Kosova Djepi I Shqiptarizmit

[biligoa]

KUVENDI I DIBRËS: DUAM AUTONOMINË E SHQIPËRISË

Lidhja kishte përgatitur sheshin me kohë për të bërë një mbledhje të përgjithshme në të cilën do të mirrnin pjesë përfaqësuesit e të gjitha krahinave shqiptare për të kërkuar zyrtarisht nga Sulltani autonominë e Shqipërisë. Me rastin e kësaj mbledhje qendra e Lidhjes u transferua përkohësisht nga Prizreni në Dibër me qëllim që të luftonte aspiratat e Bullgarëve në Maqedhoni dhe lëvizjet e komitave të tyre që atëhere kish filluar të vepronte në lindje të Shkupit dhe në Prilep. Në tetor 1880, pesëmijë përfaqësues të ardhur nga të gjitha krahinat shqiptare u mblodhnë në Dibër dhe midis të tjerave vendosën të kërkonin zyrtarisht nga Sulltani autonominë e Shqipërisë etnike. Premtimet e bëra më parë prej Sulltanit në raste të ndryshme kryetarëve shqiptarë nuk po zbatoheshin, prandaj Lidhja duhesh të vepronte pa humbur kohë. U caktua si kryeqytet Ohri dhe u vendos që krahinat e Shqipërisë etnike autonome të administroheshin nga nëpunsa shqiptarë, me gjuhë zyrtare shqipen dhe me shkolla shqipe në të gjitha viset. Njëkohësisht u muarrën masa për të luftuar çetat bullgare. Kërkesat e mbledhjes iu paraqitën Sulltanit, por pasi mbetën pa përgjigje Lidhja mori nisiativën dhe filloi të vinte në zbatim programin e vetë duke dëbuar prefektët e emëruar nga Stambolli dhe duke i zëvendësuar këta me nëpunës të tjerë nga njerëzit e saj. Kështu u dëbuan prefektat e Shkupit dhe të Dibrës; dhe valiu i Prishtinës i kërcënuar nga fuqitë shqiptare ua arratis. Mbasi shpërndanë disa nga garnizonet turke dhe muarrnë dhe municione, fuqitë shqiptare e shtrinë autoritetin e Lidhjes në Shkup, Prishtinë, Mitrovicë, Prizren, Dibër, ndërsa Gjakova, Luma dhe të tjera krahina i bashkuan fuqit e tyre me ato të Lidhjes. Në Shkup dhe Prizren garnizoni turk u mbyll me forcë dhe popullsia shqiptare lidhi besën që të
bashkohesh me Lidhjen. Përpara kësaj gjendje Sulltani u ndodh shumë ngusht dhe nuk dinte se ç‘vendim të merrte: të zbatonte premtimet për autonomi të bëra më parë shqiptarëve, apo t‘a çdukte Lidhjen me forcë mbasi rreziku i jashtëm për Turqinë ishte shuar përkohësisht. Shumë nga njerzit e rrethit të tij e këshillonin për vendimin e dytë dhe kështu u bë.

[biligoa]

EKSPEDITA NDËSHKUESE E SULLTANIT NDAJ
KOSOVËS MË 1881-SHIN

Më 25 mars 1881, një ushtri turke e armatosur mirë me mjete moderne dhe e komanduar nga Dervish Pasha arrinte nga Selaniku në Shkup, ku u arrestuan menjëherë shumë anëtarë të degës së Lidhjes në atë qytet dhe u dërguan në Selanik prej ku më vonë u përcollnë në internim në kështjellën e Rodosit. Mandej Dervish
Pasha dha urdhër për të pushtuar të gjithë hekurudhën Shkup Mitrovicë. Mbi këtë, Lidhja i dha kushtrimin Kosovës dhe fuqitë shqiptare u grumbulluan në krahinën e Stimjes, midis Prishtinës dhe Prizrenit. Në përpjekjen që ndodhi atje, fuqitë shqiptare përpara forcave ushtarake turke të armatosura mirë, u detyruan të tërhiqen duke lënë 300 të vrarë dhe të plagosur. Pas pak kohe ushtrija turke shkoi në drejtim të Prizrenit, Gjakovës dhe Pejës, ku morri masa kundër udhëheqësve të fuqisë shqiptare dhe kundra drejtuesve të Lidhjes, prej të cilëve një pjesë u arratisën, disa u internuan dhe disa të tjerë u mbajtën peng me qëllim që t‘i pritesh hovi ndonjë sulmi që mund të bënin malsit. Me gjithë këtë Lidhja e Prizrenit pati më vonë një periudhë ringjalljeje dhe filloi rishtaz nga veprimtarija në Pejë, ku më 1899, në një mbledhje në të cilën muarrën pjesë krerët shqiptarë për të kundërshtuar kërkimet dhe lakmit e fuqive ballkanike fqinje, u vendos: a) mbrojtja e tokave të Sulltanit nga çdo grabitje; b) kundërshtim për çdo ndryshim në administratën e Maqedhonisë. "Katër vjet më vonë (1903), u bë një protestë simbas bisedimeve dhe vendimeve të Pejës kundër projekteve austro-ruse për reforma në Maqedhoni dhe me këtë rast tre mijë shqiptarë të Kosovës ngritnë krye dhe vranë për reprezalje Konsullin e Rusisë, Scherbinë, në Mitrovicë". (Antonio Baldacci; L‘Albania, faqe 141). Në realitet vrasja e konsullit të Rusisë ndodhi sepse ay kishte marrë pjesë në luftimet kundra shqiptarëve. Duhen permëndur më në fund luftrat e shqiptarëve kundër Turqisë gjatë periudhës 19081912, nga të cilat beteja e Kaçanikut (1910) dhe fitorja që i shpuri kryengritësit shqiptarë, nënë udhëheqjen e krerëve të tyre Isa Buletini, Hasan Prishtina, dhe Azem Bejta, në qytetin e Shkupit dhe gjer në Veles (1912), dëshmojnë vullnetin e pathyer të Shqiptarëve që të realizojnë indipendencën e atdheut të tyre me integritetin tokësor të Shqipërisë.

[biligoa]

LUFTËRAT E KOSOVËS KUNDËR TURQVE TË RINJ

"Në 1909, fiset muslimane të Kosovës ngritën krye duke marrë si shkak pagimin e taksave dhe vetëm në funt të tetorit kryengritja dukej se u mposht nga forcat e mëdha turke. Luftimet u zhvilluan sidomos në distriktin e Lumës, ku Isa buletini udhëhiqte rebelët. Më 1910, të tjera fise të Kosovës ngritën krye po për atë arsye; gjatë stinës së verës 50 mijë ushtarë të rregullt turq mezi mjaftuan për të çarmatosur popullsin. U shkatërruan katunde të tëra dhe u kryen gjithë atrocitetet në të cilat Turqit dijnë të tregojnë zotësi, por shqiptarët u betuan që të çpagonin turqit vuajtjet që këta u kishin shkaktuar komandantëve të rebelëve". (A. Baldacci; l‘Albania, faqe 143). Dhe në Shqipërinë e mesme dhe të jugës shpirtërat ishin ndezur
kundër Turqisë por aty më shumë se sa për taksat pakënaqësia vinte nga ndalimi i gjuhës shqipe, sepse Turqit e Rinj mbyllën shkollat shqipe që më parë ishin lejuar simbas programit liberal të çpallur prej tyre. Politika e Turqëve të Rinj ishte ndryshuar dhe ishte bërë më e rreptë se ajo e Sulltan Hamidit: qëllimi i kësaj politike të re ishte që të turqizonte me forcë të konsiderueshme që bëri Turgut Shevqet Pasha në
muajin prill kundra Malësivet të Shkodrës ku pësoi mjaft dëme, në muajin maj bashkoheshin dhe Mirditasit me rebelët dhe proklamonin autonominë e tyre duke emëruar një qeveri provizore. Një komitet qendror shqiptar ishte formuar dhe kërkonte që të gjitha vendet shqiptare të përmblidheshin në një vilajet të vetëm, që
shkollat shqipe të mbaheshin prej shtetit dhe që milicija shqiptare në kohë paqeje duhesh të bënte shërbimin ushtarak në tokë shqiptare. Vijonin dhe njëmbëdhjetë pika të tjera për të cilat shqiptarët kërkonin zbatimin nga ana e Turqisë; njohja e kombësisë shqiptare, përdorimi i gjuhës shqipe në shkollat dhe në administratën
lokale, garancia të ndryshme mbi funksionimin e administratës në Shqipëri, pagimi i dëmeve të kryera nga ushtritë e operacionit kundër kryengritësve, dënimi kundër fajtorëve, çlirimi i të dënuarëve politikë etj...Nga frika e një ndërhyrje nga ana e të huajve, Qeverija e Stambollit i dha urdhër Turgut Pashës që t‘u bënte konçensione Shqiptarëve, konçensione të cilat në realitet mbetën të pazbatuara.

[biligoa]

KRYENGRITJA E VITI1912T 1912

Në fillim të vitit 1912 qeverija turke përpiqet t‘i marrë shqiptarët me të mirë dhe dërgon në Shkodër ministrin e brendshëm për t‘u marrë vesh me shqiptarët për reformat që mund të bëheshin në Shqipëri, por shqiptarët as që afrohen. Malësorët dhe Mirditasit fillojnë të lëvizin rishtaz dhe kryengritja përhapet gjer në Kosovë ku merr propocione të jashtëzakonshme. Kryengritasit pasi marrin Prishtinën drejtohen për në Shkup dhe arrijnë gjer në Veles duke kërcënuar kështu rrugën e Selanikut.
Përpara këtyre ngjarjeve qeverija turke përunjet, shpërndan parlamentin, u premton autonomin Shqiptarëve dhe pranon trembëdhjetë pikat e kërkesave të tyre. Në ato kohë çështja bëri bujë të madhe, i hapi sytë botës dhe i detyroi të huajt të njohin realitetin. Koalicioni i fuqive ballkanike që ndiqte me vërejtje zhvillimin e gjendjes nuk e shihte me sy të mirë krijimin e një Shqipëria autonome e cila do t‘u pakësonte pjesët që do t‘u takonin kur të copëtohesh Turqija e Evropës midis tyre. Disa muaj më vonë aleatët ballkanikë hynin në fushën e luftës kundër perandorisë otomane dhe arsyet e kësaj ndërmarrje luftarake kanë qenë, siç e pohojnë vetë të interesuarit, dobësimi i Turqisë nënë grushtet që i kishin hequr kryengritjet shqiptare dhe frika e krijimit të një Shqipëria të lirë dhe me kufijt e saj etnik. "Ministri Bullgar Gjecov pranon në veprën e tij l"Aliance Balcanique", se kryengritja shqiptare ka qenë shkaku
detirminonjës i koalicionit dhe i luftës që u fillua kundër qëverisë fatëzezë të komitetit "Bashkim e Përparim", orvatja shqiptare, shkruan ai, kishte nxjerrë në shesh dobësin e pazotësin e tij. Kështu luftrat dhe kryengritjet e shqiptarëve që për pak i siguruan indipendencën Shqipërisë etnike që më 1912, përfunduan në dobi të shteteve të tjerë ballkanike, të cilët kur filluan luftën e tyre kundra Turqisë e gjetnë sheshin e përgatitur për një fitim të shpejtë dhe të sigurtë, dhe kontributi që kishin dhënë shqiptarët për rrëzimin e sundimit otoman në Ballkan shkoi në dobi të fuqive ballkanike aleate. Duhet theksuar nga ana tjatër se Manastiri dhe Shkupi ishin bërë qendrat e propagandës për çlirimin e kombit, në Manastir u mblodhnë kongreset e para të gjuhës shqipe (1908), ndërsa qendrat e shoqatës "Bashkimi" për mësimin e gjuhës shqipe u përhapnë në të gjitha qytetet e Kosovës pas shpalljes së Hyrjetit (1908). Gazeta e rivista në gjuhën shqipe botoheshin në Shkup e në Manastir. Lëvizja shqiptare zgjoji atëhere kureshtjen e interesimin e të huajve dhe "Albanian Committe"
në Londër, paraqiti në 1913 në Konferencën e Ambasadorëve një hartë të Shqipërisë etnike që i afrohesh mjaft vijës etnike të vërtetë. Materiali për një punë të këtillë nuk mungonte sepse shumë studiues ishin marrë me çështjen që më parë dhe kishin botuar harta etnografike të ndryshme që megjithë mungesat dhe të metat e tyre deri diku plotësojnë njëra-tjetrën. Këto harta janë riprodhuar në librin e Lumo Skëndos
"Albanais et Slaves". Lausanne 1919) dhe në botimin "Les Bulgares fans lerus frontuieras historiques, etnographiques et politizues". Berlin 1917). Prej Dr. Rizoff. Një hartë etnografike e vlefshme është dhe ajo e Prof. Dr. J.J. Kettler e botuar në Berlin më 1919.

[biligoa]

JETËSHKRIMI JETA TRAGJIKE E INTELEKTUALIT TË
FAMSHËM, QË IU KUSHTUAÇËSHTJES SË KOSOVËS

Kush ishte Hamit Kokalari?

Hamit Kokalari, autori i veprës së famshme "Kosova, djepi i shqiptarizmit", u lind në vitin 1913 në qytetin e gurtë të Gjirokastrës. Ai ishte pinjoll i një prej familjeve
nacionaliste më të njohura të jugut të Shqipërisë, ku të parët e saj ishin shkolluar në universitete të ndryshme të botës. Babai i Hamitit, Reshat Kokalari, ishte një
intelektual tepër i njohur, sidomos për përhapjen e arsimit shqip në zonën e Gjirokastrës. Hamiti kishte edhe dy vëllezër të tjerë, Muntazin e Vesimin, si dhe një
motër: Musinenë. Ashtu si shumë pinjollë të tjerë të trungut të Kokalarëve, që kishin studiuar dhe ishin diplomuar në universitete të ndryshme të botës, edhe Hamiti në vitet tridhjetë u diplomua në një prej fakulteteve të Francës në Jurisprudencë. Gjatë
periudhës së pushtimit të Shqipërisë, në vitet 1942-1943, ai shërbeu për pak kohë në administratën e lartë vendore të Kosovës dhe pranë ambasadës shqiptare në Shkup
të Maqedonisë. Gjatë asaj periudhe, Hamiti u lidh dhe bashkëpunoi ngushtë me mjaft politikanë e intelektualë të njohur me bindje nacionaliste të atyre trevave shqiptare, të cilët e ndihmuan atë në punën hulumtuese, studiuese dhe shkencore për veprën e tij "Kosova, djepi i shqiptarizmit", të cilën ai e botoi në Tiranë në vitin 1943. Përveç një pune tepër të madhe studimore e shkencore, ku autorit iu desh të shfletonte edhe arkivat sllave, ajo që vlen për t‘u theksuar në botimin e atij libri, ishte edhe kurajoja e guximi i autorit, i cili e botoi atë pikërisht në periudhën kur Partia Komuniste e Shqipërisë ishte e lidhur ngushtë me Partinë Komuniste Jugosllave dhe emisarët serbo-malazezë, që drejtonin e udhëhiqnin realisht lëvizjen komuniste në vendin tonë, kishin filluar një valë terrori kundra nacionalistëve shqiptarë. Menjëherë pas mbarimit të luftës, në dhjetorin e vitit 1944, dy vëllezërit e Hamitit, intelektualët e njohur me bindje nacionaliste: Muntaz dhe Vesim Kokalari, u pushkatuan pa gjyq në një nga bodrumet e hotelit "Bristol" në qendër të Tiranës, ku ata mbaheshin të lidhur që prej disa kohësh. Sipas mjaft dëshmive të dhëna pas viteve ‘90, ekzekutimi i tyre është bërë me urdhër direkt të Enver Hoxhës, për motive personale të veta. Sipas dëshmive të intelektualit, studiuesit dhe shkrimtarit të njohur, Mexhit Kokalari, pak ditë pas ekzekutimit të tyre, kur Fejzie Kokalari shkoi të ankohej tek Enver Hoxha për gjëmën që u kishte ndodhur, Enveri i tha asaj: "Muntazin dhe Vesimin bëmë mirë që i pushkatuam, ndërsa Hamiti duhet të na falënderojë që e lamë gjallë për mëshirë, se ishte i sëmurë nga tifua. Hamiti ka hedhur shumë gurë kundër Jugosllavisë motër. Të rrinë urtë bashkë me Musininë se po e lëvizën bishtin do t‘i dërgojmë te dy vëllezërit".

( Dhe Enveri e mbajti deri diku fjalën e tij: intelektualja e famshme Musine Kokalari, e cila ishte laureuar për Letërsi në një nga universitetet e Italisë, u burgos dhe u internua për vite me radhë, deri sa mbylli sytë e vetme në një kthinë të errët të qytetit të Rrëshenit në vitet ‘80).

Edhe pse kishte marrë kërcënimin direkt nga Enver Hoxha, Hamiti vazhdoi tëmerrej me çështjen e Kosovës, me qëllim që ta zgjeronte, kompletonte dhe ta ribotonte përsëri studimin e tij "Kosova, djepi i shqiptarizmit". Kështu, dy tre vjet pas botimit të librit, Hamit Kokalari i dërgoi një letër Nexhmije Hoxhës, ku i kërkonte ribotimin e librit, por përgjigjja që erdhi prej saj ishte negative. Që nga ajo kohë dhe në vitet që pasuan, me qëllim për të siguruar jetesën, Hamiti u mor me përkthime të ndryshme, pasi ai zotëronte shkëlqyer pesë gjashtë gjuhë të huaja. Pas një sëmundjeje të gjatë, Hamit Kokalari u nda nga jeta në vitin 1989. Libri i tij, "Kosova,
djepi i shqiptarizmit", u ribotua në Itali në vitin 1962 nga një grup intelektualësh të njohur nacionalistë shqiptarë dhe parathënia e tij u shkrua nga Abaz Ermenji.