
Postuar mė parė nga
bnik
Kush Perfiton prej Eliminimit tė Autórve Gég?
Nik Leshai
Letėrsia e shkollave tė mesme, ashtu si edhe librarķt shqiptare gėlójn me veprat e dy shkrimtįrve shqiptįr, Kadarés dhe Agollit. Kėta dy shkrimtįr pėrfaqsójn vetem nji prej tė shtat rrymave tė reflektueme nė zhvillimin historik tė letėrsķs shqipe Realizmin Socialist.
Pėrse jįn perjashtue tė gjitha rrymat e tjera prej shkollave dhe librarive shqiptare? Pėrse i mohohet lexuesit dhe nxānsit shqiptįr lidhja me kontekstin dhe gjuhėn tė cilat formójn identitetin e tij dhe nėpermjet tė cilave ai ka gjįs shum mā tė madhe me u lķdh me tekstin qė nė terma pedagogjike dmth me mėsue mā shum e mā kollaj?
Letersia Shqipe dhe Teorķt Pedagogjike
Historia e Letersķs Shqipe njeh vetem shtatė perspektiva letrare
1)Bejtexhķjt dhe Naim Frashėri
2)Epika dhe Gjergj Fishta
3)Modernizmi dhe Koliqi, Stermilli, Spase, etj nji rrymė kjo e vrame nė kėrthi prej komunistėve
4)Lirikėt Mjeda, Poradeci, Rreshpja, etj
5)Realizmi socialist dhe Migjeni e Ismail Kadare
6)PostModernizmi dhe Camaj, Shkreli, Pashku, Podrimja, Qosja
7)Shkrimtarėt bashkėkohór si Migjen Kelmendi, Primo Shllaku, Ridvan Dibra, Shpetim Kelmendi, Gjek Marinaj, etj.
Edhe disa rryma tė tjera kįn njóft zhvillim aksidental ose tė paramenduem, por ato kįn mbét tė pazhvillueme prejse kushtet kulturore, shoqnore dhe politike kįn qén jofavorizuese. Vlen tė permendet diskursi historik i zhvilluem prej Marin Sirdanit dhe Rexhep Qosjes, por edhe kjo rrżm mbeti e izolueme dhe e pakuptueme prej shqiptįrve.
Moszhvillimi i kėsįj rryme vėrehet mā smiri prej nji deklarate tė bāme nga nji personalitet shqiptįr nė lidhje me Ēmitizimin e Skenderbeut prej historianit gjerman Schmidt. Ai thót, Libri i Schmidt-it nuk duhej tė ishte botue.
Kuptohet indinjimi i shqiptarve ndaj kėtyne veprave eksperimento-historike sepse tue ēmitizue Skanderbeun ne ēmitizójme āndrrėn tón, por fjala CENSŚR, nė veēanti nė botėn shqiptare, nuk duhet pėrdorė.
Trendet e Mėsimdhānjes
Tue u nise prej rrymave teorike tė letėrsķs dhe tė pedagogjķs qė dominojnė sot mbįrbotėn, ne vėrejm dy trende, 1) eurocentriėm, 2) zgjedhje tė literatures nė mėnyrė qė ajo ti flasi nxānsit.
Mā detajisht kėto rryma mund tė shihen si,
1)Nė vend te artit-per-hir-tė-artit ose letersķs-pėr-hir-tė-letersķs, duhet tu mėsójm nxānsve art dhe letėrsi qė kįn nji funksion si nė zhvillimin e shoqnķs si nė zhvillimin vét nxānsve.
2)Letersia duhet me qén lexues-centrik, jo autor-centrik apo autoritet-centrik.
Si mund tė Integrohen athér tė Shtat Rrymat e Letersķs Shqipe nė Programet Shkollore?
Nė procesin pedagogjik faktori mā i vėshtķr mbetet ndershmėnia profesionale e autoriteteve. Por le tė besójm per nji ēast se autoritetet pedagogjike shqiptare kįn ekspertizėn dhe integritetin e nevojshėm. Nė ket rast nevojitet vetėm nji rregull, letersia duhet ti flasi lexuesit.
Por, siē tregon vendimi per eliminimin e autórve, kryesisht gég, prej letėrsķs sė shkollave tė mesme, autoritetet pedagogjike shqiptare po dėshmójn se atyne u mungon si ndershmėnia si pjekunia profesionale.
Si i Flet Letėrsia Lexuesit? (ose si Nuk i flet ajo atij?)
Qė lexuesi ta kuptój letersķn, nevojiten dy kondita,
1)Lexuesi, ose nxānsi nė rastin tón, duhet tė krijój nji lidhje emocionale dhe intelektuale me personazhet dhe me ngjarjet qė reflektohen nė tekst.
2)Lexuesi duhet tė kuptój gjuhėn e tekstit jo vetėm gramatikėn por dhe pragmatikėn
Prej kėsįj perspektive, athér eliminimi i autorve tė hershėm shqiptįr, si Buzuku, Bogdani, Matrėnga, e de Rada, e infekton sistemin shkollór shqiptįr shum théll, por kjo pestilénc ka efekte tė nji shkalle tė ndryshme nė varsi prej nėnkulturės prej kah vijnė nxānsit 1) gegnķs (pėrfshi Shqipnķn e Mesme e tė Veriut, Kosovėn, dhe Malcķn) apo 2) tosknķs.
Ndėrsa toskėt privohen vetėm prej zhvillimit tė historķs sė letersķs, gegėt privohen prej zhvillimit tė historķs sė letėrsķs, zhvillimit tė gjuhės, kontekstit, dhe pragmatikės pra temave, pėrsonazheve si edhe kulturės se mileut te tyne me tė cilėn ata identifikohen.
Ky eliminim i historķs sė zhvillimit tė gegnishtes āsht nė pėrputhje tė plót me vendimet hegjemoniste tė Kongresit 72 pra ky vendim hjék edhe nji gśr nė murin e fortesės sė gegnishtes.
Tue eliminue historķn e zhvillimit tė gegnishtes, autoritetet shqiptare duen, indirektisht, me i imponue lexuesit shqiptįr vetem historķn e zhvillimit tė gjuhės shqipe prej komunistėve dhe rrymėn letrare tė realizmit socialist.
Vendimi me perjashtue autorėt klįsik e modern gég e bān pothuaj tė pamundun pėr fėmijėn gég me e fillue shkollimin nė tė njājtin nivel komprihensimi me nxānsin tósk prejse nxānsi gég i vėren me negativizėm e pėrēmim personazhet e temat e realizmit socialist te cilat ai i gjen te hueja dhe anmiqsore.
Femija geg gjithashtu e perdore gjuhen letrare/zyrtare me angst prejse ai e ndjen dhe e kupton se kur ai e flet ose e shkruen atė gjuhe, ai projekton vetveten si nji karikaturė fonetike, morfologjike, dhe sintaksore.
Sikur mohimi i kėsįj lidhjeje semantike, kontekstuale dhe gjuhsore ndaj lexuesve dhe nxānsve gég tė mos ishte mjaft, autoritetet pedagogjike shqiptare kān eliminue edhe Migjenin e Gjergj Fishten prej letėrsķs sė shkollave tė mesme.
Kush Pėrfiton prej Eliminimit tė Gegnishtes
Nuk besoj qė ky delitantizėm i turpshėm i autoriteteve pedagogjike shqiptare tė jét shprehje vetem e cungimit tė tyne intelektual, letrįr dhe artistik; besoj sa ka mā gjįs qė keto vendime tė jen treguese te luftės qė zhvillohet mbrenda shoqnķs shqiptare per dominim intelektual e komercial, sepse eliminimi i potencialit semantik, kontekstual e gjuhsor i tradites se letersķs shqipe qe na lidhe direkt me autenticitetin shqiptare e europjan infekton vetėm nji segment tė pėrcaktuem tė shoqnķs shqiptare gegfólsit shqiptarėt nė veri tė Lumit Shkumbin.
Nė anėn tjetėr, pėrfituesit materiįl dhe intelaktuįl tė ketij cungimi tė letėrsķs e gjuhės shqipe jān lėvruesit e realizmit socialist librat e tė cilve gėlojnė deri masėn 90%, simbas vét Kadarés, me tema e personazhe enverhoxhiste.
Indirektisht, ky delitāntizėm tregon se amatorėt intelektuįl e artistik te realsocit vazhdójn me dominue shoqnķn shqiptare, dhe se ata, pėrveē mungesės sė ndershmėnķs dhe tė pjekunķs profesionale, trashigójn edhe nxitjen pėr hegjemoni tė enverhoxhistėve.
__________________
Krijoni Kontakt