Prezantim i Teuhidit
Pėrsa i pėrket Teuhidit, atėherė dije Vėlla dhe Motėr Muslimane se Selefi jonė e ka ndarė nė tri kategori; secila duke qenė e varur nė tjetrėn duke mos qenė Imani i robit i plotė derisa tė gjitha prej kėtyre tė pėrvetėsohen:
Teuhid ur-Rububije, Teuhid ul-Uluhije, Teihid ul-Esma ue-Sifat
Teuhid ur-Rububije
Kjo ėshtė: Pranimi dhe besimi i fortė se Allahu i Lartėsuar ėshtė i vetmi qė
- Krijon,
- Posedon dhe
- Rregullon/drejton Krijimin.
Ai nuk ka ortak nė ndonjėrėn prej kėtyre akteve dhe ato janė konfirmuar vetėm pėr Tė.
Ju po ashtu duhet ta dini se pabesimtarėt nė kohėn e tė dėrguarit (sallallahu alejhi ue selam) i kanė pranuar tė gjitha kėto, por kjo nuk i futi ata nė Islam. I dėrguari (sallallahu alejhi ue selam) luftoi kundėr tyre.
"Thuaj (O Muhamed): Kush ju furnizon nga qielli dhe Toka? Apo kush e posedon dėgjimin dhe tė pamėt? Dhe kush e nxjerr tė gjallin nga i vdekuri dhe tė vdekurin nga i gjalli? Dhe kush rregullon ēėshtjet? Ata do tė thonė: Allahu. Thuaj: A sdo ti frikoheni atėherė dėnimit tė Allahut (pėr atė se i pėrshkruani ortak Allahut nė adhurim)" [Junus 10:31]
dhe po ashtu thėnia:
"Thuaj: Kujt i takon toka me tėrė atė ēka gjindet nė tė? Nėse e dini! Ata do tė thonė: Allahut. Thuaj: a sdo tė pėrkujtoni pra? Thuaj: Zoti i shtatė qiejve dhe Zoti i Fronit madhėshtor? Ata do tė thonė: Allahu. Thuaj: A sdo ti frikoheni pra atėherė Allahut? Thuaj: Nė duart e kujt ėshtė sundimi i ēdo gjėje. Dhe Ai mbron derisa kundėr Tij nuk ka mbrojtės, nėse e dini? Ata do tė thonė: (E tėrė kjo i takon) Allahut. Thuaj: Si pra atėherė devijoni nga e Vėrteta?" [Muminun 23:84-89]
Teuhid ul-Uluhije
Kjo ėshtė: Unifikimi i tė gjitha veprave tė robėve, siē ėshtė Lutja, betimi dhe ofrimi i sakrificės (kurbani), Shpresa, Frika, Synimi, Pendimi dhe tė gjitha aktet tjera tė adhurimit tė zemrės, gjuhės apo gjymtyrėve, vetėm pėr Allahun e Lartėsuar. Mu pėr kėtė kategori qe paraqitur kundėrshtimi nė kohėrat e lashta dhe nė ato moderne, nė mes tė dėrguarve dhe komuniteteve tė tyre.
Dėshmia gjindet nė fjalėt e Allahut:
"Dhe Zoti juaj thotė: Mė thirrni Mua, Unė do tė pėrgjigjem (nė lutjet tuaja). Vėrtet! Ata tė cilėt e pėrēmojnė adhurimin Tim, me siguri do tė hyjnė tė nėnēmuar nė Zjarr." [Gafir 40:60]
Teuhid ul-Esma ues-Sifat
Kjo ėshtė: Besimi i fortė nė ēdo gjė qė gjindet nė Librin e Allahut dhe qė ėshtė transmetuar nė Sunetin Autentik nė lidhje me Emrat dhe Atributet e Allahut me tė cilat Allahu e ka pėrshkruar Veten apo me tė cilat i dėrguari (sallallahu alejhi ue selam) e ka pėrshkruar Atė duke i afirmuar ato me tė kuptuarit e Shoqėruesve (radiallahu anhum), pa e mohuar ndonjė prej tyre me Tekjif (duke hulumtuar nė modalitetin e tyre), apo Temthil dhe Teshbih (duke ia gjasuar ato atyre tė krijimit), Teuil (duke i interpretuar ato nė mėnyrė qė nuk pėrkon me Librin e Allahut, Sunetin autentik dhe tė kuptuarit e Selefit), ose Tetil (mohimi apo kundėrshtimi i domethėnies qė ėshtė dėshmuar me burimet e lartpėrmendura).
Kjo po ashtu pėrfshin besimin se asgjė nuk i gjason Atij dhe Ai ėshtė Dėgjuesi, Shikuesi.
Allahu i Lartėsuar thotė:
"Thuaj: Ai ėshtė Allahu, i Vetmi. Ai ėshtė Samed (Zoti Vetėmjaftueshėm pėr tė Cilin kanė nevojė tė gjitha krijesat. Ai as nuk han as nuk pin) Ai nuk lind, e as qė ėshtė i lindur. Dhe askush sėshtė i barabartė me Tė."[Ihlas 112]
Dhe Ai po ashtu thotė:
"Dhe Allahut i takojnė Emrat mė tė mirė, pra thirreni Atė me ta. Dhe largohuni nga ata tė cilėt i pėrgėnjeshtrojnė apo mohojnė Emrat e Tij. Ata do tė shpėrblehen (me dėnim) pėr atė qė bėnin." [Araf 7:180]
Dhe Ai po ashtu ka thėnė:
"Askush sėshtė sikur Ai dhe Ai ėshtė Dėgjuesi, Shikuesi". [Shura 42:11]
--------------------------------------------------------------------------------
Shėnime:
Rububije: Term qė tregon sundimin absolut dhe mbretėrinė e Allahut mbi qiejt dhe Tokėn, dhe ēfarėdo qė ka nė mes tyre. Folja rabbe (dhe emri Rabb i pėrkthyer si Zot) ėshtė i derivuar nga kjo, qė do tė thotė: tė kultivohen, tė realizohen, tė krijohen dhe bashkohen tė gjitha elementet e domosdoshme pėr ekzistencė dhe mirėqenie tė ndonjė gjėje ose dikujt. Kjo i ka tri aspekte:
- KHALK (Kreativiteti): Allahu pa ndihmėn e askujt bėn ēdo gjė prej asgjėje
- MULK (Posedimi): Vetėm Allahu ėshtė pronar i ēdo gjėje
- AMR (Administrim): Vetėm Allahu kontrollon dhe drejton ēdo gjė qė Ai krijon dhe posedon.
Disa nga dėshmitė pėr kėtė janė:
"Ai (Allahu) e ka krijimin dhe e Tij ėshtė komanda/drejtimi. I bekuar qoftė Allahu, Rabb i Botrave". [Araf 7:54]
Allahu ėshtė Rabb-i juaj. Ai posedon ēdo gjė dhe ata tė cilėt i thirrni krahas Tij nuk posedojnė as njė fije tė hurmės [Fatir 35:13]
Ibn el-Kajjim shpjegon se disa Emra tė Allahut janė tė lidhur pėr Rububijetin e Tij dhe janė mė specifikė se Emri er-Rab. Pėr shembull: er-Rezak (Furnizuesi), el-Muhji (Ai qė jep jetė). Ngjashėm, janė disa vepra tė caktuara tė cilat janė tė lidhura me Rububijetin e Tij dhe janė mė specifike se emri er-Rabb. Pėr shembull: zbritja e shiut, ndarja e farės, dhėnia e nderit dikujt, pėrulja e dikujt, udhėzimi apo humbja e dikujt etj. (el-Medarixh)
Uluhije: Term qė tregon se Allahu ėshtė i Vetmi tė cilit duhet ti drejtohen tė gjitha format e adhurimit, qofshin ato vepra tė zemrės (ndjenja), fjalė, thėnie, si dhe vepra tė gjymtyrėve. Fjala ilah ėshtė derivuar prej kėsaj, qė do tė thotė: Diēka qė admirohet, adhurohet d.m.th. njė objekt i adhurimit, pėrulje dhe admirim. Asgjė ska krahas Allahut qė meriton kėtė dhe kjo ėshtė domethėnia e dėshmisė La ilahe illallah (Nuk ka Ilah qė meriton tė adhurohet pėrveē Allahut), tė vėrtetėn dhe sigurinė e sė cilės ēdo i dėrguar erdhi ta vendosė.
Allahu i Lartėsuar thotė:
Ilahu yt ėshtė vetėm njė Ilah [Nehl 16:20]
Dhe vetėm Ai ėshtė Ilah nė Qiej dhe Tokė [Zuhruf 43:84]
Mos i kėrkoni as mos ju lutni ndonjė Ilahu krahas Allahut. Nuk ka Ilah pos Tij [Kasas 28:88]
Krijoni Kontakt