Fjalët turke në Gjuhën Shqipe

[Bel ami]

asnje fjale turke qe eshte huazur nga shqipja nuk i perket ilirishtes. As muhalebi-ja dhe as bakllavaja dhe as nur,xhezve,penxhere,qemer etj.Ska lidhje gjuha ilire me gjysem henat e shkretetirave te Anadollit.
Ne fakt nuk kemi nje huazim te fjaleve turke si nevoje e gjuhes Shqipe per te huazur fjale nga turqishtja, por nje trysni te Osmanishtes mbi gjuhen Shqipe.E gjithe administrata ishte turke, dhe ne fund te fundit duke mos pasur asnje lidhje me perendimin, shqiptaret u detyruan te perdornin edhe turqishten.
Vetem se ne kemi nja dallim me fqinjet tane jugore. Ndersa ne i konsiderojme ato fjale te huaja (sidomos fjalorin e kuzhines), greket me nje paturpesi pretendojne se jane fjale greke, bile dhe gatimet turke i identifikojne si greke.
Perandoria osmane ka pasur ndikim te madh edhe ne Greqi dhe ka mjaft huazime turke edhe ne Greqishte.
Si perfundim une jam i mendimit se keto huazime jane drejt zhdukjes.Sot numerohen me perpikmeri sesa fjale jane te huazuara nga turqithja dhe se shpejti gjuha Shqipe do ti nxjere shume shpejt nga perdorimi duke i zevendesuar me fjale shqipe.

[Gordon Freeman]

Duhet te shlyhen te gjitha gjuhet e armikut si : turke,arabishte,greke, e serbe e te tjere mirpo ato tani me nuk perdoren aq shum,tani eshte koha ti shlyejme te gjitha shprehjet e fjalet me permbajtje orientale...

[chino]

Duhet pasur kujdes me këso ironie.

Me dhjetëra mbishkrime, nga etruskishtja, ilirishtja, mesapishtja frigjishtja etj shpjegohen përmes shqipes. Ndërkohë ti po aktron,. thuajse nuk paske parë asnjëherë mbishkrim të lashtë ilir, dhe se ky qenka i pari, dhe po të befason.

Po mirë në shek. 15 u shkrua, dhe kjo nuk ndryshon a?

Ose e zëmë shembull se rastësisht gjenden fakte arkeologjike se në kohën e Paleolitit ka pasur kafshë shtëpiake, dhe ti do dalësh do thuash: "Jo, unë kam lexuar në histori se në atë kohë nuk kishte kafshë shtëpiake, prandaj unë e konsideroj gënjeshtër këtë zbulim arkeologjik". Paramendo sa pa logjikë.

Ose sikur ata që besonin Biblën, dhe thonin "jo ne e kemi lexuar se toka qëndron në vend, prandaj këto janë gënjeshtra, toka nuk sillet rreth diellit".

Ironi as që kisha në mend kur i shkrova ato fjali. Temë fare e papërshtatshme për ironi kjo. Por mirë qe e përmende, dhe munda ta sqaroj vetën.

Jo aktrim, por pyetje, të cilat një njeri i informuar lehtë i përgjegj. Arsyeja ishte të mësoj më shumë (këtu në forum) në lidhje me mbishkrimet në fjalë. Sepse shkrimet e para në shqip është temë jo e rrallë në rrethin tim dhe desha të fitoj një argument për të ardhmen, të cilin nuk e di vetëm "për mendësh", por të cilin edhe di ta përdor bindshëm.

Sigurisht se nuk besoj se historia nuk është shkencë "statike". Ajo ndryshon. Çka nënkupton se besoj se në të ardhmën nuk do të jetë shekulli i 15 ai i shkrimeve të para shqipe.



*

[Giulio22]

Si mendoni ju, sa fjalë "tona" kanë prejardhje nga Turqishtja?

Në shekullin e kaluar (20të) u bënë shumë përpjekje për t'u pastruar turqizmat (kryesisht nga a. xhuvani, m. domi, s. mansaku etj) dhe në fakt ishin të suksesshme. tendencat e purizmit kundrejt gjuhës turke kishin filluar që nga k. kristoforidhi.

Çdo fjalë turke është e zëvendësueshme me fjalë shqipe.

Duke qene se pushtimi turk pati nje ndikim mjaft te madh ne etno kulturen tone per 500 vjet, pati edhe nje fluks mjaft te madh fjalesh turke ne shqip.Keto fjale u perdoren thuajse ne te gjtha sferat e jetes si ne terminologjine fetare, ne etnografi,ne ndertime dhe kudo. Duke qene se ne i jemi larguar mjaft ndikimit turk, dalengadale edhe keto fjale po e humbasin perdorimin e tyre te dikurshem. Ne fjalorin e administrates thuajse kto fjale nuk ekzistojne me. Dalengadale edhe nga fjalori yne do t dalin pergjithmone keto fjale sepse perdoruesi nuk e shikon me te arsyeshme ti perdore keto fjale. Disa dhjetra fjale i kane gjegjesat e tyre ne shqip, disa jane krijuar me vone dhe gjuha shqipe duke qene se eshte nje gjuhe mjaft dinamike eshte duke i zevendsuar turqizmat. Te mos harojme se 500 vjet pushtim nuk ishin pak dhe si thote Kadareja ne nje poeme "keshtjellat e sintakses nuk i moren dot".

Selman Vokshi
Ta duam, ta mësojmë, ta flasim e ta shkruajmë
Shqipen tonë të bukur, pa gabime e bastardime.
Për ju prindër shqiptarë,
Për ju nxënës shkollarë,
Kosovare e kosovarë,
Shkrova këtë poezi,
Me të vetmen porosi:
“Shqipen tonë të mrekulluar,
të dashur e të praruar,
sa më parë për ta liruar,
prej shkinishtës së tepruar,
që aq shumë e ka kapluar,
që më nuk duhet duruar,
pa pasur aspak nevojë,
për çdo ditë po e zëmë me gojë.
....
Të flasim shqipen pa gabime
Kjo është porosia ime.
....
Kur e kemi shprehjen tonë?!
....
Kur tingëllon shumë më mirë?!
....
Për të folur shqipen mirë
Duhet pasur shumë dëshirë.
....
Prandaj ta flasim me dëshirë,
Gjuhen tonë shumë të mirë,
Se ky fjalor i mallkuar
Pa nevojë i huazuar
Shqipen tonë e ka dëmtuar.
Ky fjalor i çoroditur,
Shqipen tonë e ka tronditur.
Shqipja jonë është shumë e pasur,
Është e ëmbël, është e dashur,
Është gjuhë e moderuar,
Është krejtësisht e njësuar,
Është në botë e respektuar.
Këtë kurrë s’duhet harruar.
Prandaj të flasim me dinjitet,
Me përkushtim e me vullnet.
Të flasim bukur, e të flasim lehtë,
Të flasim pastër siç e do ky vend.
Këto fjalë të huaja t’i hedhim në det.
Dhe t’i harrojmë, pra përgjithmonë,
Se nuk kanë vend më në shqipen tonë.
Ne se kemi aspak vështirë,
Që shqipen tonë ta flasim mirë.
Gjuhën e ëmbël, gjuhën letrare
Gjuhën e bukur - gjuhën amtare.
--------
Halil Xani
E zgjata pak këtë poezi
Le të jetë kjo porosi
Për nxënës, prindër e arsimtarë
Se gjuha jonë është sikur ar
Ka plot fjalë-margaritarë
Këto.. t`i harrojmë
Nga e folmja t`i mënjanojmë
Kjo porosi nuk është e sotit
Kemi amanet prej burrave të motit

Patjeter qe shqipja ka huazuar fjale turke ..ose me drejt "ne shqip jan futur edhe fjale turke" por kjo ceshtje kerkon studim me te hollsishem.

Kur themi "turqizem" ne mbi 50% te rasteve e kemi fjalen per "percimet e fjaleve nga turqit" me pare se per "fjale turkike".

Jam i bindur se shumica e fjalëve me origjinë turke janë të zëvendësueshme me fjalë shqipe. Madje kjo sipas kutpimit tim si laik i shkencës së gjuhës është edhe një detyrë parësore e kësaj shkence. Sikur të isha gjuhëtar, ia kisha dedikuar jetën hulumtimit të fjalëve me prejardhje të huaj dhe zëvendësimin e tyre me fjalë shqipe, p.sh. duke i rivënë në funksionim fjalët e dëbuara/harruara shqipe ose duke krijuar të reja. Gjuhët tjera që moti kanë klasifikuar fjalët e huaja në thesarin e tyre. Në secilën gjuhë të botës janë futur fjalë të huaja. Diku më pak, diku më shumë. Diku janë zbrapthur fjalët e huaja duke i zëvendësuar ato me fjalë autoktone, diku as që kanë kuptuar që kanë fjaë të huaja në gjuhën e tyre. Marrim shembull Turqishten. Kjo gjuhë ka hulumtuar saktësisht fjalët e saj me prejardhje joturke, krahaso.. Nuk është vetëm Turqishtja që njeh këso hulumtimesh. Ka shumë gjuhë tjera. Edhe Gjermanishtja çdo fjale të saj ia di prejardhjen dhe zakonisht e ka fjalën gjegjëse gjermane. Pse të mos ekzistojë kjo gjë edhe për Gjuhën Shqipe?

Une deri para pak kam kujtuar qe fjala 'Bojë' eshte fjale turke ose sllave, ketu ne kete forum e kam mare vesh qe kjo fjale ish shqip dhe te tjeret e huazuan nga ne. Dua te them qe keto fjalet e perbashketa me sllavet, turqit greket e latinet duhet studiuar dhe analizuar mire e mire para se te thuhet per to qe na qenkan fjale te huazuara nga ndonje gjuhe tjeter.

Gjithashtu gjuha turke ka edhe shume fjale greke (perveq arabe dhe persishte) p.sh fjala "dushman" (armik) deri vone kam menduar qe eshte turke por kjo ishte e huazuar fjala greke e vjeter "dusmanis". Kete fjale e permenda ironikisht sepse ne fjalorin turk nuk gjenden ndonje fjale tjeter per armikun pos dushman.

Këtu është një det studimesh, që kërkojnë zgjidhje akute, sepse nuk merren shembujt as si fjalor perandorak sikur thot dikush, ja kah e kapë perandoria turke gjeografikisht perandorinë e saj, apo pse kaq shumë fjalë origjinale turqishte (se ju po thoni gabimisht, fjalë turke, ngase nuk po dini vet përgjegjsen e fjalës, kur nuk është fjala për diçka turke, si etninom, por është fjala për gjuhën, turqishten dhe duhet të thohet - fjalë turqishte, të gjuhës - në fjalorin shqip). Pra, nuk duhet marr si huazime të gjuhës perandorake turke, por si brumosje, shqipërime e vetshqipërime fjalësh turqishte, në shqipen tonë, sepse është një pjekuri gjuhësore përmasëmbrapshti, fjalë që fliten në fjalorin e përditshëm shqip, në fjalorin fetar, etnologjik e edhe shkencor, që e bëjnë qesharak e vetiu pseudoshkencor, ngase nuk është një lojë as mahi, as ndonjë shaka rasti, periudha mbi 500 vjeçare (513 vjet nën Turqinë, ku një Ballkan e ma gjërë, sot është i përzier triumfalisht dhunshëm me fjalorin turqisht). Nuk mund të flitet për vetëm fjalë rasti, çka të ju bie në mend, e gjoja po spjegon fjalët: bojë, gajtan, pilaf, gjyveq, tatlii, etj., si fjalë turqishte në shqipen tonë... Anipse jemi në një forum, dikush nuk jep aq mund të shprehet gjatë e kjartë e thellë me logjikë fonetike e morfologjike, por duhet shkuar e shikuar shumë ma thellë se që mendojnë disa këtu, duke tëfilluar udhën historike të linguistikes së ashtuquajtur indo-europiane, që mbeti veç një koncept gjoja shkencor i përgjithsuar, pa normë as përkufizim në një gjuhë të vetme.. po duhet shikuar e gjurmuar thellë gjuha e gjuhët paraturke, paraturqishte, kush ishin dhe pse mbeten gjuhë të vdekura Tokarishtja, Hititishtja, Frigishtja e lashtë që ishin gjuhë illirike... Parase të marrin një vendim absolut, se ato fjalë janë huazime e barbarizma turqishte në shqipen tonë, shtrohet pyetja: athua, a mos janë të gjitha të turqizma në shqipen tonë, vet fjalë të disa gjuhëve illirike, e që pas pushtimeve turke në gadishullin illirik, për pesë shekuj, mbeten në fjalorin shqip - në gjuhen shqipe? A janë të gjitha ato fjalë, të një gjuhe paraardhëse shqipe illirike, që erdhen tok me pushtuesin te ne? A mos janë të gjitha ato fjalë si turqishte që i dimë sot, fjalët e hershme e ndër ma të hershmet e gjuhëve të stërlashta pellgasike? Jovetëm që turqishtja huazoi nga gjuhët arabike e aramike, e ma larg, por formatizimi i turqishtes derisot, pas qeverimit të Ataturkut.. - ai formatizim i turqishtes, u mundua ta nxierri turqishten si një gjuhë burimore sa ma origjinale turke, si gjuhë në vete në familjen e gjuhëve i.e.

Ska lidhje gjuha ilire me gjysem henat e shkretetirave te Anadollit. Ne fakt nuk kemi nje huazim te fjaleve turke si nevoje e gjuhes Shqipe per te huazur fjale nga turqishtja, por nje trysni te Osmanishtes mbi gjuhen Shqipe. E gjithe administrata ishte turke, dhe ne fund te fundit duke mos pasur asnje lidhje me perendimin, shqiptaret u detyruan te perdornin edhe turqishten. Vetem se ne kemi nja dallim me fqinjet tane jugore. Ndersa ne i konsiderojme ato fjale te huaja (sidomos fjalorin e kuzhines), greket me nje paturpesi pretendojne se jane fjale greke, bile dhe gatimet turke i identifikojne si greke. Perandoria osmane ka pasur ndikim te madh edhe ne Greqi dhe ka mjaft huazime turke edhe ne Greqishte. Si perfundim une jam i mendimit se keto huazime jane drejt zhdukjes.Sot numerohen me perpikmeri sesa fjale jane te huazuara nga turqithja dhe se shpejti gjuha Shqipe do ti nxjere shume shpejt nga perdorimi duke i zevendesuar me fjale shqipe.

Duhet te shlyhen te gjitha gjuhet e armikut si: turke, arabishte, greke e serbe e te tjere mirpo ato tani me nuk perdoren aq shum, tani eshte koha ti shlyejme te gjitha shprehjet e fjalet me permbajtje orientale..

Pajtohemi me sa u tha në përgjigjet e naltpërmendura. Mbi këtë çështje të huazimëve nga turqishtja, me sa kemi dijeni, mendojmë se "Fjalor i Orientalizmave në Gjuhën Shqipe, Tiranë 2005, i Tahir Dizdarit" është një vepër cilësore dhe jep një ndihmë të madhe. Është një vepër e mirëfilltë kërkimore, një studim i thellë shkencor. Shtjellon 4406 huazime të gjuhëve orientale në gjuhën shqipe, hyrë thuajse të gjitha nëpërmjet turqishtes. E ka edhe një pasuri tjetër, e cila nuk duhet me kalue kurrësesi pa u vënë në dukje dhe sidomos pa u shfrytëzuar: fjalori i Dizdarit ka një numër jo të vogël fjalësh të pastra shqipe, që autori i përdor si sinonime, me dhanë kuptimin e orientalizmave që i trajton. Duke qenë sinonime, siç u tha dhe më sipër, fjalët shqipe të Fjalorit shërbejnë me e çue përpara zëvendësimin e fjalëve të huaja, në këtë rast me gurrë Lindore, me fjalë të mirëfillta shqipe, që përcjellin të njëjtin kuptim. Duke qenë të pastra shqipe, ato shërbejnë me e pasunue vetë gjuhën shqipe. Pasi çuditërisht ose jo çuditërisht vërehet se jo pak syresh nuk gjinden nëpër fjalorët e Akademisë. Në vend të tyre janë përgjegjëset me gurrë të huaj. Vepra të tilla, përveç të tjërat, ndihmojnë për mbrojtjen e gjuhës pasi, mjerisht, kështjella madhështore e gjuhës shqipe vazhdon me u gërrye e me u zhgalitë përditë. Dhe sado madhështore një kështjellë, a mund të mbrohet pa fund vetëm me nisma private idealistësh të shpërfillur, pa mbështetje, pa pare?

[Kanina]

fjlala diet-dieta qe sote perdoret gjeresisht ne te gjithe boten eshte nje fjal e huazuar nga perendimi sic do te thone shume. po ti hyjme etimologjis se fjales na del se na vjen nga greqishtja dhe qe do te thote jete ose stil, menyr jetese. duket qarte se ne vete fjalen dieta po ti heqim d mbetet ieta e cila eshte e njejete me fjalen shqipe jeta, jet. duke qene se stjuesit nuk jane mare me thelle me shpjegimin e kesaj fjale e kane lene ate si pron te gjuhes greke dhe njihet si fjal greke. dieta ne teresin e saj mund te jete fjal greke por nga e moren mbi cfare baze e formuan greket ate nuk na i thote njeri e kane mbyllur aty ceshtjen. fjala jet eshte shqip dhe kete se leviz dote njeri duke qene se eshte nje rrokeshe nuk ka mundesi ta kemi mare nga dikush tjeter. po ta shohim me thelle dhe fjalen jet na del se pjesa e pare je do te thote je, te jesh, me qene. pra jet nuk do te thote gje tjeter vecse me qene te jesh. me ane te shqipes i nxoren dhe kuptimin e njesis me te vogel formuese te fjales. kjo do te thote se ne lashtesi keto qytetrime moren fjale nga tonat dhe formuan fjale te tjerat te cilat nuk ekzistonin ne fjalorin tone. ne i moren serish keto fjale te formuara prej te tjereve dhe i futem ne perdorimin tone pa e ditur se eshte fjal e jona. me kete shembull doja te tregoja se shume fjale qe quhen te huaja nuk jane gje tjeter vecse fjal qe per baz kane ate shqipe. duke dale dhe te gjuha turke mund te themi pa frike se ka ndodhur e njejta gje. e dime shume mire se turqishtja u formua ne nje ambient ne ku u ndikua nga shume gjuhe te tjera ajo greke(kostandinopoja) e cila nga ana e vete ishte e ndikuar nga shqipja-ilirishtja dhe me pas nga gjuhe te tjera te lindjes se mesme. plus qe ka dhe nje shtres te tyen te cilen ata e sollen nga azia e larget. fakti qe ne kemi fjal te njejeta me turqishten nuk do te thote domosdoshmerisht se i kemi mare ne nga ata. ose ne mund ti kemi mare prej tyre por ne baz ajo mund te jete nje fjal e formuar prej shqipes(per kete dhash edhe shembullin e fjales dieta). fjal turke me baz formimi shqip mund te kete vajtur ne menyra nga me te ndryshemet deri ne turqi qe nga jo nepermejet greqishtes nepermejet shqiptareve qe kane emigruar ne turqi nepermjet zyrtareve te larte qe kane drejtuar perandorin osmane dhe nepermjet shtreses baze qe kane te gjitha gjuhet qe eshte teper e ngjashme me shqipen.
me kete mund te them se fjale te ngjashme mund te kemi sa te duam me shume gjuhe por qe te themi se e kemi mare ose ua kemi dhene duhet te nxjerim kuptimin forimin e saj pra etimologjin e saj. nese ne turqisht nuk arrihet te gjendet baza formuese e fjales ateher duhet te shikojm se me cfare gjuhe mund ta zberthejm dhe normalisht pastaj mund te themi me siguri se fjala i perket gjuhes me te cilen ajo na jep kuptimin etimologjik te saj. ne kete aspekt nuk duhet te nxitohemi te themi se kemi mare shume fjale turke duke pare se kemi fjale shume ngjashme me te.
marim fjalen penxhere te ciles po provoj ti bej nje shpjegim etimologjik. pjesa e pare (pe) eshte e njejete me fjalen shqip pe,pash. dritarja sherben per te pare jasht. nuk mund te them se eshte shume bindese pasi eshte dhe nje pjes tjeter e fjales te ciles une sdi ti jap kuptim te pakten jo ne shqip. pjesa tjeter mund edhe te shpjegohet me thjesh si prapashtesa qe i jane shtuar per tu pershtatur ne gjuhen e re ku kjo fjale u fut ne perdorim. gjithsesi me teper se sa per ti dhen kuptimin etimologjik fjales penxhere ne nje tentativ modeste pasi nuk jam ndonej njohes i madh i fushes kjo ishte vetem nje tentativ per te treguar se si mund te shpjegohen fjalet e perbashketa. sigurisht qe nuk mohoj se duhet te kete shume fjale qe jane teresisht te huazuara qofte nga turqishtja dhe nga gjuhe te tjera.
ne pergjithesi stdjuesit nisen dhe nga fakti se nese kemi nje fuqi politike dhe kulturore te madhe ajo eshte gjithmon dominuese dhe eshte ajo qe i imponon kultures tjeter te dobet dhe te vogel te gjitha aspektet kulturore dhe politike te saj. ne e dime se si romaket edhe pse nje fueqi e madhe ne vend qe ti jepnin greqis ata moren shume prej tyre ne te gjitha aspektet po keshtu me etrusket prej te cileve moren bazen me te madh gjuhesore dhe kulturore. ne te njejeten menyre mund te gjykojn edhe per shqiptaret-iliret. neve nuk jemi njohur ndonjeher per ndonje zhvillim kulturor shume te madh biles per sa i perket periudhes romake sote zyrtarsiht njohemi thejsht si pirat barbar. kjo eshte shume per tu diskutuar dhe padrejte sepse iliret kishin mbreterit e tyre kishin qytetet e tyre te zhvilluara me monedha te tyeret(tregues i nje shkalle te larte qyeteterimi per kohen) ndoshta jo sa ato greke por gjithsesi kishin cfare te jepnin. gjithashtu iliret ishin nje popull i madh per kohen qe nga epiri deri ne slloveni nje popull i tille ka pasur influencen e vete ne te gjitha drejtimet. thene te gjitha keto besoj se te gjitheve do tu lindte dyshimi para se te shprehej me siguri mbi cfare kemi mare dhe mbi cfare kemi dhene.

[aimilius]

Përshendetje së bashku.

Mendoj se kam tö drejtë, nëse them se numri më i madh bastardimeve të Gjuhës Shqipe e ka prejardhjen nga Turqishtja (e nëpërmjet të saj nga Persishtja e tutje). Sepse deri sot ndoshta kam mësuar për mijëra fjalë me prejardhe turke në Shqipe, dhe pothuajse gati çdo ditë mësoj tjera.

Si mendoni ju, sa fjalë "tona" kanë prejardhje nga Turqishtja? Cilat janë këto? Dhe cilat prej tyre janë të pazëvendësueshme me fjalë shqipe?

*

Teme interesante. Ne fakt shume fjale qe na tingellojne si turqisht ne fakt jane fjale arabe dhe ato me te lashtat perse. Fjale nga persishtja mund te kene hyre ne gjuhen shqipe edhe me heret nga pushtimi otoman. Shqipopedia ka bere ne fakt nje pune shume te mire per fjalet me etimologji nga persishtja dhe per fjalet me etimologji nga arabishtja ndersa per gjuhen turke nuk vendosur fjalet me etimologji nga turqishtja por fjalet e perbashketa me gjuhen turke (qe do te thote se jane perfshire edhe fjale nga gjuhe te tjera) Hidhu nje sy fjaleve dhe krahasimet e tyre me gjuhet e tjera se ja vlen. Nga persishtja kemi marre 174 fjale nga arabishtja 231 ndesa nga gjuha turke numri eshte shume here me i madh duhet mbi 3000 fjale, duke perfshire akoma dhe fjalet qe nuk perdoren me.

[SERAFIM DILO]

Gurbet-i,kurbeti,gérbet. Ne fjalorin etimologjik te G.Meyerit : Largim nga vendlindja ; shtegtim ne dhe te huaj. Ne fjaloret e gjuhes shqipe,kurbet i larget,u nis per kurbet. Vate ne kurbet-Jugu. Me marré rrugat e gérbetit-Veri.
Shembuj,fjale te urta. "S'te pyesin ç'bere ne kurbet por ç'solle" (Laberi). "Nje jave kurbet nje muaj muabet". Kurbeti eshte per burra e jo per gra dhe per pula" (Jugu). "Shume vené ne kurbet,paké piqen me késmet" (Lunxheri). "Mir-o me goje s'mé flet,pse s'ma ben me hisharet ? Se kam burrin ne kurbet,pastaj vjen dhe me vret" (Zagori). " Kush beri sebep kurbe'né,me sy mos pafte xhene'nè" (V.Detit)."Ti moj Shkoder e shkret shum djelm t'ri ke qité ne gérbet (Shkoder)." Zuné yjté rrallojné,zune kurbetli'e shkojne,trim more" (Skrapar)
Gèrbeti emer fisi ne fshatin Kosmaç te Shkodres.
Gèrbetçi geg;kurbetçi,kurbetlli,kurbetar tosk. te parat me mbrapashtesat turke çi,lli.
Ne tosk. kurbat,kurbatké-arixhi,arixheshé (G.Meyer),edhe ne Siri kurbati emertohen arixhité (edhe Sekr.gurbet "cinganin;...gurbetcija covjek,koji ide na gurbet u tudinu na rad.. Rum.kurbet (Miklosich)..

Nga turqishtja gurbet. G.Meyer qe lidhet me arabishten garip,i varfer,i ngare,i merguar.

(Tahir Dizdari).

[SERAFIM DILO]

dai-ja m.Veri : burré,trim; dorédhané,bujar,mikprites ; sokol.kreshnik,dakol;zemermadh. Daija i dheut,burre katerqinsh (1).
Pvb."e para e femive,e dyta e daive". Dai qorr,pa gja n'oborr " (Shk.). "Si muça mbas daish" (Kosove). "Udha e mbare krushq e dai- Se m'ka ardhun fati i ri !" (nga kanga e Aga Imerit). "ç'jane kto gja-mé qi na bjen era ?- Lufte po bajne Rugova e Peja- Peja e vogel,Peja e shkrete,- Shum dai na kan met' n'Reke". (nga luftat me Mal te Zi,Kosove 1878).

3.Miloksich (Tu. El. I 44) e kujton nga ar. da'i (thirres,lutes) (2). 4. Ke G.Meyer 58,dai m. "djaloç i forte,hajdut",adj." i vlefshem,trim,guximtar nga tur. dahi "dinak,i zoti,i rafinuem" Ma poshte po per shqipen dahi " i gjalle,i shkathte". Perkueshém me trajten ne tur., ar. dahi (veprues i deha, me aspiraten e thjeshte h e te shkronjave arave),do te thote ; njeri i pajisun me nji zgjuetsi dhe inteligjence te jashtezakonshme, i veçant' i shekullit,i rrall'i epokes " (Sami 601) (3)
5. Per sekr. ke Esih 39,daija "kundershtar, pretendent", por po aty dhe dahija "njeri qe shtjen ne dore pushtetin,njeri qe i perket pushteti". Per két te fundit bjen tur. daglli (?) "malsuer". Por ke Bakotiq 159 dahija (me epentezé te -h- ndoshta per te zhduke hiatin),nga tur. daija (?) me kuptimin turk " i arratisun,kaçak,hajdut etj."

Ne tur. dayi pose veshtrimit "dajé", b) kapidan,kreu i nje anije ; c) daiu i oxhakut ; oficer n'organizaten e jeniçerevet ; ç) titull sundimtar ne viset berbere (Algjeri,Tunizi) ne kohen e sundimit osman (ne gjuhet e perendimit dey) (Sami 874)

6) Daillaref. Shkod. "burrneshe,sokoleshe,fisnike,burrakoçe ", me prapashtesen turke te shumsit,-llar,pra shumes i singularizuem.
7) Daillek-u m. (turk. dayilik) Shk.bujari.burrni,mikpritje. "Daillekun s'ia hjek gja,i shkon per fis". Edhe ne sekr.,dahijnski dahiluk (Mikl.Esih ).

(1) Qytetari shkodran tradicionalisht e ka per zakon qe kur don t'i bzaje nji malsori,te cilin nuk e njef per s'afermi,si per sajdi i drejtohet me " o dai" dhe ne marredhanie ; "po,jo more dai",njashtu sikurse malsores "o fisnike".

(2) da'i n'arab. asht veprues i du'a "lutje,invokim,etj (sh.dua,duva ne ket fjalor),keshtu ne kuptimin e atij qe lutet,lutes,invokues.duaxhi. Me art.arab ed-da'i (asim.nga el-da'i),asht nji term qe kane pase perdor-ne fund te shkresave te korespondences sidomos klasa e ylemave (hoxhallarve dijetar),ne vend te bendenezit qe perdorshin te tjeret. Historikisht ; ne gjysmen e pare te shek. VIII., prej sternipve te r'Abazit (ungj i Profetit,neper te cilin do te delte ne skene te sundimit dhe te halifatit dinastija e Abasidvet dhe te nji pjese te vogel nga parsija arabe qe kishin ngule ne Horasan t'Iranit kane qene ba shum konspiracione kundra dinastise sunduese t'Omajadvet me qender ne Damask. Asokohe shum misjonare te zote te kesaj natyre agjitacioni,mbiemnoheshin da'i "thirres,ftues". Kjo kategori misjonaresh te renduem e me hjerarki,tue marre anen e pretenduesve legjitim te trashegimit te sundimit ne Horasan,si dhe te grumbullimit te te pakenaqunve (embrione keta te kryengritjes se madhe,qe mbas pak do te zberthenet e te perfundonte me rrezimin e dinastise se Damaskut) mblidhnin kontribute nder partizan,tue propagandue e cyté gjithandej per te ia arrite qellimit.

(3) Ne letersine turke-osmane,dahi,perdoret ma se forti si epitet per njerez te médhaj e gjenial te kohes,keshtu s''asht gja komune per dokedo. Me epenteze te nji guturali (ndoshta per tu shmang hiatit ne dai,si ç'mund te kete ngja dhe ne serbo-kroatishten qe u permend siper),dyshoj si per veshtrimet ne shqipet ashtu edhe n'ata per gjuhen huazuese si ç'permbahet ke Meyer e mandej ke Leotti 94,ku pose tjerash edhe "predone,bandito,brigante"(?). Ne lidhje me burimin dayi te turkishtes,vlen per tu pase parasysh dhe kompozita kaba-dayi "njeri qe shet trimni" (per shqipen sh. kapadai ne ket fjalor),perbame nga kaba "trashaman",dhe dayi qe u shpegue me nalt.


Tahir Dizdari.1965(S.F.f 48.49)

[aimilius]

Zotëri,

Ju thoni --> "mijëra fjalë".
Na i listoni këto mijëra fjalë në forum. Turqishtja vetë ashtu sic është një popull i sajuar, ashtu e ka dhe gjuhën të sajuar.

Hahaha. Ky ne fakt eshte koncept i gabur. Edhe shprehja ashtu thote, Tjetrin mos e duaj por hisene ja ruaj.
Thene kete, gjuha turke nuk duhet injoruar apo nenvleftesuar aspak! Pasi te gjitha gjuhet e fuqive boterore jane gjuhe te fuqishme.
Sepse qe te arrije nje popull te behet superfuqi, te organizohet te pushtoje, te dominoje dhe tju imponohet shteteve dhe kulturave te tjere
e ka te domosdoshem nivelin e larte gjuhesor pasi te gjitha keto, kerkojne nivel te larte komunikimi.
Latinishtja, Greqishtja, Arabishtja, Gjermanishtja, Turqishtja, Rusishtja, Frengjishtja, Anglishtja jane qe te gjitha gjuhe te forta dhe dominuese.
Ndoshta kjo qe nje arsye pse ne skemi qene superfuqi pasi, nuk e arritem kete zhvillim gjuhesor ne kohe.

[SERAFIM DILO]

Din-i (arab.din)(1) Fe,religion,kult. Be,betim i vjeter ; "pasha dinin,per dint". E perdorur edhe ne menyre figurative per ; "gjelle pa piken e yndyres,djathe si shtupe etj etj"

Pvb. "I del zot si magjypi dinit (Shk.). "Amanet,mori ti nane- E pash din'e e pash imane- E pash gjite si me ke dhane" (nga te Mujit,Kosove). "Pasha te them nje fjale :-Ndérrofsha din' dhe imané- (N') Qafzez s'vete i gjalle" (Bleta Shqiptare). " Ne t'i xjerrsha,moj,me pre krejet-Dalsha dinit e dalsha fejet:- Dalsha dinit edhe imanit- Tridhet dit'e ramazanit " (valle Shk.) " Se keto jane shkruar me din e me imam,me themel e me shkoqitje ". (Don Kishot 104 Noli)
2 Dindar me prapashtesen perse -dar (ne Puke edhe dintar); i devotshem,besimtar. " Per t'ia shtruem udhen shtektarit,- Per dintar e kryqeli" (Fishta).
3 Dinséz-e (me prapashtesen mohues turke-siz) i pa fe,i pa fare yrnekut.

1) Me -din ne mbarim te fjales si element perbames,trajtohen shum emna te perveçem,aq te perhapun edhe tek ne : Xhelaleddin (se ketejmi Xheladin,Xhelal,Xhelé,Xhelo) "madhnija e fese"; Nuredin "shkelqimi i fese". Zijahudin "drita e fese". Sabaheddin "mengjes i fese".Salaheddin "mirsija,paqia e fese".Fahredin "lavdija e fese". Sejfeddin "shpata e fese".Qerameddin "doredhansi i larte i fese".Husameddin "shpata e prefte e fese" Xhemaleddin " bukurija e fese"; Hajreddin "vlera,dobija e fese" Nasreddin "ndihma e fese" Izedin "ndera e fese"

Tahir Dizdari.