar llogari regjimit stalinist për krimet e tij po zhvillonin dinamikën e tyre. Diktatura e proletariatit po zbythej. Në 6 tetor, liderët komunistë bënë një xhest riparimi. Ata rivarrosën Laszlo Rajk, një ish ministër të brendshëm, si dhe tre viktima të tjera të represionit stalinist, të ekzekutuar pas gjyqeve të turpshëm.

Në të gjallë, Rajk kish qenë një eksponent brutal i pushtetit komunist, por në vdekje, bashkë me të tjerë, ai u bë simbol i mijëra të pafajshmëve që kishin rënë viktima të terrorit të partisë. Partia-shtet që kish torturuar dhe vrarë të katërtit, tani i rivarroste me lot, pompozitet dhe ceremoni. Në funeralin e tyre në varrezën Kerepesi të Budapestit morën pjesë 300 mijë vetë. U shndërrua në një pikë kryesore ku ne, të rinjtë, mund të demonstronim kundër padrejtësive të partisë-shtet.

Fjalimet e veglave të partisë qenë të mbushur me premtime. Për ne, premtimi që partia do të bëhej garantuese që represioni dhe terrori nuk mund të ndodhnin sërish, tingëllonte bosh. Personalisht, nuk doja premtime nga rasës që thonin se nuk do të vrisnin më, apo të vazhdoja të jetoja në një shtet ku të pafajshmit mund të torturoheshin, burgoseshin dhe ekzekutoheshin. Funerali sikur na kish thyer ndjesinë e izolimit. Më pas, iu bashkova një proteste spontane të disa qindra studentëve që vendosën të marshojnë në qendër të qytetit, tek memoriali i Zjarrit të përjetshëm të Batjanit.

Ky marshim në memorialin e një martiri të Habsburgëve të shekullit 19 qe një sfidë e hapur ndaj rendit publik komunist. Për herë të parë që kur kish marrë pushtetin, partia nuk përdori dhunën policore për të shpërndarë një demonstrim pa lejë. Shtypi komunist, “Petofi Circle” dhe Unioni i Shkrimtarëve i kishin çjerrë maskën terrorit dhe represionit që fshiheshin prapa sloganeve të partisë, por Erno Gero, kreu më i fundit i partisë i imponuar nga Moska ishte për ashpërsim. Por gjërat po dilnin me shpejtësi nga kontrolli i partisë. Studentët kudo po mbanin mbledhje politike të zjarrta. Në Universitetin Szeged, ata hodhën poshtë mbërthimin e unionit të studentëve prej partisë dhe rikrijuan Lidhjen e Studentëve Hungarezë që kish ekzistuar para komunizmit.

Kjo ndarje me strukturën institucionale staliniste sinjalizoi hyrjen e vendosur të studentëve në jetën politike. Ata vunë në dyshim bazën morale dhe ideologjike të regjimit dhe shumë universitete nisën të parashtrojnë kërkesa radikale kombëtare. Në një takim në Universitetin Teknik të Budapestit në 22 tetor u bë thirrje për demonstrim masiv ditën tjetër, për t’i paraqitur kërkesat publikut më të gjerë. Lidershipi i partisë po pëllciste.

Në 23 tetor, Gjenerali Piros, ministër i brendshëm shpalli të paligjshëm demonstrimin. “Do të qëllohet kundër marshimeve të paligjshëm”, kërcënoi ai. Gjithsesi, ata vazhduan. Pati fjalime të zjarrtë dhe recitime të poemave patriotike në statujën e Petofit si dhe një shfaqje solidariteti me reformatorët polakë në statujën e Gjeneralit Bem, hero polak i luftës së Hungarisë kundër absolutizmit të Habsburgëve në vitin 1848. Demonstrimi vazhdoi dhe njerëzit u bashkuan me mijëra. Deri kur Pirros e hoqi me nxitim ndalimin, qindra mijëra vetë po derdheshin përgjatë rrugës qendrore në kolona të rregullta. Budapesti po ndalej.

Përgjatë të gjithë rrugës, njerëzit duartrokisnin dhe brohorisnin, duke valëvitur flamurin kombëtar nga i cili kishin hequr simbolet sovjetikë. Njerëzit thërrisnin slloganët: “Liri, Demokraci e Pavarësi”, “Ne besojmë tek Imre Nagy”, “Nuk do të ndalemi në gjysmë të rrugës me reformat” dhe “Polonia është shembulli hynë”.

Ndonëse partia nuk kish pranuar që të transmetohej programi me 14 pika i formuluar prej studentëve të Universitetit Teknik unë iu bashkova turmës që ndodhej në ndërtesën e Radios Hungareze. Një fjalim i ngurtë i Geros i cili na etiketonte ne “hordhi nacionaliste” na bëri edhe më të vendosur për të lexuar pikat e reformës në radio.

Kundërpërgjigja e partisë ishte brutale. Me rënien e natës, u drejtua nga policia dhe ushtria popullore, të dy palë që refuzuan të qëllojnë. Më pas, policë të policisë së fshehtë AVH dolën nga ndërtesa e radios duke qëlluar me automatikë drejt turmës. Pashë studentë të vdekur që qëndronin shtrirë përreth meje. Më tutje, një kolonel i ushtrisë u qëllua për vdekje, pasi refuzoi t’u jepte urdhër ushtarëve të qëllonin drejt nesh.

Ajo breshëri vrastare e shndërroi marshimin tonë paqësor për liri dhe demokraci në një revolucion. Dhe kur ushtarët dorëzuan armët dhe iu bashkuan radhëve tona, u kthye në një kryengritje të armatosur kundër diktaturës komuniste. Me bajoneta të fiksuara, garda pretoriane e partisë sulmoi edhe disa herë, e megjithatë në vend që të shpëtonim lëkurën, ne nuk lëshuam aspak terren.

Duke parë rritjen e numrit të viktimave, u ndjeva i zemëruar dhe i dëshpëruar, por gjithsesi i vendosur për të mos u përkulur. Aty nga gjysma e betejës, u bë e qatë se pa përforcime ne do të na vinin përpara, kështu që ndërmora një veprim moskokëçarës. Me makinën e huazuar të një miku shkova në Shtypshkronjën Atheneum për të shtypur qindra fletëpalosje me Katërmbëdhjetë Pikat tonë dhe mora një makinë e shkova në qendër të Ishullit Csepel. Duke qëndruar jashtë derës kryesore të Fabrikës së Armëve, i bëra thirrje rojes së turnit që të vinte dhe të na mbështeste dhe të bashkohej me ne në stacionin e radios, dhe të sillnin kallashnikovë të sapomontuar. Kështu bënë.

Punëtorët e armatosur ndihmua për të mbajtur radhët në radiostacion. Plani im funksionoi. Por nxitja e protestave, rezistenca me armë dhe rezistenca ndaj forcave të sigurisë ishin të gjitha për dënime kapitalë. Tre ditë pas provimeve, karriera ime akademike dukej e vdekur.

Pavarësisht masakrës së policisë së fshehtë ndaj qindra protestuesve paqësorë, përfshirë gra e fëmijë, si dhe masakrave të ngjashme me gjakderdhje kundër demonstruesve të paarmatosur në tetë qytete të tjerë, revolucioni u përhap në të gjithë vendin. Reformisti Imre Nagy u bë sërish kryeministër dhe ushtria sovjetike u tërhoq nga Budapesti. Në disa ditë, partia-shtet komuniste e “pamposhtur” u shpërbë krejt.

Për mua personalisht, ajo gjë që përcaktoi pastërtinë e revolucionit tonë ishte një incident i vogël: pranë varrit të cekët të një djaloshi i cili u vra gjatë luftimeve në një park në Bulevardi Andrasi, pashë një kosh të Unionit të Shkrimtarëve i cili qe vendosur në një vitrinë të thyer. Kalimtarët hidhnin aty donacione për viktimat e luftimeve. Nuk ruhej, e megjithatë paratë nuk i prekte askush.

Në 12 ditët e paharrueshme që pasuan ne besonim se do të mund të ndërtonim një demokraci dhe të ribashkoheshim me gjysmën e lirë të Evropës. Në vetë të pesë të përditshmeve të kontrolluara nga partia dhe që ofronin vetëm propagandë komuniste, tashmë ne kishim 25 gazeta të çdo lloj mendimi politik. Në ato ditë, unë kërkoja grupe të ngjashëm në mendime, mes partive politike që mbinin si kërpudha. Partia e Rinisë Hungareze dukej tërheqëse. Kishte mbështetjen morale dhe atë financiare të Pa Mareter, ministri i ri i mbrojtjes, një ish partizan antifashist si dhe hero i betejës së Barrakave Killian në Budapest. Kishte pasur shumë pika kyce të rezistencës në kryeqytet, dhe ajo e Barrakave Killian ishte më e forta. Si komandant i një force rekrutësh të mbledhur rastësisht dhe luftëtarësh të lirisë, Maleter kish arritur një status legjendar si mbrojtës i patrembur i revolucionit.

Në 3 nëntor, u gëzova shumë që më ftuan në themelimin e Oktober 23, e përditshmja e Partisë Rinia Hungareze. Duke qenë se flisja disa gjuhë dhe kisha një përvojë gazetareske, do të mbuloja lajmet nga bota. Në një debat të ndezur dhe të gjatë, ne të shtatë që ndodheshim në mbledhje formuluam platformën politike, sociale dhe ekonomike të gazetës. Vendimi ynë për raportin e pronësisë publik-privat, duke pasur parasysh strukturat e vendosura të pronësisë shtetërore, ishte goxha radikal. Maleter do të bashkohej me ne, por ai u vonua, na thanë, për shkak të pengesave gjatë negociatave që po kryente në zyrat qendrore të Ushtrisë Sovjetikë në Tokol, pranë Budapestit, ku rusët premtuan “tërheqje me nder”. Por ne nuk e dinim se ai ishte arrestuar tradhtisht nga Gjenerali i KGB, Serov.

Në agimin e ditës tjetër, 4 nëntor, shumë divizione tankesh të ushtrisë sovjetike dhe dhjetëra mijëra ushtarë u kthyen dhe sulmuan Budapestin. Zyrat e gazetës tonë u hodhën në erë. Qeveria e Imre Nagy dhe disa figura kyçe të revolucionit kërkuan strehim në ambasadën jugosllave; të tjerë u arrestuan. Liria demokratike e sapo arritur ishte rrafshuar. Perdja e Hekurt u ul përsëri.

Lista e krimeve u rrit në mënyrë eksponenciale. Unë dëshiroja t’i tregoja botës për agoninë e Hungarisë, por me një rrethim dhe një unazë të çeliktë të ushtrisë sovjetike përreth kryeqytetit, nuk kish mënyra të lehta për të informuar perëndimin. Megjithatë, hungarezët që arratiseshin me dhjetëra mijëra merrnin me vete edhe rrëfimet për krime të tmerrshëm. Unë e dija se rrëfimet e pavërtetuar të refugjatëve do të merreshin me rezervë, madje edhe skepticizëm.

Nëse bota e qytetëruar do të mbante vesh thirrjet tona për ndihmë dhe do të vepronte kundër imperializmit vrastar sovjetik, atëherë duhej që asaj t’i ofrohej informacion i detajuar dhe i besueshëm. Këshilli i Sigurimit Kombeve të Bashkuara, që në atë kohë ishte mbledhur për “problemin hungarez”, duhej të dinte gjithçka për gjendjen tonë të vështirë.

Po si mund të mblidheshin prova për krimet e ushtrisë sovjetike dhe policisë së fshehtë, nën grykët e tankeve sovjetikë? Dhe si mund të dërgohej ky informacion në Nju Jork? Unë nuk kisha organizatë, fonde dhe pozitë kombëtare. Madje edhe nëse do të ia dilja, përse duhej ta merrte seriozisht dossier-in tim OKB-ja?

Shansi m tregoi rrugën për një zgjidhje praktike. Unë kisha punuar si përkthyes i lirë për Institutin e Marrëdhënieve Kulturore, disa prej mysafirëve gjermanë dhe rumunë të të cilit ishin të braktisur në Helin Grand në Ishullin Margaret. Shumë diplomatë të huaj po strehoheshin gjithashtu aty, për t’u ruajtur nga bombardimet e rusëve. Gjatë pushimeve në luftime unë vizitoja mysafirët e terrorizuar.

Një pasdite, mbërrita në Hotel Grand teksa e para patrullë ruse që mbërrinte në ishull po dilte nga dera e përparme e Hotelit prej xhami. Një diplomat brenda pa i terrorizuar teksa një ushtar rus, me kallashnikovin n kraharor, ngeci në derën rrotulluese. Ishte e qartë se nuk kish parë kurrë një derë të tillë dhe i terrorizuar nisi të thërrasë për ndihmë shokët e tij.

Ushtarët ngritën armët dhe i drejtuan nga diplomatët n anën tjetër të murit të xhamtë. Unë shkova drejt derës, qetësova ushtarin në rusisht dhe i tregova se si të lironte armën. Më pas, qetësova pjesën tjetër të patrullës dhe i sigurova që ky nuk ishte një kurth borgjez. Ushtari doli, rusët ulën kallashnikovët dhe kriza mori fund. Diplomatët e lehtësuar shprehën mirënjohjen. Ky incident më ofroi prezantimin që më duhej për të hapur kanale komunikimi me botën e jashtme. Në boshllëkun e informacionit, diplomatët u kthyen nga unë për lajme dhe unë u gjenda duke dhënë “përmbledhje shtypi” të paautorizuara duke sfiduar hapur monopolin e informacionit që kishte partia. Të dërguarit dëshironin detaje për vazhdimin e rezistencës ndaj ushtrisë sovjetike. Përveç të dhënave mbi situatën, unë vazhdoja të përsërisja shpresën tonë që bota e jashtme do të ngrinte zërin në mbrojtje tonë.

Në këtë pikë, shpresat i vara tek M.A.Rahman, përfaqësuesi i Indisë që e kish marrë detyrën në fillim të verës. Britanikët dhe francezët ishin të preokupuar me Suezin dhe amerikanët trembeshin se mbështetja e fshehtë për Hungarinë do t’i fuste në një luftë bërthamore me Bashkimin Sovjetik. India, nga ana tjetër, ishte një shtet i parreshtuar as krah Uashingtonit,a s krah Moskës. Dhe duke qenë se India po kryesonte bisedimet e Këshillit të Sigurimit mbi Hungarinë, unë arsyetova se Rahman ishte kanali im më i mirë i mundshëm me OKB.

Rahman më ftoi të isha guidë e tij në shtetrrethim si dhe përkthyes hungarisht-rusisht, dhe unë pranova menjëherë. Herr Dreshler, një pianist gjerman në Hotel Grand u ofrua gjithashtu si shoferi ynë. Tashmë qe ngritur ekipi që do të verifikonte raportet për krimet e ushtrisë sovjetike. Miq, kolegë dhe të njohur më telefonuan duke më dhënë detaje të ekzekutimeve kolektivë në rrugë, sulme në blloqe banimi, arrestime intelektualësh, izolim i rrugëve nga skuadrat ruse të pushkatimit si dhe marrje me dhunë e të rinjve për ti internuar në gulagët sovjetikë. Telefoni binte pa pushim de kjo prurje e madhe informacioni kish nevojë për verifikim. Nëse ndonjë incident ishte ende i verifikueshëm, pianisti ynë na çonte me makinë në vendngjarje, me makinën e ambasadës e cila ishe pajisur me flamurin indian si dhe targa të mëdha me shenjën CD.

Lista e krimeve erdhi duke u rritur dhe rrëfimet e dëshmitarëve u përfshinë në mesazhet që dërgonte Rahman. Problemi i radhës ishte si të nxirrej jashtë vendit dossier-i i parë. Duke qenë se ambasada indiane nuk kish lidhje radio direkte me perëndimin, e vetmja mënyrë ishte të transportohej dosja në kufirin austriak dhe t’i dorëzohej ambasadorit indian në Vjenë për ta përcjellë.

Budapesti qe i rrethuar totalisht dhe kjo gjë ishte praktikisht e pamundur. Kishte një gjendje të jashtëzakonshme, vendi qe i paralizuar nga një grevë e përgjithshme dhe rruga kryesore drejt kufirit qe e mbushur me tanke sovjetikë. Grupet e ushtarëve të sjellë nga Azia Qendrore qëllonin mbi gjithçka që lëvizte dhe nuk bënin fare pyetje.

I propozova Rahmanit që mundësia jonë më e mirë do të ishte të shkonim në “strofullën e luanit” në zyrat qendrore të ushtrisë sovjetike në Tokol, për të siguruar leje kalimi nga rusët. Oficeri rojë shumë i lodhur atje refuzoi të bashkëpunojë, por aluzioni për zemërimin e Moskës në rast se Delhi do të ankohej se po pengohej liria e lëvizjes për përfaqësuesin e vet, funksionoi mirë. Ne siguruam lejë kalimin dhe në një mëngjes të zymtë nëntori të tre u nisëm drejt kufirit austriak. Pjesa e sipërme e makinës së ambasadës qe mbuluar me një flamur të madh indian, ndonëse nuk kish garanci që ndonjë rus me mitraloz, i paditur për domethënien e flamurit, nuk do të na qëllonte.

Udhëtimi ishte një përvojë sureale. Ne u ndaluam shumë herë me radhë nga ushtarë sovjetikë që po vdisnin urie, të cilët na luteshin për bukë si dhe oficerë që lypnin cigare. Shumica e tyre as nuk e dinin se në ç’vend ndodheshin. Pranë qytetit Gior, trupa nga Azia Qendrore kërkuan që t’u tregonim “Kanalin”, pasi kishin ardhur, siç thanë vetë “në ndihmë të vëlezërve myslimanë”. Atyre u kishin thënë se ndodheshin pranë Suezit. Të tjerë thanë se kishin ardhur të shtypnin një “kryengritje fashiste në Berlin”.

Mbërritëm në pikën e kalimit të kufirit në Hegieshalom. Në anën austriake qëndronte ambasadori indian në Vjenë si dhe një ushtri fotografësh që shpresonin të siguronin ndonjë lloj drame. Oficeri i KGB nuk lejoi Rahmanin t’i afrohej kufirit, por unë përdora kërcënimin e testuar tashmë se do të informonim Moskën për sjelljen e tij ndaj një diplomati të huaj; dhe dossier-i ynë me rrëfimet e dëshmitarëve për rimet e rusëve kaloi në perëndim. Tashmë, mendova, i takonte botës së jashtme.

Disa ditë më vonë, dy oficerë të shërbimit të fshehtë të ushtrisë sovjetike erdhën të na kërkonin në Hotel Grand. Ata e nisën me një fjalim të gjatë ku më akuzonin mua, dhe studentët e Budapestit si “banditë fashistë që kërkonim të pengonim ndërtimin paqësor të socializmit”. Akuzoi Rahmanin se na kish ndihmuar dhe nxitur. Kur unë kundërshtova, turfullimi i tyre u shndërrua në kanosje.

Rahmani e zbuti me mjeshtëri situatën duke ofruar vodka. Sa më shumë që deheshin rusët, aq më agresivë bëheshin. Në një sfidë të befasishme, Rahmani propozoi një ndeshje force me krahë. I djersitur e duke sharë, më i madhi prej oficerëve ia uli krahun Rahmanit në tryezë. “Këtë doni të bëni ju me të gjithë popullin hungarez”, tha Rahmani dhe unë përktheva menjëherë. Në zemërimin e tyre, rusët u përpoqën të ngrihen në këmbë, por tashmë vodka e kish bërë punën. Teksa shoferi i hipte me mundim në makinë, ata mërmëritën: “do të kthehemi” U kthyen vërtetë; por unë nuk shkova më në shtëpi, as në Hotel Grand.

Pa u përshëndetur me familjen, ditën tjetër bashkë me tre shokë u drejtova për në kufi. 23 nëntor, një muaj pas shpërthimit të revolucionit. Pas dy ditësh aventurë kaluam nëpër një kanal të akullt drejt Austrisë. Ishim të lirë. Këshilli Britanik në Vienë më ofroi një vend në një universitet britanik, një grant dhe një jetë të re. Sic rezultoi, nuk duhej të hyja në Hungari për 30 vjet.

Puna ime me ambasadorin indian vazhdoi nga njerëz me peshë politike, të cilët po kërkonin gjithashtu kanale komunikimi me perëndimin. Një prej tyre ishte Istvan Bibo, një ministër në qeverinë e Nagy. Njeriu i kontaktit ishte shkrimtari Arpad Gontz, i cili i pasonte Nehrut thirrjet për negociata. Ai arriti madje të kalojë në perëndim kujtimet e Imre Nagy, pas ekzekutimit të tij në qershor 1958.

Pas rënies së komunizmit, Gontz u zgjodh i pari president demokratik i Hungarisë. Në 1991, ne 35 vjetorin e revolucionit, Rahman, Gontz dhe unë u takuam për herë të parë në parlamentin hungarez. Rahmanit iu dha dekorata më e lartë e Hungarisë. Dhe në një xhest dëmshpërblimi moral, unë u dekorova me Medaljen Luftëtari i Lirisë 1956.

Gjatë atij takimi emocional, Rahman zbuloi një element shumë të papritur të historisë tonë. Ai sapo kish zbuluar një telegrams ekret nga Krishna Menon, ministër komunist i mbrojtjes i Indisë drejtuar eprorit të Rahman. “Më kanë ardhur në majë të hundës këta raporte nga Budapesti. Nuk dua t’ shoh më”. Përpjekja jonë për të ofruar informacione të besueshëm në Këshillin e Sigurimit të OKB ishte penguar nga vasali ideologjik i Moskës në Delhi.

Por beteja jonë nuk shkoi dëm. Ajo i hoqi maskën imperializmit sovjetik dhe i hoqi besueshmërinë komunizmit. Pesëdhjetë e dy vite më vonë, Bashkimi Sovjetik ka marrë fund, marksizmi ka humbur mbështetjen në botë dhe Hungaria është një vend i lirë demokratik, i integruar në Evropë. 23 tetori hodhi themelet.

Metropol.