Doracake i gjuhes shqipe nga Albert Dozon 1878

[Kreksi]

=Prâlhreza e tçoûnit=


Içte noe plyâk me plyâkoen e tiy, kyoe s boeiïoen foemiyoe. Si çkoûanoe kâkyoe vyét ou dhâ zôti noe diâlyoe, ougoezoûan çoûmoe kyoe i kouitôi zôti é ou dhâ iîcè diâlyoe. Me toe çkoûaroe dû net', pô inte e tréta kyoe noe atoe nâtoe do toe vinoen tri grâ kyoe t'i présin rhôyoen' diâlyit; at' nâto: nâ zoe noe ci i mâth, kaky' i mâth sa noûkoe koulhdzônte fieri kyoe toe dilyte yâçtoe, se kiçte fiik môs e mbûtte çiou, kour na vyén noe paçâ noepoer çit edhé oukthûe noe koetoe çpi toe plyâkout. Kûy, si e pâ koetoe kyoe içte fieri i mfr, ougoezoûa edhé e voûri noe krûet toe vâtroesoe, i ndézi noe zyârhmoe toe mâth, i boeri dhé gyélh' poer toe ngroenoe ky' i uudôth, hôkyi edhé tsâplyâtçka, i voûri moe noe tsép kyoe toe vinte kâlyin e parait, se koeyô çpi içte gyûsmoe mboulyoûaroe, gyûsmoe zboulyoûar. Si ouDgrôh fort miroe paçâi edhé hoengri, érdhi kôh' o toe fyétourit, râ toe flyéroe, pô koû e zinte gyoùmi paçânoe ngâ l'rika, se kiçte kâkyoe miy' grôç me véfte !

Atoe nâtoe sikoùndoer thâm' edhé poerpâra, do toe vinoen tri grâ kyoe toe prisnoen ûmoerin e diâlyit. Nâ poer bâft na viynoe atô tri grâ edhé ndénoen ânoes vâtroes. Paçâi, si i pâ koetô, oufriktçoûa çoùmoe pô s boeri çamatâ.

Lyé toe lyém' paçân' e toe zém' grâtoe. Ngâ koetô toe tri grâtoe zoûri e mâdhiya e thôtoe, « kûy diâlyi noûkoe do rhônoe ç.oûm, do vdésinoe çpéyt. » Poerg}"ig}ret e dûta é i thôt toe mâdhesoe, kyoe, « kûy diâlyi do rhônoe çoûmoe vyét, pastây do vdésinoe ngâ i âti. » Thôtoe edhé e tréta, « môy mikéça, tç yânoe koetô lhâfe kyoe thôni? Kûy diâlyi do rhônoe kâky' çonmoe sa do toe vrâsoe koetoe paçânoe kyoe içt koetoû, do t' i màrhin' zabitlhoekonm edhé toe biyoen e iiy poer groûa, » edhé sikoùndoer thôçte e tréta kçoû do toe boehoeç ; ndénoen edhé pâk, pastây ikoen.

Paçâi, si ngyôi koetô lhâfe, oufriktçoûa çoûmoe edhé noûk flyéti fâre atoe nâtoe, pô moendôhoeç kyoe kyûç toe vrâsoe koetoe diàlyin e plyâkout. Si oungrit moengyés i thôt, « o plyâk, edhé oûnoe s kâm foemiyoe, noûk moe nép koetoe diâlyin toent edhé toe pagoûan sa toe koerkôntç? »

I thôt plyâkou, « koû boehet ayô ? néve me zi nâ e pânoe sût' koetoe diâlyin, e ti koerkôn toe na e mârheç? s boehet koûrhoe.»

— « Yô yô, do toe ma âpeç. » thôt paçâi, edhé ndzier ngâ heybét' e tiy tri miyoe grôç, kyoe t'i âpin' plyâkout, po plyâkou noukoe boehoeç kailh. Ndzier tri miy tyéra, se tamin' i paçâit içte poer toe vrâroe diâlyin. Plyâkou, si i pâ gyâçtoe miyoe grôç, ouboe kailh kyoe t i yâpin diâlyin e tiy, po noûk e ipte e çôkiya. Ndzier edhé tri miyoe tyéra, prâpoe noûk ouboe kailh plvâka. Àtoehéroe i thôt plyâkou toe pôkyoes, « môy groûa, néve noûkoe dimoe se do toe na rhônoe diâlyi a po yô, pô lye toe i a âpim parait edhé toe mârhiinoe kâkyoe grôç; zér'-e se noùk poûallioemfâre, pô me gyith koetô, ena e voeçtrôinoe moe mir si ti, lyé t'a mârhin', hér' lier vémi edhé né kyoe t'a çôhimoe, » e me koetô lhâfe e boeri kailh toe çôkyoenoe. Toe mus t'a ngyâtimoe, moûarhoen koeta noentoe miy grôç, i cihân dyépen' kyoe kiçte broenda diâlyin poerpâra kâlyit, pastây zoûn' toe kyâinoe. Ou thôt paçâi, time kyoetoe çihni diâlyin, » edhé si i thâ koetô fyâlyoe ikou.
Mb' oùdhoe pô moendôhoeç, kyûç toe vrâsoe koetoe tçoûnoe, toe ndzirte thikoen é t'i priçte kôkoen i vinte kékj: tç boeri? tek pô çkônte ânoes noe lyoûmi mûri dyépen edhé e hôdhi broenda noe lyoûmoe, edhé ikou, se i vinte kéky kour e ngyônte toe kyârit' e tçoûnit. Thôçte me moendiyet' tiy kyoe oumbdt, pô çpoetôi, se kour e hôdhi broenda toer' troûpi içte mbûtouroe, vétoem kôkoen kicte yâçte, nâft sa mirhte frinioe, edhé vâiti e ndénti moe tsâ çkorhéta âfoer noepûlhi. Noe koetoe pûlh na rouante noe bari Isa dhi, kûy noe kôhoe toe drékoes ndzirte dhitoe ânoes lyoûmit kyoe toe pinoe oûyoe, kour noe dhi oundâ ngâ çôkyoete sâya edhé vâiti tek kûy tçoûni, se i ngyôi zoenoe tek pô kyânte, hâpi toe dû koemboet sâya edhé e voûri sisoenoe noe gôyoe toe tçoûnit kyoe toe piyoe; si piou miroe miroe ikou edhé oubackoûa me côkyoet. Érdhi kôha e toe myélyourit, e pânoe koetoé dhinoe kyoe s kirte kyoûmoeçt, i thânoe bariout, « psé na miély dhitoe mbçéhouroe? noûkoe toe dély ayô kyoe hâ koetoû, pô dô edhé mhçéliour kyoe toe miélyeç dhitoe? » Bariou i vârfoeroe zoûri kyoe toe boerioe bé kyoe s di gjoe, edhé voertét noûkoe dinte. Pastây i thôt i zôt' i dhivet, « rhi koetoû toe pounôntç, se do t' i rouan vétoe sônte dhitoe.» Kûy, si i ndzôri dhitoe ngâ pûlhi kyoe toe koulhôsin, mbroemanét i çpoûri anoes lyoûmit kyoe toe pinoe oûyoe, kour çéh atoe dhinoe k}Toe s kiçte kyoûmoeçt. oundâ ngâ côkyoet' edhé vâiti é hâpi koemboetoe edhé pô i ipte sisoe tçoûnit. Outçoudit, vâiti tek ayô dhia é çéh noe tçoûn moe dyépe, atoehéroe thâ kyoe kiçte hâk bariou edhé e môri tçoûnin noe çpi. Pastây e gyétoen koûyt }'a içte edhé i a dhâ plyâkout kyoe t'a voeçtrôïioe (se noe koetoe fçât rhinte dhé kûy plyâkou), edhé kyoe si toe rhitef t' i a yâpoe prâp atiy kyoe e gyéti. Môs t' a ngyâtimoe, si ourhit tçoûni, e môri plyâkou edhé e çpoûri tek ai kyoe e gyéti. Kûy diâlyi içte çoûm i miroe edhé i oûrtoe sa i çkôi toe toeroe atâ huzmekyâroet kyoe kiçte ai neriou, edhé e kiçte voenoe toe pârin e koetûreve. Poer bâft na vyén parai noe koetoe fçât, se çte mûlhkou i tiy, edhé râ noe koetoe çpi toe koetiy nerfout kyoe Içte diâlyi. Si çkoûan dû a tri dit diâlyi i hûri çoûm noe zoemboer paçàit edhé edônte, se fçte i bodkour edhé i oûrtoe, edhé toe toera toe miratoe i kiçte mi véfte. Noe dit i thôt boùykout tiy poer koetoe diâlyoe, kyoe içte çoûm i oûrtoe. Poergyigyel boûykou e i thôt, » toe dite maslhahâtoen e koetiy, do toe tçoudfteç, » edhé zoûri t' i roefénoe toe toera atô kyoe kiçin gyâitoaroe tek tçoûni. Atoehéroe oufriktçoùa çoûmoe paçâi si ngyôi koetô Ihàfe, se içte ai tçoûni kyoe e hôdhi noe lyoûmoe; pô tç 'moendôhet prâpoe kyoe t'a vrâsoe, çkroûan noe kârtoe poer tek e çôkiya e i thôt kyoe, « koeté iWi kyoe pô toe bie kârtoenoe t'a vrâtç, edhé atoe sahât kyoe do t'a vrfsni toe hidhni çoûmoe tôpa kyoe toe goezôhem edhé oûnoe, edhé si toe çkroûan koeçtoû toe hoentç. » Si e çkroûaiti kàrtoen i thôt boùykout tiy kyoe, « doua noe néri saklhâtçoem kyoe t'a doergôn tek zona ime. » I thôt boûykou, « zotoeria yôte e di fort miroe kyoe oûnoe s kâm tyâtoer moe toe miroe si atoe diâlyinoe.»
— « Edhé oûnoe atoe doua, » thôt paçâi, « lvé toe mârhoe kâlyin tim edhé toe viùoe t'i âp kârtoenoe. »
Môri kârtoen tçoûni, i hipi kâlyit edhé ounis poer noe çpi toe paçâit. Noe oûdhoe na e môri ouria poer oûyoe, gyéti atyé âfoer fïoe bourim, dzbriti kâlyit, piou oûyoe edhé ré toe flyéroe noe tçikoe.
Tek pô flyinte na vyén noe Arâp edhé i môri kârtoen ngâ gyiri edlié i a çkroûaiti ndrûçe kyoe, « kûy iïeri kyoe pô toe vyén atû t'i boentç çoûmoe ndér edhé noe ziafét toe math, pastây t' i yâpeç edhé tçoùpoen toenoe poer groûa; atoe sahât kya do t' ou vini kourôroen, toe hidhni çoûmoe tôpa kyoe toe ngyôïl edhé toe goezôhem.» Si e çkroûaiti kârtoen Arâpi koeçtoû, e palyôsi sikoùndoer e kiçte palyôsour paçâi edhé e voulyôsi, pastây i a voûri prâpoe noe gyi. Si flyéti ncé tçik diâlyi oungrit edhé s dinte fâre atoe kyoe gyâiti, pô ounis noe poûnoe toe tin, vâiti noe çpi toe
paçâit e i dhâ kârtoen paçésoes. Me toe koendoûar kârtoen koeyô i
boeri çoûmoe ndér, noe ziafét toe math, pastây i dhâ tçoûpoen e sây poer groûa, zoûnoe e pô hidhnin tôpa.
Paçâi kyoe içte no." fçât, si ngyônte tôpat, moendônte se e vrânoe koetoe diàlyin edhé thôçte me veft' e tia, « ndaçti s kâm frik ngà ai, » pô si çkoûan kâkyoe dit, ounis poer toe vâitour noe çpi toe tiy. Oufriktçoùa çoûmoe si e pâ koetoe diâlyin , çoûm tépoer koûr môri véçt kyoe kiçte mârhoe toe biyoen e tiy poer groûa.

Prâpoe vinte noe tncènt e tia kyoe t'a priçte, pô s dinte kyûç. Noe dit i thôt noe kovâtçi kyoe, « nésoer do toedoergôn noe diâlyoe kyoe toe koerkôfioe fioe plyâtçkoe, ti t'i thoûatç kyoe: prit sa t' a boen, edhé mérh ngâ dâlye tçekânoe e mâth edhé t' i bieç n'a dû a tri héroe noe kôkoet nér sa t' a vrâtç, pastây pré-i kôkoen, lyidh-e moe noe çami; koùr do toe doergôn tyâtoer diâlyoe poer toe koerkoûaroe atoe kyoe toe porosita oûnoe, ti t'i yâpeç koetoe kôkoen. »
Me toe thoenoe koetô fyâlyoe kovâtçit oukthûe noe çpi toe tiy. Mbroemanét thriti toe dhoendoerin edhé i thôt, « nésoer toe ngriheç çoûmoe çpéyt edhé toe véç tek filhân kovâtçi edhé t'i koerkôntç noe gyoe kyoe e porosita. »
— « Vête, » oupoergyiti, ikou pastây edhé vâiti toe flyéroe. Si ougdhi oungrit toe vinte tek kovâtçi; i tliâ e çôkiya kyoe, « içt çoûm çpéyt, pô hyér' é flyi. » Paçâi, si oungrit ngâ gyoûmi, thrét diâlyin e tia, é e pûet noe kyôft se vâiti i dhoendoeri te kovâtçi. Thôt, « lyé toe vête t'a pues, » edhé vâiti noe konâk toetiy. E zgyôiti edhé e pûeti se vâiti te kovâtçi.
— « Yô, i thôt, naçti do toe vête. » Thâ me véften e tia i bir' i paeâit kyoe, « toe prés koetoe nér sa toe ngrihet edhé toe lyâhet, moe mir vête oûn edhé e mârh, » edhé vâiti. Kovâtçi nga-dâlye e mérh tçekânoe e mâth edhé e vrâou, i préou kôkoen edhé e lyidlii moe noe çami. Pas hoe tçik érdhi i dhoendoeri kyoe toe mârhoe atoe kyoe e kiçte porositour paçâi, ndzôri çaminoe edhé i a dhâ ; e môri kûy edhé e çpoûri tek paçâi. Si e pâ kyoe içte i ngyâlh oufriktçoûa çoûmoe prâp, ouhelymoûa moe tépoer kour liâpi çaminoe edhé pâ kôkoen e toe birit tiy, pô noûkoe thâ gyoe-kâfçoe. Pastây porositi seizin kyoe, « koûr toe zihen koûaytoe nâtoen, môs toe vétç t'i pouçôntç, pô toe véyoe im-dhoendoer t'i pouçôfioe edhé ti toe yéç pas déroes edhé t'i bieç noe kôkoe me topoûz n' a dû a tri héroe t'a vrâtç. »
— « Tçkâ. » Nâtoen si zoûn' toe zihen koûaytoe, thriti toe dhoendoerin paçâi kvoe t'i pouçônoe, pô koetoe noûk e lyinte e çôkiya ; pas pâk kôhoe oupouçoûan vétoem koûaytoe, thâ moe moendiye toetiy paçâi kyoe naçti ouvra, oungrit vétoem ngâ toe çtroûarat edhé vâiti nga-dâlye nga-dâlye broenda noe katoûa.
Seizi e koupoetôi se içte i dhoendoeri, i râ me topoûz noe kôkoet
edhé e vrâou. I môri i dhoendoer' i tiy zabitlhoekoun edhé ouboe ai paçâ noe koemboe toe tiy, koeçtoû dôlhi fyâlya e groûas trétoe, kyoe thâ atoe-héroe kour oulyint kyoe do toe mirhte zabitlhoekoun e paçâit.

— Prâlhoeza na oumbaroûa, ai çkôi miroe, néve do toe çkôimoe moe çoûmoe mir' ngâ ai.

[Kreksi]

=Prraleza e te tre velezervet edhe te tri motravet=


Içte dhé noûk içte, için tri voelhézoer, kiçin tré môtra, i martoûan atô edhé i dhân' néroen te dielhi, héroen tek hoenoeza edhé tyâtoeroen tek yoûga. Si çkôi kékyoe kôhoe kyoe kiçin martoûaroe koetô atà, thon me véften e tûre kyoe, « toe vémi t'i çôhimoe kytiç yânoe ngâ çoendéti, » edhé si tliân koetù ouboen hazoer, moûarhoen toe ngroenoe poer oûdhoes edhé ounisoen.

Tek po étsin i zoûri nâta moe fioe foûçoe âfoer noe mâlyi, ndéfioeu moe toe voent, ndzoûaroen boùkoen edhé ndézoen dritoe. Si mbaroûan ngâ boûka, gyoûaya soe ngroeni, thé i mâdhi atùreve kyoe, « bini edhé flyini yoû, edhé oi'inoe do toe rhi kyoe t'ou rouan yoûve, se môs na vyén uàiïoe na vyéth dhé na vrét. » Rânoe é flyétnoe toe dû voelhoezérit e vôgoely, kay pô i rouante.

Na çéh noe koutçédroe dritoen edhé po i vinte dréyt, pô me toe pâroe edhé nérs atyé ougoezoûa çoûmoe edhé i ouhôth koetiy kyoe t'a hante.

Kûy i râ me karabina edhé e vrâou, ndzôri pastây edhé kôrdhoen , i préou kôkoen edhé e voûri noe trâstoe, môri dhé koutçédroen edhé e hôdhi moe noe hendék kyoe mus t'a çihin voelliézoerit ; pastây, si ndéni noe tçlk, skyôi koetâ é ounisoen noe poûnoe toe tûre.

Nûtoen e dûtoe ouérhoen moe noe tyâtoer vcènt; si ndezoen dritoen edhé hoengroen, flyétoen dû, i méstii rouante, edhé kûy, si edhé i mâdhi, vrâou hoe koutçedjoe atoe nâtoe.

Nâtoen e trétoe thâ i vôgoely kyoe, « flyini yoû, se do toe rouan oûnoe. » Koetâ i thân kyoe, « flyi ti, se yé i vôgoely, toe roûanoe néri ngâ néve toe dû, » pô noûkoe dônte tflyinte edhé pô rouante koetâ. I vyén dhé koetiy noe koutçédroe kyoe t'a liante, pô si i vôgoely kyoe içte noûke goditi miroe, pastây ndzôri kôrdhoen kyoe t'a vrist, pô moe toe ngôrdhouroe kthéou biçtin edhé i çoûaiti dritoen koutçédra. Thôt kûy pastây me véft' e tîa kyoe t'a ndiste, pô s kiçte me tçoe. Çéh pastây moe noe mâ3-oe mâlyi noe zyârhmoe toe vôgoely edhe ounis poer atyé. Noe oûdh gyéti noenoen e nâtoesoe, i thôt kyoe, « koû vête? » Poergyigyet kyoe, « vête toe gdhin. » I thôt kyoe, « prit-oe-m' sa toe ndés dritoen. »

— « Toe prés, » i thôt. Kûy noûk e mbesônte, pastây e lyidhi kyoe môs toe gdhinte. Si ouafoeroûa te zyârhmi, pâ kj-oe içte sipoer noe kazân çoûm i mâth me dumboedhyét véç.
E ngriti kûy atoe edhé ndézi dritoen. Nâ poer bâft na vinoe haydoûtoet kyoe kiçin atoe kazân. I thônoe koetiy k}oe, « tsilyi yé? »

I thâ kûy kyoe, « yâm uidhoetâr, pô m' ouçoûa drita edhé érdha koetoû kyoe t'a ndés. » I thon koetâ kyoe, « kyûç moûnde edhe e n'rite koetoé kazân? néve yéini dumboedhyét nérs edhé koûr doû. t'a hékyim ngâ zyârhnii zémi toe toeroe ngâ noe véç edhé me z e ngrénioe. »

— « Moûa noûkoe moe oudoûk kâkyoe i roendoe, » thôt, edhé e ngriti prâpoe; I thon koetâ pastây kyoe, « ti do toe yéç çoûmoe trim, ti yé poer toe vyédhouroe mbrétin, » edhé onnisoen toe trémboedhyét kyoe toe vidhùoen mbrétinoe, boenoe noe vrûmoe noe moûr edhé hùnoe broenda toe vidhin koûayt e mbrétit, kûy ndéni yâçt. Si hûn' broenda pô moendôhoeç edhé thôçte, « oûnoe nér raoe koetoe vcérsoe kyoe yâm naçti s kâm vyédhour as noe plyâtçkoe toe vôgoely ; do t'i vrâs koetâ èdhé do toe ikin oûnoe. »

Ou thriti atûre kyoe, « dilyni çpéyt, se na traytoûanoe.» Zoûn é po dilyin ngâ vrûmoe, kiîy ou priste krûeret ner sa i priçi toe toeroe, ngoûlyi dhé tliikoen noe mes t' obôrit mbrétit, ndézi edhé dritoen, zgyidhi moemoen e nâtoes, skyôi edhé toe voelhézoerit, pastây ounisoen.

Toe lyém' atâ e toe zém mbrétinoe kyoe, koûr ouskyoûa edhé pâ atâ toe vrâroet edhé thîkoen ngoûlyour noe mes t'obôrit, outçoudit, pastây porositi kyoe toe boenoen hân noe mes toe çoûm oûdhoerave edhé çdoneri kyoe toe çkônoe atyé toe kthéhet noe koetoe hân toe hâyoe e toe flyéroe edhé mos toe pagoûan lare, pô toe roeï n' toe toera toe miratoe edhé toe lyigatoe kyoe kâ boeroe.

Si i porositi koeçtoû i boenoe.

Çkoûanoe çoûinoe fiers noepoer hân, hoengroen edhé flyétoen pa pagoûaroe para. Poer bâft na çkoûan edhé koetâ toe tré voelhézoer edhé oukthûen noe hân. Si flyétoen edhé oimgritoen, ndzierin para poer toe pagoûaroe handjînoe. Ou thôt ai kyoe. « koetoû iieri noûkoe pagoûan, pô gyân toe roefénoe toe mirât edhé toe lyigat e } rétoes tiy. » Roeféou i mâdhi toe toera atô kyoe kiçte boeroe edhé koutçédroen kyoe kîçte vrâroe; koeçtoû edhé i dûiti. Noe foûnt edhé i tréti zoûri toe thôçte toe toera atô kyoe kîçte boeroe ; moe toe mbaroûar roeféou edhé koutçédroen edhé haydoûtoet kyoe kiçte vrâroe koûr dônoen toe vîdhin mbrénoe.
E môri pastây handjiou koetoe edhé i thôt kyoe, « tû toe dô mbréti. » Voelhézoerit toe tyéroe ikoen edhé noûkoe dimoe tç ouboen', pô koetoe e môri mbréti si ngyôi toe toera atô kyoe kiçte boeroe, e martôi me toe biyoen e tiy edhé e voûri toe dûîtoen pas véftiyes tiy.

Atô dit toe martésoes kiçin adét kyoe toe lyoetçônoen çoum nérs
ngâ toe hékourat. Noe mes toe atûre nérzoevet îçte iioe gyûsmoe
hékour edhé gyûsmoe neri. Si lyoetçoûan çoûmoe nérs ngâ hékourat' edhé koetoe e mbâitoen lyidhour, zouri pô kyânte. Dhoendoerit mbrétit i érdhi kéky, i boeri çoûmoe ridjâ mbrétit kyoe t'a lyoetçônte, pô mbréti e kiçte lyidhour poer ûmoer; prâpoe i boeri ridjâ i dhoendoeri, pastây e lyoetçôi ngâ kékourat'. Atyé âfoer oundéth edhé e biy e mbrétit, oukôth kûy fieriou edliéepiou, pastây ouboe i padoûkour. Mbréli ouhelymoûa çoûmoe poer toe gyâitourit edhé ndzôri, thikoen kyoe e vriste dhoendoerin e tiy, po kûy i thôtoe kyoe, « moûndem t'a gyên edhé t'a bie prâpoe koetôu, pô toe moe boentç noe par koepoûtsoe péy hékouri edhé noe çkôp toe hékourtoe (se do gyezdiste çoûmoe fier sa t'a gyénte), toe zotôhem kyoe poer noe mot toe vin koetôu me toet-biyoe, » edhé ounis si i boeri toe toera atô.

Atoe nâtoe vâiti tek e môtr'e tfy kyoe e kiçte martôuar me dielhin, i râ déroes edhé érdhi e môtra, pûetikyoe, « tçilyiiçtoe?»
Oupoergyiti e i thâ kyoe, « yâm âktç neri, » i hâpi déroen si e pâ kyoe içte i voelhai i sây edhé ougoezoûa çoûmoe.
Pas noe tçik na én edhé dielhi ; koeyô ngâ t'rîka se mos e hante dielhi toe voelhâne sây, e çtûri moe noe ârkoe. Si hûri dielhi pûeti toe çôkyen kyoe, « me tçoe do toe hâ boûkoen sût? » Poergyigyet kyoe, « me tçoe toe ndôdhet. »
— « Moûa moe bie éra miç. »
— « Y, i thôt, s kâ mi: » Oungrit kyoe toe voeçtrôhoe koû içte miçi (toe gyénte miçinoe), atoe-héroe e çôkiya, « moe mir moe hâ moûa si tim-voelhû kyoe érdhi naçti noe tçik poerpâra téye. »
— « Ndzir-e, se noûk e hâ. » E ndzôri ; si pâ toe kounâtin e tiy, ougoezoûa dielhi me toe çôkyen.

I pûet i kounâti, noe kyôft se e dinoe koû rhi noe gyûsmoe neri, gyûsmoe hékour ?
I thânoe kyoe, « noûkoe dimoe gyd, pô toe véç é toe pûetç hoenoen. »

Mos toe ngyâtemi, nâtoen tyâtoer vâiti tek e môtra e dûtoe kyoe
e kîç martoûaroe me hoenoen, pô si edhé koetâ s dinoen gyoe, vâiti edhé tek e tréta k}-oe kiçte yoûgoen.

E pûet kyoe, noe kyôft se di noegyûsmoe hékour gyûsmoe neri? Poergyigyet kyoe, « oûnoe noûkoe di gyoe-kâfçoe, pô ti mérh koetoe oûdhoen e sipoerme nésoer pa gdhiroe edhé atyé moe âktç voent do gyéntç noe faykôre, kyoe ayô içt kâkyoe e mâdhe sa noûkoe nioûnt toe flyoutourôiioe, pô ti toe véç prâpa kadâly kadâly, t'a zéç péy kôke e t'i thoûaç kyoe, « do toe vrâs noe kyôft se môs moe roefén gyûsmoe nerinoe edhé gyûsmoe hékourin, » pastây si toe thôt ayô koû gyéndet e tçoe toe bo'.'iit»: hâyde koetoû. » Si ougdhi vâiti edhé zoûri faykôren, i thôt ayô pastây kyoe, « oûn e di koû içto', pô gyân toe moe bcéntç hazoer kâkyoe ôkoe miç, pâ edhé toe moe prête sa toe moe rliihet krâhou se yâm plyâkoe.»

E priti kûy nér sa i ourhit krâhou, boeri hazoer çoûmoe miç kyoe toe kônte koetoe noe oûdhoe tek pô ngyiteçin. sp atyé tek do vinoen içte noe mâly çoûnioe i lyârt, sa as ùoe neri noûk moùnte toe hipteedhé e, kyoûanoen tyàtoer duniâ, kyoe nd'atoe na rhinte ai gyûsmoe neri gyûsmoe hékour me toe biyoen e mbrétit. Noe foûnt i hipi kûy faykôres, môri edhé miçtoe poerpâra, oungrit faykôriya ndhé pô flyoutourônte.

Moe toe ngyétourit i ipte ngâ noe tsôpoe miç, nyér sa ouafoeroùan, pô poer bâft i oumbaroûa miçi, e s kiçte me tçoe t'a kônte faykôrenoe. I thôt koeyô kyoe, « doua miç. »
— « Noûkoe kâm, oumbaroûa. » I thôt prâpoe, « yâ toe moe nâpec miç, yâ yô do toe héth pôçt. » Kûy s dinte te toe boente, préou noe tsôpoe ngâ tyâtoera edhé i a dhâ, pastây si koerkôi prâpoe, préou ngâ kôfçoet edhé i a dhâ. Si oungyitoen sipoer edhé zbriti faykôresoe, pâ.ayô kyoe içte toer' gyâk, i vôlhi atô tsôpa kyoe kiçte ngroenoe edhé ouçoeroûa. Diâlyi vâiti moe tsâ sarûye kyoe için atû âfoer tek zbriti, i râ pôrtoes edhé dôlhi e çôkiy' e tiy, e biy' e mbrétit. Koeyô posa e pâ e nôhou atoe ktçâst, ngé goezimi thâ, « ti yé boûrhi im ! kyûç érdhe koetôu sipoer? koûçtoe proûri? » Zoûn edhé i roeféou kûy toe toera toe voûaitourat e tiy.

Mi koetô lhâfe érdhi dhé ai gyûsmoe fieriou edhé gyûsmoe hékouri, koeyô ngâ frika e mbçéhou toe çôkyoen lyârt noe tavân.
Hûri kûy, pûeti kyoe, me tçoe do toe hâm' boûkoen?
— « Me tçoe na oundôth. »
— « Moûa moe bie éra miç, » poer bâft pâ ngâ noe vrûmoe atoe noe tavân, hipi sipoer edhé i piou gyâkoun, môri pastây lyekoûroen e koetiy edhé kôstkat edhé i hôdhi yâçt çpis tiy.
Na e çéh faykôriya, e nohou edhé thâ, « kûy içt ai diâlyi kyoe proûra oûn koetoû, pô lye toe çtrin toe mârh kyoûmoeçt dalhandûce edhé t'a ngyâlh, » noûkoe moenôi, ounis edhé vâiti moe dû mâlye kyoe hâpeçin edhé mbûlheçin (noe mes toe koetûreve gyéndeç kyoûmoeçt dalhandûce), hûri broenda, mboûci skyépin edhé oukthué, i a voûri noe gôyoe diâlyit edhé e ngyâlhi. Oungrit kûy, vâiti prâp tek e çôkiya edhé e porositi kyoe toe boehet e soemoûr.
pastây t'i thôt atiy gyûsmoe neriout e gyûsmoe hékourit kyoe, « néve kémi kâkyoe kôhoe kyoe pô çkôimoe bâçkoe, nânoe héroe noûk moe doeftWe kyoelioû mbâhet foukyiayôte. Moûa m' ouaferoûa vdékiya edhé mos ké frik ngâ oûnoe.

— Atoe-héroe d( toe roefénoe koû e kâ foukyinoe. » Si i thâ koetô ikou edhé oumbçéh se môs e gyénte prâp ai edhé e liante. Ousoemoûr e biy e mbrétit, pastây e pûeti poer foukyi toe tia. I thâ kyoe, « e kâm noe fçésoet.»
Si ikou kûy mi toe nésme e dôgyi fçésoen, pô noûk i oupriç foukyia.
Prâp ousoemoûr edhé e pûeti kyoe t'i roefénoe foukyinoe.

Atoehéroe i thâ kyoe, « foukyia ime i;i moe ncê dérh kyoe çl moe
âktç mâlv: ai kâ Boe dhoemb toe ergyént, broenda ké boe lyépour, lyépouri ké noe bârkout tiy tré poelhoûmba, atyé mhâhet foukyia ime. » Tuk me thu'-n koetô ikou edhé véiti noe poûmoe toe tij Delhi koeyô edhé thriti toe çôkyin edhé i thâ toe toera atô kyoe Dgyôi. Yâiti dfâlyi n' atoe mâlv, gyéti ûoe bari me tsâ dhoen, e pûeti koû gyéndet noe dérh koetoû çoûm i mâth?

— I thâ kyoe. « môs thrit fort., se na ngyôn edhé vyén na hâ. » Kûy zoûri toe thrés' raoe fort fier sa e ngyôi dérhi edhé érdhi t'a hâyoe, pô s moûnte dot t'a vinte poerpâra, se kûy kiçte thik.

Tek pô zi'çin thôt dérhi, « soukoûr toe kiçnam ncê rcézoe koelykâze k)-oe toe préh dhoemoet'.. pastây toe moe çihfie. » Thôt edhé diâlyi kyoe. « soukoûr toe kiçnam noe koulyâtç toe sitour, tsâ piçky toe tiganisour edhe fioe plyôskoe véroe, toe moe çihne edhé ti pastây.»
Me vrâp ai bariou proûri atô kyoe thâ diâlyi edhé i a dhâ.

Si hoengroen toe dû, dérhi koelykazoen edhé kûy koulyâtçin e sitour edhé piçkytoe e tiganisour , zoûnoe prâp toe ha'çin fier sa e moûndi dérhin diâlyi, pastây e voeçtrôi ngâ dhoemoet', pâ ncé toe ergyéntoe, pas koesâye tçâou, gyéti broenda noé lyépour, tçâou dhé koetoé, broenda i gyeti tré poe hoûmba.
Toe vimoe naçti te gyûsmoe neriou é gyûsmoe hékouri, kyoe kûy po sa ouvra derhi ousoemoûr, si e tçâou (diâlyi) edhé gyéti lyépourin ousoemoûr moe keky kâkyoe sa noûk moûnte toe ngriheç.
Pastây diâlyi atâ poe hoûmba kyoe gyéti dû i préou, noe e mbâiti edhé vâiti noe çtrât toe gyûsmoe neriout é gyûsmoe hekourit, kûy posa e pâ, boeri kyoe toe ngrihet, pô noûkoe moûnte dot, ahéroe diâlyi théri poelhoûmbin kyoe mbânte noe dôr, pastây vdik) ai. Môri diâlyi toe çôkyoen, hipoen noe krâha toe faykôres, zbritoen pôçt edhé oukthûen te mbreti, kyoe kûy, posa i pâ, ougoezoûa çoûmoe edhé bcêri ziafétoe toe mboedhéfi.


Foûnd' i prâlhoesoe.

[Kreksi]

Gjuha shqipe në shekullin XIX-të nga Alebrt Dozon
=Xh motrat xheloze=

Qé njè mbrét, na kiç tri çùpa. Pas vdékijes' këtij hipën në tâktë një tjétër, edhé ky vë tellâll që, atë nâtë që hipi në tâktë, që të môs të gjéndet' ndoneri me dritë. Si thëriti tellâlli na bënet' teptill (maskuar) mbréti edhé déll vétë. Si gjesdisi andéj këtéj na vjén dhé në çtëpi të çùpavet mbrétit. Me të hâsurë dëgjôn që llafôseçin iera me jâtërnë(njera me tjetren), é thâ m'e mâdhja që. « Sikùr të më mérrte mùa mbréti grùa, do t'i bëne në sixhadé qëtë rrinë gjith'asqéri(ushtria) edhé të tepërônë.» :
Edhé atâ rairë edhé néve mnc mirë, môs iç...

E mésmja thôtë që, « të më mérlite mùa grùa mbréti do t'i bëne në çadëre që të mbullônet' i tërë asqéri edhé të tepërônë.

M'e vôgëlla thôtë që,« të më mârrë mùa, do t'i bëne në diâlë é në çùpë me yll në bâllë, edhé me hënëzë n.i' krahërùar. » Me të digjùar këtô, të nésermen' na i thërret që të tria edhé na i mérr grâ. M'e mâdhja, pas fjâllës' që kiç thënë na bën sixhadénë, edhé rri në "të gjithë asqéri, edhé tepërôn dhé në côpë. Edhé e dyta prâpë bën çadërénë, edhé mbullônet' gjithë asqéri.
Pas ca kôhë u mbârs edhé e vôgëlla edhé na i vjén kôha që të pillte. Në ditë kur'do të pillte ajô, mbréti kiç dâllë (s na qé aty). Me të ârdhur' pyet, ç pôlli? Nai thônë môtrat' e tjéra që, « këllyç mâce këllyç mi. » Me të digjùar' këtô na porosit që t'a vinin' atë në çkâllë(stalle!), që kuçdô që të rynte t'ë mbytej.

Edhé môtrat' atë diâlin' që pôlli m'e vôgëla bâçkë me çùpën', na i mbyllin' më në kaséllë(kaçile/kanister/shporte) edhé i dërgôinë me një kopile më një stréhë llurni. Në dit' na fryn një érë e kéqe edhé na héth kaséllën' më të përtéjme.
M'ânë të'téjme qé një mullin që rrinte në plâk me një plâkë. Këtë kaséllën' me të pârë plâka e mérr é e cpie në mullin. Hâpin' kaséllën' edhé shônë diâllin' edhé çùpën' me yll në bâllë edhé me hënëzë në krahërùar; me një çudi të mâdhe i nxierin' nga kasélla, edhé me atë që kiçin' i uçqéinë.

Pas pâk na vdés plâka ; s ndçénti(kaloi) çùmë kôhë edhé na i vjén vdékija dhé plâkut, po në sahât të vdékijes i thërét diâlit e i thôtë që, « ùnë, o bir, të rëfénj që më âkëç(filan) çpéllë kâm një fré, po këtë çpéllë pa mbùçur' dyzét dit' môs t'a hâpç, në dô që të bënjë fréri ç’të dùaç. »
Diâli, si mbùçi dyzét dit', vête në atë çpéllë edhé me të hâpur' na gjén frénë.
Posâ që e môri në dôrë frénë i thôtë që, « dua dy kùaj, » edhé atë çast na bënen' dy kùaj, u hipin' që të dy edhé vénë me në frymë në vënt të babâit tyre. Këtù na zùri ky diâli një kafené, edhé çùpa na rrinte më një çtëpi.

Në këtë kafené, si qé m'e mirë, na vâte mbréti, edhé me të ryrë shé këtë diâlin' me yll në bâllë. Nga bukuri' e atij na mbodhiset'mbréti të vinte në çtëpi më tépër nga zakôni. Vête në çtëpi edhé e pyesin', psé o mbodhis? Thôtë që kiç hâsur' në kafené nje diâlë, që qé kâqë i bùkur' që s kiç bërë vaki, edhé m'e çuditeshme qé një ylli që kiç në bâllë. Me të digjùar' këtô môtrat' (që e kiçin' hédhur' në stréhë)kupëtùanë që aj ëçtë diâl'i môtrësë tyre. Hellmônen'me fùnt edhé atë çast mejtônen qyç të gjénin' ndônjë trôpo që të vdiste diâli.
Ç bëinë? na dërgôinë një plâkë iule môtra atij diâlit, edhé i thôtë ajô plâka asâj që, « vëllâi yt s të dò ty, se ay të tërë ditën' rri në kafené edhé çëfrén edhé të lë vétëm; po në qôftë që të dô, t'i thùaç që të të sjellë nga e bùkur' e dhéut një lùle, që të lôç edhé ti me 'të. Mbrëmavet kthénet' vëllâi në çtëpi edhé shé môtrën'të sihisur'.(trishtuar)
E pyet,pse është kâqë sihisur'?

I thôtë që, « kù mos të jém? mùa më llë mbylltur', edhé ti andéj këtéj më gjesdis, po në më dô mùa, hik nde e bùkur' e dhéut të më mârrç një llùlle që të gëzônem edhé ùnë si ti. » Ky i thôtë që, « môs ki qedér kur më ké mùa, » edhé atë çast mérr frérin' edhé i bënet' një kâl, pùn' e mâdhe, i hipën kâlit, edhé tek écënte na i dél pëpâra një kuçédrë. Me të pârë i thôtë kuçédra krë, « më vjén kéq të të hâ, prandâj të dhurônj jétënë tënde. » Edhé diâlli e pyet që, « ngâ të vête nde e bùkur' e dhéut? »

Kuçédra i thôtë që, « o bir, ùnë s di, po hik nde môtra ime e mésme. » Çkôn çkôn ky diâli edhé vête nde môtr' e mésme. Këjô i dél përpâra me niet që t'a haute, po me të pârë e llâ nga bukuria që kiç edhé i thâ që, « kù vête? » Edhé ky trëgôn edhé i thôtë që, « se a di ùdhënë e tëbùkursë dhéut? » Po edhé këjô e dërgôn nde môtr' e mâdhe. I dérdhet' që t'a hiante, po prâpë edhé këjô, nga bukuria i érdhi kéq edhé e llâ. Pastâj si e pyeti diâli për të bùkurn' e dhéut, i thôtë që, « si të vete nde port' e asâj, të fçiç pôrtënë që të të hâpet' me çami tënde, edhé si të rynç, brënda, do të shoç një asllân edhé një qénq; asllânit t'i héthç tru edhé qéngit bâr. »
Vête dhé ky edhé bën gjith' atô që e porositi kuçédra ; fçiu pôrtën' edhé u hâp, i hôdhi asllânit tru edhé qéngit bâr edhé atë çast i lânë ùdhë. Vête dhé kyj edhé mérr lùlen' edhé me të mârrë më një dakiké vête edhé i a çpie môtrësë.

Gu gëzùa môtra edhé zùri të lônte me 'të. Po s çkôn as një ditë edhé të nésërmen' na dërgôinë plâkënë môtrat' edh këjô e pyet që, « a t'a sôlli lùlenë? » edhé këjô, si i thâ çùpa që e sôlli, i thôtë, « mirë mirë jé, môj bijë, po të kéçe dhé çaminë e të bùkursë dhéut, do të jéçe më mirë. »
Këjô me të ârdhur' i vëllâi, na zë edhé qân.
E çé vëllâi edhé e pyet që, ç kiç? Këjô i thôtë që, «sadô të eglendisem me lùle, pa pâturë dhé çaminë e të bùkursë dhéut, nùkë eglendisem si lipset'. » Ky që môs të priçte qéjfin' môtrësë, na i îpën, kâlit, edhé që të môs të zgjâtemi, vête è c mérr edhé kthénet' nde môtra.

Të nésërnen' si vâte diâli në kafené, na pllakôs edhé çtriga plâka, edhé gjéne e pyeti për çami. Pastâj i thôtë që, « llùm ti që ké të tillë vëllâ që çdô të dùaç, t'a siell, po që të çkônç ymër si paçéçë(pasheshë/princeshë), të të mérrte dhé të sônën'e çamisë. » Prâpë nisetë vëllâi për hatër të môtrësë, edhé si vâte nde kuçédr, e mâdhe, i thôtë që, « ti o bir, do të véç atjé, po të mârrte ti zônënë vétë, s ëçtë kâqë kollâj ; po vëçtrô mirë të gjénç unâzën', se në atë e kâ gjithën'çpirtin' esâj. »
Vête prâpë, rûn brënda edhé si çkôi nga aslâni edhé qéngi, vâte më llârk edhé afrônet' në tëndârë të bùkursë dhéut.
Me të qâsur' e gjén atë që fllinte, i vête dhé nga dâlle nga dâlle, i mérr unâzënë. Me të mârrë unâzën' zgjônet edhé pâ véten' që iç lidhurë, se i kiç mârrë unâzënë.
Edhé niset' diâlli bâçkë me atë edhé vénë në çtëpi me në çâst, edhé me të pârë u gëzùa çùmë môtra e tij.

Të nésërmen' vâte prâpë në kafené mbréti edhé më të kthyerë në çtëpi na porosit të bënin' dârkë, si kiç ziafét dialin'gjithë çtëpin' e tij. Môtratë porositin' akçintë(gatuesit/sherbyesit) që
të bëninë gjéllërat' me hélm edhé e bënë.
Edhé diâli, si u érr, na vâte me gjithë të bùkurn' e dhéut që e môri grùa edhé môtrën' e tij, Po diâli me gjithë të çôqen' edhé môtrënë s vùri në gôjë, ndonëse mbréti i thôçte që të hâjë, se e bùkur' e dhéut i kiç thënë që gjéllërat' jânë hélm, po vétëm dy hérë nga oçâfi mbrétit.
Si sôsënë nga bùka, thôtë mbréti të thôçte gjithë kùç nga një përâllë. Si na i érdhi râdha diâllit, trëgôn ç i kiç gjârë ; ahère kupëtôi mbréti që ay diâli qé nga grùaja e vôgëlë, që nga të kallëzùant' e môtravet tjéra e kiç hédhur' në çkâllë, atë çast na i mérr që të dy môtratë edhé na i bëni kâtër mijë côpëra, edhé na e mérr prâpë grùa, edhé këtê diâlinë na e vë në kémbë të tij.

U mpllâk edhé u traçigùa.

p.s:Permirsuar nga Jarigas

[Kreksi]

Moskua dhe Toskua


Ishin dy vëllézër që ishin hajdùtë (kusârë), kishinë edhé një môtrë. Këtâ kishin shùmë kohë që kërkôninë të gjénin në shôk si véten' e tjre edhé që t'i jépinë môtrënë e tyre grùa. Pas ca vjét tek çâpinë ditën gjétnë në njeri edhé i thônë : « Kù vête ? do të të mârrimë shôk edhé do të të jâpimë môtrënë tônë grùa, se néve kémi shùmë kôhë që kërkôimë një shôk, » edhé aj i thâ : « vinj, po jù ç’ini? » « hajdùtë jémi, » i thânë atâ, « ilakin(?) të bënemi shôkë, » i dhânë dhé môtrënë grùa.

Në ditë vânë, se i môri mâlli, Môskoua edhé Tôskoua te môtra e tyre, po bùrri asâj që kish vârur pastërmâ në tavân, nùkë ish atjé kur érdhë vëllézërit të shôqesë, kish vatour në mulin. Atjé në shtëpi i thôtë Môskoua môtrësë :« môtra ime e dâshur, nëm një pikë ùjë, » edhé ajô vâte edhé i sôlli bucélënë që të pijë ùjë, edhé ay pijn.

Pastâj i thâ Môskoua Tôskësë : « dô dhé ti ùjë, në të môri etja? » « Nëm dhé mùa të pi, » edhé ay i dhâ bucéljënë edhé piu ùjë.

I thâ Môskoua Tôskësë: « e pé pastërmânë? »
—« E pâshë.»
—« E pé? »
— « E pâshë. »
— « E pé? »
— « E pâshë. »

Pastâj atâ ikënë.

Ahère érdhi bùrri edhé i thôtë të shôqesë : « Erdhi njeri? »
— « Më érdhë vëllézërit, se i kish mârrë mâlli. »

I thôtë :
« Të kërkùanë gjë-kâfshë? »
— « Më kërkùan, » i thâ, si vdikv e ljâ atë « ùjë. »
— « U dhé? »
— « U dhâshë. »
— « Pinë të dy? »
— « Pinë edhé thânë bâshkë të dy : e pé?
— E pâshë. »
— « Edhé gjë-kâfshë tjétër? »
— « Nùkë fôljë gjë-kâfshë. » Rânë të fljininë.

Érdhi nâtën Môskoua edhé Tôskoua, edhé Môskoua u bë si mâce edhé thriti “miaù”, edhé Tôskoua ryri brënda.

Bùrri asaj i digjôi mâcenë, pyeti grùanë, kù është pastërmâja? Edhé ajô i thâ, në tavân. Tôskoua, si digjôi që ay bùrri thâ atë fjâlë, hipi në tavân edhé môri pastërmânë, edhé iknë. Vâte ay të shohë pastërmânë, po nùk e gjéti. I ndôqi edhé dôlli përpâra Môskës që kish mârrë pastërmânë, se Tôskoua ish lôdhur, edhé i thâ : « Ném-a mùa pastërmânë, o vëllà, se u lôdhe, » edhé ay i a dhâ qymqë e pandéu si vëllânë, e môri ay edhé iku. Tôskoua u pôq me Môskonë edhé i thâ: « kù e ké pastërmânë, o vëllà? »

—« Ùnë t'a dhâshë, » i thâ Môskoua, « harôve që érdhe edhé më kërkôve pastërmânë edhé ùnë t'a dhâshë? »
— « S më dhé gjë-kâfshë, » i thâ Tôskoua. Pastâj kupëtôi Tôskoua q'e môri bùrri edhé i thâ Môskësë : « rri aty ti, të vête ùnë të ja mârr pastërmânë. » Nxitôn edhé vête në shtëpi t'atij pa ârdhurë akôma ay bùrri, edhé u bë si grùa; érdhi pastâj bùrri, edhé i dhâ pastërmânë atij, se i ju dùk si grùaja e tij. E môri pastërmânë Tôskoua edhé shkôi.
E gjéti Môskën edhé ndënjtnë të pjékinë pastërmânë. Ay bùrri, si psôi që u bë si grùa Tôskoua edhé ia dhâ atij pastërmânë edhé e môri, ç të bën? Vâte më në lis të djégurë, edhé si pâ atà që piqninë pastërmânë, u ngjye i tërë edhé u bë Arâp, vâte atjé tek piqninë pastërmânë edhé ndënjti karshi edhé nxirte dhëmbëtë jâshtë. Tôskoua që piqte pastermânë, si e pâ këtë, i ju dùk si lùvgat edhé u trëmb edhé zgjôi Môskënë që fljinte.
Si e pâ dhé Môskoua, u trëmbnë të dy edhé iknë pa pastërmâ.

E môri ay bùrri edhé e shpùri në shtëpi. I thâ shôqesë: « të vétç edhé të thùatç vëllézërvet të vinë për dârkë. »
Vâte ajô edhé u thâ: « U kémi shùmë rixhâ të vini për dârkë, » edhé këtà érdhë. Zùnë të hànin pastërmânë, po nùkë mùndnin t'a présinë me dhëmbë, se ish e pa-pjékur.

I thônë atij bùrrit : « Oré ti na vùre mish të pa-pjékur? »
Edhé ay u thâ : « Kyj mishi është pastërmâja që piqit jù në nâtëzë, edhé ùnë si u a môra jùve, e vùra si e kishit pjékur jù. » Edhé i thânë këtâ : « po ti jéshe që na trëmbe? »

— « Ùnë jéshe, hâjde bënemi ortâkë, » edhé u bën !

p.sermirsuar nga Jarigas

[Kreksi]

Lubia dhe e bukura e dheut

Na ish një hérë një vllâh shumë i pâtur, na kish shumë stàne; andéj shkôi një mbrét edhé ai e priti me sa mùntej. Vllâhu na kish të shoqenë me bârrë edhé atë nâtë q'ish mbréti na pôlli një diâlë. Mbréti thâ babâit diâlit, t'a psônë(mësojë) shumë gjùra (gjùhëra), i dhâ një kryq edhé i thâ, « kùr të bënetë diâli pesëmbëdhjétë vjéç, t'i âpç kryqënë edhé t'i thùash të vinë n'âksh kasabâ të më gjejë, » pastâj iku. Vllâhu bëri si i thâ mbréti.

Si psôi diâli shumë gjùra edhé érdhi në pesëmbëdhjétë vjéç, i dhâ babai kryqënë. Me të mârrë diâli dhiavâsi gramatitë(lexoi shkrimet) që kish për-sipër, edhé thôshnë: Ùnë jâm mbréti që të pagëzôva, é të më gjésh n'âkç vënt.
— Si e dhiavâsi i thâ babâit që, « kshu kshu më shkrùan një mbrét edhé do të vête,» edhé babâi e nisi me një shôk. Në mes të ùdhësë diâlinë e môri uria edhé zbriti në në prrùa, tek ish një burim që të hânte bùkë. Posa që hëngri, shoku qëndrôi më një vënt të lârtë me një gùr në dôrë edhé i thâ diâlit, « xhvish rrôbatë që ké é nëm-i mùa e ti vish të mitë edhé bë-më bé, që nùkë do të më kallëzôsh tek neri, » edhé ai i thâ, « në vdéksha edhé u ngjâllsha prâpë, atë-hérë do të kallëzôj. »

Shoku hipi kâlit, si ndrùanë rôbatë edhé vânë te mbréti. Si pâ mbréti kryqënë, kupëtôi se ish ai diâli që kish pakëzùar, e môri préj dore edhé e hipi sipër ; diâli mbéti përpôsh edhé kuvëndônte me çdô njeri çdô gjùhë.

Shoku bëri të sëmùrn', vàte mbréti é e pyeti ç kâ?
Ai i thà që, « jàm kéq. »
— « ç dô të të bëjmë? » thâ mbréti.
— « Dua një lâkërë ngâ atô që ruan Lubia(Bisha/perbindeshi/kuçedra). »
— Edhé mbréti i thâ, « vânë vânë kâqë të tjérë mbrétëre më të mbëdhénj ngâ ùnë, e s mùntnë të mirrninë.»

I sëmùri i thâ, « thùaj diâlit që është përpôsh të vénë, edhé në môs dâshtë frikô-e. » Mbréti i thâ diâlit, « të véç dô môs dô m' âkç vënt e të bieç në lâkërë. » Shôk' e diàlït bënte të sëmùrinë, se dinte që, posa të vinte diâli për lâkërë, nùkë do të kthénej prâpë.

Diâli qânte nât' e dit' é s dinte se ç të bënte.

Në nâtë pâ në gjùmë një plak edhé i thâ, « diâlë, môs qa, pô mérr dyzét bârrë miâltë é dyzèt bârrë qùmështë edhé hik n’atë vënt në mes të ditës', se atë-hérë lubia vjén rrôtull é nùkë gjéndetë prânë folésë.» Ahère diâli kërkôi ngâ mbréti atô q' i kish thënë plaku edhé u nis të vinte tek ai vëndi. Mb' ùdhë pôqi plaknë që kish pârë në gjùmë edhé i thâ; « vâfsh me shëndét, o diâlë, pô me të vâtë fshi vërënë që to të gjésh, edhé miâltënë edhé qùmështinë t'i trazôsh me bâltë edhé të fshiesh(fshihesh) më një vënt. Lubia posa që të vinjë, do të hânjë gjysmën; pastâj do të dâlë përpâra vërësë dhé do të thôtë, « kùsh më bëri këtë të mirë, le të dâlë jâshtë t' a shôh ; » edhé ti , i thâ plaku, posa që të thôtë ashtù, dél edhé thùaj që; « ùnë jâm. » Ajô ahère do të thôtë: « ç të mirë dô të të bëj për të mirënë që më bëre?» ti thùaj që, « dua një lâkërë ; » ajô, për në do të thôtë : mérr sa të dùash. Ti të zgjéthç tri më të mbëdhâtë edhé t' i hâç vétë se jânë shumë të mira për shëndét, edhé kùr të kthénesh, shkô ngâ méje të t'âp një për të sëmùrinë.» Diâli bëri si i thâ plaku.

Mbâra me kindi (me të kthyer' të ditës') érdhi lubia edhé ngâ të tùndurit' e bishtit dëgjônej për së lârgu. Me të vâtë hëngri gjysmënë edhé dôlli é fôli, « ai që më bëri këtë të mirë, të dâlë jâshtë. » Me të dëgjùarë diâli dôlli é thâ që, « ùn' jâm, » edhé u bënë të gjitha atô që i kish thënë plaku. Si u njôhnë mirë, i thâ lubia diâlit që, « kurdô që të dùash, të shkôsh pa frikë » (ajô ùdhë shpinte në shtëpi të bùkursë dhéut). Si môri lâkërat' diâli u kthye edhé mb' ùdhë pôqi plaknë edhé i dhâ lâkrënë q' i kish thénë. Si e môri u kthye te mbréti edhé i dhâ lâkrënë.

I sëmùri posa që e hëngri, u shërùa.

Pas câ dit bêri prâpë të sëmùrinë.

E pyeti mbréti, « ç dô të të bëj?

Ai thâ, « dua të bùkurënë e dhéut, dërgô diâlinë prâpë. »
Mbréti i thâ, « kânë vâtë kâqë mbrétëre é s' ukthûenë prâpë.» Ahère i thâ i sëmùri t'a trëmbinë diâlinë që të véjë.

Diâli qântej n' atë dit é s dinte ç të bënte.

Prâpë i u dùk plaku në gjùmë edhé i thâ, « môs qâ, po kërkô ngâ mbréti në mijë shtjérra, kâtër désh, në qint bârrë grùrë, në qint bârrë miâltë, dhjét fshésë; posa që të arrish të thérç shtjérratë edhé të gjéndeç atjé në mes të ditës, se atë-hérë gërcillatë(egersirat) ikën' ; vétëmë asllânëtë(luanet) rrinë në dérë. Atjé jânë dy dyer, njérënë e rùainë dy ngâ asllânët, atâ që jânë më dérë të mbrémëshme rrinë të dy të tjérët, shtjérratë t'i héç (héthç) shkâbavet, grùrëtë t'a héç atjé tek jânë milingônat, miâltënë atjé tek jânë blétëtë, edhé posa që të arriç në pôrtë të héç kâtër déshtë asllânëvet, atë-hérë ryrë pa frikë brënda edhé fshi mùret', se pa fshirë gremisenë é të vrâsënë; si të arriç te dér' e ôdësë t'a fshiç edhé atë. Si të hânë pastâj do të thônë të gjithë, ç të mirë dô të të béimë për të mirën' që na bëre ?
— Ti të kërkôsh ngâ asllânëtë një qime, ngâ blétëtë é ngâ milingônatë edhé ngâ shkâbatë ngâ një péndë. » Diâli bëri si i thâ plaku.

Me të ngrënë fôlë të gjithë, « dél jâshtë, të të shômë ty që na bëre këtë të mirë.»

Diâli dôlli edhé i dhânë nië qime edhé tri péndë edhé i thânë, « kurdô që të na dùash, diq qimen' a péndënë, edhé néve të vimë. » Pastâj diâli, si môri qîmetë edhé péndëtë, duke fshirë ryri brënda n' ôdë të bùkursë dhéut. Pas câ érdhi e bùkur' e dhéut në mes njëmbëdhjétë çupave edhé thôtë diâlit, « ç njeri jé ti? ç kërkôn këtù? »

— Ai thôtë, « njeri jâm, nùkë më shé? ârçë(erdha) të të mârr ti. » Ajô qéshi edhé i thâ, « érdhë kâqë të tjérë é s mùntnë të më mirrnin'. » Dél jâshtë, flét asllânëvet é u thôtë, « psé lâtë këtë njeri të rynë brënda? »
— Atâ thânë, « ti na hédhe mish të qélburë edhé atë ngâ një çikë, ky na hôdhi ngâ një dâsh për shôk. » Ahère fôli shkâbavet é u thâ që, « psé lâtë këtë neri që të rynë brënda?»

Atô thânë, « ti s na hédhe fâre për të ngrënë, é ky na hôdhi ngâ një qénq. » Ahère fôli blétëvet edhé melingônavet é i pyeti, psé l'ânë të rynjë bênda atë diâlinë? Blétëtë thânë, « ti na hédhe ngâ në çikë pitâr të thâtë, é kyj na hôdhi miâltë; » edhé melingônat' i thânë, « ti na hédhe pâk thrime ngâ bùkë të mykurë, edhé ai na dhâ grùrë. » Pastâj pyeti dyertë edhé mùret', psé e lânë të shkônte, » atâ thânë që, « ti s na fshive kùrrë, é ky na pastrôi.»

Aère thâ diâlit e bùkur' e dhéut, « të vëmë tré bâste, pâ pastâj n'i kërdhéç, të më mârrç. »
— « Vëmë, » i thâ diâli.
— « Bâll' i bâstit : do të mbléth një tôk grùrë, élp, bâltë, grùrë, e t'i ndâsh, më një nâtë. » Edhé ai i thâ, « i ndâj. »
—« Bâst' i dytë : të véç të mârrç në dy mâle që hâpenë é mbyllenë, ùjë të pa-vdékur. »
— « Vête, » i thâ diâli.
—«Bâst' i trétë: ùnë do të fshihem në mes të njëmbëdhjétë

çupave, do të mbulônemi me një çarçâf edhé në më gjéte, aère të më mârrç, »
— « Mir', » i thâ diâli.

Në të pârën' e bâstevet dôgji péndënë që kishnë dhënë melingônat' ; me të djégurë, melingônat' i érdhë përpâra.

Diâli u thâ, « mùntni të qerôni një tôk ngâ grùrë, élp, grùrë edhé bâltë, t'i vini véç é véç për një nâtë? » Atô thânë që mùndinë, aère diâli râ për të fléturë, un gré shumë mëngjés, e gjéti tôknë të qerùarë é të vënurë véç é véç. Si pâ ashtù, râ é fléti prâpë. Me të ngriturë e bùkura e dhéut vâte t'a zgjônte. Ai i thâ, « lë-më të flé, se jâm pa gjùmë gjithë nâtë. » Ahère ajô vâte prâpë te diâli é i thâ, « më mùnde një në bâst, pô të shômë të tjérët'.» Diâli për bâst të dytë dôgji péndënë e shkâbavet edhé atô érdhë.

Aère u thâ, « dua të vémi të mârrëmë ùjë të pa-vdékur ngâ të dy mâletë që hâpen' é mbyllen', pô të ndôdhemi atjé në mes të ditësë, se ahère mbéten' të hâpëtë për gjismë sahâti.» Mérr një lâgen, edhé vénë. Me t' afrùarë e mùarrë shkâbat' më krâ', e fùtnë brënda, mbùshi lâgenë edhé u kthyenë prâpë t' e bùkura e dhéut. Ditën' tjâtër dôgji péndënë q i kishnë dhënë blétëtë, me të djégurë érdhë të gjitha, e dhé i pyeti, « qysh do të bëj të njôj (njoh) se cila është e bùkur' e dhéut atjé tek do të jétë në mes të nëmbëdhjétë çupave tjéra? » M'e mâdhja i thâ, « atjé tek do të mbulônenë, ùnë do të rri mi çarçâf më sipër kôkësë aséj, ti të zësh atë é të môs t'a lëshôç, se pastâje s e gjéj dôt as ùnë. » Posa që dùallë atô të mbulùara edhé hedheçin vâllë, diâli zùri atê q' ish bléta edhé s e linte të ikënte. Më në fùnt e môri ajô diâlinë për bùrrë.

U nisnë, vânë te mbréti edhé e dhâ(mbréti) tek i sëmùri, é ndënji prâpë bâshkë me hysmeqârëtë.

Ditën tjâtërë i sëmùri thâ mbrétit, të vrâsënë diâlinë.

Mbréti s désh, aère atjé tek flinte diâli më vâpë, vâte é e théri vétë. E bùkur' e dhéut kupëtôi, mbriti vétë përpôsh, pûeti kù e théri, një husmeqâr që e duante shumë diâlinë, i dëftôi. Atë-hérë e môri sipër nd'ôdë të sâj, i hâpi gôjënë edhé i hôdhi ùjë të pa-vdékurë edhé diâli u ngjâll.

Me të ngjâllturë dëftôi mbrétit të dréjtënë edhé i thâ të gjitha atô që kish pësùar mb'ùdhë ngâ ai. Aère mbréti dôlli jâshtë kasabâsë tek ishnë kâtër pémë âfër njéra pas jétëre, ùnji dégatë edhé e lidhi këmb' é dùar, pastâje i lëshôi edhé u çâ më kâtër.

Pas câ kôhë u nis diâli të vinte të shihte babânë edhé mëmënë, pa ikur dhâ shoqesë mbrétit një fustân q' i kish mârrë të bùkursë dhéut, edhé i thâ, « sakën se ia ép pa ârdhurë ùnë. » Në ditë tek hidheshinë vâllë, e bùkur' e dhéut nùkë duante të hédhë, kërkônte t' i ipninë fustânë.

Aère vânë gjithë çupatë te mbretërésha e i bëninë rixhà t'i a jâpë, ajô s duante. M'e vôgëla ngâ çupat'e sâj ia môri fshéura. Ajô posa që e vùri, u thâ, « mbéti më shëndét, kùr të vinë bùrri t'i thùani që, pa grisur tri pâlë këpùcë të hékurta nùkë më gjén. » Si u kthye diâli ngâ shtëpia, i thânë llâfetë që kish thënë shoq'e tij.

Aère bléu tri pârë këpùcë të hékurta edhé unis edhé e kërkônte. Atjé tek i grisi qëndrôi, bëri në hân edhé sa shkôninë hânin' é pininë pa pagùar gjë. I pyete vétëmë ç kishnë pârë ùdhësë. Një ngâ atâ i thâ, « atjé tek vinë m urrukullis bucéla më një prrùa, vâita t'a mârr, atjé pâshë dymbëdhjétë çupa që lâheshinë më një péllk. »
Aère e môri atë njerinë diâli t' i dëftônte vëndë.
Atjé tek lâheshinë atô, môri fustânë fshéura edhé e dôgji në zjârr që kishin' bërë atô për të lâiturë rôbatë.

E bukur e dhéut, s'i u dôq fustâni s mùnti t' ikënte edhé u kthyenë bâshkë te mbréti, se gjithë fuqi e sâj ish në fustân.

P.S. Eshte shume interesant perdorimi i togut "Mbâra me kindi" (me të kthyer' të ditës'), qe per mua eshte hera e pare qe has dhe do te isha shume i interesuar ne rrenjen dhe kuptimin ftillor(origjinal) te tij!! Nese ka ndonje "toske" qe mund te sjelle ndihmesen e tij ne kete rast, do t'ia dija per nder!

nga Jarigas