Informacion per Mitropoline e Korces

[Kryeengjelli]

Mitropolia e Korçës (marrë nga Periodiku Tempulli)

Ekzistenca dhe vazhdimësia e qendrës Peshkopale të trevës së Korçës vjen që në fillimet e krishterimit zyrtar apo nga Mesjeta e Hershme. Si zonë e brendshme e perandorisë romake, zona e Korçës ka një mungesë dokumentacioni për këtë periudhë.
Megjithatë, ekzistojnë disa zbulime arkeologjike të kishave paleokristiane, gojëdhëna apo rrjedhime.
Justiniani, i cili ishte një nga perandorët bizantinë, që u përpoq me të gjitha forcat për riorganizimin e Kishës ka deklaruar: “Ne urdhërojmë që çdo qytet i cili ka qenë i rindërtuar në vitet e mëparshme, ose që s’ka qenë më parë, por është shpallur i tillë me mirësi perandorake, të ketë një peshkop të vetmin dhe të veçantë që të kujdeset për çështjet kishtare në qytet”.
Treva e Korçës është e pasur me vendbanime e qyteza të kësaj periudhe, megjithëse zbulimet arkeologjike kanë mbetur pas dore për këtë kohë.
Pikërisht në Zaradishtën e Voskopit janë gjetur kisha paleokristiane të kësaj periudhe nga arkeologët e Korçës. Vetë emri Voskop duhet të lidhet me përkthimin në shqip “Bari Shpirtëror”, atribut i peshkopit si bari i deleve te Perëndisë. Padyshim dhe zona e Korçës ka pasur peshkopët e saj në periudhen paleokristiane. Nga ana tjetër, kjo periudhë është e mbarsur me dyndje të popujve barbarë në trevën tonë si gotët, avarët, sllavët etj.
Këto hordhi të egra rrënuan, shkatërruan, plaçkitën qytetet dhe kishat, duke i kthyer në gërmadha. Sipas përshkrimit të Jeronimit, u morën robër episkopë, u vranë presviterë dhe shërbyes të kishës. U shkatërruan kisha, pranë altarëve të Krishtit u lidhën kuajt si në grazhd, kockat e martirëve u nxorën nga varret.
Disa autorë si Puqevile, Ligor Mile mendojnë se Mitropolia e Gotias e regjistruar në katalogun e 109 Mitropolive të Konstandinopojës, që nga shek XII-të përkon me një nga qytetet më të lashta të fushës së Korçës. Madje pohojnë, se edhe episkopët e Korçës e quanin veten vazhdues të kësaj Mitropolie deri në fillim të shekullit XIX-të.
Megjithatë, e rëndësishme është që kjo trevë ka pasur qendrën e saj episkopale. Ndërkohë, që mbetet detyrë për studiuesit dhe arkeologët sqarimi i mëtejshëm i kësaj periudhe.
Dhe pikërisht, në vitin 893, Shën Kelmendi do të ngrinte episkopatën e parë sllave, kuptohet mbi bazën e atij të vendasve të krishterë.
Për herë të parë dokumentohet episkopata e Deabol-Selasforit, si episkopatë e zonës. Kjo qendër episkopale përmendet dhe në listen e shkrojtur greqisht në kishën e Shën Akilit në Prespë, si një nga 18-të episkopatat e pushtuesve bullgarë në shekullin X-të.
Ekzistenca e peshkopatës së Debol-Selasforit përmendet edhe në shumë dokumente bizantine. Le të përmendim disa nga këto dokumente të cilat e përmendin këtë peshkopatë, vazhduese e së cilës është sot Mitropolia e Korçës. Dokumenti më i hershëm është Sigjilli i Vasilit II (976-1025) perandor i Bizantit, i mbiquajturi “bullgaroktoni” apo “bullgarovrasësi”, i cili mundi carin bullgar Samuel dhe pastaj zonat e pushtuara nga bullgarët. Pas kësaj në vitin 1020 rikonfirmoi të drejtat e Kryepeshkopatës së Ohrit me një Sigjill. Ndër peshkopatat e tjera ai përmënd edhe Peshkopatën e Deabolisit.
“…në vetë Kostur e Kuresht, në Kolonjë në Deabol në Vjosë dhe Mor të ketë klerikë 40 e parikë 30 ndonëse më parë kishte më shumë…”
Në kronikën e kronistit Bizantin Skilica (vazhduesi) në vitin 1078 Peshkopata dhe Peshkopi i Deabol-Selosforit del e përzier në kryengritjen e Niqifor Vasillaqit, Duka i Durrësit.
Një tjetër dokument bizantin është edhe një letër dërguar Joanit, Dukës së Durrësit, i biri i Isak Komnenit nga Theofillkati, Kryepeshkopi i Ohrit, i cili kërkon ndihmë për kthimin e parikëve të peshkopatës së Deabolisit, që qenë fshehur në pyje. Në vitet 1107-1108 bëhet fjalë për patrikët që i ishin dhënë peshkopit të Deabolit me spigjillin e Vasilit të II.
Duket se Deabolisi kishte pësuar shkatërrime e pothuaj kishte mbetur shkretë. Por sipas shtesave të bëra në kronikën e Skilicës nga peshkopi i Deaboloisit Mihaili, del se Deabolisi ishte rimëkëmbur.
Kjo peshkopatë përmendet edhe në mbishkrimet e kishave të Patrikanës së Ohrit, deri në shekullin XIV-të.
Pra, shkurt mund të themi se Peshkopata e krahinës së Korcës ka qenë pronë e qytetit të Deabolis-Selasforit për shekuj me radhë dhe përmendet qysh nga shekulli i dytë në gjeografinë e Ptolemeut.
Për herë të parë me emrin e Korçës përmenden në regjistrat osmanë të vitit 1431 pronat e peshkopit, përpara këtij viti dhe ato ishin nga ish-fshati Peshkopia, deri në Mborje, sot lagjja rreth xhamisë.
Si duket këtu ka qenë selia e Peshkopatës për vetë emrin e fshatit. Me ndryshimet e mëvonshme në marrjen e pronave të Peshkopatës në fshatin Peshkopi në vitin 1437 si dhe më vonë me dhënien e këtij fshati, ngjitur me qytetin e Korcës, Iliaz Beut, Peshkopata u vendos në lagjen jashtë kalasë së Korçës, që u quajt Varosh.
Kjo Peshkopatë tashmë e ngritur në rangun e një Mitropolie u quajt Mitropolia e Korçë-Selasforit, e cila mëse një herë tregon vazhdimësinë e Peshkopatës Deabolis-Selasforit qysh nga shekulli IX-të. Emërtimi Mitropolia e Korçë-Selasforit dëshmohet që në kapakun e Kodikut të madh e të vjetër të kësaj Mitropolie, hapur nga Mitropoliti Parthen.
Titujt dhe varësia e Mitropolisë së Shënjtë të Korçës pas kësaj periudhe kanë qenë si më poshtë: së pari nuk duhet harruar pa u theksuar, se qysh në krijimin e Patriarkisë së Ohrit Mitropolia e Korcës ka qenë në vartësinë e Patriarkanës së Ohrit, e cila mbante titullin e Justinianës së Parë, të Ohrit, Serbisë, Bullgarisë, Shqipërisë deri në vitin 1767. Pas këtij viti Mitropolia e Korçës kalon direkt në vartësinë e Patriarkanës së Konstandinopojës. Deri në vitin 1781, Mitropolia e Korçës dhe Mitropolitët e saj, mbanin titullin Mitropoli e Korçës dhe e Selasforit.
Nga viti 1781 deri 1816 mbanin titullin Mitropoli e Korçës dhe Voskopojës. Nga 1816 deri 1828 e Korçës, Selasforit dhe Voskopojës. Nga viti 1828 deri 1835 e gjejmë me titullin Mitropoli e Korçës dhe Pogonisë. Nga viti 1835 deri 1881 del me titullin Mitropoli e Korçës dhe e Përmetit. Nga 1881 deri 1922 mban titullin Mitropolia e Korçës, Përmetit dhe Voskopojës. Më 1874 Patriarkana me dekret të sulltanit i shtoi edhe titullin “Eksark i Maqedonisë së Sipërme” Sot Mitropoli e Korçës, Pogradecit, Kolonjës, Devollit, dhe Voskopojës.

Mitropolia e Shenjtë e Korçës dhe Ndërtesa e Saj
Ndërtesa e Mitropolisë së Hirshme të Korçës ka qenë atje ku është edhe sot. Ndërtesa e parë mendohet të jetë ndërtuar në këtë vend, aty nga fundi i shekullit XV-të e fillimi i shekullit XIV-të, por me saktësi nga kush është ndërtuar nuk mund të themi. Por për sa i përket këtij datimi mund të sjellim disa argumenta.
Me vendosjen e sundimit Turk në trevën e Korçës si dhe me normalizimin e jetës së brendshme të perandorisë, Sulltan Mehmeti II-të (1451-1481) njohu për të gjithë orthodhoksët e perandorisë të drejtën që të udhëhiqen nga ana fetare prej Patrikanës Ekumenike të Konstandinopojës. Gjithashtu më vonë, Sulltan Sulejman (1520-1566) përcaktoi legjislacionin për komunitetet orthodhokse të perandorisë turke. Pikërisht në këtë periudhë rishfaqen prelatët e Mitropolisë së Shenjtë të Korçës. Në shekullin XV-të përmendet në regjistrat osmanë të Korçës Josifin, që nënëshkruan një akt me Ohrin. Në vitin 1566 kemi Timoteun, të cilin nga Korça, Patrikana e Ohrit e dërgon në Italinë e Jugut dhe Dalmacinë orthodhokse, si dhe Mitropolit Gavrilin Mitropolit të Korçës, më 1572 e me radhë. Një fakt tjetër interesant dhe të saktë na paraqesin dokumentet turke të shekullit XV-të dhe konkretisht në shënimet e defterit osman të vitit 1431, ku tregohet se para pushtimit turk Peshkopi i Korçës zotëronte si çiflig, fshatin Peshkopi dhe një pjesë të trevave të Mborjes. Për fshatin Peshkopi ose më mirë për lagjen e bujqve në anën jugore të lumit, në regjistrin osman përmendet që ishte më parë në zotërimin e peshkopit.
Sistemi i timareve, që u zbatua nga pushtuesit në fill të shek XV-të, pati përfshirë dhe Peshkopë dhe Kryepeshkopë të cilëve për pozitën e tyre Turqia u la nga pronat e mëparshme të mëdha timare të vogla, të një rangu me timaret e kadinjve të qytetarëve. Në defterin osman të vilajetit të Korçës të vitit 1431 timari Nr 16 është timori i peshkopit të Korçës, i barabartë me një detyrim prej 2345 Akçe. Me ndryshimet, që u bënë më vonë, si dhe me dhënien e këtyre tokave Iliaz Bej Mirahorit në fund të shekullit XV-të nga sulltan Bajaziti edhe qendra Peshkopale do ketë pësuar lëvizjet e saj. Në këtë periudhë qyteti i Korçës filloi të zhvillohet jashtë kalasë së banuar të tij. U ndërtuan mjaft shtëpi të njohura me emrin lagjja Varosh.
Pikërisht në vitin 1707 gjatë kërkesës së komunitetit orthodhoks të Korçës për ndërtimin e kishës së re Katedrale Burimi Jetëdhënës, thuhet së ndërtesa e Mitropolisë ishte shumë e vjetër dhe u përdor si argument vjetërsia e saj tek turqit për ekzistencën e themeleve të një kishe të vjetër pronë e saj. Në fakt u ndërtuan natën themelet e një kishe, siç thonë dokumentet e kohës dhe i mbuluan përsëri për t’i paraqitur sikur zbuluan themelitë e një kishe të vjetër, pasi Turqia nuk lejonte ndërtimin e kishave të reja prej themelesh. Kjo tregon se në vitin 1707 Mitropolia që në këtë kohë cilësohet në formën e një shtëpie shumë të vjetër si godinë, gjë që të shpie në konkluzionin tonë, që duhet të jetë ndërtuar nga fundi i shekullit XV-të dhe fillimi i shekullit XVI-të.
Në këtë godinë vazhdojnë të kryejnë aktivitetin e tyre Mitropolitët e Korçës dhe komuniteti orthodhoks i krahinës së Korçës, deri në vitin 1856. Pikërisht në shekullin XIX-të Qyteti i Korçës mer një zhvillim të madh në ekonomi arsim, kulturë, arkitekturë etj. Në krye të këtij zhvillimi ishte komuniteti orthodhoks i Korçës dhe si rrjedhojë normale dilte, që edhe qendra shpirtërore arsimore civile e komunitetit orthodhoks duhej të rindërtohej.
Rindërtimi është bërë në kohën e mitropoliti Neofitit nga Gjirokastra në vitin 1857, këtë na e fakton mbishkrimi në gjuhën greke mbi një dërrasë të vendosur në sallën e kësaj Mitropolie, e cila ekzistonte deri më 1894, kohë që Mitropolia u dogj. Në të shkruhej:
“Kjo Mitropoli u ndërtua nga themeli në ditët e kryepriftit Neofit nga Gjirokastra me ndihmat e tij e të Korçarëve e të fshatrave që janë përqark e që janë nën mbrojtjen e kësaj Mitropolie më 15 Korrik 1857”
Një ngjarje tronditëse ndodhi pas largimit të Mitropolitit Anthin, pikërisht siç e përshkruan N. Naçi. Më 20 Gusht ora 1030 të vitit 1894, duke u gdhirë e premte nga strehët e Mitropolisë doli flakë e madhe që rrethoi të katër anët e çatisë dhe kështu u gdhinë pa Mitropoli. Djegia e Mitropolisë, thuhej në atë kohë, nuk qe e rastësishme. Kjo djegie i solli komunitetit orthodhoks dëme të pallogaritshme; aty u dogjën mjaft gjëra të vjetra e me vlerë.
Pas djegies së Mitropolisë, Pleqësia (Dhimogjirondia) mblidhej në shtëpinë e Petro Dardhës deri në vitin 1896, kur mbaroi ndërtimi i Mitropolisë.
Godina e Mitropolisë, që lartësohet edhe sot kaq e hirëshme dhe e bukur, u rindërtua, pas djegies, prej Thoma Adhamit. Thoma Adhami ishte një mërgimtar me origjinë nga Vithkuqi, tregtar në Egjipt, i cili megjithëse ndodhej shumë i sëmurë në burgun e Aleksandrisë, i dërgoi fjalë të vëllait Gaqi Adhamit dhe hartoi testamentin, që ta ndërtonte Mitropolinë e Korçës sa më të bukur.
Mbi portën e Mitropolisë, mbi një pllakë të mermertë, dikur me gërma të arta, është shkruar me gërma greke emri i tij dhe i fëmijës së tij. Kjo pllakë, e cila ndodhet mbi portën kryesore të Mitropolisë u rivendos gjatë rikonstruksionit që iu bë Mitropolisë nën kujdesin e Imzot Anastasit në të cilën shkruhet:

NE VITIN 1896 NE KOHEN E GJERVASIT MITROPOLIT I KORÇES U DHURUA PREJ MIREBERESVE A. ADHAM, THOMA DHIONIS DHE GJERGJI RINDERTIMI I MITROPOLISE SE SHENJTE E CILA U DOGJ NGA DORA E PANJOHUR NE KORÇE ME 12 KORRIK

Pas ndërtimit që vazhdoi që nga viti 1894-1896 në këtë godinë u vendosën të gjitha materialet, dokumentet e kishës, arshiva dhe biblioteka e famshme e saj. Kjo godinë vazhdoi të funksionojë si e tillë deri në vitin 1967, vit kur Shqipëria u shpall shtet ateist. Godina u shtetëzua, materialet e saj u sekuestruan dhe u çuan në arshivën e shtetit, në bankë, në zyrat e organizatave shtetërore, shoqërore dhe deri në zyrat e ushtrisë. Pra, pasuria e komunitetit orthodhoks e mbledhur për shekuj u shkri në mënyrë barbare. Më vonë kjo godinë shërbeu si shkollë (kurs) i Partisë së Punës.
Në vitin 1988-1989, iu bë një rinkonstruksion si shkollë partie dhe falë Zotit Mitropolia e Shenjtë shpëtoi nga një rrafshim në tokë, sipas disa zërave të kohës, me pretekstin e zmadhimit të sheshit para muzeut mesjetar.
Në vitin 1995, nën kujdesin e Imzot Anastasit, Kryepeshkop i gjithë Shqipërisë, iu bë një rinkonstruksion i dytë dhe u pajis me çdo gjë të nevojshme. Në hollin e saj është vendosur një pllakë e mermertë në të cilën shkruhet në gjuhën shqip këto fjalë: “Mitropolia e Shenjtë e Korçës u restaurua plotësisht në vitin 1995-1996 me iniciativën dhe me fondet e mbledhura nga Kryepiskopi i Tiranës e i gjithë Shqipërisë Imzot +Anastasi. Për rimëkëmbjen e Kishës Orthodhokse për Lavdi të Perëndisë”.

Mitropolitët dhe Peshkopët që kanë shërbyer në krahinën e Korçës
Ekzistenca e peshkopëve të krishterë të trevës së Korçës na shfaqet që në fillimet e krishterimit në qendra të banuara të kësaj treve si Gothia, Voskop, Selasfor, Deabolis etj. Lehtësia e misionarëve të krishterë në zonat e brendshmë të Gadishullit të Ballkanit, duhet të ketë qenë favorizuese për ta, pasi influenca e tempujve paganë qe më e dobët në krahasim me qytetet bregdetare apo kolonitë greke.
Deri në dyndjet sllave krishterimi i drejtuar nga prelatët e tij duhet të ketë krijuar fizionominë e tij në trevën e Korçës. Këtë na e pohojnë edhe shkrimet për Shën Klementin, i cili me inkurajimin e carit bullgar, Boris Mihali, përgatiti predikues e klerikë sllavë duke zëvendësuar ata grekë, pohime këto që bëjnë fjalë për vitet 886. Interesant është dhe përmendja nga disa autorë si Pukevil, profesor Ligor Mile, për ekzistencën e Mitropolisë së Gothias, e regjistruar në katalogun e 109 Mitropolive të Kostandinopojës, që në shekullin VII-të. Ndërsa vetë peshkopët e Korçës vazhduan ta quanin veten pasardhës të peshkopëve të Gothias, deri në fillim të shek XIX-të. Ky shënim nuk mund t’i përmendte dot emrat e prelatëve që kanë udhëhequr Kishën në trevën e Korçës në periudhën ë hershme të saj, kjo për mungesë dokumentacioni. Edhe gjatë Mesjetës dhe konkretisht në kohën e sundimeve sllave e bizantine ne mundim të identifikojmë vetëm disa prej këtyre prelatëve të Kishës që kanë udhëhequr në trevën e Korçës. Ndër ta, mund të përmendim Shën Klemendin, viti 893- 916, i cili qe peshkopi i parë sllav pas kthimit të sllavëve në krishtërim. Ai e vendosi selinë peshkopale në qytetin e atëhershëm të Deabolisit, e cila ishte dhe qendra e guvernatorit për krahinën tonë dhe më gjërë për Kutmiçevicën, e cila shtrihej deri në brigjet e Adriatikut. Në shkrimet sllave thuhet se ai ndërtoi Peshkopatën në qytetin e atëhershëm, që ndodhej pranë fshatit të sotëm Mborje dhe megjithëse organizoi Kishën sllave, ai qëndroi si peshkop deri në fund dhe si krah të djathtë kishte Shën Naumin.
Që të dy kanë punuar e predikuar në katedralen apo manastirin e Shën Marisë, të cilën e ndërtoi për ish qytetin e Deabolisit vetë Car Boriz Mihali i Bullgarisë mbi të vjetrën, e cila cilësohej si një nga shtatë kishat më të pasura dhe të mira që ndërtoi ky Car.
Në kryengritjet e vitit 1078 dokumentat bizantine përmendin peshkopin e Deabolisit Theodhorin si pjesëmarrës në të. Gjithashtu në këtë shekull në shkresën e kronikës së Skilicës përmendet si autor Peshkopi i Deabolisit Mihaili dhe në mbishkrimet e kishave të Kryepeshkopatës së Ohrit përmendet si ndërtues i kishës së Shën Grigorit, në vitin 1365 peshkopi i Deabolisit Grigori, si dhe në pikturimin e manastirit Zaum në vitin 1361. Gjithashtu, në mbishkrimet e kishës së Ristozit, në afërsi të Korçës, përmendet peshkopi ynë Nimfoni, viti 1389.
Të gjitha sa thamë më sipër tregojnë ekzistencën dhe vazhdimësinë e qëndrës peshkopale bashkë me prelatët e saj, megjithë rebeshet e ashpra që ka kaluar zona e Korçës në shekuj. Ajo nuk është ndërprerë që nga antikiteti i vonë, pavarësisht nga ngritjet dhe uljet në rangun e peshkopëve, të diktuara këto sipas kohës dhe pushtimeve që ka kaluar kjo zonë. Madje dhe në periudhat më të vështira gjatë fillimit të pushtimit osman në dokumentet osmane të vitit 1431, në regjistrin e vilajetit të Korçës kjo qendër kishte një timar prej 2345 akçe taksë. Gjithashtu, siç e përmendëm, edhe tokat e fshatit Peshkopi edhe pak toka të Mborjes, përfshiheshin që para pushtimit turk në tokat e peshkopit të Korçës, që sipas këtij regjistri i paskëshin gëzuar Peshkopët e mëposhtëm. Katalogu me emrat e peshkopëve para pushtimit turk është shumë i cekët, janë vetëm emrat e atyre peshkopëve që përmënden në dokumente të ndryshme bizantine ose sllave. Ndërkohë katalogun me emrat e peshkopëve që kanë shërbyer në dioqezën e Korçës pesë shekujt e fundit është pothuajse i plotë.

Katalogu i Peshkopëve

893- 916 + Shën Klemendi
893- 900 + Shën Naumi(zëvendës)
shekulli XI + Theodhori
shekulli XI + Mihali
Gjysma e parë e shekullit XIV + Grigori
Gjysma e dytë e shekullit XIV + Nimfoni
Gjysma e parë e shekullit XVI + Josifi
Deri në vitin 1566 + Timotheo
1572-1580 + Gavrili (më 1586 patrik i Ohrit)
Rreth vitit 1590 + Athanasi (më vonë patrik i Ohrit)
1607 + Zosimea
1634 +Mitrofani
1670 +Partheni (nga korça i cili ngjitet në fronin e patrikut të Ohrit)
1691-1693 +Makari
1694-1696 +Athanasi
1696-1709 +Dhanili nga Durrësi
1709-1742 +Josafi (voskopojari), i cili u ngjit në fronin e patrikut të Ohrit dhe mbajti edhe fronin e Mitropolitit të Korçës dhe Selasforit.
1743-1753 +Niqifori
1753-1763 +Dhionisi
1766-1769 +Gjenadhi
1769-1781 +Joaqimi
1797-1806 +Joasafi (voskopojari)
1806-1828 +Meleti
1834-1835 +Visarioni
1835-1845 +Qirilli
1845-1874 +Neofiti (gjirokastriti)
1874 +Dhorotheu (i mbytur në Vjosë)
1874-1885 +Dhorothe Kristidhi
1885-1892 +Fillothe Kostandinidhi
1892 +Kristiadhi, i cili nuk erdhi në Korçë)
1892 +Grigori, i cili nuk erdhi në Korçë
1892-1894 +Anthimi Caco (i cili më vonë hipi në fronin e patrikut të Konstandinopojës)
1894-1892 +Gjerasiu Orogollaj
1902-1906 + Foti
1906-1910 +Gjervas Serositi
1910-1916 +Germono Anastasiodhi
1919 +Joaqim Strompi
1919-1921 +Jakovi
1922 +Jerotheu Janopullos nga Çarshova e Përmetit, eksark patriarkal dhe Mitropolit i Korçës.
1929 Zëvendës Mitropolit, Visarion Xhuvani dhe kryetar i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë.
1934-1937 +Kristofor Kisi Beratasi
1937-1939 +Evllogjio Kurilla
1939-1946 +Agathangjel Çamçe Korçari
1946-1952 +Sofron Borova
1952-1962 +Fillothei
1962-1965 +Dhamiano (Dhimitër) Kokoneshi
1965-1967 +Qirill (Qirjako) Naslazi
1998- +Joani (Pelushi)

[Kryeengjelli]

Shkollat e Mitropolisë së Korçës 1724 (marrë nga Periodiku Tempulli)

Një nga detyrat e rëndësishme të Mitropolisë ishte mbajtja dhe arsimimi i fëmijëve të krishterë korçarë. Për këtë problem si dhe shumë të tjera të krishterët duhet të organizonin vetë jetën e tyre publike në komunitet.
Pushteti osman nuk përgjigjej për shkollimin e të krishterëve. Kjo politikë e osmanllinjve u mor hua prej traktatit shumë të vjetër të Kalif Omarit që pat lidhur me Patriarkun Sofron të Jeruzalemit1, në vitin 637 pas Krishtit. Kushtet përmblidheshin në pesë pika:

1. Të krishterët sipas Kuranit të paguajnë haraç të përvitshëm.
2. Të mos hipin në kalë, të mos mbajnë armë, të mos shesin verë, të mos përdorin arabishten në instuticionet e tyre.
3. Kudo që të venë të mbajnë një lloj veshje dhe të mos kenë kryq mbi rrobat e tyre.
4. Të mos i bien këmbanës.
5. Ushtarë të mos merren, por duhet të paguajnë haraç gjaku (në çdo pesë djem njëri të grabitej për t’u jeniçerizuar). Kishat dhe shkollat e tyre t’i ndërtojnë dhe t’i mbajnë vetë.

Gjatë shekujve të parë të sundimit turk në kushtet e diskutimit fetar shkolla organizohej brenda në kishë. Këto shkolla morën emrin “shkolla qeli” dhe për këtë përdoreshin hajatet e kishave. Punën e mësuesit e bënin priftërinjtë ose psaltët e kishës. Në to mësoheshin shkrim e këndim, pjesë të thjeshta fetare, pak matematikë dhe bujqësi.
Për të ngritur shkollën në një rang më të lartë dhe për të marrë formën e shkollës së plotë dhe djemve korçarë t’u jepej arsim më i lartë me mjetet pedagogjike të kohës, nën drejtimin e fort të hirëshmit Mitropolitit të Korçës dhe Patriark i Patriarkanës së Ohrit Joasafit vendosën të ngrejnë një të tillë shkollë në vitin 17242.
Për herë të parë në historinë e shkollave të Korçës janë mbledhur ndihma të mëdha me titullin “Për skoli dhe Kishë”. Vetë i hirëshmi Joasaf figuron në ballë të ndihmëtarëve. Në listën e gjatë të ndihmëtarëve figurojnë Princi i Hungaro-Vllahisë Jani Nikolla, Aleksandër Mavrokordati me një kontribut prej 150 grosh në vit. Arkondët e qytetit të Korçës me 3000 aspra dhe një arë për ndërtimin e shkollës. Arkondët e qytetit të Vithkuqit dhanë 10000 aspra. Arkondët e qytezës së Boboshticës dhanë 3000 aspra. Peshkopi i Prespës Paisi dha arën dhe vreshtin e tij. Të gjitha këto tregojnë për dëshirën e madhe të korçarëve për arsimimin e djemve të tyre.
Kjo shkollë u ngrit në sheshin e Mitropolisë në verilindje të saj - sot anekset e shkollës 9-vjeçare “Sevasti Qirjazi” - dhe vazhdoi të funksionojë deri në vitin 1843, kur u rindërtua. Ambiciet e fort të ndriturit Joasaf shkojnë deri atje sa kjo shkollë të ishte publike, ku të mësonin të gjithë fëmijët djem të familjeve të varfra dhe të pasura pa pagesë. Ai mblodhi në Mitropoli të gjitha ryfetet e qytetit: tabakëve, terzinjve, opingarëve, qymyrxhinjve, samarxhinjve e kasapëve, të cilët vendosën me vetëdashjen e tyre të mirë dhe për shpëtimin e tyre shpirtëror. Dhanë dhuratë të përbashkët për shkollë shpirtërore të përbashkët, që të mësojnë djemtë papagesë, cilëtdo qofshin. Dhe mësuesit e çdo kohe cilëtdo qofshin të marrin rrogën nga këto ryfete.
Në vitin 1843 në kohën e Mitropolitit Qirill, kjo shkollë u rindërtua që nga themelet. Një nga themeluesit (rindërtuesit) është edhe Mitkoja. Në pllakën e kësaj shkolle që është shkruar nga patr-ioti korçar Thimi Mitko shkruhej:

“Dielli i ndritshëm i diturisë shkëlqeu, të shumtët brohorasin dhe e gjithë bota, ngrihu shih nëna ime fort e dashur njëqindvjetorin e dritës, fort e mplakura ime, degë (fëmijë) të gjithë me dëshirë për arsim, atyre t’ιu ngjani, ja ku iu ngrehim shkollë medaljet e musave të fitojmë. 1 Maj 1843 EFTHIM MITKO”

Rindërtimi i saj u bë nga Pavllo Axhai, bashkëatdhetar që banonte në Poloni siç e përmend Thimi Mitko. Ai e ndërtoi me shpenzimet e veta shkollën e vjetër qytetse në fillim të shekullit të 19-të. Me kalimin e viteve duke parë që nxënësit qenë shtuar dhe shkolla e vjetër qe e pamjaftueshme Mitropolia e Korçës me pleqësinë vendosën të ngrehin një shkollë të re në sheshin e Mitropolisë në veri të saj dhe në perëndim të liceut. Ndihma kryesore për të ndërtuar këtë shkollë e dhanë vëllezrit Dhimitër dhe Anastas Avraam Lakçe. Kështu në vitin 1867 u ngrit kjo godinë, sot është krahu verior i shkollës S. Qiriazi. Këtij ndërtimi në vitin 1839-94 iu hodh edhe kati i dytë nga vetë arka e Mitropolisë duke u bërë një godinë e madhe dhe e bukur. Në ndërtimin e katit të pare, siç e përmëndëm më lart të bërë nga vëllezrit “Lakçe” shkrueshin në një pllakë pa hyrë, në të majtë këto fjalë në gjuhën greke.

“Shkollë alilodidaktike e ngritur prej themelesh me shpenzimet e bujarve të miqve të arsimit DHIMITRI DHE ANASTAS AVRAAM LAKÇE emrat këtyre ndërtuesve dhe bamirësve atdheu me mirënjohje ua mbishkrojti me shkronja të arta në kujtim të përjetshëm. Në vitin shpëtimtar 1867, muaji Maj”.4

Kjo godinë më vonë shërbeu dhe si shkollë vajzash, kur shkolla e vashave u bë spital nga francezët. Sot kjo shkollë së bashku me shkollën Doko janë bashkuar dhe kanë formuar një shkollë të vetme pas rikonstruktimit me emrin shkolla “Sevasti Qiriazi” e cila ndo-dhet në veri të Mitropolisë së Korçës.

Llasoja
Në vitin 1850 fort i ndritshmi Mitropolit i Korçës Neofit Gjirokastriti duke kuptuar se korçarët kishin një traditë të flaktë për arsim dhe qytetërim, si edhe mbi bazën e traditës së lënë nga fort i lumuri Joasaf, që nga viti 1724 u përpoq që të krijohej një vijimësi për shkollat. Ai mendoi që financimi i tyre duhej të kishte një themel vendas. Për këtë ai u mor vesh me tregtarë vendas, kurbetlinj edhe me arkondë të Korçës. Kështu Mitropolia e Shenjtë e Korçës me Mitropolitin Neofit dhe epitropët e nderuar Kristo Gode e Dhimitri Josif Shano po këtë vit më 1850 së bashku me arkondët e Korçës themeluan “Arkën Arsimore” dhe e pagëzuan me emrin “Llaso”5. Vetë ky gjirokastrit është në krye dhe në ballë të dhuruesve dhe kontribuesve të llasos, duke dhënë shumën prej 5000 grosh. Gjithë korçarët dhanë ndihma të shumta, por veçanërisht ata të Egjiptit me në krye Jorgji Mihal Bangën.
Që në fillim shuma e arkës arriti në 20000 grosh. Vetë Jovan Banga kur vdiq më 1859 dhuroi 50000 grosh. Kapitali i llasos arriti deri në 12000 lira turke6. Në vitin 1900 kapitali i “Llasos” arrti në 70-75000 lira turke7, prona, ara, dyqane, shtëpi dhe prona të kishës. Fort i Ndrituri Neofit vendosi që nga kjo shumë të jepeshin me kamatë të holla dhe shpenzimet që do të kryheshin për shkollat dhe mësuesit do të kryheshin vetëm nga kamatat e nxjerra nga kapitali dhe kapitali fillestar të mos prekej, por vetëm të shtohej. Për administrimin ekonomik të kësaj ndërmarrjeje më 12 Nëntor 1876 u hartua dhe kanonizimi i arkës popullore – LLASO-s - të varoshit të Korçës i përbërë nga 12 nene dhe 5 kapituj.
Në kapitullin e parë përmenden të drejtat e zotërimit të saj.
Në kapitullin e dytë qëllimi i themelimit që është mbajtja e shkollave të përbashkëta të qytetit.
Në kapitullin e tretë përmenden burimet e të ardhurave që qenë dhuratat e qytetarëve, kamatat, tepricat e të ardhurave të kishave si edhe të ardhurat nga pronat e paluajtshme të saj.
Në kapitullin e katërt trajtohet sigurimi i llasos me të cilin përmendet që kapitalet e saj duhet të depozitohen të gjitha në bankë të sigurt nën titullin “Pasuri e institucioneve arsimore të Korçës”8.
Në kapitullin e pestë dhe të fundit flitet për administrimin e të ardhurave i cili do të kryhet nga një këshill prej tre anëtarësh, i cili zgjidhej nga Mitropolia në një mbledhje të përgjithshme në radhët e qytetarëve, të cilët gëzojnë besim të përgjithshëm. Në këtë kapitull shtjellohen edhe detyrat e këtij këshilli për administrimin e llasos. Gjithashtu ditën e tre Arkondëve më 30 të Janarit të bëhet meshë Arkihieratike dhe të lexohet në Kishë kodiku i dhuratave shpirtërore.
Në krye të këshillës popullore që qeveriste llason qëndronte Mitropoliti i çdo kohe si i përhershëm. Pas vitit 1900, kapitali i llasos u depozitua në Bankën Nacionale të Athinës. Kështu në vitin 1905 ishin depozituar 65000 lira turke. Mirëpo ky depozitim në këtë bankë nuk u krye sipas kanonizmës së llasos, nga njerëz jo patriotë duke i depozituar me titullin: “Komuniteti Orthodhoks Grek i Korçës”9. Duke i depozituar djallëzisht me këtë emër bënë që pasuria e brezave për qytetërimin e qytetit tonë të dashur të bllokohen edhe sot e kësaj dite që nga pavarësia e Shqipërisë. I del detyrë Mitropolisë sonë sot të merret me këtë çështje.

Gjimnazi “Jovan Banga” i Mitropolisë
Në sheshin e Mitropolisë nga ana verilindore ku sot janë ambientet e shkollës “S. Qirjazi” u ndërtua në vitin 1856 gjimnazi i parë i Korçës. Kjo ndërtesë iu bashku ndërtesës së vjetër të shkollës të Mitropolisë ndërtuar fillimisht në vitin 1724, duke formuar një të vetme.
Në ndërtesën e parë që vendosur një pllakë që e përmendëm, e shkruar nga Th. Mitko. Ndërsa në të djathtë të kësaj ndërtese qëndronte një pllakë tjetër po në gjuhën greke në të cilën shkruhej:

“ U ndëtrtua mësonjtor e llauzit të këtij qyteti në 1856 duke mbajtur vulën e z. Kristo Gonde me z. Dhimitri Josif Shomo”.

Nga viti 1856 deri në vitin 1887 shërbeu si gjysëm lice, herë me një klasë gjimnazi dhe herë me dy klasa. Pas vitit 1887 deri në 1914 shërbeu si lice i plotë me dy klasa përgatitore dhe dy klasa gjimnazi. Në këtë shkollë shërbenin tetë profesorë edhe një drejtor. Vlen të përmendet se liceu i Mitropolisë së Korçës ishte mjaft i pasur. Ai kishte një bibliotekë shumë të pasur me libra nga më të ndryshmet. Në fondin e kësaj biblioteke të administruar nga Mitropolia dhe Liceu ishin dhe bibliotekat e famshme të Mitropolitit të atëhershëm të Korçës Neofit Gjirokastritit si edhe biblioteka e Mitropolitit pasardhës Dhorothe. Gjimnazi kishte edhe kabinete si ai i biologjisë dhe i fiziko-kimisë. Gjithashtu ky gjimnaz kishte edhe një muze, siç përmendin autorët e kohës. Megjithëse mësimet bëheshin në gjuhë të huaj, konkretisht në greqisht ai shërbeu për ngritjen intelektuale të trevës së Korçës.
Nga ky gjimnaz dolën breza të tërë patriotësh të Rilindjes sonë Kombëtare.
Dhuruesi kryesor për mbajtjen e kësaj shkolle ka qenë Jovan Banka, i cili pati lënë për liceun që mbate emrin e tij “Gjimnazi Jovan Banka” 18000 Dr flori10 Të ardhurat vjetore që përdoreshin për liceun ishin 800 lira turke në vit. Gjatë luftës së dytë botërore më 1914, ky lice pushoi së jetuari, pasi siç thuhet nga kronikat u dogj nga bazhibozukët. Me djegjen e kësaj shkolle mjaft të pajisur u dogjën dhe u zhdukën mjaft vlera të këtij qyteti.

Shkolla e parë e vashave e Mitropolisë së Korçës
Të etur për qytetërim dhe emancipim korçarët nën kujdesin edhe drejtimin e fort të ndriturit Neofit Gjirokastritit Mitropolit i Korçës vendosën që pas hapjes së gjimnazit të hapnin një shkollë vashash, e cila do të ishte e para shkollë për vajzat në Korçë dhe në gjithë Shqipërinë. Kështu në vitn 1857 me ndihmat e popullit dhe nga arka e Mitrpolisë u ndërtua godina e kësaj shkolle me dy kate në veri të Mitropolisë, ngjitur me të.
Mësuesja e saj e para femër në Korçë e Shqipëri do të bëhej Arbëreshja nga Hidhnja Ekaterina Kondurioti.
Në janar të vitin 1882 në janar nga pakujdesia ra zjarr dhe siç thonë kronikat e kohës mezi shpëtuan çupat pasi mori zjarr shkalla që të çonte në katin e dytë dhe shkolla u dogj plotësisht. Shpejt e shpejt po atë vit më 1882 në po atë vend u ngrit e re dhe e bukur shkolla e çupave, me ndihmën e Jorgji Theodhor Dokos. Ndërtimi mbaroi në vitin 1883, këtë na i dëshmonte dhe pllaka mbi portën e kësaj godine në të cilën shkruhej në gjuhën greke:

“Shkollë vashash elenishte e Korçës e ngreur që në themeli me të prishurë me dashje zemre të shkrimdashësit JORGJI THEODHOR DOKO emri i të cilit si mirëbërës, atdheu për mirënjohje ia mbishkrojti emrin me shkronja të arta për kujtim të përjetshëm të ndërtonjësit dhe të shoqes Evgjenia dhe të bijave të tij Theodhora edhe Katerina në vitin shpëtimtar 1882 muaji Nëntor 11”

Me kalimin e viteve kjo mësonjtore e vajzave me emrin shkolla Doko filloi të dukej e vogël për numrin e madh të vajzave qe e frekuentonin shkollën për të marrë dituri. Atëherë Mitropolia e Korçës me kontributin e vëllezërve Kristaq, Irakli e Viso Duro. Tregtarë drenovarë, ndërtuan në vitin 1892-1893 shkollën e re të vajzave, një ndërtesë të madhe dhe të bukur sipas sistemit të shkollave evropiane. Në këtë ndërtesë deri në vitin 1915-1916 vazhduan të mësonin vajzat e Korçës. Po këtë vit ushtria franceze e bëri spital, i tillë vazhdoi të funksionojë gjer në shkurt të vtit 1922, vit ku në këtë godinë erdhi liceu shqiptaro-francez, siç njihet edhe sot “Liceu Francez”.
Është për t’u theksuar se kjo godinë iu dhurua Mitrpolisë për shkollën e vashave nga mirëbërësit Duro, u lirua kur u ndërtua liceu i ri nga senatoriumi i cili sot shfrytëzohet nga ushtria13.

Foshnjoret ose kopshtet e Mitropolisë së Korçës
Mitropolia e Shenjtë e Korçës ka pasur dy foshnjore, njëra pranë kishës së madhe dhe tjetra pranë kishës së Shën Gjergjit.
Foshnjorja e Mitropolisë. Kjo foshnjore gjendej në sheshin e kishës së madhe – Kisha e Burimit Jetëdhënës -, në lindje të liceut Jovan Banka, sot palestra e shkollës “Sevasti Qirjazi”.
Në vitin 1873 u ndërtua kjo foshnjore me ndihmën e shoqërisë “Vllazëria e miqve të të vobektëve”14. Financimi ishte bërë nga Vasil Caci Limoni, bashkëatdhetar me banim në Pire, si edhe nga populli i Korçës. Ndërsa, siç shihet, edhe nga pjesa e mbetur deri më sot ishte një ndërtesë e madhe edhe e bukur e gurtë me sallë të madhe.
Për ndërtimin e kësaj 400 lira dha Mitropolia edhe populli i Korçës, si edhe 100 lira të tjera Vasil Caci Limoni. Në këtë kopshtor për fëmijë mësonin rreth 300 fëmijë të Korçës. Po në këtë ndërtsë të Mitropolisë është luajtur për herë të parë edhe pjesa teatrale “Otello” më 1890. Meqenëse kjo kopshtore nuk mjaftonte nga frekuentimi i madh u hap në vitin 1876 në shkollën e vashave një foshnjore tjetër.
Një tjetër foshnjore u hap pranë Kishës së Shën Gjergjit. Ndërtesa e parë e kësaj kopshtoreje ishte një shtëpi, e cila i ishte dhuruar Mitropolisë për “Llason”, e cila sipas dokumentit 169 të kodikut të Korçës dhe Selasforit qe dhuratë për “Llason”. Me zgjerimin e qytetit rreth kësaj kishe u pa e nevojshme ndërtimi i një kopshtoreje të re në po atë vend.
Ndërtimi u bë në vitin 1890 dhe shërbeu si kopsht deri vonë, mbi truallin e kësaj ndërtese e cila ekzistonte deri para ca vitesh gjysëm e rënuar është ndërtuar sot nga Kiaha Ortodokse “Kompleksi Polifunksional Shën Gjergji” prapa Kishës së Shën Gjergjit (Bibliotekës së qytetit). Ndërtimi i këtij kopshti u bë nga Mitropolia e Korçës dhe populli edhe shërbeu si kopsht për lagjen e re dhe katovaroshin, në të mblidheshin rreth 200 femijë. Për të tre kopshtoret Mitropolia kish caktuar tri mësuese femra për edukimin e fëmijëve dhe për përgatitjen e tyre për në shkollë.

[Korcar-L1]

Faleminderit shume per kete informacion kaq te vyer.

[arbereshi_niko]

Me te vertete per tu lavderuar.
Faleminderit per informacionin shume te kompletuar.

[Kryeengjelli]

Kisha e Profetit Ilia apo e Shën Ilias ose siç njihet në popull kisha e Shënd Ellisë është ndërtuar në një bregore në verilindje të qytetit të Korçës. Kodrina në të cilën është ndërtuar kjo kishë mban të njëjtin emër me kishën. Themelet e para të kësaj kishe nuk dihen kur janë hedhur me saktësi, por dihet që është një kishë shumë e vjetër që vjen që nga mesjeta bashkë me toponimin e kodrinës me të njëjtin emër.
Dokumentat më të vjetër që disponojmë për këtë kishë janë ato të kodikut të Mitropolisë së Korçës të cilat po i renditim .
Në testamentin më të vjetër që ka kodiku me numër dokumenti 47 dhe që mban datën 23 shkurt 1725 që është testamenti i saqellar papa Manushit përmendet si dhuratë një arë poshtë bregut të kishës së Profet Ilias.
Në dokumentin numër 13 ku përmenden dhuruesit për kishën e madhe të Burimit Jetëdhënës në fillim të shekullit të 18-të përmendet dhe dhuruesi papa Jani që dhuroi një arë poshtë kishës së Profetit Ilia.
Po në shekullin e 18-të në vitin 1794 përmendet në katalogun e dhuratave në kodik se nga familja Penco është bërë një dhuratë shpirtërore një arë pranë kishës së Profetit Ilia.
Nga këto dokumente nxjerrim se kjo kishë ka qenë ndërtuar shumë përpara viteve 1700 dhe për më tepër duke pasur parasysh këto kohëra kur turqit nuk lejonin të ndërtonin kisha të reja nga themelet mund të themi që kjo kishë duhet të jetë ndërtuar para dyndjeve turke në këto anë. Gjithashtu dhe gojëdhënat popullore e përmendin si shumë të vjetër dhe që nuk dihet nga kush është ngritur.
Gjithashtu në dokumentat e vjetra siç përmend N. Naçi pas pushtimit Turk dhe deri sa komuniteti orthodhoks siguroi në 1799 lejë për varrezë korçarët i varrosnin të vdekurit edhe në Shënd Elli pasi turqia nuk i jepte leje për varrezë.
Duke parë që kjo kishë qe vjetëruar shumë komuniteti orthodhoks i Korçës vendosi ta rindërtojë aty nga viti 1847 menjëherë pas rikonstruksionit të kishës së Shën Marisë. Kjo kishë u rindërtua në kohën dhe me inisiativën e të ndriturit Mitropolit të Korçës Neofit Argjirokastritit dhe epitropit të Mitropolisë Kristo Godes e më pas të Kristo Karametës. Të dhënat e mësipërme e të mëposhtme na i jep përsëri kodiku i Mitropolisë së Korçës.
Në dokumentin 81 që mban datën 22 mars 1847 flitet për shpenzimet e rindërtimit të kishës së Profetit Ilia të kryera nga epitrop Kristo Godia.
Në dokumentin 81 që mban datën 1 mars 1848 flitet për shpenzimet e nxjerrjes së fermanit për rindërtimin e kishës, për 10 ikona, si dhe për përfundimin e rindërtimit të kishës (shpenzimet janë kryer gjatë vitit 1847 por raportohej dhe hidheshin në kodik në fillim të vitit tjetër dhe konkretisht janë hedhur në fillim të 1848)
Për rindërtimin e kishës të Profetit Ilia dhanë ndihma përveç Mitropolisë së Korçës dhe qytetarëve korçarë edhe bashkëqytetarët tanë me banim në Egjypt, këtë na e konfirmon dhe Thimi Mitkoja në shkrimet e tij. Gjithashtu në kodikun e Mitropolisë në dokumentin 87 që mban datën 1 mars 1847 përmenden si dhuruese për këtë kishe dhe familjet patriote të Thanas Markos, Jovan Cicos, Llambi Polit dhe Ilo Gramenos, ky i fundit përmendet nga N. Naçi si epitropi i kësaj kishe, i cili filloi të mbjellë dhe drurët në kodrën e Shënd Ellisë.
Kisha që u rindërtua qe e stilit të thjeshtë e ndërtuar me material të gurtë dhe pak më e vogël se ajo që kemi sot. Përpara kishës nga ana veriore kur u lejuan këmbanoret u ngrit dhe një këmbanore në formë kulle prej guri shtufi themelet e së cilës mund të jenë dhe të lashta për vetë stilin e kësaj kulle dhe ndërkohë kodiku nuk e përmend ndërtimin e saj.
Me zgjerimin e lagjeve të qytetit poshtë bregut të kësaj kishe në dekadat e para të shekullit të 20-të lindi nevoja për ringritjen e një kishe të re e më të përshtatshme për lagjen në vend të asaj ekzistuses.
Në vitin 1937-38 u prish kisha e vjetër e rindërtuar 100 vjet më parë dhe filloi të ndërtohet kisha e re në kohën e Mitropolitit të Korçës Evllogjio Kurilla dhe me inisiativën e priftit të kësaj kishe Atë Stavro Kanxherit. Për shërbesat fetare u përshtat një kishëzë provizore me bazë shenjtëroren e vjetër dhe rreth saj filloi të lartësohej kisha e re e gjitha me material të gurtë të punuar e të papunuar.
Kjo është e vetmia kishë e qytetit të Korçës që kryesisht shpëtoi nga rafshimi me tokën siç e pësuan simotrat e saj në këtë qytet gjatë përiudhës ateiste.
Të moshuarit e asaj kohe iu propozuan drejtuesve të pushtetit që godinën të mos e prishnin por ta kthenin në një klub për pencionistët. Kështu në vitin 1970 kishës ju bënë ndërhyrje të qëllimshme për të mos ngjarë kjo godinë si kishë duke prishuur harqet e gurtë të dritareve duke ndërhyrë në çati, tavan etj e duke e kthyer në një pijetore. Disa vite më vonë pjesa e shenjtërores së kishës do të kthehej në vend stacionimi për makineritë e telekomit.
Kësaj kishe të mbetur në këmbë gjysmake i përket nderi të jetë nga kishat e para që u riçelen me ardhjen e sistemit pluralist dhe lejimin e ushtrimit të lirisë fetare. Në këtë kishë u celebrua pashka e parë pas gati 25 vjet ateizmi në vitn 1991 nga priftërinjtë e mbetur gjallë Atë Kristo Raci dhe Atë Kosta Kotnani.
Po në këtë kishë celebroi Meshën si Eksark Patriarkal dhe Imzot Anastasi sot Kryepeshkop i Shqipërisë, gjithashtu dhe priftërinjtë shqiptaro-amerikane Atë Ilia Ketri dhe Atë Artur Liolin të cilët u pritën e dëgjuan me shpresetari për ringjalljen e kësaj kishe martire. Akoma kjo kishë nuk është liruar dhe rregulluar plotësisht me shpresë se do ti takojë Mitropolitit te ri të Korçës Imzot Joanit që ta rikonstruktojë këtë kishë.

[Kryeengjelli]

Kisha e Dëshmorit të madh Shën Gjergj ka qenë në atë vend ku sot ngrihet biblioteka e madhe e Korçës. Dikur në këtë vend ishte hyrja e tregut të qytetit ose fundi i bulevardit me të njëjtin emër “Shën Gjergj” .
Kisha e vjetër e Shën Gjergjit ishte një nga kishat më të vjetra të qytetit të Korçës dhe ndodhej po aty ku u ndërtua kisha e re e Shën Gjergjit .
Kisha e vjetër nga dokumentat që disponojmë deri më sot nuk dihet kur i janë hedhur themelet. Njoftimet më interesante për hershmërinë e kësaj kishe na i jep studiuesia greke Adela në një studim për Korçën, e cila përmend se gjatë prishjes së kishës së vjetër për ndërtimin e kishës së re në fund të shekullit të 19të nuk i shpëtuan dot prishjes as piktura të vogla, të cilat ishin të shekullit të 6të dhe të 7të .
Ndërsa sipas sudiuesit N. Thellimi, Thimi Mitkoja që ka qenë një studiues i kishave, shkollave, kodikëve të Mitropolisë e daton një ndërtim apo rindërtim në vitin 1253.
Nga sa përmendëm më sipër mund të themi se kisha e Shën Gjergjit duhet t’i këtë pasur fillimet, që nga mesjeta e hershme dhe për pozicionin që kishte mbase është ndërtuar mbi themelet e ndonjë tempulli pagan para kristian.
Në mesjetë kishën e Dëshmorit të madh Shën Gjergj e gjejmë të pozicionuar jashtë kalasë së Korçës në cepin veriperëndimor të saj.
Ekzistojnë dhe një sërë dëshmish të tjera të vjetra për vjetërsinë e kësaj kishe.
Së pari pranë kësaj kishe ka ekzistuar një varrezë e madhe që shtrihej deri tek dyqanet e optikës, afër bankës tregëtare të qytetit të Korçës. Kjo varrezë është identifikuar që në kohën e luftës së II botërore, kur italianët hapën vend strehime dhe kur në vitet 1950 u ndërtuan pallatet e reja nga optika deri tek Shën Gjergji. Gjatë hapjes së themeleve janë gjetur shumë heshtra dhe së fundi, kur u hap kanali për postën e re, apo, kur u hapën gropat për mbjelljen e pemëve përpara bibliotekës dolën mbi 13 varre të prera nga eskavatori. Varret qenë me drejtim lindje perëndim, të thjeshta, të rrethuara me gurë të zinj brenda varrit. Për këtë varrezë rreth kishës së Shën Gjergjit nuk flet asnjë autor as kodiku 400 vjeçar i Mitropolisë së Korçës e Selasforit, gjë që tregon se kjo varrezë është para pushtimit turk dhe se duhet të këtë qenë varreza e kalasë së Korçës dhe kisha e Dëshmorit të Madh Shën Gjergjit, kishë e kësaj varreze. Siç dihet nga regjistri turk i vitit 1431 kalaja e Korçës ka qenë e banuar me banorë të krishterë.
Edhe kodiku i Mitropolisë së Korçës dhe Selasforit që në dokumentat e para të tij e përmend këtë kishë. Në dokumentin 64 të këtij kodiku, i cili mban vitin 1707 përmendet Kisha e Shën Gjergjit dhe bëhet fjalë për shitjen e një are Vehbi qeajait që ndodhet pranë kishës së Shën Gjergjit .
Në dokumentin numër 17të të po këtij kodiku, që mban vitin 1710, në të cilin përmenden emrat e dhuruesve të Mitropolisë së Korçës, përmendet dhe emri i një voskopojari i quajtur Dhimo Bakalli, i cili jep për kishën e Shën Gjergjit me kushtin kur të ribëhet.
Ky dokument na çon në konkluzionin se në fillim të viteve 1700 kjo kishë ishte shumë e vjetër dhe Mitropolia ka pasur një plan për rregullimin apo ngritjen e një kishe të re mbi të vjetrën që në këtë kohë. Kjo ndërmarrje mbeti në tentativë pasi në këtë periudhë kemi trazira në perandori e në vend, si dhe luftra, kështu që popullata e krishterë u ngarkua me taksa të rënda, gjë që na tregojnë dhe dokumentat e sheriatit të Korçës dhe të Beratit. Ndërkohë komuniteti kristian orthodhoks i Korçës kishte filluar ndërtimin e Kishës katedrale të Burimit Jetëdhënës, e cila kërkonte shumë shpenzime pasi ishte Kishë shumë e madhe për kohën.
Në dokumentin 15 të kodikut të madh të Mitropolisë përmendet dhe rruga e Dëshmorit të madh Shën Gjergj, sot bulevardi i Shën Gjergjit, një nga rrugët më të vjetra të Korçës, të cilën ryfeti i tabakëve të Voskopojës e shtruan me kalldrëm prej Kishës së Shën Gjergjit deri në varosh në fillim të viteve 1700.
Kodiku i Mitropolisë, na tregon për këtë kishë në mënyrë kronologjike dhe për të ardhurat e saj nga qirinjtë, ndihmat e dhisqeve etj.
Me rritjen e qytetit të Korçës gjatë shekullit të 19të sidomos me lagjet e ndërtuara pas kishës së Shën Gjergjit u bë domosdoshmëri ndërtimi i kishës së re, të cilën kodiku e përmend si shumë të nevojshme për qytetin.
Kështu në vitin 1875 korçarët prishën kishën shumë të vjetër dhe rrethuan me mure territorin mjaft të madh që zotëronte kjo kishë si pronë dhe e bënë gati për ndërtimin e kishës se re mbi themelet e kishës së vjetër.
Mitropolia e Shenjtë e Korçës mblodhi ndihma, si dhe fonde nga pasuritë e saj dhe në vitin 1881 filloi të ndërtojë kishën e re të madhe e të bukur. Ndërtimi i nisur mbeti deri në xoklaturën e dritareve, pasi elementë turkomanë ishin ankuar deri në portën e lartë në Stamboll, se të krishterët e Korçës në krye të tregut po ngrehin një fortesë dhe jo një Kishë, me mure të gjera e të lidhura.
Pas ndalimit të punimeve Mitropolia e Korçës i kërkoi Patriarkanës së Konstandinopojës të ndërhynte pranë qeverisë turke për të rimarrë lejen e ndërtimit e për të vazhduar punimet. Sorollatie të shumta u bënë për këtë çështie, u bënë ndërhyrje dhe nga përsonalitete shqiptare të kohës, një nga të cilët qe dhe filantropi korçar Anastas Lakçe, i cili i premtoi qeverisë turke dhe financime për gazermën e Korçës (të debojes) ndërsa Mitropolia ia dhuroi vendin për ndërtimin e kësaj gazerme vetëm e vetëm për të siguruar lejën e dytë për vazhdimin e punimeve. Pas këtyre ndëryrjeve porta e lartë dërgoi specialistë arkitektë deri në Korçë për të verifikuar ndërtesën nëqoftëse ishte kishë apo kështiellë. Mbasi komisioni me arkitekt nga Stambolli dha raportin në të cilin thuhej se ndërtimi ishte një kishe dhe jo një fortese siç kishin kallzuar u dha ferman sulltanor për të vazhduar punimet.
Projektimi dhe ndërtimi i kësaj kishe është bërë nga mjeshtri Naum Trasha mjeshtër korçar me origjinë nga Opari, i cili njihet dhe si ndërtues i shumë dyqaneve të pazarit të Korçës. Me këtë monument ai arriti të realizojë një zgjidhje të përkryer teknike, zgjidhje të përkryer hapsinore të skemave të njohura bazilikale në trevën tonë. Kisha ishte e ndërtuar e gjitha prej guri, me blloqe të mëdhenj të lidhur me njëri-tjetrin më plumb që krijonin një masë kompakte me kolonat, pilastrat, kapitelet, rozetat etj. Ndërtesa krijonte përshtypjen e një vëllimi të vetëm të gdhendur në gur, ku trajtimi i brendshëm me atë të jashtëm, materiali dhe përpunimi dekorativ ishin në unitet të plotë nga dhe buronte natyrshëm nota e theksuar monumentale e saj.
Filantropi dhe patrioti korçar Anastas Lakçe financoi që në fillim me 5000 napolona flori dhe më vonë sa duheshin për mbarimin e kësaj kishe.
Ndërtimi i kësaj kishe mbaroi në vitin 1905 vit në të cilin dhe u inagurua . Kjo vepër cilësohej si një nga me të bukurat dhe më të mëdhatë në Shqipëri e më tutje .
Mbi portën e brendëshme të kësaj kishe ishte vendosur një pllakë e madhe në të cilën qenë shkruar emri i mirëbërësit dhe viti i ndërtimit të kësaj kishe.
Anastas Lakçja i cili ndihmoi për ndërtimin e kësaj kishe të bukur vdiq në Bukuresht në 1894. Trupi i tij u balsamos dhe u soll në Korçë ku fillimisht u varros në një dhomë qeli me kupolë në avlli të kësaj kishe pranë portës kryesore, por më vonë kur avllia u prish dhe u bë me kangjella rrethimi i kishës, trupi i tij u vu në një qimitir afër murit të kishës në të djathtë.
Përveç Anastas Lakçes në Shën Gjergj qenë varrosur dhe dy dhespotë të Mitropolisë së Korçës të cilët qenë dhespot Foti dhe Agathangjel Çamçe.
Ikonat dhe pikturat e kishës ishin bërë nga piktorët vendas nga Dardha, Hoçishti dhe Ziçishti. Kjo kishë mbarte brenda piktura me vlerë artistike dhe interes kombëtar, gjithashtu vlen të përmendet dhe ikonastasi i tëri i drunjtë i punuar nga ustallarët korçarë me një natyrë të re, nuk duhen harruar dhe shandanet e ambazhuret e mrekullushëm me të cilat qe zbukuruar kjo kishë. Duke qenë një kishë me madhështi të tillë ajo ka shërbyer dhe si qendër për shumë aktivitete të mëdha për qytetin, aty janë kryer tedeume për princer e qeveritarë të larë që kanë vizituar qytetin, për qeverinë e parë kombëtare etj. Në këtë kishë në 1914 nga Atë Josif Qirici është mbajtur mesha e parë e plotë shqip në truallin shqiptar. Meriton të përmendet dhe xhesti patriotik i popullit të Korçës, i cili nëpërmjet shoqatës «gruaja shqiptare» mundi të shtjerë në dorë çelsat e kishës së Shën Gjergjit dhe me ndihmën e klerikëve patriotë të asaj kohe, të Enjten e Madhe dhe Pashkën në pranverë të vitit 1921 kryen shërbimin kishtar në gjuhën shqipe. Për këtë ata patën kontradikta me Mitropolitin grek të Korçës Jakov dhe si rrjedhim prej asaj kohe dhe deri në shpallien e Kishës Autoqefale një vit më vonë Kisha e Shën Gjergjit mbeti e mbyllur.
Po në këtë kishë në vitin 1923 është dorëzuar kanonikisht Mitropolit Fan Noli nga dy Mitropolitë shqiptarë të dërguar nga Ptriarkana e Konstandinopojës.
Kjo kishë përmendet dhe për korin e bukur që kishte.
Dy tërmetet ai i vitit 1930 dhe ai i vitit 1960 do t’i dëmtonin kësaj kishe vetëm këmbanoret e larta dhe pjesërisht kubenë e saj. Por tërmeti më i paimagjinushëm do të qe ai i shpalljes së Shqipërisë shtet ateist që do të bënte të pabesueshmen në fund të viteve 60 dhe fillim të viteve 70 të shekullit të 20të dhe do të pikëllonte çdo korçar duke rrafshuar krejt me tokën këtë tempull të Dëshmorit të Madh Shën Gjergj, të kulturës, të artit, të arkitekturës dhe të trashgimisë sonë kombëtare. Thuhet se vetë diktatori Hoxha kritikoi prishjen e kësaj kishe me vlera te padiskutushme.
Për prishjen e kishës u vunë në punë mjetet më të rënda teknike që disponoheshin dhe shumë punëtorë e megjithatë ajo mezi u prish. Blloqet e gurëve u përdoren për ndërtimine stadiumit të lojrave me dorë, për bordurat e trotuareve etj.
Populli i Korçës e ruan akoma në kujtesë këtë kishë të mrekullueshme edhe sot duke e përmendur me nostalgji.

[Kryeengjelli]

Kisha e Shën Thanasit

Kisha e Shën Thanasit gjendet në lindje të qytetit të Korçës mbi majën e një bregoreje me lisa të lashtë që mban të njëjtin emër.
Kisha e Shën Thanasit ka qenë një kishë shumë e vjetër e kësaj treve, dokumentat e ndryshme e përmendin si të tillë por thonë se nuk dihet kur i janë hedhur themelet e para, por mund të themi me siguri që themelet e kësaj kishe janë hedhur shumë para sundimit turk. Në bregoret që shtrihen mbas kësaj kishe e deri në afërsi të Mborjes shtrihet një zonë e tërë e cilësuar arkeologjike e antikitetit të vonë dhe mesjetare, këtë e përmendin si udhëtarët kronikanë të shekujve të kaluar poashtu dhe të moshuarit korçarë dhe mborjarë të cilët e pohojnë ekzistencën e gërmadhave në këtë zonë.
Arkeologët e Korçës kanë zbuluar dhe banja antike të shekullit të 6 copra mozaiku, varre romake etj. Po ashtu dhe në dekretin e sulltan Bajazitit të dytë në fund të shekullit të 15 që bën fjalë për caktimin e kufijve të pronës se Iliaz bej Mirahorit përmenden në këtë zonë një mur i ngulur, një rrasë e ngulur. Gjithashtu me interesantia në këtë dokument është që përmendet një korie e vogël të vendosur në një kodrinë në vreshtat që është me e ulët pas të cilës merr drejtim për nga Emboria. Dihet historikisht që e vetmja korie me lisa në mes të vreshtave e vendosur në një kodrinë në këtë zonë të kodrave ka qenë dhe është ajo e Shën Thanasit, por dokumenti nuk e përmend plotësisht, pasi në dokumentin sulltanor edhe si duket nuk duhej përmendur emri i një kishe. Pra mund të themi përseri se kisha e shën Thanasit duhet të jetë shumë e vjetër, para turke.
Ne dokumentet e sakta e me të plota që disponojmë deri më sot i tillë si kodiku gati 400 vjeçar i Mitropolisë së Korçës kjo kishë del që ka qenë e ndërtuar më parë dhe toponimi i kodrinës del i formuar si bregorja e Shën Thanasit. Duhet përmendur që në këtë periudhë turqit nuk lejonin të krishterët të ndërtonin kisha të reja por vetëm riparime të të vjetrave dhe këto me ferman të posaçëm pra dhe nga kjo mund të themi, që kjo kishë është ndërtuar pra pushtimit turk.
Një nga dokumentat më të vjetër të kodikut numër 64 që bën fjalë për shitjen nga ana e Mitropolisë e një pjese të pasurisë për blerjen e një çifligu për kishën e Shën Marisë e mbajtur në praninë e Patriarkut të Ohrit Zosimea e që mban vitin 1707 ndër të tjera përmend dhe shitjen e dy vreshtave afër kishës së Shën Thanasit dhe një copë vend për vresht pranë Shën Thanasit. Po në këtë vit përmendet dhe ryfeti i quajtur i Shën Thanasit në dokumentin 13 të kodikut dhe tregon rëndesinë, vjetersinë dhe kujdestarinë për këtë kishë.
Kisha e vjetër ishte e ndërtuar me material guri dhe vazhdoi të funksionojë deri nga mezi i shekullit të 19. Në këtë periudhë Korça kish marrë një zhvillim të madh. Pas vitit 1850 edhe kjo kishë do të rindërtohej si shumë objekte të tjera, kjo u realizua me ndihmën e ryfetit të Shën Thanasit e të popullit të Korçës në kohën e Mitropolitit të Korçës Neofit. Rindërtimi qe me të njëjtin stil me kishën e sapo rindërtuar të Shën Ilias, edhe ky ndërtim qe përsëri i gurtë dhe tip i thjeshtë. Pas rindërtimit të kishës në Mitropolinë e Korçës është aprovuar dhe një kanonizmë për vënien e esnafit të kondakçinjve i cili mbante dhe emrin e këtij shenjti nën mbrojtjen e Shën Thanasit kjo e fundit mban datën 10 maj 1854. Në pikën A të këtij kanonizmi pasqyruar në dokumentin 104 të kodikut të Mitropolisë së Korçës thuhet: “Vemë esnafin e kondakçinjve nën mbrojtjen e veçantë të atit tonë ndër shenjtorët Athanasit Patrikut të Aleksandrisë…” Ky esnaf si dhe më parë do të njihej me emrin e Shën Thanasit.
Ne vitin 1914 ne kohën e Mitropolitit të Korçës Gjermano dhe pikërisht ditën e shtunë më 22 prill 1914 në ditët e një “kryengritjeje” të dështuar për shpalljen e autonomisë se Epirit të Veriut gjatë luftimeve midis këtyre forcave dhe forcave të Hysen bej Pirgut u dogj dhe kisha e Shën Thanasit. Po këtë ditë u vra dhe prifti i vllenjve Papa Llambro Ballamaçi si dhe shumë gra e fëmije të pafajshëm. Disa gojëdhëna thonë që kjo kishë u dogj nga bazhibozukët, pasi atje mendonin që Mitropolia kish fshehur thesarin gjë që nuk qe e vërtetë, dhe kur nuk gjetën gjë e dogjën në rëmujë e sipër.
Korçarët menjëhere ngriten një kishëz provizore prej druri. Pas 10 vjetësh që qe djegur, Mitropolia mblodhi ndihma nga populli dhe filloi të ndertojë këtë kishë më të bukur seç ishte më parë me material kryesisht të gurtë dhe me një këmbanore të bukur përpara. Ky ndërtim u realizua në vitin 1928.
Kjo kishë vazhdoi të funksionojë e tillë deri në vitin e shpalljes se Shqipërisë shtet ateist, vit kur kjo kishë do të rafshohej krejt me tokën.
Populli i Korçës e njeh që nga kohët e vjetra këtë kishë si çudibërëse për të sëmurët për çiftet pa fëmije dhe deri në mallkimin e dënimin hyjnor të atyre që e prishën e morën gurët e stërlashtë të kësaj kishe. Edhe gjatë kohës së ateizmit besimtarët korçarë ndalonin pranë lisave të kësaj kishe dhe i luteshin Përendisë për ditë të bardha.
Pas viteve 1990 me rigjallërimin e besimit fetar pas celebrimit te ditës së ujit të bekuar ne 6 janar 1991 në Shën Triadhë, në 18 janar të vitit 1991 u celebrua mesha e parë në guret e themelive të kësaj kishe pas mëse 25 vjetesh ateizmi të egër. Në këtë ditë mund të themi u bë një miting i vërtetë nga populli i Korçës në korrien e Shën Thanasit emrin e të cilës nuk ua hoqën nga goja dot korçarëve. Kjo meshë e cila u celebrua në natyrë u drejtua nga prifterinjtë pleq të mbetur gjallë. Po kjo kishë është kisha e parë në Shqipëri që filloi të rindërtohej nga themeli. Që ditën e parë që u celebrua mesha gati të tërë korçarët e pranishem të krishterë e myslymane dhanë ndihma që të fillojë rindërtimi i kësaj kishe. Megjithë vështirësitë të rrjedhura nga përvoja kjo kishë u ndërtua dhe vazhdon të funksionojë normalisht.



Kisha e Shen Trinise

Kisha e Shën Trinisë ose siç njihet në popull kisha e Shën Triadhës ndodhet në të dalë të qytetit buzë rrugës Korçë – Drenovë. Në fillim të shekullit të 20 në vitin 1902 në atë vend ku ngrihet kisha e vjetër e Shën Triadhës ishin arat e Mustafa Mborjes. Ngritja e kësaj kishe në këtë vend ka një histori të veçantë që vjen deri në ditët tona nëpërmjet shkrimeve dhe gojëdhënave të të moshuarve e cila na thotë:
Një çirak i një mullixhiu të Drenovës sa herë kalonte me kafshë për furnizim me drith për në pazarin e Korçës në vendin ku u ngrit kisha e cila në atë kohë ishte një lëndinë me pirgje me gurë afër saj i qëndronte kali dhe i shfaqeshin tre engjëj duke i thënë që ky vend është i joni. Pasi kjo ngjarje u përsërit disa herë çiraku ia tregoi ustait të tij i cili vjen në Mitropoli dhe ia tregon ngjarjen me hollësi Mitropolitit të asaj kohe Gjervasit.
Pasi u punua dhe u pastrua një pjesë e vendit të ngjarjes u gjend një konizmë e Shën Triadhës në gjendje të mirë brenda në tokë. Kjo ngjarje bëri bujë në atë kohë në Korçë dhe të krishterët i kërkuan Mustafa Mborjes atë copë tokë të cilën ai nuk e kish as të punuar. Por siç thonë ai ishte pak cingun dhe nuk deshi ta jepte. Ai vuri argatë ta lërojnë atë vend mirëpo ndodhi një ngjarje tjetër e çuditshme kur plugu filloi të lërojë atë vend, ngordhi në vend një nga kafshët e punës. Pas kësaj ngjarje M. Mborja ja fali komunitetit orthodhoks atë copë arë ku u gjend konizma e Shën Triadhës.
Mendohet që në atë vend mund të këtë ekzistuar në kohërat e vjetra një kishe pasi atje ka ekzistur një vend banim i vjetër për këtë autoret e kohës na tregojnë për ekzistencën e gërmadhave rrotull kësaj kishe deri vonë.
Pas këtyre ngjarjeve populli i Korçës menjëherë dha ndihma ku fillimisht u ngrit një kishë provizore dhe me vonë në po atë vend u ndërtua kisha Shën Triadhës e cila dalë ngadalë u plotësua.
Në vitet 1960 parcela e saj u kthye në varrezë të qytetit të Korçës në të cilën u rivarrosën edhe të vdekurit që qenë varrosur në Shën Mari.
Edhe kjo kishë si shumë të tjera u prish dhe u rafshua pas vitit 1967 kur shqipëria u shpall shtet ateist.
Në janar të vitit 1991 populli i Korçës u mblodh ditën e ujit të bekuar me iniciativën e këshillit kishtar të sapo formuar dhe celebroj ceremoninë e parë fetarë pas gati 25 vjet të periudhës ateiste mbi grumbullin e gurëve të grumbulluar një nga një nga nënat e motrat tona.


Kisha e Shën Harallambit

Kisha e Shën Harallambit ndodhej në platenë e kishës katedrale në anën veriore të saj. Vendi ku ngrihej kjo kishë sot i bie të jetë në këndin sportiv të shkollës Sevasti Qiriazi.
Kisha është ndërtuar në fillim të shekullit të 19 në kohën kur krye epitrop i Mitropolisë ishte zoti Harito Jorgji. Në vitin 1816 në kohën e Mitropolitit Meletios nga Santorina filloi ndërtimi i kishës së Shën Harallambit e cila duhet të jetë ngritur mbi ndnjë konizme të këtij shenjtori pasi në kodikun e Mitropolisë përmendet dhe si përtëritje e paraklisit.
Fermanin për ndërtimin e kësaj kishe e ka nxjerrë Mitropoliti i Korçës Meleti që përmendet në kodik në dokumentin numër 11 dhe mban datën 1821 në të cilin thuhet: “I gjithëhirshmi dhespoti ynë i Korçës zoti Meleti nga Santorina dha dhuratë shpirterore 50 groshë për fermanin e kishës…”, ndërsa në dokumentin numër 8 thuhet se ai u përkujdes për fermanin e kishës së Shën Harallambit. Ndërsa përsa i përket ndërtimit përmendet epitrop Haritoja në listat e dhurusve deri në shekullin e 20.
Ne vitin 1828 janë pikturuar ikonat dhe ka përfunduar ikonostasi i kishës së Shën Harallambit në kohën e epitrop Vasil Kostës, këtë na e vërteton dokumenti numër 58 i kodikut të Mitropolisë që mban datën 9 janar 1829 dhe flet për shpenzimet për piktorët ikonat dhe ikonostasin e kishës.
Ndërtesa e kishës ishte e thjeshtë, ndërsa harku i ajodhimës përfshinte gjithë gjerësinë e kishës në ndryshim nga kishat e tjera. Ndërtimi ishte me material të gurtë.
Siç e kemi përmendur aty nga fillimi i shekullit të 19 korçarët filluan të varrosnin të vdekurit në Shën Mari. Deri në këtë kohë korçarët i varrosnin të vdekurit rreth kishës së madhe në Shënd Eelli (Shën Ilia) dhe Shën Thanas. Ne këtë periudhë meqenëse qyteti po shtrihej rreth Mitropolisë dhe kishës Katedrale, Mitropolia e Shenjtë e Korçës vendosi që të nxirren eshtrat e të varrosurve deri në atë kohë rreth këtyre kishave dhe të futen në qimitirin e kishës së Shën Harallambit. Këto eshtra të të parëve tanë janë edhe sot nën themelet e kësaj kishe të rafshuar në kohën e regjimit ateist. Sot mbi eshtrat e të pareve tanë janë ndërtuar terenet sportive të shkollës Sevasti Qiriazi. I del detyrë komunitetit orthodhoks dhe Mitropolisë te mendojnë për kujtimin e të parëve tanë dhe për ringritjen e kësaj kishe.

[Korcar-L1]

keto jane informacione me shum vlere per te gjithe komunitetin orthodhoks dhe ne vecanti per ate te Korces. Do te lutesha te dija se ku mund ta gjeme kete periodik? Periodiku Tempulli

[Kryeengjelli]

(Bërthama më e Vjetër e Qytetit të Korçës)

(Revista periodike Tempulli)

Kisha “Fjetja e Hyjlindëses së Përmbishenjtë Mari” ose siç njihet në popull kisha e Shën Mërisë, konsiderohet nga tradita popullore dhe nga shumë autorë, si tempulli më i vjetër në trevën e Korçës, si dhe një nga më të vjetrat në gjithë Shqipërinë. Shumë gojëdhëna tregohen për fillimet e kësaj kishe. Disa gojëdhëna i çojnë fillimet e saj që nga koha kur krishtërimi ishte i ndaluar, duke u nisur dhe nga ekzistenca e qimitireve të nëndheshme të kësaj kishe. Disa të tjera e lidhin me ekzistencën e ndonjë tempulli pagan në fushën pranë qytetit të lashtë, që ndodhej në kodrat pranë. Ndër to po përmendim gojëdhënën më të përhapur, me të cilën u njohëm nga disa burime, e cila na thotë: “Në kohët shumë të vjetra në qytetin e vjetër që ka qenë në ato kohë pranë Mborjes ishte një pasanik feudal që kishte një vajzë shumë të bukur dhe këtë vajzë ia kërkuan pushtuesit e liq e barbatë të dyndur nga lag në këto anë. Për ta shpëtuar vajzën e tij ai e fshehu atë në mes të shelgjishteve, në arat pranë lumit, atje ku është sot kisha e Shën Mërisë. Thuhet që ndërtoi dhe një kishëzë të nëndheshme që ajo t’i falej Virgjëreshës Mari, biles thuhet që i ndërtoi dhe një dalje të nëndheshme në rast rreziku. Pas largimit të barbarëve, ky feudal ndërtoi në këtë vend një kishë kushtuar Shën Marisë, e cila ia shpëtoi vajzën”. Mësojmë se kjo gojëdhënë e ka burimin nga Mesjeta e hershme, në kohën e dyndjeve sllave në Ballkan e në zonën e Korçës. Inkursionet më të egra në zonën tonë njihen ato të viteve 617, të cilat, pasi plaçkitën mirë, u drejtuan drejt Selanikut e Konstandinopojës.
Pra, siç e përmend dhe tradita gojore popullore, kisha e Shën Marisë e ka marrë formën si e tillë aty nga shekulli i 7-të. Shumë shpejt kjo kishëz do të fitonte famë ndër banorët përreth kodrave të Korçës dhe më tutje. Kjo do të bënte, që gjatë shek. të 9¬-të, në kohën kur edhe këto treva qenë nën sundimin e carit të madh bullgar Boris Mihalit, i cili pranoi krishtërimin orthodhoks si fe për popujt e tij sllavë, u rindërtua kisha dhe manastiri i Fjetjes së Hyjlindëses së Përmbishenjtë Mari.
Ky manastir në këndvështrimin e sotëm shtrihej nga plepat e vjetër që ndan sot ish-Kombinatin e Trikotazhit deri tek Banka e Shtetit. Manastiri ishte i rrethuar me mure të trashë e të lartë në formë kështjelle. Porta e madhe e manastirit ndodhej në cepin juglindor të rrethimit, atje ku sot ndodhet Banka e Shtetit.
Në vitet e para të shekullit të 13-të, në kohën e kryqëzatave të tretë dhe të katërt të organizuara nga latinët gjatë rrugës për në Konstandinopojë, kryqtarët bënë shkatërrime e barbarizma edhe në tempujt e Zotit, deri në rrënime. Të njëjtën gjë bënë dhe kur hynë në Kostandinopojë, në vitin 1204, duke plaçkitur jo vetëm popullatën, por edhe kishat e famshme të këtij qyteti, duke përdhosur çdo gjë të shenjtë.
Edhe manastiri jonë i famshëm i Shën Marisë në këtë periudhë të keqe pësoi një djegie dhe u rrënua. Por shumë shpejt, me fuqizimin e despotatit të Epirit të Ri, i cili përfshiu dhe zonën e Deabolisit të madh, sot zona e Korçës, çdo gjë do të ndryshonte. Në vitin 1225, ky manastir do të rindërtohej për herë të dytë si manastir dhe për së treti si kishë, mjaft më i bukur dhe më i fuqishëm se më parë. Po gjatë shekullit të 13-të do të pikturoheshin me afreske muret e kishës. Këtë e faktojnë si personat që i kanë parë në fillim të shekullit të 19-të, po ashtu edhe mbeturinat e afreskeve të mbetura deri vonë në katakombet e kishës, të cilat cilësoheshin si të shekullit të 13-të, shekull në të cilin është bërë rindërtimi.
Fama e këtij manastiri, i ngritur buzë kryqëzimit të rrugëve, në vend të hapur e fushor, do të rritej përsëri. Vetë ndërtimi në fushë, në vend të ekspozuar si rrallë manastire të tjera, tregon për shenjtërinë e këtij vendi. Thuhet nga gojëdhënat se në këtë manastir është pagëzuar një nga carët më të mëdhënj të Sërbisë e Maqedonisë. Ndërkohë, që arat e dhuruara të këtij manastiri, do të quheshin Stefanec. Me invazionet turke ky manastir do të pësonte dëme e gjymtime të mëdha, bile një pjesë e territorit të tij do të kthehej në varrezë për turqit e më vonë për komunitetin mysliman të Korçës.
Le të përmendim disa autorë, të cilët flasin në lidhje me këtë kishë. Në librin Albania të B. Bobev dhe Th. Kacorri nga Sofja, përmendet se tempulli, apo manastiri i parë në qytetin e Korçës është ndërtuar gjatë shekullit të 9-të. Gjithashtu, patrioti e studiuesi Thimi Mitko shkruan se kjo kishë i përket kohës kur Barçi e Mborja ishin qytete në lulëzim. Ai na përshkruan të dhëna faktike gjatë gërmimeve për rindërtimin e fundit të kësaj kishe, pasi ai ka qenë vetë i pranishëm në to. Në shkrimet e tij për qytetin e Korçës ai thotë që “themelet gjigande në kishën e rindërtuar të Fjetes së Shën Mërisë, e cila në rindërtimin e dytë të saj mban datën 1225, tregon se ajo kishë ishte një godinë kolosale. Ai përmend gjithashtu se kjo Kishë është ndërtuar katër herë dhe gjatë rindërtimit të fundit u zbuluan tri shtresa toke të shtruara me kalldrëm. Kurse varrezat myslimane pranë kishës thuhet se përfshiheshin brenda territorit të manastirit të Fjetjes së Shën Marisë para pushtimit turk (1385), gjë që provohej dhe nga themelet e vjetra që gjendeshin rreth varrezës si dhe copa kolonash prej mermeri, që ende qëndronin më këmbë në kohën e Mitkos, duke formuar portën e manastirit në anën e këndit jug-lindor të varrezës myslimane, atje ku sot është dera e Bankës së Shtetit.
Në raportin e redaktuar nga Mitropoliti i Korçës, Dhorothe Kristidhi, të hedhur në kodik në dokumentin 168, në mars të vitit 1879, përmendet se kisha e Shën Marisë duket se do të ketë qenë një manastir i hirshëm shumë i vjetër, i cili është djegur tre herë kohë pas kohe. Nga gërmimet e bëra janë gjetur, tek një kishë e përbërë nga tre kisha të ndryshme, vende në formë qelish si dhe kolona (trarë).
Gjithashtu, ekzistenca e këtij manastiri përmendet edhe në aktet e dhurimit, më 13 shkurt 1725 në dokumentin e 12 të kodikut të Mitropolisë së Korçës e Selasforit, ku thuhet: “Shumë i lumturi dhe i dituri dhe perëndizgjedhuri Patriku i Justinianës së parë të Ohrit dhe i gjithë Bullgarisë dhe Mitropolit i Korçës e Selasforit Zoti Joasaf, bëri dhuratë shpirtërore në manastirin e shenjtë dhe të shumë nderuar të Hyjlindëses së Përmbishenjtë godinën e shtëpisë me tërë vendin përreth saj, të cilën e ndërtoi nga themelet me shpenzimet e veta dhe me përkujdesjen personale e bëri dhuratë shpirtërore për hir të shpëtimit shpirtëror të tij, të prindërve dhe të afërmve të tij.”
Po për manastirin e hirshëm e të respektuar të Fjetjes së Hyjlindëses flitet në të njëjtin kodik në muajin gusht 1707, në dokumentin 64, ku shkruhet: “Në Mitropolinë e Korçës, me përulësinë tonë në krye dhe me pjesëmarrjen e fortë të hirëshmve mitropolitë, rreth nesh u mblodhën të gjithë priftërinjtë, pleqtë dhe të krishterët e tjerë të kësaj Mitropolie bashkë dhe me epitropët e kishës së shenjtë të Shën Mërisë, po të kësaj Mitropolie, me dëshirën e tyre sa prona dhe dhurata kishin bërë, dhurata shpirtërore të të krishterëve.”
Nën drejtimin e Zosimeas Patrik i Justinianës së parë të Ohrit, Serbisë, Bullgarisë, Shqipërisë, Maqedonisë së dytë dhe të tjerëve, u shitën një sërë objektesh, ara, vreshta, orendi të argjenda (të gjitha përmenden me rradhë në kodik) dhe u mblodhën 49.400 aspra që u dhanë për çifligun, duke u blerë nga beu që të jetë pronë e kishës së Shën Mërisë të kësaj Mitropolie. Deri vonë ky çiflig quhej çifligu i Shën Mërisë apo ara e Shën Mërisë.
Është mjaft e rëndësishme të theksohet se, më 1719-ën në manastirin e Shën Marisë, në një mbledhje u zgjodh Patrik i Patriarkanës së Ohrit, Mitropoliti i Korçës dhe Selasforit, fort i ndrituri Joasaf nga qyteti i Voskopojës. Për vjetërsinë e kësaj kishe tregon dhe ujësjellësi i manastirit, i cili e merrte ujin nga ujësjellësi i kalasë së Korçës. N. Naçi në librin “Korça dhe katundet e qarkut” përmend trojet e Shën Marisë nga hyrja në portën e madhe të avllisë së kësaj kishe. Si përbrenda portës ashtu edhe përjashta saj në të majtë ka dy kroje. Uji i këtyre vjen nga ca burime që kanë qenë në vendin e kalasë.
Gjithashtu, gojëdhëna popullore flet për ekzistencën e një tuneli të nëndheshëm që lidhte këtë manastir me kalanë e Korçës, deri në kalanë e qytetit përmbi fshatin Mborje, si dhe ekzistencën e një daljeje që të nxirrte në lumin e atëhershëm të Korçës, i cili ka ekzistuar deri vonë.
Gjatë ndërtimeve të bëra rreth rerritorit të kësaj kishe kanë dalë fragmente të murit të vjetër rrethues të manastirit, në përbërje të të cilit gjendeshin tulla bizantine dhe gurë çmërçi. Trashësia e murit shkonte rreth një metër. Gjithashtu, nga korçarët e vjetër tregohet se gjatë hapjes së varreve rreth kishës, kanë dalë dhe fragmente mozaikësh si dhe qeramika antike.
Nga sa përmendëm më sipër tregohet që kisha e Shën Marisë ka qenë një manastir i shquar dhe i hirshëm, mjaft i madh për kohën si dhe mjaf i pasur, i cili ka kaluar rrebeshe të furishme dhe është djegur e rindërtuar disa herë. Kjo kishë vazhdoi të shërbente si kishë kryesore dhe si katedrale për qytetin e Korçës deri në ndërtimin e katedrales së re “Burimi Jetëdhënës” në vitin 1707, por duhet theksuar se rëndësia dhe shkëlqimi i saj nuk humbi kurrë.
Nga fundi i shekullit të 18-të, komuniteti ortodoks i Korçës vendosi t’i kërkonte autoriteteve turke për të ndërtuar një varrezë të rregullt, pasi deri atëhere të vdekurit varroseshin rreth kishave të Shën Thanasit, të Shën Ilisë dhe katedrales, pasi autoritetet turke nuk i lejonin të krishtetët të kishin varreza të rregullt. Kështu nga fundi i shekullit të 18-të në truallin e manastirit të Shën Marisë u vendos të krijohet varreza e re e komunitetit ortodoks të Korçës, që më parë në pjesën lindore të territorit të këtij manastiri ishte krijuar një varrezë për myslimanët. Vendosja e varrezës në këtë vend u bë, pasi funksionimi si manastir i mirëfilltë kish filluar me kohë të pushonte, ndërkohë që territori ishte i rrethuar me mure. Nga ana tjetër, ky i fundit, shtrihej në dalje të qytetit, pas të cilit shtriheshin arat, ndërsa qyteti po zgjerohej rreth Mitropolisë dhe rreth xhamisë së Iliaz beut. Për këtë çështje na flet dhe dokumenti i 30-të i kodikut të madh të Mitropolisë së Korçës, që thotë: “Bekim personave që nxorrën ferman prej Sulltanit me anën e të cilit komuniteti orthodhoks i Varoshit të Korçës lejohet të hapë varrezën. Në vitin 1799, cilido që luftoi për të nxjerrë këtë ferman në mënyrë që të lejohet vendi për të vdekurit, varreza e re e komunitetit ortodoks të Varoshit të Korçës e sa të tjerë, kanë qenë bashkuar me këtë çështje, duke dhënë pará dhe njëkohësisht vepruan me fjalë e derdhën mund.”
Nga fillimi i shekullit të 19-të, pas marrjes së fermanit, të krishterët e Korçës filluan të varrosin të vdekurit në kishën e Shën Marisë. Përsëri në vitin 1838, kisha e Shën Marisë dhe sa përfshiheshin në të, u rrëmbyen nga flakët në rrethana të panjohura, duke u shkrumbuar çdo gjë. Me djegien e kësaj kishe u zhdukën mjaft vlera të pa përsëritshme, si vlera të shkrura, mbishkrime murale në dru e afresk, afreske të shekullit të 13-të si dhe materiale të tjera artistike, të cilat mund të hidhnin dritë të plotë si për historikun e kësaj kishe, si kisha më e vjetër e këtij qyteti, ashtu edhe për vetë qytetin e Korçës.
Ndërtimi që ekzistonte deri në vitet e prishjes nga regjimi ateist, ishte rindërtimi i vitit 1844, që ka mundësi të qe ndërtimi i tretë ose i katërt. Për rindërtimin e saj të fundit si dhe pak për historikun fliste edhe mbishkrimi në gjuhën greke, që ishte në të djathtë të kishës, në faqen jugore të murit të brendshëm si dhe mbishkrimi që kishte pllaka e gurtë e murosur në faqen e jashtme të kishës.

ΝΑΟΣ ΕΙΜΙ ΑΡΧΑΙΟΣ ΑΝΕΚΤΥΣΘΗΝ ΠΡΟ ΕΠΤΑ ΑΙΩΝΩΝ ΠΥΠΠΟΛΗΘΕΙΣ ΔΕ ΑΝΕΓΕΙΡΟΝ ΕΚ ΤΡΙΤΟΥ ΑΔΡΑ ΔΑΠΑΝΗ ΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΑΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ 1844 ΜΑΙΟΥ 19

“Jam tempull i vjetër (i Hyjlindëses) që u rindërtova para shtatë shekujsh, mbasi u dogja, u ngrita për së treti me shpenzime të mëdha të banorëve të Korçës, 1844 maj 19”.

“Ο θειος ουτος και υερος ναος της υπεραγιας Θεοτοκου πυρποληθεις το δευτερν, ανηγερθι το τριτον κατα το 184 ετος επιστατευοντος και επτροπευοντος του κ. Χρ. Γωδη και αρχιερατευοντος του πανιερωτατου κ. Κυριλου εκ Βερροιας. Ενετει δε 1846 αρχιερατευοντος του πανιερωτατου Κορυτσας κ. Νεοφυτου εξ Αργυροκαστρου και επιτροπευοντου του ρηθεντος κ. Χρ. Γωδη εξωηραφηθησου τα εξης εντω ναω ταυτω: Ολαι αι δεσποτικοι εικονες οι 4 θολοι η πλατυτεδα η προθεσις και η κοιμησις δια χειρος παπα Ζηκου και του υιου αυτου Δημητριου 1847 Ιουλιου 20 εκ Σελιτσης.”

“E Zotit dhe e shenjtëruar kjo kishë e së Tërëshenjtës Μari, pasi u dogj për së dyti, u ndërtua për së treti më 1844 me krahun e kujdestarisë të zotit Kristo Godes në ditët e shenjtërisë së tij kryepriftit Qirilit nga Veria. Dhe më 1846, kur ishte kryeprift i Korçës Neofiti nga Gjirokastra, përsëri me kujdesin e zotit Kristo Gode u pikturuan këto, gjithë ikonat e kryepriftërisë edhe të katër kubetë nga duart e papa Zikut dhe nga i biri i tij Dhimitri, më 1847 korrik 20, nga Selca”

Gjatë këtij rindërtimi kisha pati dhe zgjerime, ndërtimi qe i tipit të bazilikave me tri anë të ndara me kolona dhe me pesë kube të brendshme, njëra nga të cilat në mes. Ngjitur me këtë kishë ndodhej dhe paraklisi i Shën e Premtes, e vendosur gjysma nën tokë. Kisha përbëhej nga dy pjesë të ndara veçmas, e para qe naosi i kishës së vjetër të Shën Marisë, dyshemeja e së cilës qe nën nivelin e truallit jashtë, ndërsa e dyta ishte salla e përshpirtjeve, ngjitur në gjatësinë e saj, ku përfshihej dhe paraklisi i Shën e Premtes. Kisha ishte 26.3m e gjatë dhe 14.5m e gjerë së bashku me shtesën që mbulonte paraklisin e Shën e Premtes, ndërsa naosi i kishës së lashtë të Shën Marisë që u përfshi brenda këtij rikonstruksioni, kishte një gjerësi prej 9m. Ndihmat për rindërtimin, pikturimin dhe pajisjen e kësaj kishe nuk kanë munguar kurrë. Vetë fama e këtij vendi të shenjtë e të lashtë, bëri që për një kohë të shkurtër ato të vijnë nga të gjitha anët, duke filluar që nga bashkëqytetarët tanë në Egjipt, në vendet e Ballkanit e deri në qytetarët e të gjitha shtresave të Korçës. Kontributet, siç na tregojnë dokumentat e kohës, qenë nga më të ndryshmet sipas mundësive të qytetarëve; në para, në ara, në objekte të bakërta, të argjenta, në ikona etj.
Siç del nga mbishkrimi që ka pasur kisha, si dhe nga dokumenti 81, në kodikun e Mitropolisë së Korçës, ndërtesa e kishës ka përfunduar rindërtimin e saj në vitin 1844 dhe po atë vit është bërë dhe përurimi. Janë harxhuar për gërmimet 1000 grosh, për ndërtimet gjatë viteve 1843-44 janë harxhuar 42000 groshë dhe 300 groshë për përurimin.
Pikturimi i kishës së rindërtuar të “Fjetjes së Hyjlindëses së Përmbishenjtë Mari” është bërë nga papa Zikoja dhe i biri Dhimitri, të cilët ishin nga Selca e Nesalishtit. Pikturimi i kishës ka filluar më 1846, siç del dhe nga mbishkrimi si dhe nga llogaria e kishës e pasqyruar në kodikun e Mitropolisë së Korçës dokumenti 81, për blerjen e dërrasave dhe bojërave për piktorët në fillim të vitit 1846, me një vlerë prej 4000 groshë. Mbarimin e plotë të kishës na e jep mbishkrimi që ka pasur kisha, më 20 korrik 1847.
Siç e përmendëm dhe më parë, pas shumë përpjekjesh të mëdha, të krishterët e Korçës arritën të marrin lejë për ndërtimin e këmbanores në vitin 1867 dhe në 15 prill 1868 zoti Jani Qirka bëri dhuratë shpirtërore një këmbanore për kishën e Fjetjes së Hyjlindëses, e shprehur kjo në dokumentin 136 të kodikut të Mitropolisë së Korçës.
Në vitin 1928 kishës së Shën Marisë iu bënë riparime dhe rikonstruksione të pjesshme. Ky rikonstruksion dhe riparim përfshiu që nga avllitë, portat e avllisë dhe deri në pikturat. Duke dashur ta bëjnë më të bukur pamjen dhe me qëllimin e mirë për shqipërimin e mbishkrimeve, u prishën pikturat e vjetra dhe të pikturuara në vitin 1845, duke i mbuluar ato dhe duke e ripiktururar të gjithë kishën. Ripikturimi u krye nga piktori dardhar Vangjel Zengo dhe e bija e tij pesëmbjedhjetë vjeçare Andromaqi, një vajzë me shumë talent – piktorja e parë shqiptare. Në këtë kishë Andromaqi pikturoi anën e majtë të kishës, me figurat e Shën Dhimitrit, të tre Arkondëve, të Shën Pandelimonit etj. Anën e djathtë të kishës e pikturoi i jati Vangjel Zengo, ndërsa kubetë u pikturuan së bashku si dhe shumë shenjtorë. Në të gjitha pikturat mbishkrimet u bënë në gjuhën shqipe.
Me mbulimin e pikturave të vjetra humbën dhe vlerat artistike shekullore, megjithatë, shtypi i kohës thotë se kisha e Shën Marisë mori një pamje të re dhe u zbukurua së tepërmi. Kështu kjo kishë, tashmë e rikonstruktuar, vazhdoi të shërbejë si kisha e varrezës për të krishterët e qytetit të Korçës, deri në fund të viteve 50-të të shekullit XX-të. Në fund të viteve 50-të dhe fillimi i viteve 60-të të shekullit XX-të, me vendim të pushtetit vendor të asaj kohe – meqenëse qyteti ishte zgjeruar shumë dhe varrezat e të krishterëve po mbeteshin në mes të tij, vendosi të largojë varrezat dhe të vendosen pranë parcelës së kishës së Shën Triadhës, ndërkohë që varreza e myslimanëve, që ndodhej pranë manastirit, ishte larguar që më parë. Kalvari i shkatërrimeve të kishës së famshme, dikur një manastir me legjendë e me moshë mbi njëmijëvjeçare, nuk i shpëtoi dot shkatërrimit ateist të vitit 1967. Duke parë pikturat e fundit, të cilat qenë ripikturime të viti 1928, e cilësuan gabimisht si kishë të re dhe e vunë në listën e kishave që duheshin prishur. Edhe pse specialistë të Akademisë së Shkencave ndërhynë për mos prishjen e saj, ajo me një ngutësi të madhe u rrëzua rrafsh me tokën, duke kryer një nga krimet më të mëdha ndaj kulturës së këtij qyteti, pasi ishte dhe objekti më i vjetër i kultit për këtë qytet e më gjerë.
Megjithatë, vendi i kësaj kishë shërbeu si burim frymëzimi shpirtëror e hyjnor për nënat tona. Ato asnjëherë nuk e lanë të shuar kandilin dhe qiririn e kësaj kishe. Natën dhe fshehtazi ato gërmonin vendin e themeleve të saj duke ndezur në to dritën Hyjnore. Edhe pa u lejuar besimi fetar, vendi i kësaj kishe u kthye në simbol të ringjalljes së besimit ndaj Zotit.

[Kryeengjelli]

Kjo eshte nje reviste periodike, e cila botoet nen perkujdesjen e Mitropolise se Shenjte Korce. Pergjithesisht tregetohet ne Kishe por edhe ne vende te tjere me nje tarife prej 200 lek te rinj, jane boruar gjithesej deri tani 12-te numra dhe eshte ne pergatitje numri i 13-te. Botimi mbeshtetet finaciarisht nga Mitropolia e Korces ku mendimet jane te autorit sic ata i shprehin te pa prekura. Autoret e shkrimeve jane njerez me integritet intelektual dhe periudiku ka nje keshill, i cili perzgjedh shkrimet dhe i pergatit ato per botim, te cilet jane personaltete ne fuashat perkatese.
gjithashtu ka edhe shume shkrime te tjera te fushave te ndryshme, cdo reviste ka me shume se 100 faqe.


Nese deshironi mund te jepni te dhenat tuaja ne nje mesazh privat dhe ne mund te dergojme nepermjet postes numurat te cilat i disponojme.