Marrė nga: Zhvillimi Historik i Metodologjive tė el-Ihuan el-Muslimin dhe Ndikimi i Tyre nė Da'uetin Bashkėkohor Selefit
Periudha koloniale dhe ndriēuese e Europės ishte njė kohė e ndėrrimeve sociale, politike, ekonomike e shkencore, dhe lindja e tė ashtuquajturit modernitet. Filozofitė dhe ideologjitė e lidhura [tė Rusos, Engelsit, Marksit, Monteskies, Volterit, Haidegerit, Sartrit e shumė tė tjerėve] qė shoqėruan kėto ndryshime, nė tė vėrtetė shėrbyen si forcė lėvizėse prapa kėtyre transformimeve politike, sociale dhe ekonomike gjithandej Europės. Kjo po ashtu ishte koha e periudhės koloniale nė tė cilėn popujt jo-muslimanė garonin me njėri-tjetrin pėr kontrollin mbi tokat e muslimanėve. Ishte mu nė kėtė periudhė, prej 1800 e mė tej, kur ēkado qė kishte mbetur nga Sheriati Islamik manjanohej ngadalė por sigurt nga jo-muslimanėt dhe zėvendėsohej me ligjet dhe sistemet juridike tė tyre, kur ata hynė nė tokat muslimane.
Duke vrojtuar kėto ndryshime dhe avancime qė bėheshin nga Europa, nga vendet muslimane gjithashtu u shfaqėn njė varg shkrimtarėsh dhe mendimtarėsh, dhe si reagim ndaj kėtij fenomeni filluan predikime socio-politike qė krijuan njė trend shkrimtarėsh, gjatė dy shekujve tė ardhshėm, tė cilėt i shqyrtuan kėto ēėshtje duke formuluar, teorizuar, diskutuar e debatuar ide reformuese, tė cilat shpesh vėrtiteshin rreth ideve dhe koncepteve tė njėjta, apo versioneve tė tyre, qė ishin parashtruar nga filozofėt e shekullit 19, por pėrbrenda konstruktit Islamik. Dallimi i vetėm ishte se filozofėt Europianė hapnin rrugė drejt sekularizimit apo laicizmit, ndėrsa shkrimtarėt Islam pėrpiqeshin qė ta rivendosnin rolin Islam, mirėpo, ata bėnė pėrpjekje nė kėtė duke pėrdorur metodat e njėjta, ato tė intelektualizmit, teorizimit, filozofimit, dhe metodologjitė e tyre reformuese nė tė vėrtetė ishin tė njėjta me ato qė fillimisht u parashtruan nga filozofėt Europianė [demokratike, revolucionare-demokratike, revolucionare tė dhunshme, transformim ideologjik, nxitje e masave, lėvizje tė orientuara kah masat, populliste, moderniste, imponim elitist, shfrytėzimi i niveleve lokale tė njerėzve pėr revolucion, e kėshtu me radhė].
Nė mesin e tyre ishin tė ngjashmit me Rifee Tehteui1 [1801-73], Hajrudin et-Tunisi [1810-99], Xhemel ed-Din el-Afgani [1838-97], Muhamed Abduh2 [1849-1905], Abdurrahman el-Keukibi3 [1849-1903], Rashid Ride [1865-1935], Hasan el-Bena [1904-49], Ali Abd er-Rezak [1888-1966],
--------------------------------------------------------------------------------
1.Tehteui shumėllojshmėrinė politike e konsideronte tė jetė sikurse shumėllojshmėria e cila gjindet nė ideologji dhe jurisprudencė [dmth akide dhe fikh] pėrbrenda Umetit, dhe kėshtu ai fliste pėr lirinė e veprimit politik duke pėrdorur rrugė tė ndryshme, me kusht qė tė jetė zbatuar administrata e duhur dhe drejtėsia.
2.Muhamed Abduh [1849-1905], i cili ishte ithtar i demokracisė parlamentare, mbronte pluralizmin dhe pėrpiqej tė hidhte poshtė pohimin se kjo da ta minonte unitetin e Umetit. Ai argumentonte se popujt Europianė nuk qenė ndarė nga kjo. Shkaku, konkludoi ai, ishte se objektivat e tyre kishin qenė tė njėjta. Ajo qė ndryshonte ishte metoda tė cilėn ata e ndoqėn drejt arritjes sė kėsaj. [nė Pluralizmi Politik nė Mendimin Modern Islamik Arab tė Azam Temimit, njė Ihuani i cili ėshtė nxėnės i Rashid Genushit, njė bidatēi Ihuanit, devijant i humbur].
3.Keukibi ia atribuoi suksesin e popujve Perėndimorė nė kohėrat moderne pėrvetėsimit tė rregullave logjike dhe praktikimit me vend tė tyre. Rregullat e kėtilla, sipas tij, janė bėrė detyrime shoqėrore te kėta popuj tė pėrparuar qė nuk dėmtohen nga ēka na duket tė jetė njė ndarje partiake dhe grupore. Ndarja e kėtillė, nė vlerėsimin e tij, ėshtė vetėm mbi metodat e aplikimit tė rregullave e jo mbi vetė rregullat. [nė Pluralizmi Politik nė Mendimin Modern Islamik Arab tė Azam Timimit, njė Ihuani].
--------------------------------------------------------------------------------
Sejid Kutub [1906-66], Seid Heue, dhe Melik Benebi [1905-73], Ali Sherieti [-1977], Sejid Meududi [1903-79]4, Rashid Genushi, Hasan et-Turabi5, e shumė tė tjerė. Kėto ide reformiste ndryshonin mes modeleve revolucionare tė mendimit, lėvizjeve masive populliste, proceseve demokratike, dhe diskutimeve lidhur me qeverisjen, autoritetin, rolin e shtetit dhe individit dhe ligjin, drejtėsisė sociale dhe ēėshtjeve qė kanė tė bėjnė mė kėtė, dhe kjo rezultoi nė ndėrrime tė mėdha ideologjike nė mendimin politik nė mesin e muslimanėve. Kjo formoi bazėn e tė gjitha lėvizjeve aktiviste tė shekullit 20.
Nė tė vėrtetė, ajo nė ēka ranė kėta njerėz [intelektualėt muslimanė, shkrimtarėt, mendimtarėt, teoriticientėt, reformistėt, tė cilėt ishin larg prej akides Selefite dhe menhexhit Selefit] mund tė krahasohet me atė nė ēka ranė Ehl el-Kelami nė lidhje me Atributet e Allahut dhe Akiden nė pėrgjithėsi. Ata teorizuan, spekuluan dhe u lejuan intelekteve tė tyre qė ti paraprijnė Librit dhe Sunetit nė lidhje me tė folurit e Allahut dhe Atributet e Tija. Kėshtu qė ata futėn akl dhe rai [opinionin] nė rrafshin e akaidit [besimeve], posaēėrisht pasi qenė ndikuar nga filozofitė e Grekėve kah fundi i shekullit tė dytė pas Hixhretit. Ngjashėm, kėta individė nė kohėrat bashkėkohore, nė lidhje me metodologjitė e reformimit dhe rivendosjen e pushtetit dhe autoritetit nė Islam dhe vendet muslimane, nuk ishin nė gjė tjetėr veēse nė filozofi dhe intelektualizėm, dhe ata qenė molepsur nga reagimet e pakontrolluara dhe tė shfrenuara ndaj rrėmujave sociale e politike tė asaj kohe, dhe si rezultat i kėsaj ata hynė nė teorizime, debatime dhe diskutime tė reformave, duke ndjekur modelin dhe metodėn e filozofėve Europianė, duke i dhėnė pėrparėsi intelekteve tė tyre, por duke mos iu kthyer, fundamentalisht, Librit dhe Sunetit nė metodologjinė e Selefit. Kjo i ēoi ata nė bėrjen e gabimeve tė mėdha nė formulimet e tyre teorizuese dhe implementtimin praktik tė tyre tė ēfarėdo ideologjive dhe zgjidhjeve tė cilat i prezantuan. E lere mė faktin se shumica dėrmuese e kėtyre njerėzve sishin nė Sunet dhe nė kredon e metodologjinė e Selefit.
Pra, mu ashtu siē hyrja e njerėzve nė Ilm ul-Kelam tė filozofėve shkaktoi devijim tė madh, ndarje dhe pėrēarje, pėrgjatė disa qindra viteve nė kohėrat e hershme tė Islamit, rreth ēėshtjeve tė akaidit [besimeve] dhe metodologjitė e lidhura me kėtė aspekt, atėherė ngjashėm, kur u paraqitėn kėta tė ashtuquajtur reformistė, shkrimet dhe doktrinat e tė cilėve u shfaqėn nė njė ambient tė pllakosur me teori tė drejtėsisė sociale, qeverisjes, ligjit, kryengritjes, revolucioneve,
--------------------------------------------------------------------------------
4.Lista e emrave ėshtė marrė nga njė letėr e shkruar prej njė Ihuani nga Britania e Madhe i quajtur Azam Temimi, nė njė letėr qė shtjellon Demokracinė nė mendimin politik tė Islamistėve pėrgjatė dy shekujve tė fundit. Dhe filozofitė e disave prej kėtyre individėve [Meududi, el-Afgani, Abduh dhe tė tjerėt] nė kontekstin e ideologjisė sė Sejid Kutbit janė shqyrtuar nga Ahmed Bouzid nė disertacionin e doktoraturės sė tij,Njeriu, Shoqėria dhe Dija nė Predikimin Islamik tė Sejid Kutbit [Prill 1998, Universiteti Shtetėror i Virgjinias].
5.Shejh Mukbil ka thėnė pėr tė Kafir, Murted [nė librin e tij Iskat Kelbe el-Aui], pėr shkak tė thirrjes sė tij nė texhdid [pėrtėritjen] e fesė pėr t'iu pėrshtatur kohėrave moderne, dhe ēėshtje tjera qė arrijnė nivelin e mosbesimit tė madh.
--------------------------------------------------------------------------------
tė drejtave demokratike tė njerėzve, dhe shumė nga incidentet e rėndėsishme gjatė pjesės sė madhe tė historisė Kolonialiste Europiane [1800-1960], ata hynė nė ēėshtjen e reformės, sėrish duke iu drejtuar intelekteve dhe opinioneve tė tyre; dhe ata thirreshin nė Libėr dhe Sunet vetėm sa pėr tė mbėshtetur kėto ide dhe metodologji qė i kishin konceptuar dhe nuk u ktheheshin fundamentalisht, krejtėsisht, Librit dhe Sunetit si pikėnisje, ndryshe nga thirrja e Shejh Muhamed bin Abdul-Uehabit. Rezultati ishte kaosi tė cilin jeni duke e parė sot, hizbizmi i shfrenuar, ekzistenca e shumė metodologjive reformiste, dhe ekzistenca e grupeve dhe partive, secila duke qenė e kėnaqur me atė nė tė cilėn ėshtė si dhe ideologjitė qė kundėrshtojnė Librin dhe Sunetin.
Pra, ju duhet ta dini se ajo qė ndodhi nė kohėrat e mėhershme ishte prishje e akides pėr shkak tė ēoroditjes sė metodave tė pėrdorura nė arritjen e diturisė sė akides [dmth filozofia Greke, akl, rai, dhe idetė doktrinore tė marrura nga pabesimtarėt], dhe ngjashėm ajo qė shihni nė shekullin e fundit ėshtė prishje nė metodat e pėrdorura nė arritjen e diturisė sė metodologjive reformiste, metodologjive tė daues, e kėshtu me radhė. Kėta njerėz dėshironin qė tė kthenin rolin e Islamit nė jetėt e njerėzve dhe nė udhėheqjen e shtetit, por ata qenė ndikuar nga metodat e pabesimtarėve dhe reaksioni i papėrmbajtur drejt dominimit Europian nė arritjen ideologjive dhe zgjidhjeve tė tyre.6
Disa prej ngjarjeve pėrbrenda vendeve muslimane mund tu gjurmohen rrėnjėt e tyre ideologjike deri tek idetė e kėtyre filozofėve.
--------------------------------------------------------------------------------
6.Shėnim me rėndėsi: Nuk ka dallim mes ēėshtjeve tė akides dhe menhexhit, pėrveē nga kėndi se akideja ėshtė besim pėr tė cilin duhet kapur, ndėrsa menhexhi ėshtė mė i pėrgjithshėm dhe ėshtė rrjedhė e sjelljes, metodologji qė zbatohet nė veprat e personit, apo pėrmbledhje e veprave pėrbrenda njė fushe tė caktuar, apo metodologji e posaēme qė pėrvetėsohet nė lidhje me ndonjė fushė tė caktuar tė diturisė. Janė besimet dhe veprat tė cilat pėrbėjnė fundamentet [usul] e Sunetit, dhe kėshtu ne flasim pėr usul [fundamentet] pa bėrė dallim mes akides dhe menhexhit. Janė fundamentet e fesė, fundamentet e Sunetit, disa nga tė cilat janė tė bazuara nė dije, nė tė cilat duhet besuar [kėtyre iu referohet si akaid, besime] dhe disa nga tė cilat janė tė bazuara nė vepėr [kėtyre iu referohet si menahixh, metodologjitė], dhe disa nga tė cilat kanė tė bėjnė me metodologjitė nė fusha tė veēanta tė dijes, siē ėshtė tefsiri, apo fikhu, apo derivimi i akides, e kėshtu me radhė. Ngjashėm, shumė nga aspektet e fesė tė bazuara nė dituri po ashtu kanė metodologji themelore qė iu pėrkasin atyre. Kėshtu qė fundamentet pėrfshijnė dijen, besimet dhe veprėn. Kjo shpalos pavėrtetėsinė e atyre qė pohojnė se janė Selefi nė akide, por bashkėkohorė nė orientim. Qė do tė thotė, se ata mbahen pėr akidenė Selefite, por pėrvetėsojnė, shpikun dhe sajojnė metodologji reformuese nė veprat e tyre. Nė tė vėrtetė, kėto metodologji refomuese kundėrshtojnė Usulin e Sunetit, dhe qė kėtej ata qė janė nė kėto metodologji janė nga gjeneraliteti i bidatēinjėve. Megjithėse nė realitet, ne shohim se shumė nga ata qė janė pėrgjegjės pėr shpikjen apo pėrdorimin e disa ideologjive janė po ashtu larg nga akideja Selefite, duke qenė Eshari, Mutezili, Modernistė, Rafida dhe tjerė pos kėtyre.
--------------------------------------------------------------------------------
- Ndikimet e Kėtyre Ideve nė Lėvizjet Reformiste dhe Revolucionare
Pėr tė bėrė njė sqarim, filozofi Gjerman Martin Haideger [1889-1976] ishte pėrgjegjės pėr parashtrimin e idesė pėr nevojėn e zgjidhjes sė dhunshme revolucionare nė emėr tė popullit, me qėllim qė ata tė ndahen nga zgjedha e robėrisė [Kapitalizmi, Demokracia]. Haideger e pa kėtė tek Nacistėt, e majta socialiste, nė Gjermani, ndonėse kishte individė para tij [Volteri, Ruso] tė cilėt pėrkrahnin ide tė ngjashme. Nė tė vėrtetė, ideologjitė e Rusosė ēuan nė Revolucionin Francez nė shekullin e 19-tė. Kėto ide gjindeshin nė Francė tek Zhan Pol Sartri, i cili ishte pėrkrahės i Stalinizmit dhe i revolucionit nė Kinė. Pastaj kėto ide i barti studenti i Sartrit, Franc Fenon7 nga Algjeria. Fenon besonte se revolucioni i dhunshėm ėshtė e vetmja mėnyrė pėr ti dhėnė fund shtypjes koloniale dhe traumės kulturore nė Botėn e Tretė. Dhuna, argumentonte ai, ėshtė forcė spastruese. Ajo e ēliron njeriun autokton nga kompleksi i inferioritetit dhe nga dėshpėrimi e plogėshtia; ajo e bėn atė tė patrembur dhe e rivendos vetėrespektin e tij.8 Libri i Fenonit Tė Mjerėt e Tokės e botuar mė 1961, u quajt nga botuesi i tij manual pėr revolucionin e zi dhe argumentonte pėr anarki dhe revolucion, si mėnyrė pėr tė larguar pushtetet despotike. Parathėnien e kėtij libri e ka shkruar Zhan Pol Sartr.
Ali Sherieti9 i cili ishte frymėzimi kryesor prapa Revolucionit Iranian [tė udhėhequr nga pagani dhe pabesimtari, Ajetollah Homeini, me pėrkrahje tė plotė nga shėrbimet sekrete Perėndimore] kishte studijuar idetė revolucionare tė Frenc Fenonit gjatė 1960-ave dhe 1970-ave. Mė 1960-tat Sherieti zhvilloi miqėsi personale me Fenonin dhe filloi tė pėrkthejė disa nga punimet e tija. Ai po ashtu ua prezantoi shkrimet e Zhan Pol Sartrit dhe Fenonit rinisė Iraniane10.
--------------------------------------------------------------------------------
7.Fenon, Franc Omer, [1925-1961], revolucionar Afrikan. I lindur nė Martinik, Fenon shėrbeu nė ushtrinė franceze gjatė Luftės sė Dytė Botėrore. Ai ishte drejtor i repartit tė psikijatrisė, Spitali Blide-Xhoinville, Algjeri [1953-56] dhe mė 1954 iu bashkangjit lėvizjes pėr ēlirimin e Algjerisė duke u bėrė redaktor i gazetės sė saj el-Muxhahid nė Tunis mė 1956. Ai u emėrua ambasador nė Gana nga Qeveria e Pėrkohshme mė 1960. Fenon shkroi Lėkura e Zezė, Maskat e Bardha [1952] dhe Tė Mjerėt e Tokės [1961, me parathėnie nga JP Sartr], Viti i Pestė i Revolucionit Algjerian [1959], dhe Pour la revolution africaine [1964].
8. Marrė nga njė rishqyrtim i shkurtėr i mendimit tė Fenonit.
9. Mendimtar, filozof, ideolog revolucionar Iranian.
10. E gjithė kjo ėshtė marrė nga fjalėt e vetė Sherietit, tė cilat mund tė gjinden nė faqet e internetit tė dedikuara atij. Botimet e tija gjithashtu janė nė dispozicion nė gjuhėn Angleze. Sherieti u vra mė 1977.
Riēard Drejfus, duke shkruar mbi Revolucionin Iranian [nė Peng i Homeinit, f.106-108 botuar nga New Benjamin Franklin House, Nju Jork 1980] shkruan,
Lajmi po ashtu i mbėrriti profesor Ali Sherietit qė ta intesifikojė aktivitetin e tij. Mė shumė se ēdo kush tjetėr, Sherieti ishte drita udhėzuese prapa studentėve dhe intelektualėve Iranian, tė cilėt shkaktuan revolucionin e Vėllezėrve Muslimanė. Aftėsia e posaēme e Sherietit ishte mundėsia e tij pėr tė pėrpunuar doktrinat mistike antishkencore Sufite nė koncepte qė do tė mund tė pranoheshin nga rinia moderne tė paedukuar nė ligjin fetar. Rinia Iraniane smund tė pėrfitohej drejtpėrdrejt nga 5 versionet e Shusm-it tė Homeinit, kėshtu qė ishte e domosdoshme qė tė krijohet Ali Sherieti, i cili maskoi doktrinat Sufite nė njė gunė radikale, pothuajse marksiste. Sherieti ėshtė sajues i tė ashtuquajturės Marksizėm Islamik.
Sherieti ishte aq antimaterialist radikal, sa qė pranimin e vullnetshėm tė vdekjes e pa si ikjen e vetme tė ligjshme prej botės materiale! A nuk e shihni se sa ėmbėl dhe qetėsisht vdes martiri?, shkroi ai njėherė. Pėr ata qė sjanė plotėsisht tė mėsuar me jetėn e tyre tė pėrditshme, vdekja ėshtė njė tragjedi tmerruese, njė ndėrprerje e lemerishme e tė gjitha gjėrave; ajo bėhet njė humbje nė mosqenie. Por ai qė pėrpiqet tė migrojė prej vetvetes, fillon me vdekjen. Sa madhėshtorė janė ata njerėz, tė cilėt e morėn parasysh kėtė urdhėr dhe vepruan sipas tij: Vdis para se tė vdesėsh.
I ati i Sherietit ishte Aka Muhamed Teki Sherieti, i cili ka qenė pjesė e lėvizjes masonike tė inteligjencės Britanike dhe ka nisur Qendrėn e sė Vėrtetės Islamike nė Meshed, Iran. Pėr tė atin e tij, Sherieti thotė, Ai qėndroi nė qytet, dhe u pėrpoq shumė pėr tė ruajtur veten me dije, dashuri, dhe xhihad nė mesin e kėnetės sė jetės urbane. Sherieti i vjetėr, tha ai, ishte nė ballė tė pėrpjekjeve pėr tė sjellur rininė me edukim modern prapa nė besim dhe Islam, duke i nxjerrur ata nga materializmi, adhurimi i perėndimit, dhe armiqėsisė ndaj fesė. Kjo ishte brima e luftės sė Revolucionit tė Homeinit.
Duke udhėtuar mes Parisit dhe Teheranit, Sherieti ndėrtoi njė ndjekje kulti nė mesin e rinisė Iraniane. Ai ua prezantoi rinisė Iraniane punimet e Zhan Pol Sartrit, Franc Fenonit, Albert Kamisė, Zhak Berkit, dhe Luis Mesinjonit, tė gjithė shkrimtarė tė kėnetės ekzistencialiste antikapitaliste, tė gjithė tė financuar dhe tė udhėzuar nga rrjeti i Klubit tė Romės qė mblidhej nė Persepolis.
Libri i Fenonit, Tė Mjerėt e Tokės, nė tė cilin ai argumenton nė favor tė anarkisė dhe revolucionit nė Botėn e Tretė tė drejtuar kundėr Perėndimit dhe dhunė pėr hir tė dhunės, u bė bibla e Sherietit. Ejani shokė, le ta braktisim Europėn, shkroi Sherieti. Le ta ndėrpresim kėtė imitim tė neveritshėm si majmunė tė Europės. Le ta lėmė prapa kėtė Europė qė gjithherė flet pėr humanitet por shkatėrron qeniet njerėzore kudo qė i gjen.
Pėrmes shkrimeve dhe botimeve tė tija nė revistėn Fersi, Sherieti u bė njėfarė legjende. Mė 1977, ai u vra nė dukje, dhe ndonėse ndjekėsit e kultit tė tij - si Jezdi e fajėsuan Shahun pėr vdekjen e tij, ka tė ngjarė se ai u vra nga pėrkrahėsit e tij nė Seuek, me qėllim qė tė krijojnė njė martir qė do tė nxiste njė lėvizje rreth figurės sė tij. Sikur mos tė ishte Sherieti, shumė pak studentė nė universitetin e Iranit do tė ndjeknin Homeinin e ēmendur.
--------------------------------------------------------------------------------
Ishte mu ky edukim qė fitoi pėrkrahje popullore nė mesin e rinisė shiite Iraniane, pėr tė mudėsuar revolucionin nė vitet e mėvonshme.11 Shkrimet e Sejid Kutbit po ashtu qenė frymėzuese pėr rininė Iraniane, veēanėrisht manifesti revolucionar Momentet Historike.12
--------------------------------------------------------------------------------
11. Mendoni me kujdes nė ata njerėz tė cilėt lavdėruan Revolucionin Iranian, dhe e morėn atė si model pėr tė gjitha vendet tjera Islamike, si metodologji reformuese, dhe tė dhėnit shkėlqim Islamit, pastaj kuptoni realitetet!
Dr. Umer Abdur-Rahman [Egjiptian tekfiri, harixhi] thotė nė kasetėn e tij, Kelimeti Ila Hukam Misr: Pėrse ka njė pėrdhunim tė kėtillė nga pushtetarėt tanė kundėr Shteti Islamik nė Iran?...A ėshtė kjo pangopėsi nė kėtė pėrdhunim [tė tyre] thjesht pėr shkak tė dallimeve historike mes medhhebit tė Shiajve dhe Ehl us-Sunetit??...Dhe ska ndonjė gjė qė mund tė parandalojė njohjen e suksesit tė tyre nė vendosjen e farės sė parė pėr Hilafetin Islamik, i cili do ta udhėheq botėn, dhe i cili do tė pushtojė vendet dhe do tia kthejė shėrbėtorėt Islamit??...Dhe nė vend tė sulmimit qė i bėhet vėllezėrve nė Iran, dhe akuzimit tė tyre me atė qė nuk gjendet tek ata, dhe pėrpjekjes pėr tė varrosur Shtetin Islam nė fushat e veta, atėherė pse ne nuk e ndjekim rrugėn e tyre dhe hapat e tyre dhe tė pėrpiqemi ti afrojmė Shiajt dhe Ehl us-Sunetin??...Dhe pse tė gjitha kėto akuzime tė rreme tė cilat nė tė vėrtetė janė fisnikėri, siē ėshtė bėrja e Revolucionit Islamik???...Pra, nėse ata kanė qenė duke e bėrė kėtė, atėherė iu dėshirojmė mirėseardhje Dhe sikur ata tė zgjatnin dorėn pėr ndihmė vėllezėrve tė tyre, atėherė, dora e bardhė ėshtė mė e vlefshme sesa ofendimi dhe keqtrajtimi i rėndomtė .
Dhe ai tha nė njė leksion tė cilin e dha nė Amerikė, Nuk ka dyshim se i duhet dhėnė fund ēdo shtypjeje [dmth tė vriten, tė menjanohem], mu ashtu siē i qe dhėnė fund Shahut, dhe mu ashtu si i qe dhėnė fund Sadatit. Nė fakt, mu prej kėtu u shfaq Revolucioni Islamik nė Iran, dhe nderi i dukshėm, fuqia dhe madhėshtia. Dhe vėrtet kjo pėrhapi shpirtin e qetėsisė dhe sigurisė nė shpirtrat e muslimanėve, muxhahedinėve nė ēdo vend pėrgjithėsisht, dhe nė Egjipt veēanėrisht. Ky revolucion i cili i dha fund tagutėve, dhe ska pushuar sė vepruari kėsisoji, atėherė ėshtė obligim pėr ne, neve muslimanėve, qe tu japim fund atyre [tagutėve], vėrtet hundėt e tyre janė groposur nė pluhur, dhe i ka bėrė ata tė flasin pėr fuqinė Islame dhe i ka bėr ata qė tia kanė frikėn asaj. Revolucioni Islamik nė Iran solli dritėn e shpresės, dhe ēoi mė tej lumturinė dhe gėzimin, dhe kjo ishte pikėnisje pėr xhihad nė Rrugė tė Allahut, dhe muslimanėt nė ēdo vend janė duke e ndjekur kėtė rrugė, dhe janė tė gėzuar me ndihmėn madhėshtore qė erdhi nga kjo Cituar nga libri, el-Kutbije, Hijel-Fitne Ferifuha f.57-58.
Meududi deklaroi, Vėrtet, revolucioni i Homeinit ishte njė revolucion Islamik, kurse ata qe qenė pėrgjegjės pėr tė ishin Xhemat Islamik, dhe rinia mori edukimin e tyre Islamik nga lėvizjet Islamike. Tė gjithė muslimanėve u takon, dhe lėvizjeve Islamike veēanėrisht, qė tė forcojnė kėtė revolucion me ēdo formė pėrkrahjeje, dhe tė bashkėpunojnė me ta nė tė gjitha vendet. [siē qėndron nė Meukif Ulema el-Muslimin f.48, me anė tė librit el-Kutbije f.57].
Abasi Medeni, udhėheqėsi i Frontit Shpėtimtar Algjerian, prapa Revolucionit Algjerian, deklaroi, Me siguri, feneri qė u ndriēua nga Imam Homeini ndriēoi tė gjitha zemrat tona. Nė besojmė bindshėm se revolucioni Iranian do ta shpėtojė umetin Islamik, mė saktė, tė gjithė umetin Populli Algjerian janė tė gatshėm tė qėndrojnė nė anėn tuaj me qėllim qė ta ngrisin flamurin e Allahu Ekber nė botė. Siē qėndron nė revistėn Es-Suneh (vėll. 11 f.57], kushtoni vėmendje kėsaj ngase kjo ėshtė revistė e bidateve dhe devijimeve, dhe ėshtė nė mesin e pikave referuese tė neo-havarixhėve.
Pra mund tė shihni se ēfarė lavdėrojnė dhe aprovojnė kėta individė, veē kėsaj rrėnjėt e saja shtrihen tek Kufarėt si dhe filozofitė dhe metodologjitė e tyre. Ata lavdėruan tė ashtuquajturin Revolucion Islamik, bazat doktrinore dhe ideologjike tė tė cilave shtrihen drejtpėrdrejt pėrmes Sherietit, Fenonit, Sartrit, deri tė Haidegeri!
12. Pika e kthimit erdhi mė 1970, kur Homeini, ende nė Irak, u bė njėri prej autoriteteve tė pakta fetare Shiite qė ndryshuan nga tradicionalizmi nė totalitarizėm. Sikurse Meududi, ai thirri nė njė revolucion pėr tė krijuar njė Shtet Islamik, dhe i frymėzuar nga Kutbi, ai i dėnoi tė gjitha regjimet joteokratike si adhuronjes [tė idhujve]. Pausesit e tij nė Iran ishin aktivė nė shoqatat kulturore Islamike tė cilat shpėrndanin, mes tjerash, edhe idetė e Kutbit dhe Meududit. Ideologjia e Kutbit u pėrdor nga studentėt e Homeinit pėr tė rimarrur, pėr njė lėvizje Islamike, njė gjeneratė tė tėrė tė ndikuar nga kultura revolucionare mbizotėruese Marksizėm-Leninizėm. [Terrori, Islami, dhe Demokracia, nga Leden Boroumend dhe Roja Boroumend].
--------------------------------------------------------------------------------
Qėllimi pas kėsaj ishte qė tė sqarojmė se shumė nga idetė reformuese tė Islamistėve nė shekullin e fundit, rrėnjėt e tyre i kanė tek filozofėt e shekullit tė 19-tė, posaēėrisht predikimet revolucionare dhe demokratike. Dallimi i vetėm ėshtė se idetė e filozofėve tė shekullit 19-tė hapnin rrugė drejt sekularizmit, dhe kėshtu ideologjitė e tyre ndikuan nė metodologji tė caktuara nė pėrpjekjen drejt kėtij synimi, kurse Islamistėt u pėrpoqėn pėr Islamizim, dhe ata vetėm huazuan modelin dhe metodėn e njėjtė qė ēuan nė shfaqjen e kėtyre ideologjive qė mė pas ndikuan nė metodologjitė e njėjta nė pėrpjekjen drejt synimit tė tyre. Pėr kėtė shkak ne shohim sot nė fushėn e daues njė prirje tė fortė revolucionare e kryengritėse [e drejtuar drejt pushtetarėve nė vendet muslimane], dhe gjithashtu njė qėndrim demokratik, popullist, tė orientuar kah masat, i cili tėrheq pėr nė pėrfshirje politike dhe sociale [nė mėnyra tė ndryshme] pėr tė bėrė ndryshime dhe pėr tė marrur pushtetin me anė tė kėsaj metode. Kėto janė vetėm mbetje tė kėrkesave praktike tė ideologjive tė filozofėve tė shekullit 19-tė.
Nė shembullin tonė kėtu, isnadi i individėve dhe ideologjive tė lidhura ėshtė:
--- Meududi
--- Abasi Medeni [revolucioni Algjerian] dhe
--- Umer Abdur-Rahman [ideologjia revolucionare nė Egjipt]13
|
|
REVOLUCIONI RAFIDI ----- [librat e Sejid Kutbit]
| |
| |---- Marksizėm Leninizmi
| |---- Aleksis Karrel
| |---- Egjipti Naserit
|
--- Ali Sherieti [shkrimet frymėzuese prapa revolucionit Rafidi]
--- Franc Fenon
--- Zhan Pol Sartr
--- Heideger
Isnadi pėrfundon me pabesimtarė Francezė dhe Gjermanė.14
Nė vend tė njė qasjeje tė dėlirė tė derivuar fundamentalisht prej Librit dhe Sunetit dhe metodologjisė sė Selefit, metodologjisė sė Pejgamberėve [siē ėshtė ajo e cila pėrfaqėsohet nė reformimin e filluar nga Shejh ul-Islam Muhamed bin Abdul-Uehab para periudhės koloniale], disa nga kėta individė u pėrpoqėn tė imitojnė rishfaqjen progresive tė Europės, duke u orvatur tė parashtrojnė ide reformiste qė shpesh mbartnin poceset e njėjta metodologjike qė u kishin lejuar lėvizjeve marrjen e pushtetit dhe bėrjen e ndryshimeve nė vendet Europiane, qoftė ajo prej variacioneve tė pėrmbysjes sė dhunshme, apo tė mbledhurit e popullit tė rėndomtė dhe angazhimi i tyre nė metodat demokratike, apo pėrfshirja politike nė sistemin ekzistues pėr tė grabitur pushtetin nga autoritetet aktuale, e ēiftėzuar me krijimin e revolucioneve kulturore, intelektuale dhe ideologjike nė mendjet e masave qė ishin tė nevojshme pėr ofrimin e konstruktit pėr aplikimin e metodave tė kėtilla. Pėrsėri, e tėrė kjo ishte pėr themelimin e Politikės Islame, pėrballė ngritjes sė politikės Sekulare.
Shejh Rebi bin Hadi el-Madkhali ka thėnė, Sė dyti: Ky teshri [legjislacion] tė cilin Sejid Kutbi ia pėrshkruan Islamit [duke iu referuar kėtu disa aspekteve tė socializėm-marksizmit qė kanė tė bėjnė mė konfiskimin e pasurisė nga tė pasurit pėr rishpėrndim nė mesin e tė varfėrve qė [Kutb e lejoi], ai i huazoi ato nga Komunistėt dhe parimet fundamentale [mebadi] Perėndimore dhe teoremat [nedherijat] tė cilat ishin qenė bėrė mjaft tė pėrhapura, jashtė kontrollit gjatė jetės sė tij.
--------------------------------------------------------------------------------
13.Revolucioni Iranian i frymėzoi kėta tė tre; ata e lavdėruan atė dhe folėn pėr tė si njė model pėr pjesėn tjetėr tė Umetit.
14. Pastaj u shfaqėn nė kohėrat bashkėkohore, ata qė pohojnė Selefizėm, tė cilėt qenė edukuar nėn krihėt e drejtuesve Ihuanit dhe tė cilėt i dhanė pėrkrahje disa prej kėtyre qėndrimeve revolucionare, duke qenė tė ndikuar nga Meududi dhe Kutb, dhe kjo pėrfshin edhe Sefer el-Haualin dhe tjerė prej Kutbive.
--------------------------------------------------------------------------------
Nė tė vėrtetė, edhe ai vetė pinte prej tyre [dmth i ka pėrvetėsuar ato] dhe ato mbeten tė fiksuara nė shpirtin e tij dhe nė intelektin e tij kur do tė shkruante nė emėr tė Islamit. Posaēėrisht kur ai u ngrit nė majėn e Revolucionit Tagutij Naserit, i cili nė aplikimin e vet pėrqendrohej rreth Socializmit, i bazuar nė teoremėn e Sejid Kutbit dhe tė ngjashmit me tė, ata qė e pėrzijtėn Socializmin Marksist me veshjen e Islamit, dhe me anė tė sė cilės u godit Islami dhe muslimanėt. Dhe nė fundnotė, Shejhu shton, Oficerėt e Lirė, me nė krye Abd en-Naser, qė ishin studentė, duke mėsuar nga librat e Sejid Kutbit, dhe ai [Kutb] bėhej ortak me ta nė komplotimim e revolucionit. Referoju librit Sejid Kutb min el-Milad Ila Istishhad [f. 299-304] dhe para kėtyre faqeve, po ashtu edhe libri Sejid Kutb el-Adib en-Nakid [f.105-107]. [el-Euasim Mimma Fi Kutub Sejid Kutb Min el-Keuasim f. 38, botimi i parė, 1995].
Xhon Grej, duke shkruar pėr Indipendent vėren, Nė Zemėrim Pėr Hir tė Zotit, Melis Ruthvin tregon se Sejid Kutb, njė Egjiptian i ekzekutuar pasi qe burgosur mė 1966 dhe vėrtetueshėm ideologu mė me ndikim i Islamit radikal, pėrfshiu shumė elemente tė derivuara nga ideologjitė Europiane nė tė menduarit e tij. Pėr shembull, ideja e njė avangarde revolucionare e besimtarėve militantė nuk ka origjinė Islame. Ky ėshtė koncept i importuar nga Europa, pėrmes njė prejardhjeje qė shtrihet deri te Jakobinėt15, pėrmes Bolshevikėve16 dhe guerilėve marksistėve tė mėvonshėm siē ėshtė banda Bader-Meinhof. Nė njė analizė ndriēuese tė shkėlqyer qė mahnitė, Ruthvin demonstron prirjet e afėrta mes mendimit tė Islamistėve radikal17 dhe avangardės sė tė menduarit modernist dhe postmodernist nė perėndim. Frymėzimi pėr mendimet e Kutbit sėshtė edhe aq shumė Kurani, por rryma e filozofisė perėndimore e mishėruar nė mendimtarėt si Niēe, Kierkigard dhe Heideger. Mendimi i Kutbit plani pėr tė gjitha teologjitė politike Islamike radikale qė pasuan ėshtė mė shumė njė pėrgjigje ndaj pėrvojės sė shekullit 20-tė tė vdekjes sė Zotit sesa ēfarėdoqoftė nė traditėn Islame. Kutbizmi nė asnjė mėnyrė sėshtė tradicional. Sikurse tė gjitha ideologjitė fundamentale, kjo ėshtė pagabueshėm moderne. Islami politik u shfaq nga njė pėrplasje me mendimin perėndimor, por gjithashtu edhe nga zmbrapsja kundėr regjimeve tė themeluara nė Egjipt dhe gjetkė pas pėrfundimit tė kolonializmit Europian. [Jo i lashtė, por modern: militantėt Islamik kanė rrėnjė perėndimore, The Independent, Korrik 27, 2002]
Mė vonė do tė japim sqarime tė mėtutjeshme nė lidhje me ndikimet e kėtyre ideologjive nė individėt si Sefer el-Hauali, Selman el-Eude dhe Abdur-Rahman Abdul-Khalik, i cili i pranoi ato pėrmes rrugės sė Hasan el-Benas, Ebu Ala Meududit, Sejid Kutbit dhe Muhamed Kutbit.
--------------------------------------------------------------------------------
15. Republikanėt radikalė gjatė Revolucionit Francez; majtistėt radikalė apo ekstrem.
16. Anėtar i maxhorancės sė krahut tė djathtė tė Partisė Social Demokrate tė Punėtorėve qė pėrvetėsuan tezėn e Leninit mbi organizimin e partisė mė 1903; Anėtar i partisė Marksiste-Leniniste apo pėrkrahės i saj; Komunist.
17. Fjala Islamist [e cila pėrdoret nė kėtė ligjeratė] duhet tė mirret me domethėnien aktivist politik, rrėnjėt ideologjike dhe metodologjike tė sė cilit kanė prejardhje nga situatat socio-politike, e jo e bazuar nė motivet e qarta tė bazuara nė kredon Islamike.
--------------------------------------------------------------------------------
Shkurtimisht, origjina intelektuale e tė ashtuquajturės Zgjim Islamik, apo Sehue18 siē e quajnė Aktivistėt, me koleksionin e lidhur tė metodologjive, faktikisht gjindet nė filozofinė Europiane tė shekullit 19-tė, dhe reagimin pasues ndaj kėtij stili nga Islamistėt pėrgjatė 200 viteve tė kaluara. Individėt si Kutbi, Meududi dhe Hasan el-Bena dhe metodologjitė e tyre u shfaqėn nga ky lloj ambienti. Tė gjitha kėto metodologji nė tė vėrtetė ishin nė kundėrshtim me metodologjitė e Pejgamberėve, siē do ta sqaronin mė vonė kėtė Dijetarėt e Ehl- us-Sunetit, nė mesin e tyre Imam el-Albani, Imam Ibn Baz, Imam Ibn Uthejmin, Shejh Salih el-Feuzan, Shejh Rebi bin Hadi, e tė tjerė.
Ėshtė me rėndėsi qė e tėrė kjo tė kuptohet si duhet, ngase kjo do tjua mundėsojė tė kutptuarit e natyrės sė kontestit mes atyre qė janė nė tė vėrtetėn, akiden Selefite, menhexhin Selefit, Dauetin Selefit, tė cilėt veprojnė nė pajtim me tėrė atė qė kėrkon e gjithė kjo nė tė folurit e tyre, nė veprat dhe nė qėndrimin e tyre, si dhe besnikėrinė dhe distancimin dhe kėshtu me radhė, dhe mes atyre qė nė realitet janė tė pėrzier me disa nga kėto doktrina reformuese tė huaja dhe ide tė cilat u erdhėn nga Kutbi, Meududi dhe Bena dhe ata nė rrugėn e tyre nė kohėrat bashkėkohore, dhe tė cilat mė pas qenė sjellur nė radhėt mė tė thella tė Selefive nė forma mė tė rafinuara dhe tė prehta, nga njė mori individėsh tė cilėt u bėnė tė njohur sė jashtmi pėr Selefizėm, por nė realitet ishin nė doktrinat Ihuanite.19
--------------------------------------------------------------------------------
18. Dhe Shejh Bekr Ebu Zejd tha nė librin e tij, Muxhem el-Menahi el-Lefdhije [f.209], nė lidhje me frazėn, es-Sehue el-Islamije, Pėr kėtė pėrshkrim nuk kemi kurrfarė vendimi nga Allahu, meqė kjo ėshtė njė term i ri dhe neve nuk na ėshtė e njohur se kjo ėshtė pėrdorur nė gjuhėn e ndonjė prej Selefit. Pėrdorimi i tij u shfaq nė fillim tė shekullit 15 pas hixhretit, pasi qė pabesimtarėt, siē janė tė Krishterėt iu kthyen Kishės, dhe mė pas kjo ngadalė e gjeti rrugėn e vet edhe deri te muslimanėt. Qė kėtej, sėshtė e lejuar pėr muslimanėt qė tė marrin veshjen e huaj prej tyre nė ēėshjet e fesė, e as krijimin e sloganeve pėr tė cilat Allahu dhe i Dėrguari i Tij nuk dhanė leje, meqė termat Islamik janė tė kufizuar me tekst: Islam, Iman, Ihsan, Takua, dhe mė pas ai qė ia atribuon veten atyre, musliman, mumin, muhsin, tekij. Kėshtu unė do tė kisha dashur tė dija ēka do tė thotė saktėsisht ky pėrshkrim ndaj kėsaj es-Sehue el-Islamije tė risuar, britmė e madhe apo ēka??. Fund i citatit nga Xhemel bin Ferihan el-Harithi [el-Exhuibeh el-Mufideh tė Shejh el-Feuzan, f.85-87] Shėnim: Shejh Bekr Ebu Zejd ende duhet tė pendohet nga mbrojtja e gabuar qė i ka bėrė Sejid Kutbit dhe artikullit tė tij pesė faqėsh qė sėshtė i mbėshtetur me ndonjė dėshmi, si pėrgjigje ndaj pėrgėnjeshtrimit qė Shejh Rebi i ka bėrė Sejid Kutbit. Shumė nga njerėzit e dijes e kanė refuzuar kėtė nga Shejh Bekr Ebu Zejd, pėrfshirė kėtu Shejh Salih el-Feuzan. Mė pas, Shejh Rebi shkroi njė pėrgėnjeshtrim tė plotė tė kėtyre katėr faqeve nė librin e tij el-Had el-Fasil, i cili ėshtė diku rreth 150 faqe i gjatė.
Shėnim: Sejid Kutbi qe influencuar rėndshėm nga shkencėtari dhe filozofi krishter, Aleksis Karrel [1873-1944] para 1940-ave, dhe po ashtu pas kėsaj kohe. Aleksis Karrel citohet gjerėsisht nga Sejid Kutbi nė disa nga librat e tija dhe ai huazon nė masė tė madhe nga vrojtimet dhe pajtimet e tija me shumė prej ideve filozofike tė tija lidhur me njeriun, natyrėn njerėzore, moralin dhe sistemin shoqėror. Kutbi e zhvilloi idenė e tij tė Xhahilijetit drejtpėrdrejt nga shkrimet e Aleksis Karrelit. Mirėpo, ai dalloi nga ai nė zgjedhjen e sugjeruar qė ai e shihte pėr tiu adresuar vrojtimeve dhe aspekteve tė mendimit filozofik tė cilat ishin konvergjuar nė tė. Veē kėsaj, para tė 50-ave Kutbi qe ndikuar nė masė tė madhe nga modernisti liberal Egjiptian Abas Mahmud el-Eked, i cil ishte bashkėkohanik i Kutbit.
19. Siē ėshtė Abdur-Rahman Abdul-Khalik, Selman el-Eude, Sefer el-Hauali, Adnan Arur, Muhamed el-Magraui, Ebul-Hasan el-Misri dhe shumė tė tjerė tė cilėt ndoshta sjanė mirė tė njohur si kėta individė.
Krijoni Kontakt