Diskriminimi etnik nė Maqedoni po vazhdon
04/12/2012
Dr. FATMIR HASANI
Njė sentencė tingėllon shumė bukur: Tė gjithė personat janė tė barabartė para ligjit dhe kanė tė drejtė pa asnjė diskriminim tė mbrohen nė mėnyrė tė barabartė nga ligji. Ligji duhet tė ndalojė ēdo diskriminim dhe tė garantojė pėr tė gjithė personat mbrojtje tė barabartė dhe efektive kundėr diskriminimit nė ēfarėdo baze si: race, ngjyre, gjinie, gjuhe, feje, mendimi politik, tė origjinės kombėtare ose sociale, tė pronės, apo rrethanave tė tjera". Pastaj, radhiten fjalėt tjera se: "Tė drejtat dhe liritė e parashikuara (...) duhet ti gėzojnė pa diskriminim tė gjithė... Dhe, kėto Rregulla kundėr diskriminimit janė tė regjistruara pothuajse nė tė gjitha dokumentet pėr tė drejtat e njeriut (kushtetutėn, ligjin dhe aktet ndėrkombėtare).
Nė kontekstin e nevojės sonė pėr ta arritur kėtė qėllim, pra, pėr ndalimin e diskriminimit nė tė gjitha sferat e jetės, nė Maqedoni, nuk janė krijuar mekanizma pėr njė mbrojtje efikase nga diskriminimi, veēanėrisht ajo qė ndodh nė praktikė, si nga institucionet e qeverisjes, gjyqėsori, etj., ėshtė shqetėsuese, pasi qė ēdo ditė ballafaqohemi me veprime diskriminuese, ku viktimat e diskriminimit janė shqiptarėt. Diskriminimi ėshtė i shumėllojshėm, por zakonisht godet nė kėto terma: pabarazi nė trajtim dhe diferencim nė baza nacionale.
Gjuha e urrejtjes pėrshkruan aktin se sa janė tė diskriminuar shqiptarėt nė institucionet publike dhe jopublike. Megjithatė, edhe pse shpesh mund tė dėgjohet nė diskursin publik se nuk ka pabarazi, duke u munduar qė trajtimi i pabarabartė tė arsyetohet me pėrfaqėsimin politik tė shqiptarėve, megjithatė diskriminimi ėshtė i pranishėm gjithkund.
Ėshtė e njohur se diskriminimi mund tė marrė forma tė ndryshme, ndonjėherė ėshtė i fshehur, qė manifestohet si njė shkelje nė njė shumėllojshmėri tė ligjit apo autoriteteve tė tjera dhe shpesh diskriminimi etnik ėshtė objekt i interpretimeve tė ndryshme apo edhe tė kundėrta nga ana e gjykatave dhe organeve tė tjera shtetėrore, etj.
E fillojmė nga dallimi qė ėshtė reflektuar zakonisht nė kufizimin, pėrjashtimin ose preferencėn, pėr shembull, nėse pronari i njė pishine publike (nė kėtė rast shteti), nuk lejon shqiptarėt pėr tė hyrė nė pishinė pasi u pengon gjuha e folur shqipe. Kjo ka ndodhur nė Shkup, nė vazhdimėsi, por sidomos pas luftės sė vitit 2001 nė Maqedoni.
Kufizimi ekziston edhe kur njė pėrfaqėsues i shtetit, ose autoritet lokal (ministri, kryetari i bashkisė, etj), nė ministri, nė qeverisje lokale, etj.), i punėsojnė dhe vendosin nė pozita mė tė larta vetėm personat qė janė tė pėrkatėsisė maqedonase, pavarėsisht kualifikimeve. Kjo, zakonisht ndodh nė dikasterin e Ministrisė sė Punėve tė Brendshme, Mbrojtjes, Financave dhe Punėve tė Jashtme. Diskriminimi pėr shkak tė origjinės kombėtare, si dhe ēdo rrethanė tjetėr ka pėr qėllim apo efekt rrezikimin e ushtrimit nė mėnyrė tė barabartė tė tė drejtave dhe lirive nė tė gjitha sferat e jetės publike.
Edhe pse ndalimi i diskriminimit vlen pėr tė gjitha organet publike, si dhe pėr tė gjithė personat fizikė ose juridikė, nė tė dy sektorėt - publik dhe privat, nė tė gjitha sferat, veēanėrisht nė punėsim, arsimim, trajnim, strehim, kujdes shėndetėsor, mbrojtje sociale, nė kryerjen e aktiviteteve ekonomike dhe shėrbimet publike, kjo gjė nuk respektohet.
Diskriminimi nė Maqedoni pėrbėn njė dallim, apo trajtim tė pabarabartė ndaj shqiptarėve qė vjen nga institucionet publike (shtetėrore) nė rend tė parė, pastaj edhe nga sektori privat. Kur ne pėrkujtojmė organet publike se kanė obligim pėr tė respektuar parimin e barazisė dhe natyrėn e detyrave qė kanė si tė adresuar nė detyrime, ata bėhen edhe mė agresivė dhe nė kėtė rast ndėshkimet ndaj shqiptarėve janė edhe mė tė rrepta dhe mė me pasoja.
Tė gjithė janė tė detyruar tė respektojnė parimin e barazisė etnike. Askush nuk ka tė drejtė tė ushtrojė diskriminim. Kėshtu, bartėsit e detyrimit ligjor duhet qė tė pėrmbahen nga ushtrimi i diskriminimit etnik ndaj shqiptarėve. Shqiptarėt janė tė diskriminuar gjithkund: nė tė gjitha bizneset, organizatat, institucionet, agjencitė qeveritare dhe autoritetet tjera publike. Ndalimi i diskriminimit nuk vlen njėlloj pėr tė gjithė. Shqiptarėt ballafaqohen me gjuhėn e urrejtjes edhe nė median maqedonase, shpesh tė subvencionuar nga shteti. Pėr shembull, redaktorėt dhe gazetarėt botojnė artikuj nė tė cilat pėrfshihet urrejtja ndaj shqiptarėve. Shqiptarėt fyhen nga mesazhet ose simbolet me pėrmbajtje diskriminuese nėpėr hapėsirat publike, apo demolimi i varrezave, etj.
Lirisht mund tė them se nė Maqedoni janė evidente dy forma themelore tė diskriminimit: i drejtpėrdrejtė (direkt) dhe ai indirekt. Diskriminimi i drejtpėrdrejtė ka tė bėjė me shkeljen formale tė parimit tė barazisė, si diskriminim i qėllimshėm qė shkel tė drejtėn e trajtimit tė barabartė dhe ku viktima tė diskriminimit janė shqiptarėt. Nė rastet e shumta ekstreme, qėllimi i kėtij diskriminimi tė drejtpėrdrejtė apo i segregacionit ėshtė moslejimi i shqiptarėve qė ti gėzojnė tiparet pozitive si shoqėri e barabartė nė shtetin multietnik. Natyra e kėtij diskriminimi pėrbėhet nga njė veprim i dukshėm i institucioneve, tė cilat nuk e fshehin aktin e tyre diskriminues tė procedurės. Pėrkundrazi, ato shpesh do tė mbrojnė publikisht aktin e dallimit nė mes tė individėve tė pėrkatėsive tė ndryshme etnike, duke pėrmendur nevojėn pėr tė mbrojtur qytetarėt e pėrkatėsisė etnike maqedonase si njė e drejtė e tyre "legjitime" nė pėrputhje me interesat mė tė larta" tė kauzės kombėtare maqedonase. Mjedisi ynė i jetesės ėshtė i mbushur me shembuj tė kėtij lloji tė trajtimit diskriminues tė shqiptarėve. Trajtimet antiligjore tė policisė maqedonase, tė cilėt haptazi shprehin mos durimin etnik, justifikohen me gjoja mosrespektimin e rendit dhe ligjit e deri tek akuzat pėr gjoja veprimtari terroriste. Kėtu, mjafton te pėrmendim rastin e Sopotit, Monstra etj., ku pas kurrfarė provash ligjore shqiptaret ishin viktima te njė brutaliteti policor.
Nuk janė tė pakta edhe format indirekte (tė tėrthorta) tė diskriminimit tė shqiptarėve, tė cilat manifestohen nė mėnyra tė ndryshme. Shpesh, nė dukje janė neutrale dhe nė praktikėn e institucioneve ku bartės tė funksionit janė maqedonasit zbatohen "fshehurazi", duke pamundėsuar njerėzit pėr ti shijuar disa tė drejta.
Si shembull i njė forme indirekte pėrmes tė ashtuquajturave kritere neutrale mund tė jetė fakti qė lidhet me pėrparimin e oficerėve tė policisė nė shėrbim dhe nė armatėn maqedonase. Prandaj, lufta kundėr diskriminimit me mjete juridike presupozon, mbi tė gjitha, konceptin e saktė tė formave dhe rasteve tė diskriminimit. Pra, ndalimi i diskriminimit duhet tė pėrfshijė futjen e koncepteve tė reja nė sistemin juridik.
http://lajmpress.com/opinion/16924.html
Krijoni Kontakt