Etërit e Kishës

[toni77_toni]

Etërit e Kishës



Këtu do të paraqesim etërit e Kishës të cilët ndahen në disa periudha. Ata punojnë dhe veprojnë ë rrethana të kohës. Për trimëri dhe fe, besim shquhen etrit e Kishës që nënkupton nxënësit e apostujve. Ky është një grup i shkrimtarëve të cilët ishin në lidhje të drejtpërdrejt me apsozuj. Përveç shkrimtarëve si që janë Klementi i Romës, Ignaci i Antiokisë, Polikapri e të tjerë janë edhe veprat e shkruara:

Didache simboli i fesë, Letra e Barnabes, Hermini Bari. Këto vepra u krijuan nga nevoja praktike e bashkësive të krishtera, duke u mbështetur me përmbajtje dhe formë në Shkrimin shenjtë të Besëlidhjes së re në veçanti në letrat e Shën Palit.

Këto letra i takojnë periudhës së parë të krishterimit. Në përgjithësi letrat e etërve të Kishës nuk e tregojnë ndonjë mendim të thellë teologjik dhe nuk e kanë ndonjë përmbajtje të thellë intelektuale sikurse do të shohim në periudhat e vonshme të Kishës. Këto kanë një thesar të çmueshëm në një anë si përkujtim i të kaluarës së hershme ndërsa në anën tjetër si dëshmitar të asaj gjenerate të dytë dhe të tretë si e kanë kuptuar veprimtarinë e Jezu Krishtit dhe të apostujve. Autoret e tyre shpjegojnë të vërtetën e fesë dhe traditat në një metodë të thjeshtë pa një sistemim të veçantë.

Letrat flasin mbi bashkësitë dhe organizimin e tyre, shërbesën liturgjike, ndarjen e sakramenteve etj.

Si argument kryesorë marrin Shkrimin shenjtë të të dy Besëlidhjeve duke i pohuar disa të vërteta të fesë si psh. Zoti është një, Hyjnia e Krishtit, themelimi i Kishës dhe etika e rreptë e asketëve. Këtë etikë këta nuk e përpunojnë sikurse e përpunojnë në pikëpamje shkencore sikurse etërit e shekullit të dytë.

Shkrimet dhe krejt jeta e etërve të Kishës është dëshmi e periudhës në të cilën Kisha përhapet në veçanti në Mesdhe. Sa iu përket shkrimeve ato mësojnë për rreziqet e jashtme dhe të brendshme duke i këshilluar të krishterët që mos të bien në grackë të heretikëve. Etërit ftojnë të krishterët të jetojnë në bashkim dhe të dëgjojnë barinjtë e Kishës dha ata që janë përgjegjës për bashkësi, duke jetuar sipas doktrinës së krishterë.

Etërit e Kishës gjithmonë më kanë lënë përshtypje se si jo vetëm me shkrim por edhe me jetë në rrethana të vështira dhe të rrezikshme e kanë dëshmuar Jezu Krishtin, duke ju dhënë shembull bashkësive dhe duke e thelluar edhe më tepër besimin e tyre për mos t`u ndarë nga grigja.

Në këto shkrime që kam nxjerr nga librat e ndryshme është vetëm një pjesë e vogël e atij materiali të shumtë që shkruhet për verat dhe jetën e etërve dhe mësuesve të Kishës. Unë kam zgjedhë vetëm disa nga ata duke dashur të bëj një hyrje e vogël të një periudhe shumë të lavdishme të Kishës që për kishën tonë shqiptare është pak e njohur.

Nga d. Albert Jakaj

vazhdon-->

[toni77_toni]

Atenagora


Për jetën e tij nuk dihet shumë. Stili i shkrimeve të tija ishte pa retorikë dhe tërësisht filozofik.


Veprat

Legatio pro Christianis.
Kjo ishte një apologji e drejtuar rreth vitit 177 perandorëve Mark Aurelit dhe birit të tij Luciut. I hedh poshtë akuzat që u bëhën të krishtërëve se janë ateistë, antropofagë dhe të pamoralshëm. Atenagora thotë: Në qoftë se këto janë të vërteta, mos ia falni askujt, por dënoni, na zhdukni ne, gratë tona, fëmijët tanë, në qoftë se dikush prej nesh jeton jetën shtazarake (3, 1).

Më së tepërmi përqëndrohet në pjesën e parë, duke thënë se ne nuk jemi ateistë. Ne besojmë në një Zot të vetëm e të amshuar. Për sy të njerzëve ky Zot është i padukshëm. Këtë mund ta kuptojë mendja dhe zemra. Këtë ne e besojmë dhe jetojmë ashtu sikurse do Ai. Ne besojmë edhe në Birin e Tij dhe mos t`iu duket qesharake se si Zoti ka Birin e vet. Ne nuk besojmë dhe nuk mendojmë mbi Atin dhe Birin sikurse mendojnë shkrimtarët të cilët flasin për zota të cilët nuk janë aspak më të mirë se njerëzit. Biri është Logos i Atit në dije dhe fuqi dhe nga Ai çdo gjë u krijua. Ata janë një me fuqi të Shpirtit Shenjt.

Pastaj thotë se të krishtërët nuk janë të pamoralshëm, sepse ata besojnë në jetën e pasosur dhe në shpërblimin dhe dënimin e merituar. I krishteri e di se Zoti është i pranishëm gjithkund, natën dhe ditën dhe duke e pasur parasysh se Ai është Dritë, sheh edhe atë që është fshehur në zemrën e njeriut.

Të krishtërët nuk janë gjakpirës, sepse as nuk shkojnë në lojëra të ndyta gladiatorike e as nuk bëjnë abortime, ata as që kanë dëshirë të marrin pjesë në lojëra ku vriten njerëzit. Të krishterët besojnë në jetën e pasosur dhe presin të ngjallurit e korpit.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Shën Ignaci i Antiokisë
(+ 107)


Shën Ignaci i Antiokisë ka jetuar në fund të shekullit të parë dhe në fillimin e shekullit të dytë – mu në kohën kur jetoi edhe shën Klementi. Ishte kjo kohë kur të gjithë apostujt kishin vdekur. Kishën tani e udhëheqin ata të cilët personalisht as nuk e kanë dëgjuar dhe nuk e kanë njohur Zotërinë. Detyra primare për këta udhëheqës ishte lidhja e fortë e bashkësive kishtare.

Antiokia pas Jeruzalemit ishte vendi i dytë i krishterë, ndersa për kah madhësia ishte vendi i tretë në perandori. Sot Antiokia është nën gërmadha. Tani aty kalojnë vetëm mjegullat e dendura nëpër kufirin turko-sirian. Një qytet i cili quhej qyteti i dritës dhe ishte krenaria e asaj kohe, tanimë është plotësisht i shkatërruar.

Nga ky vend edhe shën Pali niset për rrugët e veta misionare. Po ashtu libri i Zbulesës së Gjonit apostull, i shkruar në fund të shekullit të parë, përmend se në këtë rrethinë ishin shtatë kisha, shtatë ipeshkvi, të vendosura në anën perëndimore të Antiokisë.


Antiokia pas rrënimit të Jeruzalemit ishte kështjellë e fesë. Këtu nxënësit e Jezu Krishtit për të parën herë u quajtën të krishterë. Ky vend ishte i pari vend i Selisë së shenjtë, në krye me shën Pjetrin. Ignaci ishte ipeshkëv në fillim të shekullit të dytë në Antioki.

Ignaci doli nga kjo kohë ashtu sikurse delfini nga uji. Kjo do të thotë papritmas. Jeta e tij filloi me burgim. Për rininë e tij nuk dihet asgjë. Ishte nga një familje pagane me kulturë greke. Kjo është e gjithë ajo që dihet për të kaluarën e tij.
Ignaci u burgos gjatë kohës kur perandor ishte Trajani. Njerëzit në këtë kohë përjetonin mundime vërtet të mëdha, ishin në kushte shumë të vështira. Bashkësisë së krishtërë në këtë kohë të vështirë i nevojiteshin njerëz të fuqishëm shpirtërisht, të cilët me dinjitet dhe shembull do ta udhëheqnin këtë popull. Njerëz të cilët as burgu, as shpata, as mundimet e shumta nuk do t`i ndanin nga dashuria ndaj Zotit dhe vëllait njeri.

Shtrohej pyetja: Kush, o Zot do të pranojë këto detyra kaq të rëndësishme dhe të rënda? Pyesim kështu sepse ata që Të njohën dhe ishin me Ty, ata të cilët e shpallën lajmin e gëzueshëm sikurse Ti iu urdhërove dhe i porosite, ata të cilët për dashuri ndaj Teje dëshmuan se je Biri i Zotit, i ardhur prej Qiellit për shëlbimin e njerzëve, kaluan nga kjo jetë. Pyesim kështu kur shohim të gjitha përsekutimet dhe vuajtjet ndaj të krishterëve që i bënin perandorët romakë nepër perandorinë e vet. Çdo ditë të krishterët i dërgonin sikur qengja para egërsirave në koloseumet e tyre.

Ja, pra, Ignaci ishte një fatos ndër të parët që nuk i trembej syri. Ky njeri kishte një dëshirë të madhe, kishte një dashuri të vërtetë, të martirizohet që të bashkohet sa më shpejt me Krishtin. Ndoshta na duket e pabesueshme, por e vërtetë. Ignaci dëshiron të vdesë për Krishtin! Dhe ja, dëshmohet se ka shpirtra, ka njerëz të cilët e kthejnë dashurinë me dashuri, të flijojnë jetën për Jetë. Një ndër ta ishte edhe Ignaci.

Rojtarët në burg e kishin lidhur me pranga që mezi i bartte. Roja e tij ishte e përberë prej dhjetra ushtarëve. Ignaci nuk dëshiron t`i ikë këtij kelku, por do ta pijë, sepse beson në jetën e pavdekshme, jetën me Zotin. Këta ushtarë kënaqeshin kur i mundonin të krishterët. E tani ushqim i egërsirave do të bëhej edhe Ignaci. Ai dërgohej në Romë për një lojë satanike me egërsira që dinin t`i bënin vetëm të patenzonët për zbavitjet e tyre. Rrugës për Romë ata u ndalën në Smirnë. Këtu rojtarët e egër patën rast të shohin kush është Ignaci. Polikarpi nxënës i dashur i shën Gjonit ungjilltar i doli në takim bashkë me besimtarët për ta pritur. Këta i shprehën ndjenjë nderimi dhe solidariteti. Takimi me këtë njeri të shenjtë i trimëronte të tjerët, që shihnin sesi ai e bart kryqin me duresë dhe dashuri. Ndërsa për Ignacin ishte kjo një fuqi shpirtërore se vëllëzërit e tij nuk e kishin harruar Ignacin as në vuajtje.

Më vonë Ignaci, edhe pse i burgosur, do t`ju shkruajë letra falënderimi të gjithëve. Nga burgu dërgon edhe letrën e njohur drejtuar romakëve. Kjo letër është e njohur sepse Ignaci i lut vëllezërit që mos të ndërmarrin asgjë për ta liruar. Ignaci dëshiron të vdesë për Krishtin, i cili më parë vdiq për të. Nga Smirna Ignaci shkon në Troadë, asaj rruge kah kishte shkuar dikur edhe shën Pali. Yjët e krishterë shkojnë njëri pas tjetrit për Romë, qendrën e atëhershme botërore dhe pagane, ku për fat të keq shumë prej tyre shuhen për momentin, por që megjithatë shndrisin duke e bërë Romën qendër krishterimi.


Kush ishte shën Ignaci?
Ignacin e zbulojnë letrat e tija. Të gjitha së bashku janë shtatë. Në këto letra shihet se ishte origjinal. Këto letra pasqyrojnë shpirtin e tij të mirë. Emri i tij Ignac do të thotë i zjarrtë. Ignaci pra digjej për Krishtin. Ai në letra shihet se është dinamik, i bindshëm dhe i thjeshtë. Nga këto letra del fuqia e mrekullueshme, dashuria e pa masë, mirësia e pakrahasueshme, bukuria që përfshin tërë qenien e tij për Zotin dhe për amshimin.

Ja një shëmbull konkret i një pjese të njërës prej letrave të tija, kur e porosit Polikarpin: Nuk është vështirësia në atë që të gjithë njerëzit t`i duam, por të duam çdo njeri, posaçerisht të vegjëlit, të sëmurët, robërit... dhe ata që na fyejnë dhe mundojnë. Njerëzit duhet t`i përmirësosh në atë mënyrë që mos t`ua kthesh me fyerje me atë masë që të bëjnë. Këtu shohim fjalët e buta dhe të ngrohta të një bariu të mirë.

Ignaci pastaj pyet: Si mund të arrihet kjo? Me duresë dhe qëndrueshmëri. Nuk nevojitet shumë për t`u zgjidhur problemi. Ignaci flet nga përvoja, flet nga jeta e sprovuar në kryqe dhe vuajtje. Për nga natyra ishte njeri i fortë, por duresa e bëri të butë, përvujtëria e lartësoi. Në sharje dhe fyerje ai i bekonte, në dhunë përgjigjej me thjeshtësi, ndërsa në herezi me fe të fortë. Kjo ishte dhe mbeti recetë për të gjitha kohërat. Ignaci ishte ipeshkëv, ishte përgjegjës për shumëçka. Në raste të shumta thonte se jam në rrezik, sepse pushteti dhe lavdia njeriun e dehin sikurse vera. Disa mjerisht mbyten edhe në një pikë të saj, por të mëdhenjtë nuk trazohen, edhe sikur të shkonte sikurse lumi. Pse? - pyet Ignaci. Sepse këtë e kuptojnë si rrezik dhe jo si gazmend të jetës.

Motivimi dhe forca që e ngriti Ignacin në këtë nivel është jeta e amshuar, e cila nuk bazohet në gjëra që një ditë kalojnë dhe shuhen, por në ato që kurrë nuk kalojnë dhe janë të përjetshme. Garancion për motivimin e fortë të Ignacit ishte Jezu Krishti. Ai me këtë rast thoshte: Nuk ka tjetër mjek në këtë botë, përveç Zotit, i cili u mishërua nëpërmes Marisë Virgjër, Jezu Krishti Zoti ynë... E dua Jezusin, i cili vdiq për ne, Jezusin, i cili u ngjall për ne dhe në atë moment kur unë do ta përjetoj këtë do të filloj të jetoj. Ignaci mendonte se vetëm në Zotin është gëzimi, lumturia dhe harmonia shpirtërore.

Ignaci nuk dëshironte të filozofonte, sepse në mësimet e tija shohim thjeshtësinë e tij, e cila është mjaft bindëse për ata që i lexojnë. Ai si bari i mirë mësonte atë që edhe vetë e jetonte që njerëzit të mos lëkunden në fe, paganizmi të mos i dëmtojë dhe të jenë të qëndrueshëm.


Mbarimi i jetës së Ignacit
Koloseumi i Romës për romakët ishte vend i zbavitjes, i argëtimit. Në të gladiatorët në dyluftim mes veti, shpesh edhe me egërsira, luftonin për lirinë e vet. Pra derisa derdhej gjaku i njerëzve të pafajshëm, romakët dëfreheshin dhe gëzoheshin. Me kohë në Koloseum filluan t`i sjellin edhe të krishterët, duke i hedhur para egërsirave të uritura dhe të tërbuara! Kështu një ditë në këtë Koloseum u ndeshën edhe bariu i mirë dhe i urtë Ignaci dhe egërsirat e uritura që i kishin përgatitur për këtë rast. Për romakët ishte kjo një fitore, po zhduknin edhe një njeri të madh, ndërsa për të krishterët ishte një humbje e madhe – vdekja martire e Ignacit. Por dëshira e Ignacit ishte që ta lejonin të bëhëj ushqim i egërsirave, për t`u bashkuar me Zotërinë.

Sot kur shikojmë Koloseumin, mund të pohojmë se ai është turpi pagan, në të cilin mbi 200 vjet egërsirat i copëtonin njerëzit që predikonin dashurinë, paqen, mirësinë dhe Zotin, i cili u mishërua dhe jetoi në mesin tonë për të na bërë pjesëtarë të amshimit të vet.

Ne për Ignacin nuk dijmë shumë, por besoj se edhe kjo është e mjaftueshme për ta treguar burrërinë, trimërinë dhe fenë e tij të fortë dhe të palëkundshme në Zotin, të cilit ia flijoi jetën për t`u bërë dritë të tjerëve.

Përkujtimin e martirizimit të tij Kisha e feston më 17 tetor.


Veprat
Ignaci shkroi shtatë letra të dërguara kishave në Azinë e Vogël, Efez dhe Magnezi. Letrat duken të thjeshta, por porosia e tyre është e madhe. Ai kërkon nga besimtarët të ruhen nga herezitë dhe ndarjet e ndryshme.

Stili i letrave është shumë i gjallë. Këto letra janë lexuar dhe respektuar shumë në Kishën e parë. Më e bukura ndër to është ajo e drejtuar romakëve, në të cilën shën Ignaci shkruan: Frumentum sum Dei et per ferarum dentes malor, et purus panis Christi inveniar (Unë jam gruri i Krishtit dhe duhet të jem i bluar prej dhëmbëve të egërsirave, që të bëhëm bukë e pastër e Krishtit) (IV, 1). Mund të hetohen se letrat janë të shkruara shpejt, ashtu sikurse mund të shkruaj një i burgosur para rojtarëve të cilët e mundojnë në çdo mënyrë: „i lidhur në mes dhjetë rojtarëve të cilët më ruajnë sikurse leoparda përrreth (V, 1).

Kjo është përmbajtja e letrës:
Ignaci i quajtur edhe Teofor [= Hyjmbartës], Kishës... me nder dhe lavdi dhe sukses... gjithmonë plot hir të Zotit, larg nga çdo njollë, dëshiron gëzimin më të pastërtin në Jezu Krishtin, Zotin tonë.

Pas lutjeve të shumta kam kërkuar hir që të mund t`i shikoj fytyrat tuaja. Hiri m`u dha edhe më shumë sesa u luta, që kam mundësi edhe personalisht t`ju përshëndes, unë i burgosuri për Jezu Krishtin, në qoftë se mirësia e Zotit më bën të denjë të më plotësohet dëshira. Fillimi është i mirë... por frikësohem që dashuria juaj ndaj meje do të më bëjë dëm. Ju mund të bëni atë që doni që të më lirojnë, por edhe nëse e arrini qëllimin, mua m`i ndërroni planet për të arritur tek Zoti. Pra, ju lutem, mos më dëmtoni. Dua të shkoj tek Zoti! Nuk dua të kërkoj atë çka i pëlqen njeriut, të cilit ju i jeni besnikë. Unë nuk kam më rast të tillë sikurse tani të arrij tek Zoti. Prandaj nëse ju nuk ndërmerrni asgjë për mua që të më lirojnë, do të bëni një vepër të madhe. Në qoftë se ankoheni, (shën Ignaci mendonte në vuajtjet të cilat përjetonte do të ankohen besimtarët dhe do të lirohej, ndërsa, ai dëshironte të përjetonte vuajtjet, mundimet, të vdesë për Krishtin, sikurse bënë edhe shumë martir të Kishës së parë) unë nuk do të jem asgjë, vetëm se zbrazëti. Më lejoni pra vetëm këtë të jëm i flijuar për Zotin, pasi që është përgatitur altari, sepse është mirë që të vdesësh për botën e të jetosh për Zotin.

Ju përbej të mos ankoheni për mua. Dëshiroj të jem ushqim i egërsirave, sepse vetëm kështu do të arrij tek Zoti. Unë jam gruri i Krishtit dhe duhet të jem i bluar prej dhëmbëve të egërsirave, që të bëhëm bukë e pastër e Krishtit. Ledhatoni ato egërsira që do të më bluajnë, sepse ato janë varri im. Kisha dashur që të mos mbetet asgjë nga unë, që të mos jem barrë e askujt. Lutuni për mua që të jem fli e pelqyeshme e Hyjit.

Më vonë shkruan se ka probleme të mëdha me rojtarët sepse sa më i butë që është, aq më egër sillen me të, por Ignaci thotë se këto janë ushtrime.

Pres, pra që ato egërsira të mos frikësohen nga unë, por të më zhbijnë sa më shpejtë. Ashtu do të jem nxënës i vërtetë i Krishtit. E kërkoj atë që vdiq për mua, e dua atë, i cili u ngjall për mua... Dhe në qoftë se martirizohem, do të jetë shenjë se me keni dashur, e në të kundërtën këtë do ta shoh si urrejtje ndaj meje… Në lutjet tuaja kujtojeni Kishën në Siri... Këtë letër ju shkruaj nga Smirna dhe iua dërgoj nëpërmes efezianëve të dashur... Dita është 9 gusht, lamtumirë.
Jini të fortë deri në fund në mundime për Jezu Krishtin.

Nga kjo letër kuptohet se Ignaci i lut të krishterët që mos të ndërmarrin asgjë për lirimin e tij, sepse ai dëshiron të jetë dëshmitar i gjallë, të vdesë dhe kështu të flijohet për Krishtin. Vdes pra për botën dhe në botë për të jetuar në Zotin dhe për Zotin.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Ireneu i Lionit
(~130 – ~200)


U lind rreth vitit 130 në Smirnë apo në rrethinën e saj. Si i ri kishte pasur rast të dëgjonte Polikarpin. Vendi ku jetonte Ireneu ishte vendi i intelektualëve teologjikë, ku edhe Ireneu ishte pajisur me një dije të tillë. Vdes si martir në moshën e shtyrë, 70-vjeçare. Martirizohet sikurse të parët e tij, bashkë me dyzetë besimtarë.

Veprimtaria e tij kryesore ishte e drejtuar kundër gnosticizmit, por edhe në përhapjen e ungjillit në Gali. Nuk dihet saktësisht data e vdekjës, diku rreth v. 202, gjatë sundimit të mbretit Septimium Severit, salvues i Kishës.


Veprat
Sipas Euzebit, Ireneu shkroi shumë vepra në gjuhën e vet amëtare greke. Nga të gjitha janë të ruajtura vetëm dy: Adversus haereses (Kundër herezive) dhe Demonstratio praedikationis apostolicae (Paraqitja e predikimit apostolik).

Vepra e parë ka pesë libra. Kjo vepër është e drejtuar kundër gnostikëve dhe herezive në terësi. Sa i përket stilit të shkrimit, ka një bazë të fortë teologjike. Si parim e merr gnozën e Valentinit. Në librin e tretë përdor Shkrimin shenjt, sidomos librat e Besëlidhjes së Vjetër.

Libri i katërt flet kundër gnostikëve për Domini sermones (Fjalimet e Zotit), duke cekur bashkësinë e dy Besëlidhjeve, e cila paraqet argumentin themelor në polemikë.

Libri i pestë flet mbi të ngjallurit e korpit, të cilën gjë gnostikët e mohojnë, dhe në fund flet mbi eshatologjinë.

Vepra e dytë Demonstartio praedikationis apostolicae, e cila është e gjetur me 1904 në përkthimin armen, është vepër e të gjitha të vërtetave të fesë dhe mjaft e thjeshtë. Libri ndahet në dy pjesë:

Pjesa e parë flet mbi simbolet dhe të vërtetat e fesë (Zoti, krijimi, njeriu, rënia e tij në mëkat, historia e shëlbimit, mishërimi i Jezu Krishtit dhe shëlbimi).

Pjesa e dytë është kristologjike, përpunon plotësimin e profetizimit mesianik të Jezu Krishtit. Këto dy pjesë plotësojnë njëra tjetrën.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Çipriani i Kartagjenës
(200– 258)



Çipriani u lind në Kartagjenë. Jetoi gati në të njejtën kohë sikurse Tertuliani. Por dallonte shumë për nga karakteri. Datëlindja e tij, sikurse edhe shumë bashkëkohësve të tij, nuk është e sigurt. Supozohet se është i lindur rreth viteve 200-210. Ndërsa rreth vitit 245 pranoi fenë e krishterë. Dy vite më vonë bëhët meshtar dhe ipeshkëv. Si ipeshkëv veproi vetëm nëntë vite. Gjatë sundimit të Deciut ishte salvimi i madh i të krishterëve, dhe siç e cekëm edhe tek Origjeni, ishte kjo periudhë e martirëve të shumtë të Kishës. Kishte edhe të krishterë të tillë që, ndërsa ushtrohej dhuna ndaj të krishterëve, disa kalonin në paganizëm. Mirëpo me perfundimin e dhunës, ata kërkonin të ktheheshin prapë në krishterim. Disa meshtarë këtë e lejuan pa kërkuar kurrfarë pendese për apostazi. Kur për këtë lëshim dëgjon Çipriani, krijon një ligj të rreptë për të apostazuarit, me ç`rast ndodh një konflikt verbal ndaj tij. Duke mos u pajtuar me vendimet e tij, Çiprianin e largojnë nga selia e tij në Kartagjenë. Fatëmirësisht në v. 251. kthehet prapë në selinë e vet dhe thërret një mbledhje të gjithëmbarshme, duke e ndarë pozitën dhe opozitën. Në këtë mbledhje vendoset që heretikët dhe apostatët, nëse dëshirojnë të kthehen në krishterim, duhet t`i nënshtrohen një pendese të rreptë. Në vitin 252-254 popullin e Kartagës e godit sëmundja e tmerrshme gërbula. Të sëmurëve më së shumëti u doli në ndihmë vetë ipeshkvi Cipriani.

Pas ca kohe ndodhi prapë një problem kishtar. Besimtarët pyeteshin: Ata që ktheheshin nga apostazia, a duhej që prapë të pagëzoheshin? Kisha afrikane ishte për ripagëzim, ndërsa Kisha romake thoshte se njeriu duhet pagëzuar vetëm një herë, sepse pagëzimi len vulën e pashlyeshme për gjithë jetën.

Kur e burgosën Çiprianin, gjykimi kundër tij u zhvillua kështu:
– A je ti Çipriani?
– Po.
– Ti je ipeshkëv i të pafeve?
– Po.
– Imperatori hyjnor dëshiron të flijosh...?
– E di.
– Mendo!
– Bëj çka të është urdhëruar. Është tepër të mendosh.
– Prokonzuli jep gjykimin. Urdhëroi që Çiprianit t`i shkurtohet koka.
– Martiri përgjigjet: Falënderoj Hyjin! Kjo ndodhi me 14. 09. 258, gjatë salvimit të madh të perandorit romak Valerianit.



Veprat
Ad Donatum (Donatit) i shkruan një mikut të vet me emrin Donat, pas rilindjes shpirtërore që kishte marrë me pagëzim.

De lapsis, është vepër mbi ata që nga frika kishin lënë fenë dhe dëshironin që prapë të ktheheshin. Pastaj flitet për metodat dhe mënyrën e kthimit. Duhet patur kuptim për ligështinë e tyre, por edhe rreptësinë për shkak të veprës që kanë bërë. Apostatët mund të kthehen, pasi të bëjnë pendesë të madhe.

De unitatae Ecclesiae (Mbi bashkimin e Kishës). Kjo është një vepër mjaft e madhe, shumë e vlefshme. Lexohet në mbledhjen e Kartagës. Që në hyrje Çipriani çdo skizmë-ndarje e quan vepër djallëzore. Dhe vazhdon: Kisha e Krishtit është një. Ajo është barka e Noehit, mundësia e vetme për shëlbim. Ata që janë jashtë Kishës, nuk kanë shëlbim. Nuk ka shëlbim as për heretiket që bartën mundime, sepse ata e ndanë Kishën e Krishtit.

De habitu virginum (Sjellja e virgjrave): ato janë si lule në kopshtin e Kishës së shenjt. I nxit që të dinë të ruhen nga mëkati dhe i këshillon për veshjen e tyre.

Çipriani jep edhe rregulla dhe norma tjera, të cilat i nxisin të krishterët për të jetuar një jetë të mirë dhe të denjë para Zotit.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Justini i Romës, filozof dhe martir
(100 - 165)

Justini lindi në fillim të shekullit II. në Flavia Neapolis (sot Nablus, Sihemi i vjetër), në Samari, nga një familje me prejardhje romake. Lindi rreth kohës kur martirizohej shën Ignaci. Justini ishte pagan. Fenë e krishterë e pranoi në moshë të pjekur.

Në kohën e tij filozofet në Romë kishin të drejtat e mëdha qytetare dhe ishin të privilegjuar. Ashtu edhe Justini merr rrugën për në Romë dhe aty hap një shkollë filozofike. Në këtë mënyrë sa më tepër që vinin njerëz nga bota greke, Roma pushtohej me kulturën helenistike dhe religjione orientale. Panteoni mbushej me hyjni të ndryshme. Ndërkaq filozofet zgjonin kurreshtje tek njerëzit.

Romakët kishin një specifikë: bashkonin hyjni të shumta sikurse të pasurit që i grumbullojnë skulpturat e ndryshme anembanë botës. Kjo ishte praktikë romake. Historia u bë komike në Romë dhe për fat të keq kjo histori zhvillohej në një herezi tëjet të madhe.

Mendimtarët e drejtë së shpejti lodhen në këto rrethana të jetës. Në vete ndiejnë zbrazëti dhe ashtu fillojnë të interesohen për gjëra të reja. Kështu në këto rrethana edhe feja e krishterë filloi të jetë mjaft tërheqëse. Filozofia e saj hap pas hapi, dalngadalë i afronte njerëzit kah pragu i fesë. Ashtu edhe Justini deri tek pragu i fesë arritit nëpërmes filozofisë.

Kur Justini kthehet në fenë e krishterë, krishterimi ishte në vlimin e plotë, sepse kishte profet të rrejshëm, shkolla të ndryshme. Ato ishin bashkësi të vogla, por ishin shumë dhe në të gjitha këto vështirë ishte të njihej edhe Kisha Katolike e Krishtit.

Justini pati fat të kthehet në fenë e krishterë pikërisht atëherë kur ende ishin gjallë njerëzit të cilët i kishin njohur Pjetrin e Palin, ndërsa në Efez takohej me ata që e kishin njohur dhe dëgjuar Gjonin. Justini, pra, ishte afër trungut, burimeve të pastra fetare, të krishtëra.

Justini u martirizua në vitin 166. Përkujtimin e tij e festojmë më 1 qershor.



Veprat
Justini shkruan dy Apologji, të cilat janë mjaft të njohura. Njëra është ajo që ia drejton Antoninit dhe tjetra Dialogu me Trifonin. Këto dy vepra e reflektojnë organizimin e Kishës në atë kohë.

Apologjia e parë ishte shkruar rreth vitit 155 dhe ishte e përbërë prej dy pjesëve. Në pjesën e parë Justini kundershtonte paganet për akuzat që ata ua bënin të krishterëve (kapitulli 1-12). Paganet thonin se të krishterët janë ateistë, sepse nuk i nderojnë zotat e tyre, ndersa Justini ju përgjigjet:
“Të krishterët vërtetë nuk i nderojnë zotat që janë fantazmë e njerzëve, por kjo nuk do të thotë se janë ateistë, sepse ata e nderojnë Zotin e vërtetë.”

Në pjesën e dyte autori sqaron përmbajtjen e mësimit të krishterë dhe dëshmon për besimin dhe hyninë e Jezu Krishtit, përkatësisht se Jezu Krishti është Zot i vërtetë (kapitulli 30-53).

Për sakramentet e hyrjes në bashkësi të krihsterë shkruan në kapitujt 61-67. Ndërsa në kapitullin 68. thotë: Që mos t`i denojnë njerëzit e pafaj vetëm se janë të krishterë.

Justini mendon se të krishterët denohen vetëm e vetëm pse njerëzit nuk i njohin mirë. Po t`i njihnin mirë ata dhe fenë e tyre, të krishterët nuk do të pësonin salvime dhe keqtrajtime të shumta deri edhe me vdekje. Ai i jep rëndësi mësimit mbi fenë, traditën dhe Shkrimin shenjt.

Apologjia e dytë është plotësim i së parës. Arsyeja e këtij shkrimi ishte Urbiku i Romës. Ky ishte prefekt i qytetit të Romës, i cili i gjykon për vdekje tre të krishterë vetëm e vetëm pse e dëshmojnë fenë.

Justini ia tërheq vërejtjen Urbikut për krimet që iu bënë të krishterëve. Ai thotë: salvimi vjen nga demonet të cilët e urrejnë të vërtetën. Kjo është vepër djallëzore. Pjesa kryesore flet për rrymat kryesore filozofike siç është stoicizmi dhe platonizmi. Justini lartëson në këtë kontekst krishterimin mbi të gjitha filozofitë e tilla.

Dialogu që bën me Trifonin hebre, është vepër e gjërë e Justinit. Ky polemizon me judenjtë. Judenjtë mendojnë se judaizmi është keqëtrajtuar, ndersa Justini thotë se judaizmi nuk është keqtrajtuar, por është i mangët me mospranimin e Jezu Krishtit si Mesi, të cilin e paralajmëruan profetet.

Justini në mësimet e veta dëshiron të zberthejë të vërtetën, e cila mbron të krishterët. Flet për Logosin por nuk e sqaron kjart sikurse e sqaroi Filoni. Justini thotë: Logosi hyjnor u mishërua në Jezu Krishtin dhe na shpalli të vërtetën e plotë. Më tutje shton se çdo njeri si qenie racionale participon në një mënyrë në Logosin hyjnor, i cili ka në vete një pjesë të tij. Duke iu falënderuar këtij participimi, mund të vijmë deri tek e vërteta.

Për fund mund të thuhet se të krishterët duhet ta dëshmojnë Zotin me jetë, ndërsa Kisha me sinqeritet të bëjë dialog me botën. Justini kërkonte që bota të jetë reale ndaj Kishës, ta nderojë atë, sepse besimtarët e saj nuk janë më pak njerëz dhe si të krishterë edhe ata duhet të jenë të nderuar dhe të pranuar.



vazhdon-->

[toni77_toni]

Klementi i Aleksandrisë
(150-215)



Aleksandria ishte vendi që mbante emrin e Mbretit më të famshëm të të gjitha kohërave Aleksandrit të Maqedonisë gjegjësisht të Lekës së Madh. Mirëpo jetën e vet mëkatare e pagoi me jetë, vdiq i ri në moshën 32 vjeçare. Po të frenonte veten, sigurisht do të arrinte shumë më tepër.

Aleksandria ishte qytet me famë si në aspektin politik, ashtu edhe në atë kulturor. Në të kishte shumë përmendore dhe dekorime. Në këtë qytet jetonin njerëz të mençur. Në atë kohë aty ishte edhe një bibliotekë e madhe, e cila në raftat e vet kishte rreth 70.000 libra. Derisa Athina ngadale e humbiste lavdinë e vet, Aleksandria gjithnjë e më tepër bëhëj qytet i kulturës dhe i dijes. Në këtë qytet ndeshet mendimi grek me libra dhe kulturë judaike. Bibla ishte dhe mbeti libri më i çmueshmi i të gjitha kohërave. Përkthimi i saj i parë në gjuhën greke quhet Septuaginta, i përkthyer nga 72 ekspertë. Supozohet se krishterimi në Aleksandri u përhap nga shën Marku ungjilltar. Në shekullin e dytë këtu bëhët një qendër e fortë e krishterë.


Jeta e shën Klementit
Klementi u lind në Athinë. Pas udhëtimeve të shumta arriti kah fundi shek. II. në Aleksandri, ku fillon mësimet e veta. Mirëpo nuk qëndronë shumë për shkak të salvimeve që i bënte Severi në Kapadoki. Klementi ishte një idealist i dhënë plotësisht pas së vërtetës. Ai thoshte se sikurse profetët që përgatitën judenjtë për njohjen e rrugës së Zotit, ashtu ai tani dëshiron që, me anë të filozofisë, t`i përgatitë judenjtë që të pranojnë Ungjillin. Stili i shkrimeve të tija ishte tepër serioz dhe i lartë.


Veprat
Ndër veprat e Klementit dallojmë këto: Protreptik, Pedagog, Stromati –është një trilogji në të cilën paraqet tërësinë e teologjisë. Quis divus salvetur (Cili pasanik do të shëlbohet).

Në trilogji u drejtohet grekëve, duke i ftuar të dëgjojnë Krishtin, Mësuesin e botës së re, i cili është më i fortë se Orfeu, të lëshojnë paganizmin dhe filozofinë e tij, sepse ajo është gënjeshtër që s`ka kuptim për një besim të tillë.

Protreptiku është qortim moralo-asketik, në të cilin Klementi këshillon dhe flet mbi të pasurit, të cilët ende kanë shpirtin pagan. Pedagogu është Krishti dhe ne bëhemi nxënës të tij me pagëzim.
Stromati bën fjalë mbi pyetje të shumta dhe përgjigje filozofike pa ndonjë renditje të mirëfilltë. Këtu në këtë vepër bëhët dallimi në mes fesë dhe dijes.

Tri elemente hyjnë në natyrën e përsosmërisë: trimëria (apathia), dashuria (caritas) dhe dija (gnosis). Klementi argumenton se filozofia shumë gjëra ka marrë nga Besëlidhja e Vjetër.

Në veprën Quis divus salvetur shtjellon tekstet e Ungjillit Mk 10, 17-31 dhe Mt 19, 21-24, duke përfunduar se edhe i pasuri mund të shëlbohet, në qoftë se di ta përdorë pasurinë që ka edhe në shërbim të nevojtarëve.

Mësimi: Zoti është në të njejtën kohë i drejtë dhe i mirë. Me këtë qëndrim i kundërshton gnostiket dhe marcionistet, të cilët dallonin Zotin e drejtë të Besëlidhjes së Vjetër dhe Zotin e mirë të Besëlidhjës së re.

Klementi përmbahej në anën praktike të jetës së krishterë, në teori nuk thellohej shumë. Flet mbi Kishën, mbi pagëzimin, mbi mëkatin personal, i cili e ndan njeriun nga hiri i Zotit. Thotë se Zoti fal kur njeriu gabon, por vetëm një herë, sepse në qoftë se vazhdon me gabime, kjo do të thotë se atij i mungon feja.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Atanazi i Aleksandrisë
(295 – 373)


Atanazi është aleksandrinas, por emri i tij është i lidhur më tepër me Nicenë, qytezë afër Bitinisë, në Azi të Vogël. Nicea për Kishën Katolike është vend shumë i rëndësishëm, sepse në të u mbajtën dy Koncile ekumenike, të rëndësishme për mbarë Kishën. Në Koncilin e parë, të mbajtur me 20. V. 325, mori pjesë edhe ipeshkvi nga Stobi-Shkupi dhe Ulpiana. (Koncili i dytë i Nicesë është mbajtur në v. 787). Atanasi në Koncilin e I. të Nicesë mori pjesë si sekretar i ipeshkvit të Aleksandrisë.

Në këtë Koncil, të parin pas atij në Jeruzalem, të mbajtur në kohën e apsotujve në v. 49, morën pjesë rreth 220 ipeshkvij nga mbarë bota e krishterë. Më së tepërmi u debatua rreth predikimeve dhe mësimeve të Ariut, prift në Aleksandri. Ai mohonte hyjninë e Krishtit dhe mësonte se Jezusi nuk ishte Biri i Zotit, por vetëm krijesa më e lartë e tij. Në këtë debat ipeshkvijtë ishin të ndarë në tri rryma të ndryshme.

Shumica ishin kundër Ariut dhe kërkonin të denohet, por 22 ipeshkvij e përkrahnin Ariun. Grupi i tretë në krye me Euzebiun, ipeshkvin e Cezaresë, kërkonin formula tjera për ta mbrojtur Ariun. Natyrisht, Kisha është institucion i udhëhequr prej Shpirtit Shenjt, i cili i frymëzoi etërit të formulojnë Besojmen, që ne e themi në Meshë. Megjithatë Ariu me mësimet e veta kishte helmuar shumë njerëz. Në këtë mbledhje mori pjesë edhe perandori romak Konstantini i Madh, i cili më 313 e nënshkroi Ediktin e Milanos, me të cilin ua dha lirinë fetare të krishterëve.

Përndryshe në Koncil bëhëj fjalë për dy terma: homoousios (i njëgjëjtë) dhe homoiousios (i ngjashëm). Pasiqë etërit nuk mund të mirreshin vesh mes veti, problemin e zgjidh Konstantini, duke kërkuar prej të pranishmëve që të votojnë. Shumica votojnë se Jezu Krishti është i njëgjëjtë me Atin. (Nuk është i ngjashëm, dmth. nuk i përngjan si krijesa Krijuesit – por i njëgjëjtë, një natyre me të, sikur fëmija dhe prindi.) Koncili shpall:
Besoj në një Zot të vetëm, në Jezu Krishtin, një të vetmin Birin e Hyjit, të lindur prej Atit para të gjithë shekujve, Hyj prej Hyjit, Dritë prej Dritës, Hyj i vërtetë prej Hyjit të vërtetë. Të lindur, jo të kriuar, të njëgjëjtë me Atin nepërmjet të cilit u krijuan të gjitha sendet. Ai për ne njerëzit dhe për shpëtimin tonë zbriti prej qiellit, u mishërua e u bë njeri dhe pësoi.

Këtë vendim të Koncilit nuk e pranuan Euzebi dhe Ariu. Perandori Konsantin urdhëroi që ata të largohen nga Perandoria e tij dhe që të zhduken të gjitha shkresat me mësimet heretike të Ariut. Por Euzebi me ndihmën e miqve të shumtë arriti ta bindë Perandorin që ta lejojë Euzebin të qëndrojë në qytet. Për më tepër Euzebi pranoi gabimin para tjerëve dhe e rrëfeu fenë e vërtetë. Atanazi, mendimet e të cilit fituan në Koncil, sikur nuk i besonte Euzebit për pendimin e tij. Andaj i thotë Konstantinit mbret se nuk guxon të veprojë kështu me njeriun (Euzebin) i cili mëson ndryshe nga ajo që është vendosur në Koncil, sepse ai u kundërshton të vërtetave të fesë. Fatëkeqësisht Euzebi do të vazhdojë edhe më tutje me mësime të gabuara, duke i sjellur Kishës probleme të shumta.

Ndjekësit e mësimit të gabuar i Arios ndahen në tri grupe: Grupi i parë mëson se Krishti nuk është as Zot e as që i përngjan Atij. Grupi dytë thotë se Krishti i përngjan Zotit, por nuk është Zot dhe grupi tretë thotë se në esencë Krishti i përngjan Zotit.

Në Perëndim Valentiani, pernador i asaj kohe, i përkrah katoliket. Pastaj ishte edhe ipeshkvi i madh i Milanos, Ambrozi, i cili me mësimet e veta denjësisht e mbronte besimin e mirëfilltë. Ndërsa në lindje ishin dy Gregorat (Gregori i Nisës dhe Gregori i Naziancit) dhe Bazili i Madh, të cilët, duke bashkëpunuar me etërit e Perëndimit, ngadale arritën ta zhdukin apo së paku ta dobësojnë këtë herezë.

Këtë pjesë të historisë së Kishës e cekëm me qëllim, sepse Atanazi ishte protagonisti kryesor në këtë oqean të vuajtjeve, në të cilin u përfshi Kisha në kohën e tij. Atanasi nuk ishte teolog i madh, por ishte i zellshëm në punë. Populli shumë e donte dhe e nderonte. Ipeshkëv u bë në moshën 32 vjeçare. Tri herë ishte i larguar nga selia e tij prej arianisteve. Të tretën herë takohet në shkretirë me shën Antonin abat dhe nga këtu e drejton ipeshkvinë e vet.

Atanasi e udhëhoqi ipeshkvinë e vetë dyzet e gjashtë vite, prej të cilave 20 vite ishte jashtë saj, për arsyet që i cekëm më parë. Atanasi vuajti për Zotin dhe për Kishën. Nuk thuhet kot se kur populli është në luftë, i nevojitet një gjeneral i mirë, ndërsa kur është në paqe një diplomat i mirë. Atanasi ishte i denuar gati tërë jetën, por historia e nderon si shtyllë të Kishës.

Vdiq me 3 maj 373 në Aleksandri. Festa e tij festohet më 2 maj.


Veprat
Adversus gentes (Kundër paganëve) është vepër që ndahet në dy pjesë: Bëhët fjalë mbi kotësinë e besimit pagan dhe mbi mënyrën sesi njeriu nëpërmes njohjes së shpirtit të vet dhe botës vjen deri tek njohja e Zotit të vërtetë.

Libri dytë Oratio Verbi tregon pse Zoti mori natyrën tonë njerëzore.

Orationes tres contra Arianos (Tre fjalime kundër arianitëve) është një vepër e madhe dogmatike, në të cilën i hedh poshtë mësimet e Ariut dhe dëshmon se Jezusi është Zot dhe Njeri në një përson të vetëm.

Më tutje shkruan mbi marrëveshjet në sinoda që ai udhëhoqi, qëllimi i të cilave është luftimi i mësimeve të gabuara.

Pastaj shkruan edhe Jetën e shën Antonit abat, me të cilin takohet në shkretirë të Egjiptit.

Atanazi ka edhe vepra tjera, më pak të njohura. Mirëpo edhe këto që i cekëm dëshmojnë trimërinë dhe mençurinë e Atanasit në mbrojtjen dhe dëshminë e fesë.

Atanazi u përvujtërua para Zotit dhe lejoi që shpirti i Tij ta udhëheqë, ta frymëzojë dhe ta drejtojë, dhe kështu të mbetet i dashur për bashkëkohësit e vet dhe për Kishën deri në ditët e sotme.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Luani i Madh
(390 – 461)

Mund të mrekullohemi me kohërat e ndryshme, të cilat ishin sprovë dhe ftesë për njeriun për të realizuar qëllimet e mira të shpirtit të vet. Kjo ndodh me Luanin, i cili arriti që prej një diakoni të bëhët papë.

Sipas disa të dhënave Luani me prejardhje ishte etrusk, i lindur në Romë, në vitin 390. Jetoi në kohën kur Kisha kishte nevojë për të dhe si diakon dha një kontribut shumë të madh. Aso kohe papë ishte Celestini. Sigurisht që Celestini papë nuk ka menduar se provania hyjnore do të bëjë që më 440 në krye të Kishës të jetë pikërisht Luani, i cili do ta zëvëndësonte Celestinin. Luani ishte reformator i madh dhe në këtë kuptim shpesh herë edhe predikonte nëpër kisha. Nga Luani sot janë të ruajtura 96 fjalime, të mbajtura në raste të ndryshme liturgjike. Këto fjalime janë të shkurtëra por me përmbajtje të thellë doktrinare. Një prej pyetjeve doktrinare është ajo kur i drejtohet patriarkut të Konstantinopolit, Flavijanit, me rastin e krizës monofizite. Luani definon dy natyrat integrale dhe të plota të bashkuara në Krishtin, por jo të përziera. Kjo ishte edhe baza e Koncilit në Kalcedon në vitin 451.

Për Luanin, Kisha e bashkuar me kryet e vet Krishtin është Comunio sanctorum – bashkësi e shenjtërve, e cila rritet dhe ushqehet me sakramente të cilat bëhen efikase me Meshtarin e vet Krishtit. Prania e Krishtit është arsye e ekzistencës së ipeshkvit të Romës si i Pari i Kishës. Si vikar dhe zëvendës i Pjetrit, është në mënyrë të veçantë i bashkuar me Krishtin, papa është garant i integritetit të Kishës, si në planin e bashkimit sakramantal ashtuedhe në bashkësinë e shenjtërve. Po , ai është gjithnjë në concordia sacerdotum (Fjalimi 14,11) në lidhje me collegium caritatis (Fjalimi 5, 2; 6, 1; 12, 2).

Luani ishte mësues i Kishës. Papa Benedikti XIV e shpall edhe zyrtarisht për mësues të Kishës. Luani e meritoi një titull të tillë, sepse me aktet zyrtare dhe me predikimet e fjalimet e ndryshme e tregon një intelegjencë të jashtzakonshme. Të gjitha së bashku ishin 143 sish.

Kur i kanosej rreziku Kishës dhe ishte në vështirësi, Luani diti aq mirë ta forcojë dhe ta ripërtrijë. Konstantinopoja u bë trashegimtare e Perandorisë Romake dhe kështu Lindja u forcua dhe priste që Roma, përkatësisht Perendimi të bjerë dhe të humbë lavdinë e vet. Luani vërtet nuk kishte mundësi të ndalë ramjen e Romës, por e shpetoi Kishën, të cilën e lidhi me Selinë e shenjtë. Sipas shumë teologëve Kisha Katolike nuk pati njeri më kompetent në Selinë e shenjtë se shën Luanin papë.

Ja një fragment nga një fjalim i shën Luanit Mbi lindjen e Zotit tonë Jezu Krishtit:

Vëllezër të dashur, sot është lindja e Zotit tonë Jezu Krishtit. Të gëzohemi! Nuk ka vënd pikëllimi kur lind jeta, e cila asgjëson frikën nga vdekja, e cila nxit gëzimin deri në amshim... Arsyeja për gëzim është për të gjithë njerëzit, sepse të gjithë njerëzit janë mëkatarë. Klith nga gëzimi o i drejtë, u plotësua premtimi. Gëzohu o mëkatar, sepse t`u mundësua shpëtimi, falja. Gëzohu o pagan, sepse edhe ti je i ftuar në jetë. Biri i Zotit mori natyrën tonë njerëzore që të na pajtojë me Atin... Ashtu, pra, djalli, armiku i njeriut do të jetë i mundur. Zoti në natyrën njerëzore iu kundërshtua armikut të vjetër, ai pra do të përmirësojë atë që djalli e shkatërroi.

Këtu shihet se si Luani flet me zemër duke ju drejtuar njerzëve si bari , si prind, si vëlla, si ai i cili tregon dashurinë për të gjithë.

Jeta e shën Luanit na mëson se ajo është një thesar i cili duhet gjithnjë të zbulohet dhe të shkelqejë dhe kështu të arrijë kulminacionin e vet. Luani shkelqeu si diakon, për të vazhduar në shkallën më të lartën si zëvëndës i shën Pjetrit në Selinë e shenjtë.


vazhdon-->

[toni77_toni]

Bazili i Madh
(330 – 380)


Rrallë mund të takojmë familje si ishte ajo e Bazilit. Ishin tre vëllezër dhe të gjithë ishin ipeshkvij: Bazili, Pjetri dhe Gregori. Që të tretë janë shenjtër. Gjyshi i tyre kishte vdekur si martir në kohën e Dioklecianit. Gjyshja e tyre Makrina, po ashtu shenjtëreshë, kishte ndikim në nipat e vet. Edhe kjo kishte përjetuar shumë kryqe, duke u fshehur nëpër male për një kohë të gjatë nga ata që pareshtur i salvonin të krishterët. Nëna e këtyre tre shenjtërve, Emilia, po ashtu është shenjtëreshë.

Prindërit e tyre i kishin dhjetë fëmijë. Më i madhi ndër ta ishte Bazili i cili lindi rreth vitit 330. Vëllai i tij Pjetri ishte ipeshkëv i Sebastës, ndërsa motra e tij, e pagëzuar në emër të gjyshes Makrina, ishte rregulltare dhe është e shpallur shenjtëreshë. Kështu në këtë familje numërohen gjashtë shenjtër.

Bazili mësimet e para i mori nga babai i tij, i cili ishte orator i madh. Pastaj shkollimet e larta i vazhdoi në Cezare, Konstantinopojë dhe Athinë. Kur kthehet nga studimet, nën ndikimin e motrës, tërë pasurinë ua ndan të varfërve. Pagëzohet në vitin 356 dhe tërhiqet në vëtmi.

Në Athinë Bazili përsoset në filozofi dhe retorikë. Kryeqyteti grek ishte qendra më e njohur botërore e retorikës. Aty filozofia kishte katër katedra dhe secila ishte më e fortë se tjetra. Këtu Bazili më së tepërmi shoqërohet me Gregorin e Naziancit. Për këto kohëra të kaluara së bashku me shën Bazilin, shën Gregori thotë se “ne kemi njohur vetëm dy rrugë: njëra për shkollë e tjetra për kishë”. Kur kthehet në vendlindje, befasohet për ndërrime të shumta që ishin bërë. Gjyshja dhe i ati i kishin vdekur. Ndërsa nëna me të bijen Makrinen dhe të birin Pjetrin ishin tërhequr në një vend tjetër. Pas pak kohe Bazili e pranon ftesën që të jetë ligjerues në vënd të babait të vet në Cezare.

Bazili kishte aftësi të madhe dhe njerëzit e nderonin. Pikërisht kjo e bëri që të tërhiqet në vetmi. Ai këtë e bëri atëherë kur arianizmi bënte çrregullime të mëdha në popull, sepse sikurse kemi thënë më parë kishte ndikim në popull. Ndoshta na duket e pa kuptimt në rastin më të vështirë që përjetonte Kisha, njerëzit siç ishte Bazili, të tërhiqen. Por vetmitarët bënin punë të madhe, sepse me uratë dhe pendesë jepnin ndihmën më të madhen që mund të jepet në pikëpamje shpirtërore.

Qyteti ishte i mjeruar, kishte të salvuar, të mërguar, njerëzit disi ishin si të humbur...

Bazili në vitin 359 kthehet në Kapadoki dhe bashkohet me nënën dhe motrën e vet në një kuvend.

Nga ky vend i shkruan shokut të vet Gregorit se është stabilizuar dhe nga këtu dëshiron t`i kryejë udhëtimet e veta. I vjen keq që shpresa se do të jetonin dhe vepronin së bashku, kishte mbetur e pa realizuar. Pesë vite shkëmbyen letra mes veti. Letrat e tyre mbeten rregulla të rregulltarisë në Lindje. Duke e parë jetën dhe veprimtarinë e Bazilit, Euzebi e thërret në Cezare dhe për pesë vite është dora e djathtë e tij. Më vonë e shuguron për meshtar dhe pastaj për ipeshkëv. Armiqtë e tij e përqeshnin dhe kundërshtonin pse në këtë gjendje e shuguron, kur vërtet ai ishte dobësuar dhe ishte shëndetlig. Atëherë ipeshkvi pyet: A ju nevojitet juve ipeshkvi atlet, apo mësues dhe mbrojtës i fesë? Bazili merr vendin e selisë ipeshkvore në vitin 370.

Si ipeshkëv bënte reforma të mëdha në Kishë. E shuguroi për ipeshkëv Gregorin e Nazijancit dhe vëllanë e vet Gregorin e Nisës, që të kujdesen me një detyrë të posaçme për edukimin e klerit. Themelon shumë shtëpi për pleq dhe të sëmurë. Kishte kujdes të posaçëm për skamnorë dhe udhëtarë. Kështu një pjesë e Cezaresë merr emrin Basiliada. Në të njejtën kohë kishte problem me paganë, të cilët i krijonin probleme Kishës. Në Cezare vendoset edhe perandori, vetëm e vetëm që ta frikësojë Bazilin, por ky nuk trembej prej tij. Ndodhi që tri herë t`ia ndalojë kungimin, sepse ishte përkrahës i arianizmit. Ky perandor tri herë tentoi ta largojë nga selia ipeshkvore Bazilin, por thonë sesi të tri herët mrekkullisht iu thye penda, para se ta nënshkruante urdhëresën. Këtë e rrëfen një historian me emrin Teodot. Për t`u mbrojtur sa më mirë nga arianizmi, Bazili bën koalicion me të gjithë ipeshkvijtë që i qëndronin besnikë marrëveshjës së Nicesë. Ndihmë të madhe kishte edhe nga Atanasi prej Perëndimit. Bazili arrin që ta dobësojë dukshëm arianizmin, por jo edhe ta shkatërrojë në tërësi, sepse ai vdesë në kohën më të mirën, në moshën pesëdhjetë vjeçare.

Bazili u quajt dhe mbeti njeri i madh, sepse ishte intelektual, i shenjtë dhe i pa lodhshëm në veprimtarinë baritore. Ai thoshte: Meritat nuk janë të miat, por të Zotit, ndërsa pësimet janë për arsye të mëkatëve të mia.

Veprat dogmatike
Adversus Eunomium – Kundër Eunomit. Eunomi ishte ipeshkëv dhe shtyllë e arianizmit. Ai kishte shkruar një apologji në të cilën ndër të tjera thekson se Krishti është krijesë e Atit, i ndryshëm (“anômois”) nga Ati, sepse është i lindur, ndërsa qenia e Zotit përbëhët nga “to agenneton einai” (esenca e palindur). Pohonte se Ati është i gjithëpushtetshëm, i vetmi i pakrijuar, ndërsa Biri, pasi është i lindur, është i ndryshëm nga Ati, është më i vogël, sepse nuk është “ab aeterno” (nga amshimi) si Ati. Këtë mësim e mohon në tërësi Bazili në librin e parë. Në librin e dytë Bazili flet mbi ngjajshmërinë e Atit dhe Birit, ndërsa në librin e tretë mbi hyjninë e Shpirtit Shenjt.

De Spiritu Sancto (Shpirti Shenjt). Këtu Bazili mbron fenë e drejtë të doksologjisë Gloria Patri per Filium in Spirito Sancto – Lavdi Atit nëpër Birin në Shpirtin Shenjt duke ju përmbajt kësaj lavdie sepse përmban të vërtetën e Trinisë Shenjte. Bazili thotë se Shpirtit Shenjt i takon lavdia sikurse Atit dhe Birit. Nuk e perdor fjalën Zot për Shpirtin Shenjt, me qëllim që t`i kthejë edhe macedonijanet në fenë e vërtetë në krye me shokun e vet Eustatin, por për fat të keq nuk ia arriti këtij qëllimi.


Predikimet dhe fjalimet
In Hexaemeron – Mbi gjashtë ditët (e krijimit). Këto janë predikime karizmatike. Ishin shumë të çmuara në atë kohë. Shën Gregori thoshte: Sa herë e marr këtë vepër në dorë, e ndiej vehtën më afër Zotit dhe më duket se para vetes e kam veprën e krijimit.

Sermones (Fjalimet). Bazili këtu flet për pendesën, lutjen, mendjelehtësinë, pasurinë, urrejtjen etj. Ai kritikon rrept pasanikët të cilët mbledhin pasuri, e cila ngadale ua shkatërron shpirtin e tyre, dhe në anën tjetër dëmton të varfërit edhe më tepër.


Veprat asketike
Ishin tetëdhjetë rregullore për jetën e krishterë. Kjo vepër nuk është vetëm për vetmitarë, por për të gjithë të krishterët. Pastaj vijnë rregulloret e mëdha për jetën vetmitare. Në rregulloret të cilat quhen të vogla janë gjithësejt 313. Këto quhen edhe casus conscientiae (çështje të ndërgjegjes). Janë përgjigje të shkurtëra në pyetje konkrete, të cilat i bëjnë vetmitarët. Të dy rregulloret, që quhen Asceticon, janë të formuara si pyetje-përgjigje.

Ka edhe libra tjerë, të cilët bëjnë fjalë për mësimin e të rinjëve dhe të gjithë njerëzve. Shën Bazili udhëzonë që t`i ruajnë vlerat fetare dhe që të ruhen nga paganizmi.


vazhdon-->