Pakti i Carlo I Toccos me Komunën e Gjenovas (1389-1390).

[Bizantin]

Pakti i Carlo I Tocco me Komunën e Gjenovas (1389-1390). Një pasojë e sulmeve Shqiptare?


Nga Charalambos Gasparis (Athinë, Greqi)


përktheu nga origjinali italisht: IL__SANTO

redaktoi: Bizantin



Mbas vdekjes së Leonardo I, ndërmjet viteve 1375 e 1376, themelues i Dukatit të Tocco-ve, vendin e tij e zuri djali ende i mitur Carlo, por gjithmonë nën kujdestarinë e nënës së vet Maddalenas, deri ne moshen e pjekurisë, 1390. Menjëherë mbas vdekjes së Leonardo I , falë gjithe sforcimeve së vejushes Maddalena, dukati i Tocco-ve në të cilin benin pjesë ishujt e Jonit, Leukada, Qefallonia, Zaqinthos dhe Itaka si dhe qyteti VONITSA në brigjet kontinentale u njohën nga Mbreteresha Giovanna I e Napolit [1].

Tre vjet mbas vdekjes së Leonardo dhe për një periudhë 7 vjeçare , deri në vitin 1385, Shqiptarët demostruan një aktivitet të veçantë për kontrollin e një pjese të madhe në jug të territorit të tyre. Leukada iu nënshtrua dhunës më shumë nga të gjithë ishujt Jonianë. Pushtuesit shkatërruan ishullin , duke vrarë njerez, djegur shtëpi e ndërtesa e fusha. Më 1386 Venezia arriti të merrte Korfuzin, një koloni KYÇE për kontrollin e Adriatikut, detit Jon e Greqisë Perëndimore.

Situata e përshkruar deri tani e shtyu Zevendes-Dukeshën Maddalena të krijonte mendime të frikshme, e cila, si kujdestare e djalit të saj Carlo, vendosi të mbronte Dukatin e saj kundër kërcënimit Venezian dhe kundër pushtimit Shqiptar.

Edhe pse Maddalena e Carlo ishin Trashgimtarë me të drejtën Cives Veneti (qytetarë të Venedikut) që prej 1361, në momentin që Leonardo I mori privilegjin e nënshtetësise Veneciane, vejusha ishte kunder Venedikut, sepse konsideronte politikën e saj koloniale si një kërcënim të fortë. Si rrjedhojë ajo reagoi në mënyrë të paskrupullt duke vendosur Taksa Doganore të larta për te gjitha anijet veneciane që kalonin në ngushticën e Leukadës (1383). Në këtë mënyrë provokoi një goditje të rendë për tregëtinë e Venedikut në zonën e detit Jon.

Për më tepër Maddalena vendosi t’i drejtohej GJENOVAS, e cila ishte qytet rival i Venedikut që kërkonte të hynte në konkurencën tregtare të zonës.

Venediku reagoi sepse Maddalena e Carlo duke u konsideruar si Cives Veneti (Qytetar të Venedikut), nuk mund të gëzonin te drejtën e Mbrojtjes nga të dy qytetet në të njejtën kohë. Në fund të fundit “la Serenissima” (Republika e Venedikut) kishte frikë antagonizmin Gjenovian sidomos përsa i përkiste brigjeve Dalmate dhe zonës së Adriatikut.

Nga ana tjetër Maddalena duke iu drejtuar Gjenovës kishte ndërmend, si do ta shikojmë edhe më pas, të përballonte në mënyrë rrenjësore edhe problemin e Shqiptarëve.

Mbi aktivitetin diplomatik të Maddalenës kundrejt Gjenovës nuk kemi informacione të mjaftueshme. Mungojnë të gjitha dokumentet që mund të verifikonin hipotezat tona përsa i përket kushteve të kësaj aleance, dhe motiveve të thella që shtyne Maddalenën në një akt kaq të brishtë. Bëhet kështu i çmueshëm akti i noterizuar i Arkivit të Shtetit të Gjenovas, që po publikojme në këto faqe, deri tani i panjohur dhe vetëm i përmendur nga disa studiues [2].

Akti ndodhet në inventarin e Traktateve e Negociatave Politike të shtetit të Gjenova të Lisciandellit [3]. Bëhet fjalë për aktin e njohjes në Cefalonia të paktit që ishte nënshkruar në Gjenova disa muaj më parë. Në të vertetë njohja e paktit përmbledh vetëm disa pjesë të tij, dmth nuk përmban të gjitha kushtet nepermjet të cilave Gjenova ofroi mbështetjen e saj Dukatit të Tocco–ve. Në të kundert, dokumenti përmban të gjitha informacionet mbi proçedurën e firmës së aleancës dhe të personazheve që morrën pjesë në traktat edhe si protagonistë, edhe si dëshmitarë të thjeshtë.

Akti i noterizuar, me përmasa 27,5 x 24 cm, është i shkruar në një fletë pergamene; ështe konservuar shumë mirë. Teksti mbulon një anë të fletës, ndërsa në anën tjetër dallohen data dhe objekti i njohjes me treguesin e arkivit të kancelarisë së atëhershme te Gjenovas. Lloji i shkrimit, i bukur dhe i qartë, i përket fundit të epokës medievale. Teksti nuk përmban firma apo vula. Është e qartë që bëhet fjalë për një kopje.

Negociatat midis Dukatit te Tocco-ve dhe komunës së Gjenovas filluan afërsisht në vitin 1388 dhe perfunduan një vit më vonë [4]. Pakti u firmos në Gjenova më 2 dhjetor 1389.

Dy palët negociuese ishin: nga njëra anë i mituri Carlo, Duka i Leukadës, Qefallonisë, Conte Palatinos, me Maddalenën, grua e Leonardos dhe nënë e Carlos, Zëvendës-Dukeshë dhe kujdestare e djalit të saj; nga ana tjeter ishte Duka i Gjenovas Antoniotto Adorno [5], në emër të popullit dhe qytetit të tij me akordin e këshillit të pesëmbëdjetëve dhe të pleqve.

Pakti, siç është thenë më lart, u firmos në Gjenova, pa praninë e Carlos dhe të Maddalenës, të përfaqësuar, në atë rast, nga Giordano i ashtuquatjur Catenzano i cili mbante titullin ligius et familiaris ac nuncius et procurator specialis... magnificorum dominorum Caroli et Magdalene. Sipas dokumentit tonë, il publicum instrumentum, pra akti i aleancës, është ndërtuar dhe shkruar nga Antonio de Credenzia, noter publik dhe kancelar i Gjenovas, dhe përmbante 2 vula dylli me kordone akllazi, njera me ngjyrë jeshile dhe tjetra me ngjyrë te kuqe mbi vulën jeshile, rreth një dragoi te gdhendur, ishte shkrimi: griffus ut has angit, sic hostes Janua frangit, si dragoi shtrëngon fort, ashtu dhe Gjenova shkatërron armiqtë e saj. Mbi vulën e kuqe ishte gdhendur kryqi me katër evangjelistët (autorët e ungjilit - shënim nga Bizantin) përqark. Me këtë pakt, Carlo dhe Maddalena u bënë cives Januenses, (qytetarë të Gjenovas) dhe gëzonin mbrojtje nga komuna e saj.

Sipas kushteve të hartuara, pakti duhej te nënshkruhej nga Tocco-t brenda gjashtë muajve, gjatë te cilave Carlo do te arrinte moshën e pjekurisë. Në asnjë mënyrë mosha minore e Carlos do te ishte një pretekst për thyerjen e këtyre kushteve. Nënshkrimi u realizua 10 muaj më vonë, te prëmten 7 tetor 1390 ne Qefalloni, brenda kështjellës së Shën Gjergjit në pallatin dukal in camera palacij residencie, hora prima de sero. Kësaj here akti u përpilua edhe u shkrua nga Raffaele Bocono, noter publik. Përpara firmosjes, përballë Carlos e Maddalenës, dëshmitareve edhe njerëzve të mbledhur, noteri lexoi fjalë për fjalë në Italisht (vulgaris sermo) paktin me kushtet që përmbante. Ashtu si akti përfaqesonte, kushtet u respektuan gjatë kësaj periudhe nga të dyja palët dhe u firmosën nga Tocco-t kësaj here personalisht.

Carlo Duka i Leukadës dhe i Qefallonisë, i Konte Palatinos nënshkroi paktin, po ashtu edhe Maddalena, vejusha e Leonardos edhe e ëma e Carlos, edhe pse ai ishte në moshe pjekurie. Nga ana tjetër Giacomo di Campofregoso Duka i Gjenovas [6], u përfaqësua nga Teramo Cigala në Qefalloni me titullin e mbasadorit, garantuesit, (sindicus ) dhe prokurator i të Madhërishmit zotit Duka dhe këshillit të komunës së Gjenovas.

Akti i noterit u firmos dhe nga 9 dëshmimtarë të rangut të lartë, 4 prej të cilëve ishin gjenovezë, ndërsa 5 te tjerët ishin njerëz të besuar të Tocco-ve dhe banues në kështjellën e Shën Gjergjit në Qefalloni. Katër prej këtyre të fundit ishin nga Napoli: Crossilus Romanus i mbiquajtur Socius Militibus, Ser Janus Scanditus, Cicarello Juvenis e Odoardus Capisa; i pesti ishte nga Brindisi me emrin Johannes Palianus. Nga dëshmimtaret Gjenovas 3 ishin nga familja Doria; Raffaele del fu Accelmi dhe vëllezerit Corrado e Raffaele del fu Pietro; I katërti quhej Francesco Trucco de Albingana, sot San Remo.

Akti i noterit u shkruajt në dy kopje, nje për secilën nga palët. Dokumenti ynë ka mundesi të jetë kopja qe i mbeti Gjenovas.

Natyrisht pakti i 1390 edhe pse nuk u arrit nga ai (Carlo Tocco – shënim nga Bizantin) shënon fillimin e një politike dinamike të nisur nga Carlo Tocco për konsolidimin e zgjerimin e dukatit te tij. Menjëherë mbas dekadës në vazhdim, Carlo sulmoi fillimisht Peloponezin kunder Dhespotit Theodor Paleologut dhe pas këtij nisi fushatën luftarake kundër shqiptarëve të Greqise Perendimore. Me fjalë të tjera, në kuadër të situatës ekonomiko-politike të asaj kohe duhet të konsiderojmë peshën e motivit “shqiptar” në konceptin e aleancës se Carlos me Gjenovezët.

Shqiptarët ishin konsideruar gjithmonë nga Tocco si armiq, të gatshëm për të pushtuar dukatin e tij me katër ishujt dipendent , shumë te rëndësishëm për tregëtinë si dhe për të konrolluar trafikun në detin Jon dhe Adratik. Jo pa qëllim Carlo ndërsa nënshkruante paktin me Gjenovan, iu drejtua edhe Venedikut për të kërkuar tek Senati midis të tjerave asnjanësinë e tij në rast lufte me shqiptarët. Në mes të traktatit me Gjenovan duket i çuditshëm ky ndryshim i politikës së Carlos, duke qenë se Venediku ishte që në fillim kundër afrimit te Tocco-ve në qytetin rival të Gjenovas. Për më tepër, nëna e tij Maddalena si edhe vëllai i tij Leonardo, gjithmonë ne favor te Gjenovas, ishin në kundërshtim me të (Carlon – shënim nga Bizantin). Të gjitha këto lojra politike nuk bëjnë gjë tjetër veçse demostrojnë pasigurinë e Tocco-ve kundrejt armiqëve të rajonit, dhe për më tepër kundrejt shqiptarëve.

Është e qartë se Carlo nuk priste -këtë e dinte mirë- që Venediku do të bëhej aleat i tij; ai donte vetëm qe të përjashtonte një kundërshtar; një armik të mundshëm që mund te mbështeste shqiptarët në favor të interesave të tij (Venedikut – shënim nga Bizantin). Megjithatë duket sikur Tocco-t kishin ndërmend nje luftë kundër shqiptarëve që prej kohës së negociatave me Gjenovan.

Përgjigja e Venedikut (12 dhjetor 1391) për kerkesën e Carlos ishte në vija të përgjithshme, për të mos thënë negative; Venediku, siç thotë edhe dekreti i Senatit, pati si parim që të mos nderhynte në konfliktet e të tjerëve, por nuk mundte as të premtonte asnjanesinë e saj për të ardhmen; por KONTI duhej të ishte i sigurt që këshilli i komunës nuk do të mbeshteste kurrë asnjë kundërshtar të miqëve të Venedikut.

Përgjigja e Senatit, të paktën përsa i përket qëllimeve të Tocco-ve kundrejt shqiptarëve nuk e kënaqi Carlon. Pak vjet më vonë marrëdheniet midis tij dhe Venedikut u perkeqësuan përsëri për shkak të politikës filogjenoveze të Kontit, e mbi të gjitha për shkak të nënës së vet. Nën këto rrethana asnjanësia e Venedikut ishte akoma më tepër e pasigurt. Vdekja e Dukës së Athinës, vjehrrit të Carlos, i shtyu projektet e tij kundër shqiptarëve për një periudhë më të favorshme, e cila erdhi 9 vjet më vonë me rastin e vdekjes së Dhespotit shqiptar të Artës, Gjin Shpatës.

Gjatë kësaj kohe Venediku (1390) nisi një mësymje ekonomike kundër Dukatit, duke vendosur një taksë prej 20% mbi të gjitha shkëmbimet e tregëtarëve të Venedikut e tregëtarëve të besuar të Tocco-ve. Carlo mbas pesë vjetësh embargoje të fortë Veneciane dhe me pasojat ekonomike shumë të qarta në jetesën e Dukatit e tij, provoi përsëri të afronte Venedikun, dhe më 1395 mori privilegjin e nënshtetësisë Venete, si babai i tij 35 vjet më parë. Nga ana tjetër nuk kemi asnjë të dhënë që Carlo refuzoi nënshtetësinë Gjenoveze, ose që Gjenova ia pezulloi, edhe pse Pakti me Gjenovan ishte demostruar letër e djegur dhe Carlo nuk pati nga qyteti ligur as mbështetjen më të vogël. Duket që privilegji i nënshtetësisë Gjenoveze funksiononte shpesh nga ana e Tocco-ve si një kundrapeshë për politikën arrogante të Serenissimas.

Nga ana tjetër Gjenova tregonte gjithmonë interes të veçantë për zonat e Adriatikut e Jonit, si edhe për rajonet bregdetare të Shqipërisë edhe Greqisë Perëndimore. Dhe është pikërisht momenti për të nënvizuar që Shqipëria kontrollonte një pjesë te madhe të kësaj zone bregdetare, kaq shumë e dëshiruar nga te dy qytetet italiane. Natyrisht kush kontrollonte portet shqiptare që ndodheshin në këtë udhëkryq të rëndësishëm, ishte në gjendje të kontrollonte edhe tregëtine në Adriatik ose Jon.

Gjenova si edhe Venediku tentonin në çdo mënyrë për të ndërhyrë në gjerat e rajonit. Një akt i tillë, pa dyshim, është edhe pakti me dukatin e Tocco-ve. Toccot kishin qenë prej vitesh armikë të shqiptarëve. Venediku ishte gjithmonë një kërcëenim për ta. Si rrjedhojë, aleanca me Tocco-t i dha Gjenovës jo vetëm shpresat për një të ardhme te frytshme por edhe një bazë të fortë për të futur këmbët në Jon, dhe të afrohej në brigjet shqiptare e greke.

Si përfundim; dukati i Tocco-ve e mbi të gjitha Leukada, prej shumë vitesh, që kur Carlo ishte fëmijë, nuk njohu një jetë të qetë prej sulmeve e shkatërrimeve të shqiptareve të Epirit. Marrëveshjet e para të Maddalenës me Gjenovan kishin filluar menjëherë mbas aktivitetit të tyre luftarak (1378-1385). Kërcenimi i fortë i shqiptarëve ishte një nga shkaqet kryesore që i shtyti Tocco-t të firmosnin paktin me Gjenovan, edhe pse pakti doli pa rezultate si për politikën e dukatit, edhe për vetë Gjenovan.




vijon (shënimet e tekstit dhe faksimile e dokumentit)

[javan]

Po nderhyj para se te vendosen faksimilet dhe shenimet, sepse dua te konfirmoj edhe njehere ate qe shkroi Baptisti per dhuraten e grekut.

Madama Tocco u perpoq te lidhej me Gjenoven ne radhe te pare sepse ishte uzurpuese e pushtetit i cili i takonte shqiptareve, njelloj si edhe protektorja e saj kriminelja Giovanna I, e cila "trashegoi pushtetin qe i takonte perseri nje shqiptari Karl Anjou-Thopia.

Zoti Harallambos, po te kishte sado pak bonsens historik do kishte kerkuar te gjente se Venediku dhe Kal Thopia ishin aleate, dhe sigurisht qe ky i fundit kishte "claims" te drejta mbi qeverisjen e trojeve shqiptare "anjounine".