Poeme: "DILOIADA" nga Jorgo TELO & Eduard Dilo

[Jorgo Telo]

DILOIADA
Ose
LOTËT E PATERUR TË DHIMBJEVE…
(Poemë – baladë)
Nga Jorgo S. TELO & Eduard M. DILO

(Homazh për martiren zagorite KALIOPI DILO)

Redaktor: Evjen PERI (Studiues, Mësues i Merituar)
Recensente: Tonine Hido (Publiciste, Mësuese e Merituar)
Korrektor e kompjuterizim: Jorgo TELO
Kopertina: Ideoi J. Telo,Ukë Zenuni (Gjakovar me banim në SHBA)
Përpunim fotografish: Vasil Deçka (Athinë)
Art grafik: Nevi MIHO

Copyright: © Jorgo Telo & Eduard Dilo

ISBN:

Ndjenja e adhurimit për njerëzite mirë e mendimin e lirë e neveria për ligësinë e padrejtësinë na nxitën të shkruajmë këtë poemë-baladë të pajisur me shkrime të tjera mbi një vërtetësi sa rrënqethëse aq dhe të pamohueshme.
Autorët

[Jorgo Telo]

(Nga i madhi Ilia DILO SHEPERI te martirja Kaliopi Dilo e gjer te famozja Anxhela u përshfaq në teatrin e jetës së familjes së madhe të Dilajve sheperiotë një mozaik i tërë jetësor e dramatik ngjyrash ku gjithkush sheh qartë, se si rrinë të ngjizur përbërësit e këtij mozaiku: dituria dhe krijimtaria, idealizmi dhe atdhetarizmi, pasioni dhe përkushtimi, dinjiteti e krenaria,vuajtjet nga persekucioni dhe lengatat nga internimet e burgimet, shpirti i qëndresës dhe trishtimet, lotët e vetmisë dhe lotët e mallit, diskriminimi dhe dhuna, përjetimi i ofezave dhe i terrorizmit absurd, poshtërimet, provokimet, tmerri dhe vdekjet e njëpasnjëshme gjer te krimi makabër ndaj një jete të pafajshme, që shkaktoi lotët e paterur të lamtumirës, duke vazhduar me rendjen drejt dritave të ndezura të shpresës. Të GJITHA KËTO BRENDA NJË FAMILJEJE TË MADHE… Nderim e respekt për këtë fis qëndrestar, të përvuajtur e me nje të personalitet të përndritur në krye të tij!)
Jorgo Telo

[Jorgo Telo]

(Nga i madhi Ilia DILO SHEPERI te martirja Kaliopi Dilo e gjer te famozja Anxhela u përshfaq në teatrin e jetës së familjes së madhe të Dilajve sheperiotë një mozaik i tërë jetësor e dramatik ngjyrash ku gjithkush sheh qartë, se si rrinë të ngjizur përbërësit e këtij mozaiku: dituria dhe krijimtaria, idealizmi dhe atdhetarizmi, pasioni dhe përkushtimi, dinjiteti e krenaria,vuajtjet nga persekucioni dhe lengatat nga internimet e burgimet, shpirti i qëndresës dhe trishtimet, lotët e vetmisë dhe lotët e mallit, diskriminimi dhe dhuna, përjetimi i ofezave dhe i terrorizmit absurd, poshtërimet, provokimet, tmerri dhe vdekjet e njëpasnjëshme gjer te krimi makabër ndaj një jete të pafajshme, që shkaktoi lotët e paterur të lamtumirës, duke vazhduar me rendjen drejt dritave të ndezura të shpresës. Të GJITHA KËTO BRENDA NJË FAMILJEJE TË MADHE… Nderim e respekt për këtë fis qëndrestar, të përvuajtur e me nje të personalitet të përndritur në krye të tij!)
Jorgo Telo

[Jorgo Telo]

PARATHËNIE
Shkrimtari, studiuesi dhe poeti i talentuar Jorgo Telo u shton këtë herë krijimeve të tij të suksesshme edhe poemën – baladë “DILOIADA”, këtë here së toku me studiuesin e poetin Eduad Dilo.
Në të gjen fjalë artistike e figura stilistike brenda një kompozimi origjinal të realizuar mjeshtërisht. Që në rreshtin e parë deri te rreshti i fundit që mbyll këtë baladë rrjedh dhimbja, krenaria dhe madhështia e Familjes së Madhe të Dilajve të Sheperit. Nga kjo familje nisi udhën e jetës Ilia Dilo Sheperi. Pas i vijnë Fëmijët, nipërit, stërnipërit, që nuk e ulën kokën në asnjë çast, sado i rëndë për ta.
Si udhërrëfyes patën dhe kanë Ilinë, si shëmbëlltyrë po kështu - Ilinë e nënë Savën si kreatyrë; kurse si pikësynim – të ecin dhe ecin në gjurmët e tyre…
Nëse Ilia Dilo Sheperi u ngrit deri në simbolin e një shqiptari të madh, për shtat i vijnë dhe pasardhësit e tij të shumtë, që u shquan për prurjet e qëndresën e që nuk nuk u epën edhe pse thika u arriti deri në palcë…
Ilia Dilo Sheperi u bë dhe mbeti mësuesi i përkushtuar, i përjetshëm i Kombit Shqiptar. Madhërishëm tingëllojnë edhe sot fjalët – perlë të Tij: “Jemi dhe ne, mësuesit e parë të kësaj Shqipërie, shpirt nga shpirti i mëmëdheut, asht nga ashta e tij.”
Një fis i tërë i kryqëzuar. U sfilitën dhe u përndoqën egërsisht.Në çdo rrethanë ai mbeti vetvetja e pati dy martirë: Një i vdekur dhe një e gjallë, që e vdiqën nën tortura çnjerëzore. Ilia shkencëtari, albanologu, që rrezaton dritë, u zhvarros. Kaliopi, grua tipike zagorite, që përhapte dhe mbillte kudo mirësi, u masakrua.
Ilia Dilo Sheperi mbante dhe mban madhështinë e fisit të tij. Ai mbroi dhe respektoi gjer në vetëmohim shqiptarizmin, tempulli ku falej, ku frymëzohej e gjente forca për të krijuar, për të mbijetuar.
I hipur në piedestal, i kthyer në Bronx, Ilia Dilo Sheperi të duket sikur kuvendon e përshëndetet çdo ditë me bashkëfshatarët, me kalimtarët. Për ata që urdhëruan dhe kryen zhvarrosjen 30 vjet pas vdekjes së tij, duket sikur pëshpërit: “Fali, o Zot, se nuk dijnë ç’bëjnë!”
Porse vjen një ditë dhe e vërteta del në dritë, e vërtetë kjo edhe për familjen e madhe të Dilajve, që ju desh të përballonte realitetin e kobshëm, sfilitjen e kalvarin mizor, përndjekjen egërsisht të saj, si një nga tragjeditë më makabre të kohës. Përbëjnë këto medaljen e mirënjohjes për ta.
Në këtë poemë –baladë nuk gjen asnjë fjalë të vetme të stisur, të trilluar, të krijuar artificialisht. Gjithçka është e vërtetë, e ndodhur realisht, e përjetuar, e njohur. Madje mund të themi se nuk arrihet dot plotësisht parashtrimi as i atdhetarizmit as i vuajtjeve shpirtërore e materiale as ofshamat e keqtrajtimet as poshtërimet as mallkimet as qëndresa e patundur e tyre, sido e sado që mund të shkruhet.
Mjaft domethënës dhe i vlershëm bashkëpunimi i Jorgos me njërin prej nipërve të kësaj familjeje, Eduard Margarit Dilon, fakt që të shton besueshmërinë në faktet e trajtuara artistikisht. Është për t’u përgëzuar ky bashkëpunim edhe pse në distancë të madhe, që, me sa dimë, është realizuar përmes internetit në linjën Gjirokastër – New York.
Janar, 2009 Evjen Peri

[Jorgo Telo]

PROLOG

KONIZMA - OBELISK

Grinden erërat e luginës
si të jenë prej gjith’ botës.
Nuk i dinë “ligjet” e Stinës;
Njëra-tjetrën zënë për flokësh…

Kryqëzojn’ vëngër vështrimet
katër grykat* cep më cep.
Te një gryk’ ndalen vrapimet.
E Dhëmbeli po buçet:

“Çfar’ ka ngjarë nën Kokojkë¹
Pse ka rënë në Dilaj zia?
Her’ zëmekur, herë zëplotë
Fillikat vajton shtëpia…

Mbledhur lotët e përgjakur;
Nga çdo rrënjë del një bisk.
Ngjizur bisqet e përflakur
Te Konizma – OBELISK.

xxx

“Pak të lashë vetëm; ç’e keqe të mori?
Ah, moj nënë e shkretë!” -
Loton Ksenofoni.

“Ikën vitet, ikën, eh, sa shumë të prita!
Ç’u bëre, moj mëmë?” –
Faqet fshin Donika.

“Oh, ç’më dogji xhani! Tani bashkë jemi.” -
Dërrmuar nga malli,
Lart u ngjit Etieni.

“Nënë , ku na vajte? Nga ne kush të ndau?
S’e mban vendi Dhamen,
Torit i hedh krahun.

“Pse s’më flet,moj nënë? Mos të kam mërzitur?
Hektori nxjerr zënë
prej lotësh i mbytur.

“Shpejt më erdhe pranë.Ç’pësove, moj grua?
Mos, vallë, ikja ime
të ka pikëlluar?...”

(Katër vjet më parë prej jetës qe ndarë
Sytë fërkoi Malja.
Nuk dinte ç’kish ngjarë.)

[Jorgo Telo]

AKTI I PARË

Burrë edhe grua, përbri tyre djali.
Shndërruar në tre engjëj.
Fjalën merr Mihali:

“Jetës tokësore… ç’t’i kujtojmë më parë?
Na trajtuan egër
S’u tërhoqëm zvarrë…

E dinin që ishim
çerdhe diturie
E dinin që kishim shpirt atdhetarie.

I famshmi baba,
sa qe gjallë shkëlqeu.
Një thesar të çmuar i dha Mëmëdheut.

Dashurinë për Kombin e përshfaqi hapur
I dha gramatikën
e shqipes së dashur.

Neve na mësoi
vetvetja të ishim.
Flamurin me shkabë në shpirt ta qëndisnim.

Im At Promemorjen
me guxim e nisi.
Ndihej i fuqishëm porsi një trung lisi.

Dhe… babai lis
nxori shumë degë.
Një pas një kuçedrat mizorisht na prenë…

Kur e kërcënuan
qarqet histerike,
Shpejt ua mbylli gojën me thënien epike:

“Edhe po ma pretë fytin nga inati,
Bindjet dot s’m’i vrisni,vrisni vetëm shtatin.

Fytin do ta kem si “a”-ja e shqipes,
Boll u kam duruar përmes kërcënimesh…”

Një det diturie
qenkish ati ynë.
Të gjerë e kish shpirtin
e të kthjellët synë.

Tok me gramatikën
u lindëm dhe ne.
Dhjetë jetë të reja…
Për të ç’gëzim qe!

Një pas një ne djemtë
i forcuam krahët.
Fluturonim vetë
në qiellin e hapët…

Themua qe i pari
që zuri kurbetin,
ku me Thevron lindi
Anthullën, Vangjelin.

Marikën Elenën
Të dyja - sypishë
Lena mori emrin
e Nënës së Ilisë…

Xheli la Rovenën
me zë kanarinë.
La edhe një djalë:
la Themistoklinë…

VAZHD0N

[Jorgo Telo]

xxx
Kështu “ fluturuan”
Jani me Orestin.
Jetën konceptuan;
për punë nuk reshtnin.

Me shpirt atdhetari
e hidhnin çdo hap.
Njëri mjekësi ,
tjetri ushtarak.

Të dy rrokën dije,
kulturë perëndimi
e krijuan bindje
për liri mendimi…

T’mirit Babait tonë
ters i vajti filli,
edhe pse studioi,
ku studioi Naimi.²

Edhe pse mbaroi
me medalje ari,
nuk i eci jeta,
siç desh…përsëmbari.

I etur për shqipen
e për dituri
fshehtas çeli shkollë
në shtëpinë e tij.

Si “Dhaskal i Bënjës”
matanë Dhëmbelit
Me zell nguli këmbë,
Shkolla shqipe çeli.

Nga viti në vit
tepër madhështohej
Ai shpirt fisnik
punës i gëzohej.

Gjithkund i vendosur,
adhurues për dritën.
Përherë ka mbrojtur
Veçse shqiptarizmën…

S’kundërshtoi kurrë.
Shkoi në anë te anës.
Qëndroi si burrë
dhe ndaj Patrikanës…

Per çështjen Kombëtare,
Për dertet e Gjuhës,
S’i kursente fare
vërejtjet majë gjuhës

Një shoqatë priu…
me emrin “Kandili”
me Petro Hariton
edhe me Çerçizin.

Dhe i shkriu dijet
veç te “Gramatika”
Një thesar i vyer
si një mal me drita.

Për veprën që shndriti
heshti Hipokrizia…
Ndaj nesh e krejt fisit
nisi batërdia…

Aktet kriminale
nuk kishin të sosur
dhe kur Dijetari
ishte i varrosur…

E çvarrosën dhunshëm…
Pupu, ç’kafshëri!
Veç cakej e ujqër
bëjnë batërdi.

I qëndruan kohës
Vepra dhe im atë
Mizoritë s’e mposhtën
Kish vizion të lartë…”

[Jorgo Telo]

AKTI I DYTË

Tek ata të tre dikush qetas mbërriti.
Koçua i hutuar, përbri - Margariti.

Kur pa pranë Mihalit edhe dy të tjerë,
Margariti foli me një zë të thellë:

“Po ty, moj kunatë, ç’të ka shkatërruar?
Po ti, Etjen djali, çfarë ke pësuar?”

Me një zë të dridhur rënkoi Etieni:
“Këtu erdha vetëm, por tre veta jemi.

Isha me Vasilin, kushëririn tonë
e xhaxha Qirjakon që veç mediton…

Unë u shkëputa, sa dëgjova gjëmën.
Të mësoja doja më tepër për mëmën.

Xha Qirjakua, Vasua shkuan n’Panteon.
I kërkoi gjyshi qysh në mbrëmje..vonë.

“Shpirt, o bir, Etjen, jetën çfarë ta ndali? –
në një zë e pyetën Kaliopi, Mihali.

“E pësova unë, si fatziu Vasil.
N’Aksident mbaruam, u premë të dy.

Lashë prapa gruan, lashë Eftalinë.
Dhe Elda me Eljon presin baba zinë.

Atje e kam mendjen; vuajn’ o sa shumë:
Gruaja si qyqe, Eljua³ i sëmurë.

Sa rrojta në tokë, vajza m’dha gëzim.
Më bëri me mbesë… mjalt’ e mjaltit tim.

(Martirja dëgjonte të shtrenjtin Etien.
E në dorë të saj dorën ia rrëmben. )

“Si ne dhe Vasili është engjëllzuar.
Prej gojës së tij boll kemi mësuar…

“Sa shumë, moj mëmë, më ka qarë shpirti,
sa s’i ndjeja dhimbjet… kockat më sfilitnin.

Dhembshurisht për ju më ka shkruar pena!
Vetëm duke shkruar me qetohej zemra.

M’u shkrumbua jeta. Na griu urrejtja.
Përbuzja mjerane s’na la ditë të qeta.

Kurrësesi s’u ndjeva me shpirtin e lirë.
Na hëngri “Luftklasa”. Na grinë ca vampirë…

[Jorgo Telo]

AKTI I TRETË

Dëgjuan ç’u rrëfeu…. U bënë pikë e vrer.
Gjuhën të idhnuar porsi me zeher.

Tjetërsuar Koçua nga jeta burgore
Vështronte Kaliopin… kafka ngjyre bore…

Sytë mbi Kaliopin, sytë mbi Etienë.
Qetas Margariti hyri në bisedë:

“Shkova një vizitë lart në Panteon.
Sapo u takova me babanë tonë.

Sa qe gjallë babai u tret në merak:
Iu dogj biblioteka, shkrumbuar një prag…

Dy djem ja luftuan qyshse nga fillesa
si duarpërgjakur… sa e sa sajesa…

Më tha mirë Jani, kur fola me ta:
“Neve, o vëlla,
mendja nuk na La!
As në mend s’e shkuam
kurrë vëllavrasjen.
Deshëm shqiptarinë,
deshëm vetëm paqen.”

Mençuroret pyetje ia hodhi Orestit:
“Na dogjën shtëpinë
si gjithë miletit?!
E, pra, na e dogjën,
na e bënë shkrumb.
Djersa, dituria…
Iku… u përhumb…
Ç’duan komunistët
e ç’kanë me mua?
Ata zgjodhën ç’deshën.
Unë zgjodha ç’dua…”
Ndaj u arratisëm
zemërpikëlluar.
Të vdekur na donin
djajt e kuqëluar.

Kur qe plak babai, përjetoi mynxyrën:
Janit, Orestit, Themos dot s’ua pa fytyrën…

Ne këtu qëndruam, por e pamë vetë:
Keqas u trajtuam ne dhe ati i shkretë…

As pyeste kush ç’i kish dhënë Kombit
Qe rregjim mister, me misteri i Globit.

Kush punoi për gjuhën, tingëlluesen shqipe?
Veç atij iu turrën me dufe shtazike.

E lanë në harresë, mbuluar me mjegull
Porsi Andon Zakon që në fillimshekull.

Dhelpërisht u sollën me baba Ilinë
Përbindshçe iu hodhën, ta linin pa frymë…

Krejt vëllezërinë edhe Viktorinë.
Të qetë s’na lanë…shpirtin ne e grinë…

Brenda Diktaturës ne provuam tmerrin.
Na e vranë shpirtin, por jo karakterin.

Mbi ne uturinte një makinë shtypse,
që dinte të fliste
me gjuhë komuniste…

[Jorgo Telo]

xxx

Me syt’ e përskuqur nga lodhje stërzgjatur
Me zor mori fjalën Koçua i shpejtplakur:

“Ç’po me shohin sytë?
Paska dhe më keq.
Mendoja se unë,
desh vajta per Dreq…

Ngado më gjurmonin,
sa dilja jasht’ dere.
Shpirtin ma copëtonin,
si t’isha lëvere…

Shihja punën time.
Më vriste përbuzja.
Më trembnin përçmimet
Më avitej humbja.

Nëpunës i thjeshtë.
Nuk doja karrierë.
Isha nga dilejtë;
mdaj m’u qepën – ferrë.

Ashtu befasisht
Një çast sa u shtanga!
Fare shtazërisht
më lidhën me pranga.

Ma kurdisën gjyqin,
Si të qe mesjetë
Dëshmitarët flisnin
pa hiç tepelek…

Si kodra pas bregut
Flisnin si me ngërç.
Shpifje kishin tjerrur,
mësuar përmendç…

Në një sallë gjimnazi
n’qytetin e Jugut.
U kurdis teatri
mes qengjit e ujkut…

Ndaj personit tim
s’kishin ç’të ofshanin.
Shihnin me përçmim
dhe lakonin Janin.


Një herë dy herë
përmendnin veç Janin.
Unë fola prerë:
“Nuk mban më kandari!

Kini gjë për mua?
S’kini, domosdo.
Shihni nxënësit tuaj;
shpifin dosido…

Mumjet m’akuzonin:
“Je Armik i Popullit!”
Lart e ngrinin tonin.
Nuk ndienin së ngopuri.

S’ ngopeshin sharlatanët
me vuajtje njeriu.
Të bënin hatanë
me oreks ariu…


Akuzat ndaj meje,
S’mund t’i paradija.
Si fasha rrufeje
m’erdhën nga juria.

Eh, juri i thënçin.
Prokuror, gjykatës.
Mjerë në të zënçin,
Del “armik i klasës”…

I durova shumë.
E humba durimin.
U ngrita furtunë.
Shpërfilla dënimin:

S’i mësuat mirë
tuajt dëshmitarë
Çoç gënjejnë ndyrë,
“notën” për të marrë.

Duken si të shtirë
Në çdo lloj gënjeshtër
Ngjajnë si të mpirë
Si gjethet në vjeshtë.

Mosni, zotërinj,
Mos gjykoni skajshëm!
Edhe sehirxhnjt’
Më thonë: “I pafajshëm!”

…N’korrik të shtatëdhjetës
Drama kishte nisjen
Akuza m’e shpejtë:
“Tentim arratisje”.

Ta kisha bërë fakt
atë tentativë,
S’do bija në çark
tek ata katilë.

Dhe hëngra qelinë.
Ju e dini ku.
Në Spaç lashë rininë.
Tani jam këtu.

Dëshmitar të vetes
pata vetëm Zotin.
Të drejtë më jepte.
Eh, vet’ Zoti…ç’hoqi…!

Ishin vite sterrë
për gjith’ Shqipërinë.
E shkallmuan fenë.
Jeta – ulërimë.

Veç nga gjithë bota
myteberët tanë.
Sa ikën nga Moska
te kinezët vanë.

Edhe në qeli –
veprat e Merhumit
Citatet - turli
të Mao Ce Dunit…


Me orë të tëra
Na shndërronin n’urithë.
Na i vranë ëndrrat,
M’u nxinë mushkëritë.

Më skllevër se skllevërit
e mesjetës hershme
Ia kalonte ferrit
dhuna e nëndheshme…

Duke shtyrë vagona
nëpër ato vrima;
nximë jetët tona.
U shpejtuan thinjat.

Dhjetë vjet në qeli
si n’kafaz luani.
Dhjet vjet n’galeri,
sa na u dogj xhani.

Po u flas në shumës.
S’isha vetëm unë.
Njohur që në Durrës
dhe një tjetër burrë.

Dolëm patriotë,
të dy zagoritë.
Bashkë përmbi tokë
dhe ndër galeritë.
Ishte Lliko Telua,
një i arratisur.
Na u puqën telat,
ashtu shpirtgremisur.

Burgut komunist
ia kish marrë dorën.
Librin kishte mik.
Me to shtynte kohën.

S’bëra as pesë vite
i lirë, pa pranga.
Vdekja më skërmitej,
Sa më mbuloi balta.

Kupa e genocidit
me mua u mbush.
Vdekja më grabiti.
Zoti m’sjell pran’ jush.”