Interviste me Gëzim Alpion

[shigjeta]

'Kombi, shteti shqiptar dhe elita intelektuale në perëndim'

"Kombi dhe shteti shqiptar rilindën në kohët moderne nga vizioni,
idealizmi, përkushtimi dhe sakrificat e elitës intelektuale në diasporë,
si në Orient dhe në Oksident."

Skënder Buçpapaj: Jeni ndër të paktët krijues shqiptarë që veprat
tuaja i krijoni në një gjuhë të huaj. Madje jeni ndoshta i vetmi që i
krijoni ekskluzivisht në gjuhë të huaj. A ndjehet ndopak i dyzuar një
shqiptar që krijon në anglisht?

Gëzim Alpion: Une u largova nga Shqipëria për të studiuar në Kajro në
vitin 1985 dhe që nga ajo kohë komunikoj, shkruaj dhe botoj në gjuhën
angleze.


Skënder Buçpapaj: Një ndër interesimet tuaja kryesore si filozof,
sociolog, shkrimtar e publicist është përfaqësimi i të 'tjerëve' në mediat
britanike dhe europiane, pra dhënia e imazhit të të huajës në këto
hapësira. Në këtë kontekst hyn imazhi i shqiptarit, deri dje në këto
hapësira krejt i huaj dhe ende sot disi i huaj. Cilat janë sfidat që mbart
në vetvete ky interesim i juaj në rastin e temës shqiptare? Dhe si është
shqiptari në raport me të 'huajt' e tjerë?

Gëzim Alpion: Qëllimi im si studiues dhe krijues kur trajtoj tematikën
shqiptare për lexuesin dhe odiencën perëndimore është të jem sa më i
informuar dhe objektiv, dhe të trajtoj jo tema ekzotike, që në Perëndim
vazhdojnë të jenë të preferuara, por tema te cilat dëshmojnë për vlerat e
vërteta dhe sfidat e kombit tonë. Në Perëndim diskursi për Shqipërinë dhe
vende të tjera të vogla, 'të pa civilizuara' dhe të 'parëndësishme'
vazhdon të jetë tendencioz, jo gjithmonë i mirë-informuar, dhe në disa
raste edhe keqdashës.


Skënder Buçpapaj: Ju shkruani në gjuhë të huaj dhe për publikun e
huaj. Dhe shkruani kryesisht për elitat e huaja. Cilat janë përparësitë
dhe mangësitë e këtij përcaktimi që keni bërë? Sa ju mungon publiku
shqiptar dhe sa ju mungon publiku i gjerë?

Gëzim Alpion: Studimet akademike nga natyra nuk destinohen për një numër
të madh lexuesish. Si studiues dhe shkrimtar unë kam nocione elitiste se
çdo të thotë të jesh autor. Kjo nuk do të thotë se e nënvleftësoj lexuesin
e zakonshëm, por se autori nuk duhet të bëjë kompromis me tematikën dhe
stilin e të shkruarit me qëllim që të ketë sa më shumë lexues. Autori nuk
duhet të synojë të jetë nivelin e lexuesit por ta ngrejë lexuesin në
nivelin e tij. Kjo nuk është shumë e lehtë, por mund të arrihet po qe se
gjuha që përdoret në studime shkencore nuk komplikohet, ne disa raste për
snobizëm intelektual. Tematikat e komplikuara trajtohen dhe konkluzionet e
mënçura shprehen më mirë në gjuhë të thjeshtë. Para së gjithash studiuesi,
ashtu si shkrimtari, duhet të jetë mjeshtër i gjuhës.

Gjuha në letërsi sigurisht që është më afër gjuhës që përdorin njerëzit në
jetën e përditshme por 'thjeshtësia' e kësaj gjuhe duhet të jetë mbartëse
e ideve të rëndësishme dhe një mjet efikas për të trajtuar çështje
sensitive që lexuesi i zakonshëm, ndryshe nga lexuesi i punimeve
shkencore, ka mundësi të jetë në kontak vetëm nëpërmjet letërsisë.
Çështjet e lartpërmendura të gjuhës unë i kam parasysh në botimet e mija
si studiues dhe shkrimtar, veçanërisht në studimet për Nënë Terezën apo ne
krijimtarine artistike kur trajtoj temën e refugjatëve dhe azilantëve
shqiptarë në Perëndim.

Publiku nuk më mungon. Unë jam në kontakt të vazhdueshëm me lexues dhe
studiues të huaj dhe shqiptarë të cilët më shkruajnë për t'u interesuar
për veprimtarinë time shkencore dhe krijuese, për të më bërë pyetje kur
lexojnë librat, ose thjesht për të ndarë me mua përshtypjet e tyre rreth
botimeve të mija.

Skënder Buçpapaj: Ju jeni lektor në Universitetin e Birmingham-it.
Merreni me kërkime studimore në sociologjinë e medias, famës, fesë dhe
nacionalitetit. Po ashtu merreni me letërsi të mirëfilltë artistike.
Pikëpamjet tuaja dhe përfundimet tuaja i ballafaqoni në forume shkencore
akademike. A e ndjeni veten të shpërndarë ndërmjet këtyre interesimeve.
Dhe si ia arrini t'i disiplinoni e harmonizoni interesimet tuaja krijuese
e kërkimore me njëra-tjetrën? Po në rrafshin privat?

Gëzim Alpion: Studiuesi dhe krijuesi tek unë janë dy binjakë që nuk
rivalizojnë por komplimentojnë njëri tjetrin. Ka gjëra që mund te
trajtohen më mirë dhe në mënyrë më të plotë dhe më të thellë nëpërmjet
studimeve shkencore në disiplina të ndryshme akademike. E njëjta gjë është
e vërtetë për krijimatrinë. Në fund të fundit si shkencëtari dhe krijuesi
kanë nje qëllim të përbashkët: te dy hedhin dritë mbi enigmën që është
njeriu.


Skënder Buçpapaj: Një ndër librat tuaj të viteve të fundit është 'Nënë
Tereza: Shenjtore apo e Famshme?' Për këtë figurë janë shkruar vepra të
pafundme, por vepra juaj ka zgjuar interesim të posaçëm si trajtimi më
shterues dhe autoritativ i kësaj figure. Dalja e librit tuaj përkon me një
periudhë kur në opinionin shqiptar po rishikohen të gjitha figurat tona,
deri edhe vetë Skënderbeu. Dhe madje duket se mbizotëron rishikimi negativ
i vlerave pozitive. Si e shikoni këtë dukuri në kuadrin e imazhit të
shqiptarit në botë dhe të identitetit shqiptar në vetvete, si dhe vendin e
rolin e elitës shqiptare në këtë kontekst?

Gëzim Alpion: Që figurat tona kombëtare po rishikohen është gjë e mirë dhe
e paevitueshme. Një figurë që nuk ngjall interes në momente kyçe në
historinë kombëtare ndoshta nuk e meriton të cilësohet si një personalitet
i kombit. Figurat kombëtare janë deri diku si perënditë; brezat u
drejtohen atyre për frymëzim, për të gjetur përgjigje për problemet që
hasin.

Është për të ardhur keq kur vërehet që arsyet për të cilat po rishikohen,
përbalten apo injorohen disa nga figurat kombëtare në ditët tona janë ose
të pa principta ose të dyshimta.

Përsa i përket regjistrimit dhe analizës së historisë dhe të figurave tona
historike, ne kemi mbetur aty ku kemi qënë: autodidakt subjektiv. Shkrimi
i historisë është gjithmonë i vështirë, por në rastin tonë duket akoma si
i pamundur. Kjo është arsyeja që një ndër kombet më të vjetër në botë si
kombi ynë ka mbetur me një defiçit të thellë përsa i përket rekordeve
historike dhe analizave objektive të momenteve kyçe në historinë tonë,
veçanërisht në kohët moderne. Në qoftë se për periudhën para 1912-tës nuk
ngurojmë t'ua lëmë fajin të huajve për mangësitë që kemi në historinë e
dokumentuar dhe për interpretimin tendencioz të historisë sonë, në 100
vjetët e ekzistencës së shtetit shqiptar mëkatet janë kryesisht tonat.

Historia si disiplinë është nga me të dëmtuarat në shkencat sociale
shqiptare. Politizimi i historisë mbetet problem serioz tani në
pluralizmin politik po aq sa në kohën e mbretërisë dhe të regjimit
komunist. Këshilla e Konicës në vitin 1902, kur i referohej Ali Pashë
Tepelenës, se figurat historike duhen analizuar dhe gjykuar jo në
kontekstin e së sotmes por të kohës kur ata jetuan dhe vepruan, akoma nuk
është marrë parasysh si duhet nga historianët shqiptare. Si Zogu dhe
Hoxha, edhe disa drejtues të shtetit shqiptarë të dy dekadave të fundit me
sa duket mendojnë se ata e pollën Shqipërinë. Kjo është arsyeja kryesore
se përse historia shqiptare e shekullit të fundit është dhe ka të ngjarë
te vazhdojë të mbetet edhe për disa kohë një histori e fragmentuar.

Skënder Buçpapaj: Identiteti shqiptar dhe imazhi shqiptar janë dy
temat më të debatuara në nivelet e ndryshme të opinionit shqiptar, në
kuadrin e integrimeve tona perëndimore e globale. Ndërkohë interesimet
tuaja shkencore e krijuese janë përqëndruar në trekëndëshin Perëndim-Bota
Arabe-Indi. Si mund t'jua shpjegoni lexuesve tanë këtë gjeografi të
interesimeve tuaja? Dhe sa mund ta gjejë veten shqiptari, në këtë rast
edhe ju si individ, në këtë gjeografi?

Gëzim Alpion: Ashtu si edhe tani, shqiptarët për afro 2000 vjet kanë
jetuar në skajet e civilizimeve dominuese pa u integruar plotësisht me ta
si komb në tërësi. Pavarësisht nga kjo ekzistencë periferike, kombi ynë
vazhdimisht ka nzjerrë figura të një rëndësie ndërkombëtare të cilët me
vizionin e tyre kanë treguar se shqiptarët janë te predispozuar të jenë
pishtarë të emancipimit njerëzor. Këtë në kohët moderne e tregoi në
gjysmën e parë të shekullit të nëntëmbëdhjetë Muhamet Aliu i cili me
forcën e vullnetit dhe largpamësinë e tij themeloi Egjiptin modern duke e
orientuar atë drejt civilizimit perëndimor. Më së fundi, sinteza e
shpirtit praktik dhe e botës së pasur shpirtërore të kombit tonë u bë Nënë
Tereza që gjatë gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë mishëroi në
praktikë bamirësine kristiane dhe respektin për dinjitetin njerëzore në
një vend si India ku Kristianizmi, me gjithe traditën dymijëvjeçare, ka
mbetur një fe e 'huaj'.

Unë kam pasur fatin të studioj në Shqipëri, Egjipt dhe Angli si dhe
privilegjin të njihem nga afër dhe të shkruaj për tema që kanë të bëjnë me
civilizimin Perëndimor, Egjiptian, dhe Indian.

Skënder Buçpapaj: Dy veprat tuaja të mirëfillta artistike, tragjedia
'Vouchers' (Tollonat) dhe drama 'If Only the Dead Could Listen' (Sikur te
Vdekurit të Dëgjonin) ju trajtoni temën e trajtimit të azilkërkuesve dhe
të refugjatëve në Britani. Konflikti më i dhimbshëm në keto vepra
dramatike është ai i rinjohjes midis shqiptarëve në të dy anët e kufirit
të dikurshëm, ai midis një perkthyesi shqiptar nga Shqipëria dhe një
azilkërkuesi nga Kosova. Si e shikoni këtë dukuri në kuadrin e rinjohjes
midis shqiptarëve, sidomos në kuadrin e diasporës shqiptare në Perëndim e
në raportet e saj me hapësirën tonë kombëtare në Ballkan?

Gëzim Alpion: Në trajtimin e temës së rinjohjes si dramaturg qëllimi im
është të theksoj se nuk ka 'komb shqiptar' dhe 'komb kosovar' por vetem
'nje komb shqiptar'. Nuk duhet të ngatërojmë nocionet 'shtet', 'komb' dhe
'komb-shtet'. Kufijtë gjeografik që na u imponuan si komb nuk na ndyshuan
karakterin kombëtar. Specifika e zhvillimeve sociale në Shqipëri dhe
Kosovë (si dhe në hapësirat shqiptare në Mal te Zi, Maqedoni dhe Greqi)
duhet studiuar si nje fenomen i natyrshëm, por kjo specifike nuk dëshmon
dhe as nuk duhet interpretuar si dëshmi e identitetit tonë 'të dyzuar'.

Skënder Buçpapaj: Këto vepra janë vënë në skenë në teatrot
perëndimore. A keni menduar për t'i vënë në skenë edhe në teatrot
shqiptare?

Gëzim Alpion: Pas premierës britanike, Kompania e Teatrit Dreamscape, që
vuri dramën në skenë në Birmingham dhe Wolverhampton në 2006 dhe 2008,
mori ftesa nga Teatri Kombëtar në Tiranë dhe Prishtinë. Dashamirës te
artit dramatik në Sërbi dhe Kroaci, që u impresionuan nga tematika dhe
mesazhi i dramës për rajonin e trazuar të Ballkanit, bënë përpjekje që
trupa angleze të bëj një turne në këto dy vende.

Me sa di unë, drejtues teatrosh, regjisorë dhe aktorë në Tirane, Shkup dhe
Tetovë kanë treguar intersim për dramën. Meqë drama është shkruar dhe
botuar në gjuhën angleze, mbetet problemi i përkthimit. Unë do ta ndjek me
kenaqesi te veçantë premierën shqiptare kudo dhe kurdo që kjo të
realizohet.

Ne gusht do të bëj prezantimin e dramës në Hotel Tirana; ky aktivitet do
të organizohet nga Z. Mujo Buçpapaj, Drejtor i Qendrës Ndërkombëtare të
Kulturës Arbnori.

Skënder Buçpapaj: Pjesë e diasporës në Perëndim jemi edhe ne
intelektualët që punojmë e jetojmë këtu, pavarësisht veçorive të secilit
prej nesh si individë dhe si kategori. Si e shikoni rolin e elitës
shqiptare në diasporë lidhur me imazhin shqiptar, identitetin shqiptar në
kontekstin e integrimit të diasporës në Perëndim dhe rolit të saj në
atdhe?

Gëzim Alpion: Kombi dhe shteti shqiptar rilindën në kohët moderne nga
vizioni, idealizmi, përkushtimi dhe sakrificat e elitës intelektuale në
diasporë, si në Orient dhe në Oksident. Edhe sot elita e intelektualëve
shqiptarë në disporë mund dhe duhet të luaj rol të madh, dhe jo vetëm për
të përmirësuar imazhin akoma negativ të kombit tonë në botë.

Në kohën tonë, elita shqiptare në mërgim është aktive por jo e organizuar.
Ajo që e bënte imperative organizimin e diasporës në kohën e vëllezërve
Frashëri, Konicës, Nolit dhe Qemalit, ishte mungesa e një shteti shqiptar.
Në kohën tonë elita intelektuale që ka mërguar do të jetë në gjendje të
organizohet shumë më mirë dhe për pasojë ti shërbej më me efikasitet
kombit po qe se në Shqipëri dhe Kosovë ekzistojnë institucione qeveritare
që meren direkt me emigracionin dhe me propagandimin e kulturës shqiptarë
ne botë.

Është absurde që një komb si i yni, një pjesë e konsiderueshme e të cilit
është shpërndarë në të gjithë botën, akoma nuk ka ministri emigracioni as
në Tiranë as në Prishtinë. Po ashtu, shteti shqiptar dhe ai kosovar duhet
të investojnë në krijimin e një ministrie apo instituti që të merret
kryesisht me propagandimin e kulturës kombëtare në botë. Një institucion i
tillë duhet të ketë një fond të veçantë për t'u përdorur në formë bursash,
etj, për studiues të huaj të intersuar në kulturën, gjuhën dhe traditat
tona. Po qe se duam të na njohë bota, duhet te investojmë, dhe shumë.
Instituti Gëte dhe British Council janë disa nga shembujt nga të cilët
qeveritarët e Tiranës dhe të Prishtinës mund të mësojnë në këtë drejtim.

Që nga krijimi i shtetit shqiptar, propagandimi i kulturës tonë në botë
është bërë dhe vazhdon të bëhet në mënyre amatoreske dhe shpesh qesharake nga diplomatët shqiptar. Për fat të keq, një numër i konsiderueshëm i diplomatëve shqiptar edhe sot nuk janë në gjendje ta përfaqësojnë kombin tonë denjësisht në botë. Disa prej tyre janë jo vetëm të pakualifikuar si duhet në artin e diplomacisë por nuk kanë as horizontin e duhur arsimor, kulturor dhe gjuhësor për të sherbyer si përçues të denjë të kulturës shqiptare në botë.

Skënder Buçpapaj: Kur jemi te identiteti dhe imazhi, si pjesë e krizës
sonë shpirtërore shikohet edhe braktisja që i ka bërë lexuesi shqiptar
letërsisë shqiptare? Nga ana tjetër kemi një ngarendje gulçuese të
autorëve për të mbetur në historinë e letërsisë shqipe apo për të hyrë me
të njëjtin status të mëparshëm në çdo histori letërsie të rishkruar? Si e
shikoni ju këtë problem sidomos në mënyrën e studimit të letërsisë shqipe
në shkolla?

Gëzim Alpion: Unë nuk kam njohuri të mjaftueshme për të komentuar se si
dhe sa studiohet letërsia shqipe në shkollë në Shqipëri këto njëzetë e
pesë vitet e fundit.

Po qe se lexuesi shqiptar është vërtet i distancuar në këtë shkallë nga
letërsia, kjo është shqetësuese sepse nuk mund të ketë letërsi pa lexues.
Përsa i përket tendencës se disa autorëve për të mbetur apo hyrë me çdo
kusht në historinë e letërsisë shqipe mund të them se kush ka besim se
veprat e tyre do ti qendrojnë provës së kohës, ata nuk kanë se përse të
shqetësohen sepse arti i vërtet rizbulohet dhe mbijeton edhe po qe se
injorohet, neglizhohet apo deri diku edhe harrohet përkohësisht.

Shkrimtarët e vërtetë e dinë se vlerësimi i tyre objektiv ndodh vetëm pas
vdekjes. Ky sigurisht që nuk është lajm shumë i mirë për të gjithë ata që
shkruajnë, por shkrimtarët seriozë nuk shkruajnë për të mbetur në histori
por sepse e shikojnë krijimtarinë si një dhunti misterioze dhe mision të
shenjë për të folur në emër të njerëzimit. Ezra Pound thotë se letërsia
është lajm qe mbetet lajm. Kush ka besim se thotë diçka të re, nuk ka
përse të shqetësohet po qe se nuk hyn në historinë e letërsisë sa është
gjallë.

Skënder Buçpapaj: Sa jemi në gjendje ne shqiptarët ta shkruajmë
historinë tonë, në këtë kontekst edhe historinë e letërsisë shqipe? A
duhet të vendosin të huajt? Sa dhe si duhej të ishte roli i të huajve në
këtë drejtim?

Gëzim Alpion: Vetëm kur shkenca shqiptare të jetë e panvaruar nga politika
ne do të jemi në gjendje të shkruajmë në mënyrë objektive për historinë
tonë kombëtare dhe historinë e letërsisë shqipe. Ekspertët shqiptarë të
historisë së kombit dhe historianët e letersisë shqipe duhet të studiojnë
më shumë dhe të përvetësojnë më mirë eksperiencën a madhe që kolegët e
tyre në botë, veçanërisht në Perëndim, kanë në këtë drejtim.

Unë mendoj se ekspertët shqiptarë duhet të bashkëpunojnë me ekspertë të
huaj të historisë shqiptare dhe të historisë së letërsisë shqipe, dhe ne
duhet të jemi të lumtur që ka të tillë, por të mos vendosin me ta raporte
të gurut me dishepujt.

Mësime në këtë drejtim duhet të nxjerrin edhe studiuesit shqiptarë të
disiplinave të tjera shkencore. Per ne shqiptarët deri në vitet e fundit
në Perëndim kanë folur dhe shkruar vetëm perëndimorët, një pjesë e të
cilëve nuk kanë qenë specialistë të mirëfilltë të çështjes shqiptare.

Nga eksperienca ime kam vënë re se tematika shqiptare në akademinë
perëndimore shpesh nuk konsiderohet si 'e modës', dhe nuk merret shumë
seriozisht, veçanërisht kur studiuesit janë shqiptar. Kjo ka bërë që një
numër intelektualësh shqiptar, që në dy dekadat e fundit kanë kryer
studime pasuniversitare në Perëndim, ose nuk e trajtojnë tematikën
shqiptare, ose kur e merren me të influencohen nga agjenda dhe
këndvështrimet e studiuesve perëndimorë me të cilët bashkëpunojnë për tema
shkencore mbi Shqipërinë, Kosovën, trojet shqiptare dhe Ballkanin. Në
fillim të karrierës akademike kjo është një taktike e kuptueshme nga ana e
studiuesve shqiptar të cilët kur të afirmohen si studiues shpresoj se do
të jenë më të panvaruar në zgjedhjen dhe trajtimin e tematikës shqiptare.

Skënder Buçpapaj: Duke mbetur te tema e letërsisë. Dikur me investimin
e shtetit, tani me investimin e autorëve dhe të qarqeve të tyre letërsia
jonë vazhdon të përkthehet e të botohet jashtë vendit. Pavarësisht kësaj
ajo ende nuk e gjen lexuesin e huaj. Siç shihet nga shkrimi juaj i këtyre
ditëve 'Visar Zhiti dhe fundi i vetmisë së Kadaresë' këtë shqetësim e keni
edhe ju. Si e shpjegoni këtë dukuri? Sa është faji i vetë letërsisë dhe sa
është faji i koniunkturave të trashëguara apo të reja? Sa duhet shqetësuar
realisht për këtë?

Gëzim Alpion: Disa tituj cilësore të letërsisë shqipe janë botuar dhe
vazhdojnë të botohen në gjuhë të huaja por në këtë drejtim duhet bërë më
shumë. Kur kritika letrare shqiptare të ngrihet në nivelin e duhur
shkencor, ka shumë të ngjarë që botuesit e huaj do t'iu referohen
ekspertëve letrar shqiptar për zhgjedhjen e titujve që duan të përkthejnë.

Skënder Buçpapaj: A mund ta njihni lexuesin tonë me botimet tuaja të
reja dhe me planet tuaja krijuese për perudhën e afërt?

Gëzim Alpion: Kohët e fundit kam studiuar dhe botuar për krijimtarinë e
kineastit bengolian Satyajit Ray. Para pak ditësh Globic Press nxori në
qarkullim edicionin amerikan të librit "Encounters with Civilizations:
From Alexander the Great to Mother Teresa", i cili fillimisht u botua nga
Meteor Books në Indi vitin që kaloi.

Ka më se një vit që po merrem me studimin e veprës së plotë të Konicës dhe së shpejti do të filloj një studim modest ku, ndër të tjera, do të argumentoj se Konica ishte jo vetëm intelektuali më i shquar shqiptar i brezit të tij, siç është argumentuar deri tani nga disa ekspertë shqiptar të Konicës, por, për mendimin tim, edhe një nga intelektualët më të shquar perëndimor të gjysmës së parë të shekullit të njëzetë. Për mendimin tim, analiza që Konica i bën prodhimit masiv në kapitalizëm dhe standartizimit të shijeve si një nga pasojat e tij, e bëjnë atë një pararendës të Shkollës së Frankfurtit.

http://www.kohajone.com/html/artikull_41985.html