Kino-ditari 2009!

[peoples]

Hadewijch. Film nga Bruno Dumont.

Filmi ka lindur nga disa poezi te nje poeteshe fetare te shek XIII-te ne Flandre.
Ajo shkruan mbi dashurine, por nje dashuri krejt e veçante: te dashuruarit me Zotin, pra me diçka te padukshme. Nje zemer qe rrah fort dhe i lutet Zotit çdo dite, i beson atij gjithçka, eshte e veshtire te paraqitet ne imazh. Por regjizori i Jésus Christ, L'Humanité, Flandre... e ben kete dhe me nje kurajo te madhe, duke mos iu frikesuar klisheve qe mund t'i ngjiten disa skenave, te cilat shume mire mund t'i shohim ne nje emision lajmesh apo faqe gazetash.
Bruno Dumont nuk merret me sociologji, talenti i tij eshte se ai perdor kodet e kinemase dhe ben qe filmi te mbeshtillet me nje tis mistik. Ai repsekton spektatorin dhe kerkon nga ai nje perkrahje. Filmi mund te jete dhe si nje kohe e pavertetuar, e pamaskuar gjithashtu, i cili vendos ne levizje ndjenjat tona.
Si ne çdo film te Dumont, femra dhe mashkulli kane nje rol pak a shume te barabarte.
Céline (Julie Sokolowsky) dhe Yassine (Yassine Salim) jane dy te rinj qe takon ne nje kafe. Ndermjet tyre lind diçka, por Céline eshte e dashuruar m Zotin qe nuk ka nje trup, por shpirt. Ajo s'ka nevoje per raporte seksuale, por per meshire, bukuri shpirterore. Djali, nje tip çapkeni i levizshem, nuk e kupton dhe e drejton tek "mjeshtri", i vellai i tij, i cili kapercen gejndjen e Céline dhe e perdor ate.

Fillimi i filmit, por dhe fundi i tij, filmon nje djalosh po aq mistik sa dhe deshira e regjizorit per te zgjedhur pikerisht poezite e kesaj fetareje. Ky mund te jete dhe sekreti i filmit, nese flasim per sekret. Por ky film duhet vetem shijuar dhe kuptuar pa frike, se regjizori nuk ka bere nje film qe te na gjykoje, perkundrazi ai i le hapesira interpretimit te spektatorit, sepse ai na respekton.

[autori]

Une sonte kam Dumont ne avant premier! Shpresoj te gjej nje vend... do shkoj te ze radhen...

Shkon ne "avant-première" (preview) nga "padurimi", apo sepse aty ishte prezent regjizori ??

[peoples]

Shkon ne "avant-première" (preview) nga "padurimi", apo sepse aty ishte prezent regjizori ??

Pak nga te dyja. Ndoshta ishte me mire mos te shkoja edhe pse Dumont qendroi shume "mistik" ne ato qe thoshte.
Nje gje me beri pershtypje, prezantimi shume i keq qe i beri Stephane Délorme meqenese ishte animator i mbremjes. Pyetje pa sens ose teper te pakuptimta per spektatorin. Disa here Dumont e "injoroi", por me kujdes sidomos ne planin tek kisha ku Céline po lutet dhe afer saj gjendet nje vinç (Le gru). Ate qe ai thoshte tek CDC, ia hodhi pertoke Dumont si nje kuptim i trashe... (c'est con!!! - tre here e perseriti).

[autori]

Te pyeta, sepse i urrej "avant-première"-at (film-preview- para-shfaqje). I urrej, se sallat jane plot, dhe hajde te durosh peshperimat e miletit, uf-et dhe buf-et e tyre, eren e pop-corneve apo te qeshmet koti apo ploti etj etj.

[peoples]

... uf-et dhe buf-et e tyre, eren e pop-corneve apo te qeshmet koti apo ploti etj etj.

Asnje nga keto s'pati, pak shume te qeshura sepse ka disa momente burlesque, por ne pergjithesi spektatoret ishin serioze. Pastaj jo te gjithe kinemate, sidomos ne zonen St Michel, jane te pajisur me pjekes misrash... ti i njeh keto kinema ku mezi arrijne te mbijetojne.

Mbreme pashe Vincere te Bellocchio-s.

[fuorisync]

Mbreme u ngrit sipari i edicionit te 7-te t Festivalit te Filmit nderkombetar ne Tirane/Tirana International Film Festival (ketu gjeni programin ditor).
Filmi perurues, i ketij edicioni, nuk mund te ishte tjeter vecse bashkepunimi i 1-re kinematografik shqiptaro-serb "Honeymoons" , nen regjine e te talentuarit Goran Paskaljevic dhe skenar te Genc Permetit, njerit nga programuesit dhe drejtuesit e festivalit ne keto 5 vitet te fundit.
Filmave te Paskaljevic-it, TIFF-i i ka kushtuar jo pak hapesire edhe ne edicione te shkuara (kujtoj ketu filmat "Balkan The Powder keg", "Midwinter night's dreams" , te cilin e kam pelqyer shume, si dhe po aq te bukurin "Optimisti"). Kesaj here Paskaljevic-i "rreshket" ne tentativen e tij te fundit kinematografike. Transpozimi dhe nderthurja e fateve, pothuajse te ngjashme, te dy cifteve te dashuruarish, njeri shqiptar dhe tjetri serb, ne ambjentet e tyre respektive sociale mbytese shfaqet i sforcuar dhe perplot me perforcime klishe-sh. Per te mos u ndalur aspak tek "haperdarjet" gjeografike, aq shume i sterperdorur si element ne filmat e regjisoreve te viteve fundit, te tipit Kukes-Tirane, per te kaluar me pas ne Serbit, Beograd-nje qyteze tjeter serbe, se ciles s'ia mbaj mend emrin, dhe me ne fund per te bere kalimin Ballkan-Evrope. Nuk mund te mos mungonin dhe "lapsuset" e tipit: nje familje nga nje fshat i Kukesit qe pervecse flet mire e bukur toskerishten (ti autor nuk e ke lene pa e permendur kete element ne filma te tjere shqiptare) na shfaqet plot sqime qytetarie te "rene nga vakti".
Pjesa "shqiptare" e filmit shfaqet me sforcuar se ajo "serbe" e cila, perkundrazi, rrjedh me natyrshem. Me sa jam ne dijeni, por qe nuk mund ta konfirmoj, pjesa "shqiptare" eshte shkruajtur nga vete Permeti kurse me "serben" eshte marre vete Paskaljevic-i. Me kete nuk dua te them aspak qe ne shqiptaret jemi me dobet se serbet!

[autori]

Filmi perurues, i ketij edicioni, nuk mund te ishte tjeter vecse bashkepunimi i 1-re kinematografik shqiptaro-serb "Honeymoons" , nen regjine e te talentuarit Goran Paskaljevic dhe skenar te Genc Permetit...

Miku im,
Te falenderoj per sjelljen e ketij postimi, lidhur me filmin shqiptaro-serb "Honey moons" (Muajt e mjaltit- besoj se i bie ne shqip).

Nuk me eshte dhene te shikoj asnje film te regjizorit serb Paskaljevic, por te kuptoj shume mire ne ato qe shkruan, sidomos per ato qe ti i quan "haperdarje gjeografike" :

Ne fakt, po me krijohet gjithe e me shume bindja se, haperdarja gjeografike nuk ka asgje te keqe ne vetevete, kur eshte e arsyetuar, e perligjur. Por, me sa konsatoj gjithe e me shpesh qe shikoj filma, dhe jo vetem ne filmat shqiptare e ballkanas, por nga mbare globi, te haperdahesh gjeografikisht eshte nje gje, dhe ta perligjesh ate haperdarje, eshte nje gje tejer ! Dhe qe ta perligjesh bindeshem, me duket se kryesorja eshte te kesh mjete financiare. Pra dolem tek ajo qe quhet ekonomi e filmit, per te cilen, fatkeqesisht nuk kemi folur shume ne kete forum.

Me rezulton koheve te fundit qe, jo pak regjizoreve aktuale (e perseris: pak rendesi ka kombesia e tyre !!), u ka mbetur sahati ne ate qe quhet "meta film", pra kinematografia me mjete te "rënda" financiare, filma siç beheshin deri ne vitet '70 (flas per filma te mire, ok ??!). Te jemi konkret : deri ne vitet '70, pra deri atehere kur ne Hollywood regjizorët vazhdonin te kishin nje fare pushteti (pushtet qe tani e kane totalisht producentët !), arriheshin te realizoheshin filma te mire (shume te mire biles!), qe kerkonin goxha buxhet : po permend disa (qe mos mbetem teorik) psh. "The deer hunter" (Michael Cimino), "The Godfather" (Coppola), "Once Upon a time in America" (Leone) etj etj.

Sot, jo rastesisht, midis filmave qe kerkojne buxhet te larte, nuk gjen më filma te mire te ketij kallëpi : shembulli më flagrant eshte ai Coppola-s, filmi i fundit i te cilit del se shpejti (thone eshte vertet i mrekullueshem), dhe qe sigurisht eshte realizuar me nje ekonomi minimale. Pse nuk ka më filma te tille si ato te viteve '70 ?? Sepse kemi nderruar epokë ! Sepse producentët kane pushtet absolut ne industrine e filmit ! Eshte e thjeshte dhe e qarte si buka ne tavoline ! Por pikerisht, kete më duket se nuk arrijne te kuptojne nje pjese jo e neglizhueshme regjizoresh, qe pretendojne (dhe mire bejne, nuk eshte aty e keqja !!) te jene zëra te veçante (autorë), ne artin e shtate.

Thua te jete rastesi qe sot, filmat e mire jane kryesisht (jo te gjithe, sigurisht !!) ata qe realizohen nga regjizorë qe perdorin mjete modeste financiare ?? Jo ! Aspak rastesi ! Eshte thjesht "nenshtrim" ndaj kushteve te kohes. Dhe ç'ben Jia Zhang-ke apo A. Weerasethakul apo tjetri e tjetri ? Perpiqen qe, me mjetet modeste financiare qe u ofrohen, te bejne te degjohet ne filmat e tyre nje "muzike e vogel", por e mire ! Thenë fshatçe: per ta, me mire nje vershellime e embel fyelli, se sa nje simfoni e keqe e nje orkestre simfonike !

Per te qene i sinqerte, tani e kuptoj më mire une, opinionin e nje kritiku kinemaje (qe e respektoj dhe ja pelqej mendimin) qe e degjoja te thoshte perpara pak vitesh se, sot, i vetmi regjizor cilesor qe beson ne "meta film" (filma me buxhet "te rende") dhe qe mrekullisht ja arrin qellimit (cilesisë), eshte amerikani M. Night Shyamalan ( http://filmjournal.net/autori/2009/0...ght-shyamalan/). Por Shyamalan-i eshte nje (ja po e marrim te mireqene se eshte super i talentuar !). Me nje "lule" nuk vjen pranvera !! Kjo "lule" nuk mund te mbuloje faktin flagrant se koha (cilesia) sot nuk eshte ne favor te "meta filmave", te filmave me buxhet. Ja qe keshtu eshte ! I bihet murit me koke ? Nje pjese vazhdojne ti bien, siç i rà Fatmir Koçi dhe qullosi "Kohen e Kometes"...
Dhe ç'eshte më deshperuesja, eshte fakti se filma te tille te ndertuar ne raporte te keqija buxhet-film(skenar), nuk eshte as nevoja ti shikosh, mjafton afishja (reklama) e tij :



Nje afishe e tille (qe u ngjan atyre te hollywoodit te viteve '70), te jep menjehere shijen e nje filmi te bere jo me kembe ne toke, por me mendje tek "meta filmat" hollywoodjane. Gjithe duke mos pasur këllqe per nje gje te tille (se hajde dé nese Fatmiri nuk do kish pretendime artistike, por ja qe ka !!... ).


Fola per ekonomine e filmit, sepse më cyti ajo qe ti e quan me te drejte haperdarja gjeografike tek "Honey moon". Ndofta nuk eshte vetem ajo qe çalon ne film. Ti evokon me te drejte edhe lojen e aktoreve dhe shkruan :

Nuk mund te mos mungonin dhe "lapsuset" e tipit: nje familje nga nje fshat i Kukesit qe pervecse flet mire e bukur toskerishten, na shfaqet plot sqime qytetarie te "rene nga vakti".
Pjesa "shqiptare" e filmit shfaqet me sforcuar se ajo "serbe"...

Dirigjimi nga ana e regjizorit i aktoreve shqiptare ne filmat tane me duket te jete po aq problematik, sa dhe muhabeti i më-lartem lidhur me ekonomine e filmit. Po shikoja nje kronike nga hapja e festivalit ( http://www.top-channel.tv/video.php?id=10280 ) dhe aty, kalimthi, jane disa sekonda ku duket se luan Bujar Lako, establishment's actor. Pra vazhdohet te kembengulet ne angazhimin e kesaj kategorie aktoresh.

Ok, thamë me lart se "haperdarja" gjeografike nuk ka ndonje gje te keqe ne vetevete, por varet nga ajo qe e quajtem "ekonomi e filmit" dhe raportet e ekulibruara qe duhen gjetur aty. E njejta gje eshte perdorimi i establishment actor (aktorëve me famë) : tek ne, ata vijne te gjithe, pa perjashtim, nga bota e teatrit ! Në ato pak sekonda qe pashe Bujar Lakon, me erdhi keq per të : luante teater ne... film !

Shpesh i them vetes : i kemi qe i kemi kaq teatralë keta aktorët tane (ndofta jemi ca teatralë si popull, s'ka asgje te keqe ne kete mes !), por, si nuk doli nje regjizor qe ti filmoje edhe më teatrale se ç'jane ! C'dua te them ? Dua te them se më eshte dhene te shoh filma te mrekullueshem ( po me vijne ne mend ata te Manuel de Oliveires !) ku loja teatrale e aktoreve (profesionistë !) eshte enkas e ekzagjeruar (sidomos permes artikulimit te fjaleve), ne menyre te tille qe e çon filmin ne nje stad tjeter artistik, ne nje stad te ri, dhe ku ti si spektator nuk ben më kujdes per kete teatralitet te qellimshem. Teatralitet qe, ne vend qe ta venitë, perkundrazi, i jep forcë filmit !

Por ndofta dhe per kete gje, duhen regjizorë qe jane menduar mire perpara se ti futen nje "valleje" kaq te veshtire qe quhet rendom... arti i shtate
Hehe, po me kujtohet, ndjese pastë, shkrimtarja/regjizorja franceze Marguerite Duras, e cila sipas Godard-it, i kish thene njehere ketij te fundit : "Ooooooo, sa e lehte qenka te besh filma ! Kur une shkruaj nje roman, me ndodh te torturohem me net te tera per te gjetur fjalen ekzakte qe me mungon ! Ne film, qenka kollaj fare !! ".

[autori]

Mbreme pashe Vincere te Bellocchio-s.

Ne fakt, VINCERE e kemi pare fiks ne te njejten dite, por kam dash te shkruaj me pare per dy-tre filma qe sillen rreth temes se spiritualitetit. Por nuk kam pas kohe...
Po shkruaj diçka sonte...

[autori]

Nese nje dite te bukur, krejt papritur mberrin ne shtepine tuaj nje kuti (si ne foton e më-lartme) dhe dikush ju thote: nese shtypni butonin e kuq te kesaj kutie, ju fitoni 1 miljon $, gje qe provokon, ne te njejtin moment vdekjen e nje personi (te panjohur per ju), ju si do te vepronit ?

Kaq eshte historia e filmit ne fjale, THE BOX (Kutia), filmi i trete i regjizorit te ri Richard Kelly (kam komentuar para disa muajsh filmin e tij te dyte , Southland Tales, ketu : http://filmjournal.net/autori/2009/0...richard-kelly/ ).

Richard Kelly eshte veçse 33 vjeç, ka bere 3 filma ne 9 vjet, dhe me sa duket, i ka vene qellim vetes te hyje ne rrethin e mbyllur te atyre pak regjizoreve aktuale hollywoodiane qe perpiqen te bejne emer si autorë. Per te thene nje te vertete, duket se ka talent ! Edhe pse, intriga e filmit, ashtu siç e reduktova une ne nje rresht te vetem, duket si "philosophie à deux balles", pra filozofi per kalamajt e shkolles 8 vjeçare.
Por nuk eshte tamam ashtu !

Nisur nga nje intrige e thjeshte, THE BOX e hap fushen e "lojes" ne jo pak drejtime. Ne fillim eshte kutia (The Box!), objekt kinofilik par excellence, ose ndryshe "Kutia e Pandores", - fillojeni me "Kiss Me Deadly" te Aldrich ne 1955 e mbarojeni me "Mulholland Drive" te Lynch-it ne 2001.
Kutia eshte bosh, pra enigma shtohet : asgje tjeter nuk eshte me fashinues se boshi ! Pastaj, kutia i mberrin ne shtepi Cameron Diaz-it (aktores kryesore) e cila (kuptohet !) shtyp butonin dhe ne fakt, ve ne levizje gjithe mekanizmin e ndergjegjes, mekanizmin e vrasjes se ndergjegjes. Gjithe duke u ngushelluar se personi qe ka vdekur ne te njejtin moment, eshte i panjohur per te...

Filmi ne fakt ka te beje me se tepermi me mistiken e krishtere, me "fajin fillestar" (Eva dhe Adami), por THE BOX nuk mjaftohet me kaq. Evokohet padyshim edhe natyra predikatore e kapitalizmit (filmi ka nje parfum te lehte nga "L'Argent" (Paraja) te Bresson-it). Po ashtu, gershetohen gjate filmit intriga me "teori komploti" konspiracioni, pushtetesh te "mbinatyrshme", parabola apokaliptike. Sigurisht, kutia simbolizon natyren e nje mirqenieje te genjeshtert te parase, dhe koshiencen (ndergjegjen) e keqe te botes aktuale, ku traktacionet (dealing) financiare pjellin veçse mizerje dhe uri ne vendet e varfra. Qarte : nuk eshte hera e pare qe Hollywood-i perpiqet te vere veten ne sherbim te kauzave te botes se trete. Qarte, te gjitha keto, ne teori, ne leter, duken foshnjore, por fatmiresisht, ne film, percillen "fshehurazi" me jo pak talent dhe inteligjence !

[autori]

Hadewijch. Film nga Bruno Dumont.

Filmi ka lindur nga disa poezi te nje poeteshe fetare te shek XIII-te ne Flandre.
Ajo shkruan mbi dashurine, por nje dashuri krejt e veçante: te dashuruarit me Zotin, pra me diçka te padukshme. Nje zemer qe rrah fort dhe i lutet Zotit çdo dite, i beson atij gjithçka, eshte e veshtire te paraqitet ne imazh.

Pikerisht, filmi tjeter per te cilin desh te flas eshte "Hadewijch" me regji te Bruno Dumont, regjizor jo dokushdo (keshtu duket se i thote vetes !) : helbeté, regjizor qe ka fituar dy "Grand prix" ne dy Festivale te Kanes, ne keto 10 vitet e fundit.

Si gjithmone, filmat e Dumont jane filma qe rrijne ne fije te perit, ose si ata ekuilibistët e cirkut qe ecin mbi nje litar te varur e rrezikojne te bien ne njeren ane ose tjetren. Por kesaj rradhe, per mendimin tim, "Hadewitch" anon per nga ana e keqe : Sa me shume shkon koha, aq me keq mendoj per ate film...


Po shpjegohem : "Hadewitch", me gjithe disa cilesi (qe do ti citoj me poshte), filmi me duket skematik, gati reaksionar : prapa llakut te ashpersise apo hidhesisë (bitter, harsh) vizuale, me duket se fshihet nje mungese e theksuar rigoroziteti, thellesie, nuance, jete, te jetuari.

Te marr nje shembull : ne film, percaktohet qarte se behet fjale per vende te tilla gjeografike si Parisi, ishulli Saint-Louis ne mes te Senës, periferia sub-urbane e Jugut te Parisit etj etj. Ok deri ketu. Por kur vjen momenti i ngjarjes ne Liban (ka nje sekuence 15 minuteshe te filmuar ne ate vend) nuk percaktohet se cili eshte ! (faktin qe eshte ne Liban, e mesova nga nje interviste e regjizorit). A thua se per Bruno Dumont, ç'rendesi ka vendi : gjithe vendet arabe njesoj na qënkërkan, "pune arabësh" ! A thua se ekzistoka nje vend "mitik" ku flitet arabçe dhe ku ka lufte, dhe kaq mjafton: thjesht nje zone, nje zone qe vendoset si kunderpeshe me Oksidentin.
E pa pranueshme qe nje gje e tille te vije nga ky regjizor !

Ajo qe me duket edhe me e trishtueshme, eshte fakti se, edhe pse behet fjale per nje film qe flet per religjionin, per besimin fetar, "Hadewijch" nuk eshte i depertuar (haunted) nga mistikja, nga spiritualja, krejt e kunderta nga ç'ndodh tek "La religieuse portugaise" (Murgesha portugeze), per te cilin do te flas ne postimin tjeter, padyshim nje nga dy-tre filmat me te bukur te 2009-es.

Une e kuptoj qe, mistikja, spiritualja, eshte e veshtire te shfaqet ne imazh pa "lule", "zbukurime" (muzike me violina...), dhe e vetmja menyre per ta filmuar mistiken, eshte portreti, fytyra e personazhit, qe sa me shume behet i padepertueshem per syrin e spektatorit, aq me shume ndjehet kalimi nga realja tek mistikja, kalimi nga trupi (mishi) tek besimi (shpirterorja)- kujtojme filmat e Dreyer-it apo Bresson-it....
Por tek "Hadewijch", nje gje e tille ndodh pak. Pa dyshim, edhe perzgjedhja e aktoreve ka ndikuar per keq. Julie Sokolowski (qe luan heroinen e filmit) duket nje zgjedhje mediokre. Me pelqen kur e shikoj aktoren e re amatore tek mban krahet gjithe kohen te varura prapa (sikur i fsheh), ose kur e shikoj tek skena ne café tek thote gjithe kohen "Oui, oui" ne pergjigje te asaj ç'ka i propozojne te beje dy djemt e rinj, por tek skena e lutjes, ku perpiqet te beje si aktore... nuk e besoj nje sekonde te vetme (ilustrim: fotoja e meposhtme :






Dhe se fundi, ç'ka dash te thote Bruno Dumont permes ketij filmi ? Tek Flandres, mesazhi ishte : "per te fituar Dashurine, njeriu duhet te kaloje permes nje lufte (qofte kjo dhe nje lufte e brendshme)". Ok. Tek ky i fundit, duket se do te na thote se, per te gjetur te mirën (le bien), duhet kaluar per nga e keqja (le mal).
Atehere, meqe kalimin per nga arti i shtate me duket se e ezauroi, a nuk do ishte keq qe Dumont ti rikthehet profesionit te dikurshem te profesorit te filozofise ??

Ne fillim te filmit, por dhe ne fund te tij, shfaqet nje djalosh po aq mistik sa dhe deshira e regjizorit per te zgjedhur pikerisht poezite e kesaj fetareje.

Ah, ketu jam dakort ! Nese ka nje personazh (edhe pse episodik) qe me pelqen jashte mase, eshte sigurisht ai i Davidit, punetorit te kantierit ne Manastir ! Nje aktor (un visage) vertet Dumont-ian !
Dhe nuk eshte rastesi: kur bej nje permbledhje te filmave te Bruno Dumont (se fundmi kam riparë "Flandres" dhe jam shume here me pak entuziast se para 3-4 vitesh, kur e pashe per here te pare filmin..., per te mos thene qe u zhgenjeva), pra kur bej nje permbledhje te filmave te regjizorit ne fjale, me rezulton se personazhet (aktorët) e dy filmave te pare te tij, "Jeta e Jezu-Krishtit" dhe "L'humanaité" (Njerezimi) jane te gjithe te hatashëm ! Prej secilit prej aktoreve më ka mbetur diçka ne mendje ! Pa perjashtim !
Ndersa heroina tek "Flandres", kur ripashe filmin, me krijoi pershtypjen e nje aktorje qe po kalonte nje casting per ndonje film te Chéreau... (drama! drama !... pff...).

Ose per ta ilustruar : djaloshi mistik tek "Hadewijch" nuk ka nevoje per koment: e ka "te shkruar ne ballë" mistiken dhe forcen e magjise qe mban ne vetvete !
(fotoja e meposhtme) :