Elena Gjika - Dora D'Istria (1828-1888)

[EncounterAL]

A mundet kush te na tregoje per librin qe vijon ?

========= Libri ===========
Bibliographic information

Title
The Land of the Thunderbolt Mountains:
Authors
Dora D'Istria,
Morelle Smith

Translated by Morelle Smith
Edition illustrated

Publisher
I. B. Tauris, 2008

ISBN 1845115902, 9781845115906
Length 184 pages
Subjects Albania
Folklore
History / Europe / Eastern
History / General
Nationalism
Women
==============================

[EncounterAL]

Per librin e kengeve te Princeshes Gjika tregon interes
Albanologu i shquar Princi Luciano Bonaparte.
Kete e lexojme ne artikullin e shkruar nga Bartolomeo Cecchetti
i cili fillon ne fleten 163 te revistes qe vijon:

--------- Revista ne www ------------
Ateneo Veneto: Rivista mensile
Published 1868
----------------------------------

shenim: bashkengjitur eshte fleta nr.179 e revistes

[Albo]

Dora d’Istria: Princesha me origjinë shqiptare, në themelet e qytetërimit europian

Ilia S. Karanxha

Emri i Dora d’Istrias zuri një vend të nderuar qysh në periudhën e Rilindjes Kombëtare shqiptare dhe mbeti i pa prekur deri në ditët tona. Qysh kur ishte gjallë dhe pas vdekjes shkrimet lavdëruese, studimet apo monografitë që fokalizonin aspekte të veçanta apo komplekse të jetës e veprës së saj nuk kanë munguar në Shqipëri por edhe në vendet e tjera e në veçanti: Rumani, Greqi, Itali, Francë e gjetkë. Fama e saj u përhap shumë shpejt në Evropë dhe fill pas saj edhe përtej oqeanit. Në ShBA gjatë vizitës që bëri në verën e vitit 1880 ajo u prit me nderime të veçanta dhe gjatë takimit që pati tek shkrimtari i shquar amerikan Henry Longfellow (1807-1882) ai ju zotua asaj se do të shkruante një poemë për Skënderbeun. Një rast i shquar dhe jo i vetmi kur Dora d’Istria përdorte famën e prestigjin e vet para personalitetesh të shquara të shkencës, të kulturës, të artit apo të politikës për tu imponuar atyre pikëpamjet e veta në dobi të të popujve danubianë-ballkanikë, që luftonin për çështje kombëtare e për progres shoqëror. Lista e këtyre personaliteteve me të cilët ajo pati kontakte në kohë e për çështje të ndryshme është mjaft e gjatë. Mund të përmendim vetëm disa për të krijuar një ide të pjesshme të vlerës dhe rëndësisë që i jepnin asaj persona të shquar si: Luis Benloew (1818-1900), Johann Georg von Hahn(1811-1869), Angelo De Gubernatis(1840-1913), Bartolomeo Cechetti(1838-1889), Lorenzo Valerio(1810-1865), Niccolo Tommaseo(1802 – 1874), Adam Wolf(1822-1883), Edgar Quinet(1803-1875), Francesco Protonotari(1836-1888), Paolo Mantegazza (1831-1910), Giuseppe Garibaldi(1807-882), Giorgio Asproni(1808-1876), Federgo Scolpis(1798-1878), Felice Schiavone(1803-1881) e shumë të tjerë.

Raportet e Dora d’Istrias me rilindësin tonë të shquar Jeronim de Rada e nëpërmjet tij edhe me rilindësit e tjerë Zef Jubani, Thimi Mitko, Dhimitër Kamarda, publiku shqiptar është njohur nga epistolari i saj i publikuar në një formë të pjesshme nga J. Kastrati(A.Popullor 3/1963), A. Kondo(1977), J. Bulo(Nëntori 12/1987) dhe së fundi, me kompetencë shkencore në gjuhën origjinale e në një variant gati shterues, nga studiuesja Merita Sauku-Bruci (2004), e cila ka nxjerrë në dritë me komente përkatëse 112 letra të Dora d’Istrias.
Në lidhje me epistolarin e Dora d’Istrias me botimet e bërë në Shqipëri dhe diçka në Rumani mbetemi gjithmonë në hapat e para të kësaj ndërmarrje të rëndësishme editoriale. Botimet e letrave të saj në Rumani janë bërë në “Revue historique du Sud-est européen” që drejtohej nga N. Jorga (më 1925, 1928 e më 1932 )dhe tani së fundi nga Georgeta Penelea Filitti në revista Biblos (Iasi) (n* 9-10/ 2000).
Mbeten akoma për t’u gjurmuar e për të nxjerrë në dritë epistolarin apo dokumente që lidhen me jetën dhe veprimtarinë e Elena Gjikës në fondet e Bibliotekës Kombëtare të Firences (letërshkëmbimi me A. De Gubernatis 156 letra, me F. Protonotari 18 letra, me N. Tommaseo 7 letra, e po këtu edhe disa fonde të tjera). Në bibliotekën Labornica të Livornos (rreth 20 letra drejtuar personave të ndryshëm), Biblioteka Arkivi i Risorxhimentos- Firence(Fondi mbi bashkë llazërinë e artizanëve), Arkivi Historik i Komunës të Firences (Fondet e Institutit Kombëtar Shurdh-memecët), e po kështu fonde të tjera që sot ndodhen në Torino, Venecia, Pisa, Roma, Cagliari, Gjenova, Graz dhe Bukuresht. Fondet që ndodhen në bibliotekën e Kosencë-s mbi letërkëmbimin me Jeronim de Radën mund t’i konsiderojmë të shteruara nga botimet e sipërpërmendura.

Krahas raporteve të saj me figura të shquara në një plan më të gjerë ajo ishte e njohur dhe e nderuar nga një sërë institucionesh me karakter kultural e akademik. Më 1873 B. Cechetti, kuptohet në konsultim edhe me vetë Dora d’Istrian, krahas veprave të saj të botuara deri në atë moment na transmeton edhe listën e këtyre institucioneve, të cilat njihnin dhe nderonin emrin e Dora d’Istrias. Në lidhje me këtë ai shkruan:

Princesha Dora d’Istria është pranuar nga shumë akademi të Italisë, Francës, Greqisë, Turqisë evropiane, të Azisë së Vogël, Austrisë. Është anëtare nderi e shoqatës Arkeologjike të Athinës (28 maj 1860), anëtare e Shoqatës gjeografike të Francës (19 janar 1866), anëtare korrespondente e Universitetit të Venecias, 8 mars 1868, anëtare nderi e shumë akademive italiane (1868-1873) mes të cilave akademia fizio-medistatika e Milanos, 18 qershor 1868, anëtare nderi e Minervës të Triestes, anëtare nderi e Sillogut të Athinës, maj 1867, anëtare nderi e Sillogut të Kostandinopolit, 8 gusht 1870, presidente nderi e (shoqatës) Elikona të Smirine (Azi) 17 mars 1871, anëtare e merituar e Akademisë Mbretërore Rafaelo nga Urbino, 17 dhjetor 1871, anëtare letrare e Shoqatës për nxitjen e teatrit në Itali, Firence 21 janar 1872, nën-presidente nderi e Shoqatës të grave greke për institucionalizimin femëror, 11 shtator 1872, anëtare e Akademisë të Konsultës (Quiriti) në Romë shkurt 1873, anëtare nderi e Paransios të Athinës, 28 shkurt 1873, anëtare nderi e Akademisë Pitagorike të Napolit 24 maj 1873, korrespondente e huaj e Akademisë Kombëtare e letërsisë dhe e shkencave të Barcelonës (Spanja) dhe e Institutit arkeologjik të Buonos-Ayres (Amerikë) 30 maj 1873, presidente nderi dhe kujdestare e shoqatës Chark të Kostandinopolit, 20 prill 1873 etj.

Këtu pra mbyll listën Cechetti duke mos i rreshtuar dot të gjitha institucionet e duke na lënë ne detyrën për vitet që do të vinin ta plotësonim këtë listë. Mund të shtojmë diçka se ishte edhe anëtare e shoqatës për studimet e orientit (9.XI.1873), por deri këtu del qartë që ajo u bë shumë shpejt një nga tre gratë më të famshme të shekullit të XIX mes Giorgio Sand (Arnandine Lucia Aurora Dupin, 1804- 1876). Dhe konteshës d’Agoult (Marie Catherine Sophie 1805-1876 e njohur edhe me pseudonimin Daniel Stern) fakt të cilin na e referon në një shkrim përkujtimor një muaj pas vdekjes (16 dhjetor 1888) revista “Nuova Antologia” ku Dora d’Istria kishte botuar shumë nga studimet e saj.

Duke mbetur gjithmonë tek B. Cechetti ish-drejtor i arkivave veneciane ai veç meritës që pati si kujdestar dhe përkthyes në italisht i veprës “Shqiptarët në Rumani” u kujdes gjithashtu të ndiqte me vëmendje të posaçme gjithë jetën publicistike të Dora d’Istrias dhe njëkohësisht ishte i pari që filloj të përpilonte bibliografinë e saj. Kjo bibliografi doli për herë të parë më 1868 e në vitet që do të vinin ribotohej me shtesat e reja. Më 1873 ai nxori edicionin e pestë të kësaj bibliografie dhe ky punim na bën të kuptojmë se sa e shumtë dhe e larmishme ka qenë veprimtarja krijuese e kësaj gruaje të shquar. Këto informacione kanë vlerën e veçantë se ato përpiloheshin në kohën kut vetë Dora d’Istria ishte gjallë dhe këshillat e informacionet e saj kuptohet nuk i kanë munguar B. Cechettit. Kanë anën e dobët se diçka ka mbetur pa përmendur e nuk u ndoq ibotimi i tyre në vitet e mëtejshme.
Ndër të parët intelektualë të nderuar që i shprehu mirënjohjen Cechetitt për këtë punë të kujdesshme dhe të rëndësishme ishte vetë Jeronim de Rada, i cili më 1868 i dedikon atij një vjershë në dialektin arbërsh bile edhe në emër të shqiptarëve të Kalabrisë. Bibliografia e vitit 1869 ishte strukturuar sipas argumenteve që Dora d’Istria kishte trajtuar në publikimet e saj dhe Cechetti i ndan ato në 8 kapituj). Në ribotimi e vitit 1873 ruhet i njëjti koncept i rigrupimit të shkrimeve sipas tematikës që trajtonin veçse kësaj radhe ajo është e ndarë në 10 pjesë dhe brenda tyre, në ndonjë rast, ka dhe nënndarje.

Pjesa e parë i kushtohet historisë të letërsisë dhe brenda saj kemi: 1. Poezia popullore e gadishullit lindor. 2. Poezia popullore e fino-mongolve. 3. Epope. 4. Portrete letrare.

Kështu sipas këtyre nënndarjeve janë renditur studimet: Letërsia dhe kombi rumun sipas këngëve popullore, e me radhë për kombin serb, për kombin shqiptar, për kombin grek e për kombin bullgar. Të gjitha të publikuara në “Revue des deux mondes” nga viti 1857 deri më 1867. Në këtë seksion mund të futim edhe valle dhe këngë kombëtare të rumunëve të botuar në “Acta comparationis literarum universarum” (maj 1884).

Bie në sy interesimi i menjëhershëm dhe i veçantë për artikullin që trajtonte këngët popullore shqip. Ribotimi i menjëhershëm i tyre u bë nga Luigi Luciano Bonaparte (1813-1891) një nga nipërit e Napolonit I të cilin Cechetti na e prezanton si një filolog dhe albanolog të shquar. Në fakt u mor më shumë me gjuhën baske. Fill pas tij ato u përkthyen menjëherë në greqisht(Therianos), në italisht(E. Artom) ndërsa në shqip nga Dhimitër Kamarda. Varianti në italisht u botua në Kozencë (Kalabri) i shoqëruar me portretin e autores të realizuar sipas një skice të Felice Schiavone-s. Pra brenda vitit 1867 ato u ribotuan 4 herë dhe sot i gjejmë edhe në një ribotim modern shqip nën kujdesin e D.Siliqi(2002).

Vazhdohet të dalin në të njëjtën revistë pariziene poezitë popullore të hungarezëve(gusht 1871) dhe ato të turqve të lindjes(shkurt 1873), e cila do të vazhdonte në disa artikuj. Këto të fundit do të ribotoheshin akoma në frëngjisht në rivista “Europea” (1876-77)edhe në italisht (La poesia degli ottomani...) në revista “Cornelia” (1877) ndërsa në anglisht (The poetry of the Turkish People) i gjejmë në revista “The Penn Monthly”( 1878 shtator e më tej) Më 1877 do të kemi daljen e vëllimit përmbledhës në Paris me titullin “La Poésie des Ottomans” ndërsa në një varinat modern kemi përkthimin e daljen e tyre edhe në turqisht “Osmanlilarda siir- Istambul” (1988).

Nën ndikimin e studiuesit Angelo De Gubernatis mbas viteve 1870 Dora D’Istria do t’i kushtohej edhe kulturës indiane e asaj persiane. Kështu në kapitullin Epope Cechetti ka përmbledhur pikërisht këto studime të cilat nisin me: Studimet indiane në Italinë e Sipërme- Mahâbhârata dhe mbreti Nala(Les etudes indiennes dans la Haute Italie- Le Mahâbhârata et le roi Nala). Ky studim u lexua fillimisht para shoqatës Arkeologjike të Athinës u botua më 1870 në revista “Gréce” e pastaj edhe si broshurë më vete në Athinë. Po këtë vit pati edhe botime të tjera në italisht. Me të njëjtën interes u pritën edhe studimet e tjera të kësaj natyre ku Dora d’Istrias trajtonte këtë argumente. Kështu kemi: Epopea indiane- Râmâyana(1871); Vdekja e mbretit Dasarata(1871); Uttakaranda(1871); Epopea persiane- Shahu Nameh(1873). Pastaj studime të tjera që nuk i përmënd Cecheti si p.sh., Poezia e persianëve nën Kaxharët(1879). Jeta e kleftëve në perandorinë persiane (1879) dhe Epope ruse (Les épopées russes) kjo e fundit e botuar në Revue Internationale (1883-84).

Nën zërin portrete letrare Cechetti e fillon me studimin e Dora D’Istrias mbi Shkrimtarët shqiptarë të Italisë jugore (1867) që doli fillimisht në Athinë e menjëherë u përkthye edhe në gjermanisht në Internationale Revue të Vienës (janar 1867). Në italisht u përkthye nga prof. N. Camarda dhe u botua si broshurë më vehte në Palermo (1867)

Studimi mbi letërsinë rumune ku trajtohen Giorgio Cretiziano, Eliade Radulesco u botua fillimisht në Rivista Orientale e Firences(1867) e më pas u përkthe në italisht nga prof. Pietro Ardito dhe u botua në revista L’Umbria e le Marche (1868-69). Një shkrim për Radulesco u botua edhe në Illustration(14 nëntor 1868) Figura të tjera që trajtovi Dora D’Istria e që i përkasin këtij seksioni janë: një studim mbi Giuzepe Veludo(1869), një shkrim mbi Marko Polon(1869), Rusët e mongolët dhe Jean du Plan de Caprin (1872), një nekrollogji mbi Eliade Radulesco(Neologos 1872).

Një studim mbi historianët në literaturën gjermane doli në Konstandinopoli në revista Evridiki(15 janar 1872) ndërsa studimi mbi letërsinë franceze në shek. XIX u botua në Revue Iinternationale
duke filluar nga dhjetori i vitit 1884 e vazhdoi në shumë numura deri në 10 gusht të vitit 1885.

Pjesën e dytë të bibliografisë Cechetti ia ka kushtuar çështjeve fetare që trajtoi Dora d’Istria, ku na rendit veprën e mirënjohur që e bëri të famshme në Evropë: Jeta në manastiret në Kishën e lindjes të botuar në Bruksel(1855) dhe më pas në Paris(1858). Më tej studimet Rumania dhe kisha ortodokse(1857); Rumenët dhe papati (1856). Letër një filozofi athiniot(1860), Mitollogjia zoollogjike(1873). Por edhe shkrime të tjera të pa përmendura nga Cechetti në lidhje me këtë argument si: Kisha dhe Perandoria në shek. IV për princin Alberto de Brolie(1856), Kisha orthodhokse(1874) Teollogjia dhe mrekullitë e Zonjës dë Krüdner(1888).

Pjesa e tretë që rreshton shkrimet me karakter shoqëror Cechetti e ka ndarë në dy n/kapituj: 1. Probleme femërore dhe 2. Polemika kundra luftës. Bibliografia këtu nis me veprën e njohur: Femrat nga një femër(Pariz 1865) dhe vazhdohet me shumë shkrime e studime që kanë parë dritë në periodikë të ndryshëm të kohës. Citojmë kështu: Cështja e grave në Austri(maj 1873) Çështja e grave në Gjermani( qershor 1873); Gratë e forta (New York 1871); Një princeshë ruse për të drejtat e grave(New York 1871); Letër Presidentes të shoqatës të Zonjave greke për arsimimin e grave(1872) Letër Presidentes të Parnassos(1873) Kushtet e grave ndër sllavët e jugut(1878) Letra e princeshës Dora d’Istria mbi kufizimet në punët e grave(1878); Letër e Princeshës Dora d’Istria mbi elektoratin në gratë(1878); Letër zonjës Aurelia Ciminio Folliero(1873)etj. Këtu mund të futim edhe shkrimin Shqiptarët e Krishterë i publikuar revistën (1874) ku trajtohen probleme që lidhen me zakonet e martesave në Shqipëri por edhe me situatën e gruas shqiptare.

Në polemikën e saj kundra luftës janë botuar artikujt apo studimet: Lufta (Ahinë 1870), Politika e burrave dhe politika e grave(Costandinopoli 1871), Lufta dhe gratë(New York 1870), Lufta.(Firence 1871), Feja dhe lufta(Athinë1870, Costandinopoli 1871), Çështja e Alabamës(Athinë 1871, Kostandinopoli1871), Paqja dh civilizimi(1882).

Në pjesën e katërt kushtuar ekonomisë politike dhe agrikulturës mund të shënojmë mes të tjerave shkrimin: Shoqëria amerikane e shkencave shoqërore(1871) ndërsa pjesën e pestë Cechetti ja kushton shkrimeve të Elena Gjikës mbi disa figura të artit si p.sh. Giovanni Dupre(Athinë 1870), një skulptor i shquar në Firence cili thuhet se ka realizuar edhe një bust të Dora d’Istrias. Pastaj një studim mbi Artistët grekë(1871) e më tej një përshkrim nga një vizitë që ka bërë në Muzeun e Felice Schiavoni-t. Ky piktor ka qenë edhe autori i shumë portreteve që ne trashëgojmë sot nga Elena Gjika i cili në ndonjë rast ka bashkëpunuar edhe me piktorin parizian Adolfo Salmon.

Gati në të gjitha jetëshkrimet dedikuar Dora d’Istrias theksohet edhe kontributi i saj si piktore e pjesëmarrja e saj në ekspozita mirëpo deri më sot ka qenë a pamundur të demonstrohet ndonjë vepër e realizuar prej dorës së saj. Në lidhje me shkrimin: Një verë në brigjet e Danubit Cecheti na thotë se ai është shoqëruar me një dizenjo nga një pikturë e Dora d’Istrias e titulluar: Pamja nga Borçia – Rumani. Ky artikull i botuar në revista Illustration(9.II.1861) vërtet e kishte këtë dizenjo por veç portretit të Dora d’Istrias të mirënjohur gjetëm aty edhe tre grafika të tjera që ilustronin shkrimin e saj dy prej të cilave janë të firmosura nga autorë të tjerë. Një informacion të ngjashëm Cechetti na referon edhe për shkrimin Kryengritja kreteze e cila është publikuar në të njëjtën revistë më 10 e 26 janar të viti 1867. Koleksionin që mundëm të shfletonim i mungonin këto data megjithatë për këtë fakt Cechetti shkruan se aty: janë stampuar disa dizenjo të vendfushimeve të kryengritësve të Kandia-s të nxjerra nga fotografi të dërguara nga autorja. Të jenë këto dizenjo të realizuara nga vetë Dora d’Istria ? Apo ajo ka bërë thjesht fotografitë? Pavarësisht nga këto njoftime të pakta Dora d’Istria kishte zakon t’i shoqëronte shpesh shkrimet e saj edhe me ilustrime shumë prej të cilave janë piktura apo grafika.

Në tetor të vitit 1870 ajo u stabilizua në Firence dhe fill më 1871 filloj të blejë terrenet rreth e rrotull shtëpisë për ngritjen e kopshtit të saj. Projekti me këtë rast, sipas fjalëve të Prof. Dot. Dimetrio Bargellini, u realizua nga një prej arkitektëve më të shquar të Parisit. Pra siç shihet raportet e Dora d’Istrias me artin mbeten akoma një kapitull i pashkrojtur.

Duke u kthyer tek bibliografia e Cechettit në pjesën e gjashtë trjatohen artikujt me karakter politik ku na ka reshtuar 13 shkrime. Mes atyre që kanë pasur më shumë jehonë gjejmë : Mbi bashkëvllazërinë e popujve latinë dhe vepra e tyre në zhvillimin e njerzimit(1856) ; Përgjigje deputetit grek që erdhi nga Triestja në Venedik(1867); Letër Dhomës Legjislative të Athinës(1867)
Përgjigje komiteti të grave epirote-thesale-maqedone(1867); Panhelenizmi(1867).

Pjesa e shtatë dhe e tetë i dedikohen historisë dhe udhëtimeve. Në total janë 50 publikime të karakterit të ndryshëm gjë që tregon edhe për impenjimin e veçantë të Dora d’Istrias në këtë drejtim. Ndër shkrime apo studime që panë dritën edhe si vepra më vete mund të shënojmë: “Gratë në Orient” (Zurig 1860), “Shqiptarët në Rumani” (Firence1873) e “Heronjtë e Rumanisë” (Firence 1887) që u botua nën kujdesin e P. Mantegazza. Mes artikujve apo studimeve më në zë të kësaj periudhe janë: Ishujt jonianë(1858), Kombi helen sipas historianëve(1860); Kryengritje kombëtare serbe sipas këngëve popullore(1868), Gratë në perëndim(1860-1861), Vasiliqija(1868 e më 1869) Kleftët e Greqisë moderne(1868), Gratë në Indi(1871), Roma kryeqytet(1871), Azija dhe aziatikët(1871) etj.

Mes veprave historike zënë vend studimi për Bushatllinjtë e Shkodrës(1868) dhe për Ali Pashë Tepelenën(1870), të dyja nën titullin e përbashkët Shqiptarët myslimanë të botuar në rev. “Nuova Antologia e Firences”. Mbi familjen Gjika ajo trajtoi gjatë në studimi Shqiptarët e Rumanisë i cili pasi u botua në rivista “Europea” (1871-73) doli edhe si vëllim më vete i përkthyer në italisht nën kujdesin e vetë B. Cechettit(1873). Fill me daljen e librit kemi dhe recensionet e para të botuara në rev. “Cornelia”(16 gusht 1874) nga C.F. Gaba. Një përmbledhje studimesh ku trjatohet edhe ky problem kemi së fundi nga Kristia Maksuti(2001). Në kjo vepër preket edhe origjina e kësaj familje për të cilën Elena saktëson se Gjikat kanë prejardhje shqiptare duke shmangur kështu të gjitha hipotezat që pretendonin të devijonin origjinën e kësaj familje. Mirëpo tregohet e rezervuar të fiksojë se nga cila zonë e Shqipërisë është familja e saj dhe për çfarë arsye të parët e Gjikajve u shpërngulën në Azinë e Vogël. Mbi këtë çështje ajo shkruan:

Kur të njihen më mirë klanet e Shqipërisë të padepërtueshme, historianët mundet të gjurmojnë më mirë, se cilit prej tyre i përkisnin të parët e Gjikaive. Deri tani është e ditur se ndër Klemendasit, një nga fiset më të shquara të Gegërisë, gjenden Gjokajt (Giocai), e meqenëse Gjoka e Gjika janë sigurisht një emër identik, mund të hamendësohej që Gjikajt të rridhnin nga fisi i Kelmendit, të cilët për traditë mbahen me origjinë veneciane.

Vepra “Shëtitje në Rumeli dhe në More” (Zurig 1863) ku flitet edhe për shqiptarët e Greqisë u prit jashtëzakonisht mirë nga publiku. Pjesë të saj filluan të përktheheshin e të ribotoheshin në periodikë të ndryshëm mirëpo në Kostandinopojë botimi i saj i përkthyer greqisht në revista Evridiki u ndërpre me urdhër të Sulltanit.

Ndër përshkrimet e udhëtimeve vendin e parë që e bëri të njohur në Evropë e zë vepra Zvicra gjermane dhe ngjitja në Mönch(Paris, Genevra 1856) e cila u përkthye në anglisht dhe gjermanisht ndërsa më 1857-8, pati një ribotim të përpunuar e me shtesa në frëngjisht. Sot jo të gjithë janë dakord se Dora d’Iastria e ngjiti me të vërtetë majën e Monk-ut mbasi edhe një nga udhërrëfyesit nuk pranoi ta nënshkruante dëshminë që ajo publikoi në këtë vepër. Mirëpo pavarësisht nga këto debate të sotme vepra në atë kohë bëri një bujë të madhe dhe Helena diti me mjeshtëri artistike të tërhiqte rreth vetes së saj vëmendjen e gjithë evropianëve. Mjaft shkrime të kësaj natyre filluan të botoheshin në vazhdim si: Zvicra italiane(1856), Tiçino(1856), Lugano(1856), Ngjitja në San Salvador(1859), Peizazhe dhe dhurata nga Zvicra italiane(1860), Një shëtitje në brigjet e Lago Maggiore(1864), Shëtitje në Toskanë(1868, Gjiri i Species(1867), Kujtime nga Kanton Tiçino(1867), Një ekskursion nëpër Itali. I. Një shëtitje në Pompei II. Montenero III. Firence(1869), Një dhuratë nga Spezia(1869), Një pelegrinazh në vari i Dantes(1869), Venecia 1867(1870), Alpet(1870), Pegli(1872), Gjiri i Rapallos(1873), Karnavalet e Venecies(1867) etj. të cilat gjithashtu ishin të mirëpritura nga shumë lexues për të cilët përshkrimet gjeografike ishin mjaft të modës.

Pjesa e nëntë dhe e dhjetë e bibliografisë të Cechetit përmbledh romancat dhe shkrime të ndryshme. Mes tyre gjejmë shkrimin Projekte shqiptare (Esquisses albanaises) të botuar në revista Gréce e Athinës në janar dhe shkurt 1868.

Duke kultivuar interesa të ndryshme Dora d’Istria nuk la mënjanë as pasionin e saj të madh për kopshtarinë e drurët e rrallë dekorativë. Kjo filloi nga momenti që u vendos në Firence (1870) dhe vazhdoi deri në fund të jetës së saj. Një vepër të veçantë për këtë qëllim i ka dedikuar Prof. Dot. D. Bargellini (1887) drejtor i institutit botanik të Firences i cili u përqendrua në përshkrimin e 60 drurëve më të veçantë që ishin rritur nën kujdesin e vetë Dora d’Istrias dhe i jepnin kopshtit një hijeshi madhështore të cilët sipas fjalëve të vetë Prof. Bargellini-t (Barxhellinit) i bejnë nder qytetit tonë, dhe Asaj që me aq dashuri e mençuri i ka mbledhur dhe i ka kultivuar.


***
Më 17 nëntor 1888 ditën e shtunë në ora 6 e mbrëmjes në rruga Leonardo Da Vinçi n* 10 (Villa Istriana) – Firence, vdes parakohe princesha Dora d’Istria në moshën 60-vjeçare pas një sëmundje që e bënte të vuante prej vitesh.

Dëshirat e fundit në testamentin e saj të shkruar me dorën e vet (9 janar 1886) ishte që funerali të zhvillohej me një ceremoni të thjeshtë civile ndërsa trupi të kremohej në varezat e Trespinianos (Firence), ku ruhet edhe sot e kësaj dite urna e saj. Tregonte kështu edhe me vdekjen e saj një akt të lartë civilizimi por edhe humanizmi të shquar kur shkruante se:

“Je donne a l’école des sourds muets ma maison et mes jardins sis Rue Leonardo da Vinci n. 10 et Viale Militare.”

Instituti Kombëtar i shurdhmemecëve ndodhej pikërisht në të njëjtën rrugë dhe kishte nisur jetën e vet dy vjet më parë se Dora d’Istria të shkruante këtë dëshirë në testamentin e saj. Mirëpo nga ana tjetër nuk la pa shpërblyer nga pasurija e saj ngërzit e familjes madje deri tek kopshtari i devotshëm që i qëndroi besnik gjithë jetën. Mbas disa vitesh administrata e institutit vendosi ta shiste Vilën Istria dhe kopshtin për rreth saj deri sa më 1932 duke kaluar dorë më dorë këto pasuri u prishën për të zënë vend ndërtesa të reja.

Filologu dhe orientalisti i shquar A. De Gubernatis për një nga takimet e tij të para me Dora d’Istrian do të shkruante:

Unë nuk e kam njohur si princeshën Elena të Rumanisë, por nga korret e himneve të bukurisë së saj greke, që më kumbojnë rreth e rrotull, himne princash dhe peshkatarësh, poetësh dhe kritikë, e sarmati-ve të ashpër dhe latinëve të këndshëm, duhet të pranoj që nuk bëhet fjalë për një bukuri të stisur, të një Diana të zbehtë, të një lulele të fishkur, por ama të një flake të fortë e të fshehur, gjithmonë e ndritshme e gjithmonë plotëjetë....Rumenë, shqiptarë, grekë, sllavë, latinë e trajtojnë dhe e respektojnë si bashkëqytetaren e tyre të palodhur Dora d’Istrian, sepse ajo ka bërë të tingëllojë në Perëndim fjala e saj e këndshme, e ndjeshme, e gjallë dhe elegante në dobi të të gjithëve : për Orientin e pastaj për latinët ajo shpjegoi cilësitë e gjermanëve, të skandinavëve, të fimaingëvë dhe të anglo-saksonve, me qëllim që progresi të mos mbetej priviligj i vetëm disa popujve...(rivista “Contemporanea Nazionale Italiana”, Torino, prill 1869)

Në vazhdim të këtij mendimi të vyer të Gubernatit nuk na mbetet gjë tjetër të themi për këtë princeshë veçse një nga pionieret e para të Evropës së Bashkuar.

Firence 23.XII.2010

[Albo]

ELENA GJIKA DHE KULTURA SHQIPTARE E RILINDJES KOMBËTARE NË SYTË E STUDIUESVE

Elena Gjika dhe kultura shqiptare (Materiale nga Konferenca Shkencore e mbajtur më 27 maj 2011, kushtuar Elena Gjikës, Universiteti i Europës Juglindore, Tetovë, - Kolegji Universitar “Biznesi”, Prishtinë, 2011, f. 360.

Të nderuar zonja dhe zotërinj!

Në këtë ditë të shënuar të shkollës shqipe, po e përurojmë një vëllim shkencor kushtuar njërës prej personaliteteve më të rëndësishme të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Në historinë tonë mijëvjeçare shpesh na bie të kujtojmë a përurojmë vepra për personalitete të rëndësishme të botës shkencore a politike, për t’i përligjur ato personalitete me ndikim në jetën mendore dhe politike europiane me origjinë shqiptare, sado, as me jetën dhe as me veprën nuk i kanë dhënë ndonjë kontribut në mënyrë të veçantë historisë së popullit shqiptar.

Prej epokës së Rilindjes Kombëtare e këtej jemi përpjekur të identifikohemi me emra mitikë të antikitetit, me kalorës epikë të mesjetës, me krijues të artit e të shkencës së Rilindjen Europiane, prej referencave të të cilëve kemi ndërtuar krenarinë e kombit e të gjuhës, të idealeve e të virtyteve, të identitetit e të nocionit. Në këta përbërës të ndërtimit të kombit shqiptar emri, jeta, vepra dhe kontributi i Elena Gjikës zë një vend të rëndësishëm dhe shumëdimensional.

Elena Gjika është njëra prej personaliteteve më të shquara të kohës së saj me përmasa europiane dhe më gjerë. Ajo është gruaja që ka përshkuar dhe bartur disa nga proceset e mëdha të zhvillimeve kombëtare gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe disa nga përbërësit e rëndësishëm të zhvillimeve kulturore e politike të Europës dhe më gjerë, prandaj kjo është arsyeja pse në këtë konferencë, kanë marrë pjesë e do të mundë të merrnin pjesë edhe shumë studiues të hapësirës kombëtare dhe më gjerë. Kjo sigurisht është edhe arsyeja pse në këtë konferencë ishin ftuar studiues nga universitete të ndryshme të përvojës kombëtare dhe të përvojës europiane, studiues të fushave të ndryshme kulturore, gjuhësore, historike, publicistike, letrare, folklorike, etnologjike dhe të hulumtimeve të tjera të qytetërimit shqiptar e evropian, dhe sigurisht kjo është arsyeja që për këtë vëllim shkencor kanë shkruar studiues të moshave të ndryshme, prej atyre që mendimet e tyre për princeshën e lavdishme me origjinë shqiptare i kanë mbushur me pamje idilike të saj, deri te ata studiues të mendimit kritik europian, të cilët kumtesat e tyre i kanë shkruar duke vënë theksin në qëndrimin inferior të shoqërisë shqiptare përballë Europës, në krahasim me angazhimin e pakompromis të saj.

Në shikim të parë, ky vlerësim për kumtesat kushtuar Elena Gjikës duket mjaft diferencues por në këtë rast e bëra jo paqëllim. Të parët, janë studiues me përvojë të gjatë në studimet historiko-letrare (Jorgo Bulo, Klara Kodra, Hamit Xhaferi, Bardhosh Gaqe, Agron Xhagolli, Vebi Bexheti, Shyqri Galica etj.), të cilët Elena Gjikën dhe veprën e saj vazhdojnë ta vlerësojnë duke u nisur prej njohjes së misionit të saj shpirtëror dhe krijues në institucionet politike dhe kulturore europiane, pa e ndarë këtu princeshën dhe veprën e saj.

E kuptueshme! Para saj përuleshin në gjunjë princat që me krenarinë e tyre kishin fituar betejat në Lindje e Perëndim të globit, shkrimtarë të përmasave europiane dhe amerikane, mbretër e mbretëresha që mbanin qëndrim prej aristokratësh edhe para udhëheqësve të shteteve më të fuqishme të globit, artistë që ngrinin në këmbë çdo natë sallat e mbushura të teatrove e të operave të qyteteve më të mëdha të Europës.

Dhe pse të mos e bënin këtë! Para dhuntisë së saj, bukurisë së saj, oratorisë së saj, mesazheve të saj për çështjen shqiptare dhe lirinë e popullit, si rrallë ndonjëherë janë mbledhur krijues dhe bardë të Lëvizjeje Kombëtare Shqiptare, duke e nderuar atë edhe me një vëllim me krijime letrare.???të cilat e gjejmë të përmbledhura dhe të botuara këtu==

Grupin e dytë të kumtesave të këtij vëllimi e përbëjnë vlerësimet më të veçanta të kontributit të saj në tërësinë e kulturës shqiptare dhe europiane. Fjala është për një radhë paraqitjesh, duke përfshirë këtu edhe referatin e Konferencës së njohësit dhe krijuesit padyshim më të mirë të saj në dekadat e fundit: Profesor Emin Kabashit, po edhe kumtesat e studiuesve të tjerë të cilët për jetën dhe veprën e saj kanë sjellë të dhëna të reja (Merita Bruci), sinteza të reja (Bahtije Gërbeshi e Bukuroshe Isufi), përmasa të reja (Fotaq Andrea), qasje të reja (Roland Zisi, Mustafa Ibrahimi e Artur Lamaj) dhe dimensione të reja të jetës dhe veprës së saj (Jusra Abduraimi, Samira Idrizi etj).

Kumtesat e tyre në këtë vëllim shquhen për qëndrimin kritik ndaj vendit që i kemi dhënë jetës dhe veprës së Elena Gjikës në historinë e qytetërimit shqiptar dhe sidomos për horizontin e modest të pritjes së veprës së saj në jetën kulturore dhe historike të kombit, për dimensionet e shtrirjes së veprës së saj në jetën mendore, kulturore dhe identitare të shqiptarëve dhe në Europën e shekullit XIX; për perceptimin e veprës së saj ndër shqiptarët pas një shekulli, për misionet e saj me ndikim në qarqet politike, diplomatike, shkencore, kulturore dhe letrare në Europë dhe në Amerikë, për të vënë në pah fatin e shqiptarëve pas Krizës Lindore etj. Janë jo vetëm veprat, diskutimet dhe letërkëmbimi i saj po edhe imazhet vizuale për të, të krijuara nga piktorë të përmasave të mëdha, ato që pas një shekulli dëshmojnë dhe ngjallin ende diskutime për motivet krijuese të disa shkrimtarëve të përmasave klasike europiane e amerikane kushtuar shqiptarëve dhe heronjve tanë. Dua të theksoj këtu, se prej letërkëmbimit dhe sidomos portretizimit të saj përkrah shkrimtarëve, si Lonfellou, nuk është vështirë të kuptohet se nga i erdhi muza atij për poemthin kushtuar Skënderbeut, të cilin më vonë e përktheu Noli ynë.

Për të gjitha këto dhe shumë vlerave të tjera kjo konferencë shkencore Kushtuar Elena Gjikës dhe kulturës shqiptare të periudhës së Rilindjes Kombëtare, kumtesat e së cilës janë përmbledhur në këtë vëllim, ia ka arritur qëllimit të organizatorit të saj, i cili njëkohësisht ka goditur me sukses edhe ditën e përurimit të saj: 7 Marsin, Ditën e Mësuesit!

Faleminderit!
Begzad Baliu

Prishtinë, më 7 Mars 2012

[MonaA]

Per mua, e lindur dhe e rritur ne Rumani eshte krenari te kem bashkeatdhetare Elenen Gjika. Une jetoj ne Rumani qe prej lindjes, mirepo kam prejardhje shqiptare dhe deshire te madhe t'i sherbej Shqiperise ne cdo moment dhe rrethane. Prandaj Elena Gjika eshte per mua nje shembull qe do ta ndjek ne jete dhe ne veprimtari.

[altint71]

Principesha Elena Ghika o me mire e njohur Dora d'Istria e vajza e Mihal Ghika shqiptar guvernator i valachias dhe themelusi i museut historik te Rumanis.
Ka lindur me 22 janar 1828 ne Bukuresht.
Njifet si figuara me sinjifikative e asaj kohe,nje nga grat me intelegjinte te asaj kohe sa Garibaldi e quante (Sorrella)Ka gjiruar komplet evropen dhe nje pjes te jetes vet e ka kaluar dhe ne Firence ku kishte dhe vilen e saj .
Ajo ka shkruajtur disa libra te njohur ne evrop.
Eshte shum e njohur per ndihmen e saj per indipendencen e grecis dhe ka bere pjese ne me famosen soqetan Geografike te Evropes ate te Parisit.
Ka mar titullin e qytetares nderi te athines ne 1867 qe deri atehere vetem Lord Byron e kishte mare nje titull te tille.
Familja e saj ka banuar ne bukuresht dhe sot vila e tyre eshte musei i artit te Bukureshtit.
Familja ghika eshte origjin nga epiri dhe per 200 vjet nga 1650 deri ne 1850 e me shume kane dhene prima ministra rumanis,shum prej Gjikave kan qene princi te moldavia e te Vlachia.
Ka shum per te kompletuar pe keta shqiptar e kete teme
besoj se akili e te tjere forumista do shtojne me shume per keto qytetar nderi,principe, presidenti te vendeve te evropes se sotme.
Po vendos foto te Viles Ghika(muse arti)dhe Elena Ghika.

[altint71]

Interesante eshte qe ne firence ku banonte Elena botoj du libra:Gli Albanesi di Rumenia,e Storia di principiGhika,perkthyer :Shqiptaret e rumanis,dhe Historia e prinncve gjika.
Mbas ketij botimi te keture librave familja e saj u nxeh shum perse nuk donin ta njhnin dhe vet vajzen,e ne nje fare menure konvitun ne nje fare menyre publikun qe ata ishin arumun.
Interesante se mbas disa viteve nipi i keture gjikave Albert Ghika ishte pjese e presidences se kongresit shqiptar ku merte pjese dhe Ismail Qemali e ku atu u paravendosen bazat per te krijuar nje shtet Shqiptar.
Vet Albert Ghika asaj kohe principe ne iperon austriako kerkoj tronin e shqiperis.
Elena Ghika ka qene nga grat me te rendesishme te inteligjences feminile,te risorgjimentit italian dhe te theelimit te ketij .Po ashtu Garibaldi e quante sorrella:moter.Ka ndihmuar dhe ne shtytjen e popullit shqiptar te ngrihet kunder pushtuesv otoman dhe te forcoje rolin e gruas ne oriente qe te kishin me shume te drejta.
Si njeri dhe tjetri nuk dinin asnje fjale shqip.
Mua me vjen te them kan te drejte kur rilindasit thone qe shqiptaret forcuan turqin ,ben grecin,e un do shtojsha se edhe italin e romanin kan ndihmuar
po vendos stemen e familjes,dhe elenen.

[kacauni]

[QUOTE=altint71;3608913]P








.
Ka shum per te kompletuar pe keta shqiptar e kete teme

Eshte e para femer e pranuar ne " Akademine Franceze " ku per qindra vjete ekzistence pranoheshin vetem meshkuj . Perjashtim per COBANKEN me rrenje nga Shqiperia .Mos e kendoni " lart e perdhe ,por si kunder qe ". E gjithe kolonia e Bukureshtit dhe Kostances perbehej nga Vllehe Shqipetare .

[Bajraku]

Elena Gjika për origjinën mirditore të Qyprilinjëve
Qyprilinjtë janë mirditorë, zotërinj profesorë!
Këto ditë shoqata “Mehmet Pashë Qypriliu” në qytetin e lashtë të Beratit promovoi librin “Dinastia e Qyprilinjëve në ish-Perandorinë Osmane”, i cili, siç e dëshmon edhe vetë titulli, i kushtohet familjes princore të Qyprilinjëve ose asaj që njihet edhe me emrin “Dinastia e Qyprilinjëve”. Dhe ishin mbledhur për ta realizuar këtë promovim shumë intelektualë beratas: Studiues të apasionuar në fushën e historisë së Shqipërisë, shkrimtarë e publicistë e dashamirës të studime ve historike.
Një veprimtari e tillë, pothuaj, ishte projektuar qysh më 14.12.2008, kur në gazetën prestigjioze “Shqip” u botua shkrimi i gazetarit Fatos Baxhaku me titullin “Në Roshnik, në gjurmë të Qyprilinjëve”, në të cilin hidhej ideja se ajo që njihet në histori me emrin “Dinastia e Qyprilinjëve” e paska vendorigjinën e saj në Roshnik të Beratit, edhe pse për këtë çështje kishte edhe versione të tjera.
Duke u njohur me disa nga këto versione, veçanërisht me idenë e shkrimtarit Mihallaq Qilleri, që e kërkonte vendorigjinën e Qyprilinjëve në Libohovë të Gjirokastrës dhe me idenë e gazetarit Fatos Baxhaku, që e konsideronte Roshnikun e Beratit si vendorigjinën e Qyprilinjëve, unë pata parashtruar në një gazetë, “Elena Gjika për origjinën mirditore të Qyprilinjëve”.
Siç e dëshmon edhe titulli i këtij shkrimi, unë përpiqesha të sillja në vëmendjen e historianëve dhe të dashamirësve të historisë mendimin e dijetares së madhe shqiptare Elena Gjika, shprehur në veprën e saj “Gratë në Lindje”, botuar më 1859, në Zyrih – mendim që nuk u përfill dhe nuk u mor në konsideratë nga ca intelektualë të Beratit, të cilët, siç dëshmon ky promovim, vazhdojnë të ngulin këmbë në idenë e tyre se Roshniku na qenka vendorigjina e Qyprilinjëve.
Është kjo arsyeja që, në respekt të të vërtetave historike, duam t’u rikujtoj më mbështetësve të kësaj teze mendimin e dijetares së madhe – Elena Gjika, e ci la thotë: “Mirdita është vendi ku linden dy familje, njëra prej të cilave (Qyprilinjtë – shënimi im) ka luajtur një rol të madh në Turqi dhe tjetra në Moldavi-Vllahi (Rumani)”.
“Nga Kyprili – vazhdon më tej ajo,- ka dalë një vezir i madh dhe katër breza ministrash janë dalluar (prej familjes apo prej fisit të Qyprilinjëve)” (shënimi im). “Familja tjetër, ajo me emrin “Gjika”-e vijon mendimin dijetarja, është, gji ahashtu, me origjinë nga Kypriliu, ku lindi, në shekullin e 17-të, Gjergji i Parë, që hipi në fron në vitin 1658”.
Nga këto pohime merret vesh se vendorigjina e familjes a fisit të Qyprilinjë ve nuk është as në Roshnik të Beratit, as në Libohovë të Gjirokastrës dhe as në ndonjë fshat të Përmetit, por vetëm në Mirditë!
Për këtë dëshmonte, qysh më 1969, edhe studiuesi i talentuar gjirokastrit-Lefter Dilo, i cili, në një korrespondencë të kohës, shkruante: “Kyprilin Elena Gjika e përmend si fshat në Mirditë, prandaj do shikuar kjo”. Dhe, më tej vazhdon: “Me fjalë të tjera, ajo thotë se familja e Qyprilinjëve dhe e Gjikajve ishin prej Mirdite, si origjinë”.
Një dëshmi tjetër që vërteton se Qyprilinjët dhe Gjikajt e kishin vendorigjinën e tyre në Mirditë, është edhe fakti që përfaqësuesi i parë i këtij fisi, që përmendet në historiografinë turke, quhej Ahmet Pashë Dukagjini, i cili, siç dëshmojnë dokumentet historike, ka vdekur më 1517.
Në këtë konkluzion arrihet kur mbahen parasysh dokumente historike, të cilat vërtetojnë se “Dukagjini i vërtetë” në shekujt XV-XVII “ishte Mirdita dhe lugina e Drinit”. Dhe ishin këta Dukagjinas, që u konvertuan në myslimanë, të cilët, si për t’u shpërblyer nga Perandoria turke, u lejuan të vendoseshin në Anadoll, duke marrë me vete herë emrin e krahinës-Dukagjin, herë emrin e fshatit të tyre-Kypril.
Nga sa shihet, nuk vihet në diskutim roli historik i kësaj dinastie në histori në e Perandorisë turke dhe të Shqipërisë, por vetëm një element me rëndësi në këtë histori-vendorigjina e Qyprilinjëve dhe e Gjikajve, e cila, kurrsesi, nuk mund të jetë ajo që mendojnë disa intelektualë beratas, por Mirdita.
Se është disi e habitshme, për të mos thënë qesharake, të dalë ndonjë intelektual a një dashamirës i historisë në ditët tona e të shtrojë pyetjen: “Ku është bazuar Elena Gjika që ka arritur në përfundimin se Mirdita është vendorigjina e Qyprilinjëve dhe se fisi i saj – Gjika, qenka me origjinë mirditore”; se nuk është serioze të thotë një studiues se “nuk më bindin pohimet e Elena Gjikës”, siç shprehen disa intelektualë beratas.
Se, jo thjeshtë intuita, por logjika e shëndoshë shkencore do ta çonte studiuesin në përfundimin se askush më mirë se Elena Gjika nuk mund ta njohë vendorigjinën e të parëve të saj, kur dihet se nuk kemi të bëjmë me një njeri të thjeshtë, por me një dijetare të madhe me famë botërore dhe me një atdhetare të flaktë.
Duke mos e mbajtur parasysh këtë fakt, mbështetësit e idesë se “Roshniku është vendorigjina e Qyprilinjëve”, përpiqen të sjellin “argumente” për ta “provuar” këtë. Dhe i vetmi “argument” i tyre është citimi se “Vendlindja e Mehmet Pashë Qypriliut është Roshniku i Beratit”.
Por një e dhënë e tillë nuk mund të shërbejë si argument, kur dihet se vend lindja e një individi, cilido qoftë ky, nuk dëshmon, njëkohësisht, edhe vendorigjinën e tij. Dhe kësaj i duhet shtuar e vërteta e njohur që shqiptarët, kudo ku ka në shkuar nëpër botë, janë përpjekur ta ruajnë me fanatizëm emrin e vendorigjinës së tyre.
Për të mos u zgjatur me shembuj të shumtë, po sjellim vetëm tre raste: Papa Klementi XI ruajti si mbiemër trajtën Albani. Edhe inxhinieri i të pares hekurudhë të nëndheshme – Karl Gega – zgjodhi mbiemrin “Gega” për të shënjuar pikërisht vendorigjinën e tij. Kështu bënë edhe vëllezërit e lavdishëm “Frashëri”: Samiu, Abdyli dhe Naimi, siç bënë edhe bashkëkohësit dhe bashkëluftëtarët e Skënderbeut – vëllezërit Gjon, Pal dhe Andrea Gazulli, të cilët e morën me vete emrin fshatit Gazull të Mirditës!
Dhe, pas këtyre shembujve, lind një pyetje:Pome Qyprilinjtë, ç’paska ndodhur?! Paskan marrë për mbiemër emrin e një qyteze në Anadoll-Qypri, ku pas ka lindur bashkëshortja e Mustafa Qypriliut?! – siç thonë mbështetësit e tezës se “Roshniku ështe vendorigjina e Qyprilinjve. Se, me sa dimë, nuk ka ndodhur që ndonjë shqiptar të marrë për mbiemër emrin e vendlindjes së bashkëshortes së tij!
Por këtu lind edhe një pyetje tjetër:Popara se të vinin në Anadoll, çfarë mbi emri mbante Mehmet Pashë Qypriliu? Çfarë mbiemri mbante fisi i tij? Dhe ec e mos i beso pastaj dijetares së madhe Elena Gjika, e cila na e thotë shkoqur se Qyprilinjtë e morën me vete, si mbiemër, emrin e vendlindjes së tyre. Se ata nuk mund të zgjidhnin për mbiemër emrin e një qyteze turke, ku paska lindur bashkëshortja e Mehmet Pashë Qypriliut!
Për ta fshirë përfundimisht “tezën” se “Qyprilinjët rrjedhin nga Roshniku i Beratit, po sjellim edhe dy argumente: Njërin prej tyre e hedh vetë një mbështetës i kësaj “teze”, i cili pohonte se “Pesë Vezira të Mëdhenj kanë qenë prej fa miljes së Qyprilinjëve”, ku, si Vezir i parë i Madh, renditet Ahmet Pashë Duka gjini.
Argumenti i dytë, që i jep goditjen përfundimtare “tezës”, sipas të cilës Qyprilinjët na qenkan nga Roshniku i Beratit, është pohimi i Rilindasit të madh-Pashko Vasa (po nga Mirdita-shënimi im), i cili shkruante: “Shqipëria, Perandorisë Osmane i ka dhënë më të mirët veriorë të mëdhenj dhe gjeneralët më trima: Qyprili Mehmet Pashë, Fazlli Ahmet Pasha, Lutfi Pasha, Sinan Pasha, Mustafa Pasha dhe kaq burra shteti e gjeneralë me vlerë të jashtëzakonshme”.
Dhe, pas këtyre pohimeve lapidare, mbetet t`u themi mbështetësve të “tezës” se “Roshniku është vendorigjina e Qyprilinjëve”: “Jo, zotërinj profesorë! Qyprilinjtë janë, në origjinë, mirditorë. Se Mirdita njihej si “Dukagjini i vërtetë” në shekujt XV-XVII; prandaj edhe pasardhësit e atyre që e quajnë vetën fis me Qyprilinjtë, vendorigjinën e tyre duhet ta kërkojnë në Mirditë. Se këndej e kanë origjinën ata burra të lavdishëm, të cilët dijetarja e madhe Elena Gjika, i quante “bij të Shqipërisë së pamposhtur”!
03.04.2012 Preng Cub Lleshi
*Autori është poet, publicist dhe studiues. Idetë e këtij shkrimi ai i ka trajtuar gjerësisht në librin e tij “Polemika për Kastriotët” me parathënie të Akademikut Mark Tirta
http://www.google.se/url?sa=t&rct=j&...WsfpkLoH32d-Pw

[sirena_adria]

Elena Gjika, gruaja që i dha shumë Shqipërisë

Në gjithë atë plejadë burrash dhe grash të Rilindjes Kombëtare që bënë gjithçka kishin në dorë për të mirën e kombit deri atëhere të sunduar e të rrënuar nga regjimi shumë shekullor osman, duke respektuar atë më të largëtën, që është edhe më e mallshme, nuk mund të harrosh, princeshën me origjinë shqiptare Dora d’Istria (Elena Gjika) që mori pjesë, madje quhet edhe pioniere e Evropës së Bashkuar, në lëvizjen kulturore përparimtare të Evropës si kundërshtare e sundimit despotik dhe e shtypjes kombëtare.

Në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare ajo u shqua si një aktiviste e madhe me kontakte me personalitete më në zë evropianë, por edhe me figurat tona të rilindjes si me Jeronim De Radën, Dhimitër Kamardën, Zef Jubanin, Zef Seremben, Thimi Mitkon, duke rrahur mendime për organizimin e lëvizjes kombëtare, sidomos në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Dora d’Istria ishte me origjinë shqiptare dhe kishte gjak princëror, çka i lejoi kontakte të shumta me rrethe të ndryshme intelektuale, shkencore, politike dhe letrare.

Fama e kësaj gruaje fisnike u përhap shumë shpejt në Evropë dhe fill pas saj edhe përtej oqeanit. Ishte një mikeshë e shkrimtarit të shquar amerikan Henry Longfellow, i cili ka shkruar e dhe një poemë për Skënderbeun. Po kështu pati kontakte me personalitete të shquar të kohës si Hahn, Giuzeppe Garibaldi, Adam Wolf e shumë të tjerë.

Elena Gjika ka lindur në Rumani, më 22 janar 1828, por origjina e saj është nga ngulimi labovit i Pargës. Veç të tjerash këtë e vërteton vetë Elena Gjika, që shkonte shpesh në pranë brigjeve të Pargës, ku kishte edhe shumë labovitë të tjerë, që shekullin e 17-të kishin ardhur nga Labova dhe kishin krijuar “Ngulimin” labovit, i cili ekziston edhe sot . në fund të jetës qëndruan dhe vdiqën në Pargë. Prindërit e Elena Gjikës kishin emigruar në Rumani, madje, babai i saj, Mihal Gjika, u bë edhe ministër në Moldavi – Vllahi në fillimet e viteve 1800, por jetën mbyllën jetën në Pargë nëmes të shekullit të 19-të.

Elena Gjika në moshë të re studioi në Rumani, Itali, Francë, Gjermani etj., ku u mbrujt me një kulturë të gjerë perëndimore, në shkollat më të mira të Europës. Ajo ishte vajzë e zgjuar, simpatike, shkruante poezi e tregime, përkthente nga literatura botërore, falë përvetësimit të nëntë gjuhëve të huaja.

Kur princesha Elenë, e ditur dhe e hijshme, tërhoqi vëmendjen e shoqërisë së lartë, nuk ishte më shumë se 20 vjeç. Ajo po vinte pas personalitetesh të tilla grash si: shkrimtaret frënge Zhorzh Sand dhe kontesha d’Agu, duke arritur nëkulmin e lavdishëm, aq sa princi i Rumanisë Karoli I i dërgoi Urdhrin e Shkallës së I “Bene Merenti”, vlerësim që në perëndim caktohej për dijetarët meshkuj.

Në fjalorin universal francez shkruhet: “Princesha Elena njihte thellë italishten, anglishten, gjermanishten, frëngjishten, rumanishten, greqishten, latinishten, rusishten dhe shqipen”. Shqiptimi i tyre prefekt e pajisi me kulturë të gjerë, sa që studiuesi spanjoll Iriarte do ta quante “Enciklopedi e gjallë“.

Model jo vetëm i bukurisë së femrës shqiptare, por edhe poete, piktore, publiciste pasiononte, mbledhëse dhe studiuese e folklorit. Ajo shkroi një sërë artikujsh publicistikë falë udhëtimeve dhe shtegtimeve të shpeshta dhe të largëta me një tok mbresash udhëtimi, nëpër organe të ndryshme të shtypit, si tek “Ilustration i Parisit”, “Lejour i Triestes” etj.

“Dashuria për atdhe ka qenë gjithmonë veçoria më kryesore e shqiptarit. Shqipëria në të gjitha kohët ka qenë vendi i heronjve. Kombi shqiptar është një populli fortë i fuqishpëm porsi shkëmbinjtë ku jeton”, shkruan ajo në artikullin e famshëm “Kombësia Shqiptare sipas këngëve popullore” (letërkëmbim me De Radën në vitin 1859). “Populli shqiptar, një nga më të vjetrit e Evropës, vazhdonte ajo, meritonte të ishte i lirë dhe në liri të zhvillonte më tej aftësitë e veta krijuese”.

Ajo ishte për krijimin e një Akademie Shqiptare në Kalabri nën shembullin e Akademisë Frënge të Risheljesë, e cila të merrej me Fjalorin Kombëtar, për t’u bërë shpirti i popullit shqiptar. Në kërkimet që bën në Venecia Dora d’Istria shprehet për marrëdhëniet intime e të gjata me Shqipërinë, bile edhe për një bashkëvëllazëri shqiptare.

Ajo ishte për një përgatitje të kryengritjes shqiptare me armë, duke siguruar 15 deri në 20.000 pushkë 15 frangëshe. Këtë kryengritje e përkrahte edhe gjeneral Garibaldi, që i drejtohej Dora d’Istrias “Motër heroike”.

Sipas “Larousses” (Paris, 1870, vëll VI, f. 1107) Dora d’Istria u bë “Kampion i palodhshëm i çështjes së kombësive, të ardhmes politike dhe shoqërore të popujve, për një jetë moderne”. Ndërsa arbëreshi Dhimitër Kamarda do thoshte për të: “Unazë e qytetërimit midis lindjes dhe perëndimit”.

Për rolin aq të çmueshëm në çështjen e çlirimit tonë kombëtar, atdhetarët shqiptarë e mbiquajtën “Ylli i Shqipërisë”.

Ndër pasuritë e saj letrare e shkencore, me interes për ne janë letërkëmbimi i saj me rilindësit tanë të shquar që i përmendëm në fillim të këtij shkrimi. Në epistolarin e saj, tashmë të njohur dhe të publikuar, vihet re kontributi i saj i shkëlqyer në luftën për pavarësinë e Shqipërisë.

Jetën dhe veprën e kësaj zonje fisnike nuk mund ta njohësh pa lexuar punimin voluminoz të ish-drejtorit të arkivave veneciane, B. Cechetti dhe sidomos bibliografinë e punimeve të saj që ndahet në disa pjesë. Në pjesën e parë janë studime e punime letrare mbi poezinë popullore, portrete letrare të gadishullit të ballkanit dhe më gjerë; studime të poezisë indiane dhe popujve të tjerë; kritika letrare etj; në pjesën e dytë të bibligrafisë janë punimet mbi jetën në manastiret fetare që e bëri Dora d’Istrian të famshme në Evropë; pjesën e tretë, trajtohen problemet shoqërore të femrave dhe të luftës; pjesa e katërt i kushtohet ekonomisë politike dhe agrikulturës; në pjesët e tjera trajtohen artikujt me karakter politik; histori dhe udhëtime; dhe në fund romanca dhe shkrime të ndryshme. Mes veprave historike me interes për ne zënë vend studimi për Bushatllinjtë e Shkodrës (1868) dhe për Ali Pashë Tepelenën(1870), të dyja nën titullin e përbashkët Shqiptarët myslimanë të botuar në revistën “Nuova Antologia e Firences”. Mbi familjen Gjika ajo trajtoi gjatë në studimi Shqiptarët e Rumanisë i cili pasi u botua në rivista “Europea” (1871-73) doli edhe si vëllim më vete i përkthyer në italisht nën kujdesin e B. Cechettit (1873).

*

Ka një përmbledhje studimesh ku trajtohet edhe ky problemi i origjinës të familjes Gjika, për të cilën Elena saktëson se Gjikat kanë prejardhje shqiptare duke shmangur kështu të gjitha hipotezat që pretendonin të devijonin origjinën e kësaj familje. Mirëpo tregohet e rezervuar të fiksojë se nga cila zonë e Shqipërisë është familja e saj dhe për çfarë arsye të parët e Gjikajve u shpërngulën në Azinë e Vogël.

Diçka për titullin e saj si princeshë: Titulli i saj si princeshë erdhi nga martesa me princin rus Aleksandër Koltov Massalskij, me të cilin kaloi një jetë të trazuar në Oborrin Perandorak të Carit Nikollai I. Jeta e Pallatit i ndrydhi shpirtin, prandaj largohet prej andej, fillimisht për në Zvicër, dhe pastaj në lirinë e saj të plotë në të gjithë botën.

Një Dianë e ndritshme plot jetë

Filologu dhe orientalisti i shquar A. De Gubernatis e përshkruan kështu Dora d’Istrian:

Unë nuk e kam njohur si princeshën Elena të Rumanisë, por nga koret e himneve të bukurisë së saj greke, që më kumbojnë rreth e rrotull, himne princash dhe peshkatarësh, poetësh dhe kritikë, e sarmati-ve të ashpër dhe latinëve të këndshëm, duhet të pranoj që nuk bëhet fjalë për një bukuri të stisur, të një Diana të zbehtë, të një luleje të fishkur, por ama të një flake të fortë e të fshehur, gjithmonë e ndritshme e gjithmonë plotë jetë….Rumenë, shqiptarë, grekë, sllavë, latinë e trajtojnë dhe e respektojnë si bashkëqytetaren e tyre të palodhur Dora d’Istrian, sepse ajo ka bërë të tingëllojë në Perëndim fjala e saj e këndshme, e ndjeshme, e gjallë dhe elegante në dobi të të gjithëve : për Orientin e pastaj për latinët ajo shpjegoi cilësitë e gjermanëve, të skandinavëve, të fimaingëvë dhe të anglo-saksonve, me qëllim që progresi të mos mbetej privilegj i vetëm disa popujve…(rivista “Contemporanea Nazionale Italiana”, Torino, prill 1869)

Personalitet i padiskutueshëm shkencor i disa akademive

Princesha Dora d’Istria është pranuar nga shumë akademi të Italisë, Francës, Greqisë, Turqisë evropiane, të Azisë së Vogël, Austrisë. Është anëtare nderi e shoqatës Arkeologjike të Athinës (28 maj 1860), anëtare e Shoqatës gjeografike të Francës (19 janar 1866), anëtare korrespondente e Universitetit të Venecias, 8 mars 1868, anëtare nderi e shumë akademive italiane (1868-1873) mes të cilave akademia fizio-medistatika e Milanos, 18 qershor 1868, anëtare nderi e Minervës të Triestes, anëtare nderi e Sillogut të Athinës, maj 1867, anëtare nderi e Sillogut të Kostandinopolit, 8 gusht 1870, presidente nderi e (shoqatës) Elikona të Smirine (Azi) 17 mars 1871, anëtare e merituar e Akademisë Mbretërore Rafaelo nga Urbino, 17 dhjetor 1871, anëtare letrare e Shoqatës për nxitjen e teatrit në Itali, Firence 21 janar 1872, nën-presidente nderi e Shoqatës të grave greke për institucionalizimin femëror, 11 shtator 1872, anëtare e Akademisë të Konsultës (Quiriti) në Romë shkurt 1873, anëtare nderi e Paransios të Athinës, 28 shkurt 1873, anëtare nderi e Akademisë Pitagorike të Napolit 24 maj 1873, korrespondente e huaj e Akademisë Kombëtare e letërsisë dhe e shkencave të Barcelonës (Spanja) dhe e Institutit arkeologjik të Buonos-Ayres (Amerikë) 30 maj 1873, presidente nderi dhe kujdestare e shoqatës Chark të Kostandinopolit, 20 prill 1873 etj.

Botime të Elena Gjikës në shqip

“Gra të para nga një grua”, shtëpia botuese “Elena Gjika”, Tiranë 2003. Elena Gjika, “Letra drejtuar Jeronim de Radës”, shtëpia botuese “Bargjini” 2004. Elena Gjika, “Fyletia arbenore” prej Kanekate Iaoshima, përktheu Demetrio Camarda, Livorno 1867. Vehbi Bala, “Jeta e Elena Gjikës” (Dora D’Istrias), Rilindja, Prishtinë, 1970. Koli Xoxi, Zvicra dhe Dora D’Istria, Tiranë, Alta 1995. Koli Xoxi, “Erazmi i Roterdamit dhe Helena Gjika”, Marin Barleti, Tiranë, 1994. Koli Xoxi, “Franca sipas Dora D’Istrias”, Tiranë 1997. Ahmet Kondo, “Dora D’Istria për çështjen kombëtare shqiptare”, Tiranë 2002. Cristia Maksutoviç, “Elena Gjika dhe shqiptarët e Rumanisë”, Tetovë 2001.

Botime shqip për Elena Gjikën

Për Elena Gjikën, shqiptarët kanë shkruar dhe botuar shumë artikuj shkencorë, publicistikë si dhe një sërë monografish si” Vehbi Bala, “Jeta e Elena Gjikës Dora d’Istrias” (“Mihal Duri”, Tiranë, 1967, 5.000 kopje), Cristia Maksutovici, “Un nume pe nderpet uitat: Dora d’Istria”/ “Një emër i harruar me të padrejtë; Dora d’Istria” (“Ararat”, Bukuresht, 1997), Kristia Maksuti, “Elena Gjika dhe Shqiptarët e Rumanisë”, (Çabej, Tetovë, 2001), Ahmet Kondo, “Dora d’Istria për çështjen kombëtare shqiptare”, (“Flesh”, Tiranë, 2002), Cristia Maksutovici, “Dora d’Istria”, (“Kriterion”, Bukuresht, 2004) etj.


https://njekomb.org/elena-gjika-grua...me-shqiperise/