Kombi dhe roli i Besimeve Fetare ne Shtetin Shqipetar gjate Historise.

[Erlebnisse]

Per sa i perket besimeve fetare dhe sistemit te raportit me shtetin, nje rendesi te vecante sic e dime e ka Shqiperia per karakteristikat tipike qe jep me ane te historise dhe disiplines juridike te se kaluares. Keshtu, ne historine e shtetit tone, Fe-te kane luajtur perhere nje rol social-kultural te rendesishem e per kete jane konsideruar nga komunizmi si element shperndares, sepse kishin futur nga jashte elemente te huaja ne jeten e tribuve shqipetare. Nuk mund te injorohet, nga ana tjeter, qe historia na ka dhene pikerisht gjate sundimit osman, nderhyrjen e Fe-se si baze e rilindjes kulturore dhe letrare te Shqiperise, deri ne perdorimin per te paren here te gjuhes se shkruar me shkronja shqipe te teksteve fetare, si p.sh "formula e pagezimit" te vitit 1462 dhe "meshari" i Buzukut ne 1555.
Shqipetaret, qe i perkasin Fe-ve te ndryshme (myslimane synite, ortodokse, katolike dhe bektashiane), edhe se i kane dhene jete gjate shekujve konflikteve (shpesh me karakter betejash ndermjet klaneve se sa luftera fetare), kane mesuar te bashkejetojne, sipas shpirtit te realizmit qe e ben te vecante popullin shqipetar, duke realizuar keshtu forma tolerance te perbashketa dhe perballime ndermjet vecorive ne nje kornize unike, e cila karakterizohet per me shume nga elemente tradite e kulture te perbashketa. ne kete aspekt, F-te kane luajtur nje rol te rendesishem ne organizimin e komuniteteve shqipetare dhe ne formimin e rregullave per disiplinen ne marredheniet nderpersonale, duke u sforcuar ne menyre kostante (jo pa veshtiresi) te bashkoje vlerat tipike te Fe-ve me karakterin e nje kulture autoktone.
Shprehia me komplekse edhe komplete te nje sistemi ligjor te komuniteteve shqipetare perbehej fillimisht nga Kanuni, nje "statut i shoqerise shqipetare", qe mund te "konsiderohet thellesisht si nje magna carta libertatum, rrenjesore e sipas te ciles shqipetari eshte i lire, aq sa qe nuk njeh pushtet tjeter pervec zotit dhe ligjit, as pergjegjesi perpara ndonje njeriu tjeter, pervec disa rregullave qe i marrim vete persiper".
Ritet, kostumet, traditat, koncepti i jetes etj jane te gjitha rezultat i nje kombinimi te zgjuar mes fe-se dhe kultures etnike, qe trasformohet me vone ne ate forme nacionalizmi, qe eshte futur thelle ne cdo manifestim te jetes shqipetare nga vitet 800 e ne vazhdim.
Besimet fetare i lejuan shqipetareve te ruajne identitetin kombetar, duke mos u futur ne procesin asimilues, qe popujk e huaj apo fqinje perpiqeshin te realizojne, duke vene ne vije shume tentativa gllaberimi dhe pushtimi, sidomos per poziten gjeografike te shqiperise, me dalje ne zonen ballkanike ne detin Adriatik. Ne kete menyre, per shembull, gjate kohes here pas here perhapja e katolicizmit ka mbrojtur shqiperine nga presionet qe kane ushtruar Greket dhe Bizantinet, islamizimi ka frenuar synimet pushtuese te sllaveve, deklarata e autoqefalise nepermjet Kishes Ortodokse ka bere te mundur te ruhet besimi i sinqerte ne vertetesi duke pasur besim komplet edhe ne pavaresine kombetare.
Nga ana tjeter, besimet, edhe se kane nje sistem vlerash dhe nje organizim hierarkik te ndryshem e te vecante, prezantojne karakteristiken qe i referohen nje kornize unike te perbere nga "shqiperizimi" dhe nga terheqja e perbashket drejt ndodhive historike per pavaresine, te shenjteruara nga levizja qe, gjate lufterave ballkanike te fillimit te viteve 900 perpara plasjes se Luftes se Pare Boterore, i dha fillim "Rilindjes" kombetare, per te cilen moren pjese te katra Fe-te.
Lidhja e forte ndermjet berjes pjese ne nje Fe dhe perkatesia kombetare, qe shpesh ishte shkak i mikrokonflikteve te brendshme ndermjet tribuve te Fe-ve te ndryshme, per motiv primati ne perfaqesimin e plote dhe eskluziv te shtetit shqipetar, sjell ne nje reflektim te dyanshem. Fillimisht, kjo jep nje dobesi te pergjithshme per sa i perket kuptimit te mesazhit Fetar, shpesh te lidhura me formalizma te jashtme, edhe se ehste shikuar qe kjo eshte shkaktuar nga nje sens i madh identiteti etnik. Por, duhet para edhe nje lloj konfermimi i rendesise Fetare dhe vlerave te saj, sidomos atyre qe jo vetem ishin krijuar nje modus vivendi me rregullat shoqerore tradicionale por kishin arritur te sillnin edhe modifikime me rendesi. Ne fakt, si e drejta kanonike kristiane e si ajo myslimane, u kthyen per shoqerine shqipetare burim normash jetesore, duke zevendesuar ne menyre te papare rregullat jetesore dhe morale pre-ekzistuese.
Kanuni - qe i mbijetoi perpjekjeve te bashkimit administrativ osman, legjislacionit civil te Mbreterise shqipetare te vitit 1929, sistemit legjislativ te Republikes se Shqiperise Socialiste dhe diktatures komuniste - per te rregulluar jeten publike dhe private te komuniteteve dhe te individeve (duke ligjeruar p.sh martesen, familjen, pronesine, mikpritjen, taksat, kushtet e gruas, raportin me besimet fetare e me rradhe) realizonte nje lloj bashkepunimi ndermjet normave morale, fetare e civile. Ne Kanun permbaheshin edhe normat e sjelljes ndaj shtetit dhe Kishes, qe ne respekt te ndryshimeve mes detyrave te ketyre, njihnin te "drejtat sovrane te Shtetit dhe te drejtat shpirterore te Kishes".
Ne menyre, me te vertete, te vecante rregullat e Kanunit forconin akoma me shume ndjenjen e identitetit kombetar, qe berbehej nga shqiperizimi, i cili konsiderohej si nje lloj Fe-je kryesore e komuniteteve shqipetare, duke vendosur neper raftet e veta Fe-te e tjera dhe rolet e tyre, ne menyre qe perkatesia fetare qe i trashegohej pjesetareve te fisit nga ndryshimet qe ndodhnin gjate historise, te ishte e pakonceptueshme pa nje raport identifikimi me perkatesine ne te njejtin komb. Sipas ligjeve te tradites, Fe-ja ne vetvete konsiderohej si element perberes i Kombit. Ne fakt, bermbajtja nderkombetare e besimeve fetare dhe referimi i organizatave ne te cilat Fe-te bejne pjese, shpesh-here shkakton konflikte mes ketyre dhe organeve shteterore. Keshtu ne menyre paradoksale, ndryshimi mes Fe-ve ne periudhen e "Rilindjes" shqipetare u arrit nepermjet konceptit te pathyeshem te identitetit kombetar e si rrjedhoje nga fakti qe myslimanet, ortodokset, katoliket dhe bektashinjte "ishin dakort per te deklaruar dashuri te pafundshme per atdheun e tyre".

[Erlebnisse]

Koha monarkike (1924-1939) nuk e ndryshoi kete aspekt te rendesise fetare. Sidoqofte, u nda politika shteterore nga ajo fetare, sepse i leverdiste edhe interesave te sovranit, i cili ishte edhe indiferent ndaj besimeve fetare. MUnd te themi qe ishte nje distance strumentale, qe u realizuar nepermjet forcimit te brendshem te tre Fe-ve: Sovrani ne fakt i dha kurajo deklarates se autoqefalise dhe kishes Ortodokse, pastaj bashkepunoi per organizimin e komunitetit islamik duke theksuar pavaresine (ne vitet 30 mori persiper perkthimin e Kuranit ne gjuhen shqipe, gje e cila u legjitimua nga Bota islamike vetem ne vitet 90)., celebroi martesen me nje katolike hungare me gjak mbreteror, edhe se ishte kunder "njesise" fetare. Behej fjale, gjithsesi, per nje politike te alternuar me sjellje frike ndaj Fe-ve, qe kishte si qellim te vertete forcimin e fuqise se mbretit dhe te shtetit te tij, sic deshmon dhe ligji mbi statutin e komuniteteve fetare, qe aprovoi ne korrik te 1929 e qe parashikonte nje nenshtrim te ketyre nen kontrollin shteteror per sa i perket administrimit te pasurive te ketyre, transformimin ne trupa moral te kishave, xhamive, teqeve, monastereve, futjen e ligjit te nenshtrimit vullnetar kundrejt ligjeve kanonike dhe te vlefshmerise se Shtetit ne plan te pare. Sistemi kishte bere ndryshime ne shume institute ligjore: keshtu, p.sh, per sa i perket Kishes katolike dekreti nuk u aplikua me perpikmeri. Kjo ne fakt nuk i lejoi transformimin ne ent publik, edhe se nga ana tjeter Mbreti kishte interes te nenshkruante nje Konkordat me Vatikanin, dhe per njohjen e harmonise ekzistuese ne Shqiperi ndermjet kishes dhe pushtetit, nga nje ane beheshin qellime mbrojtjeje ndaj Fe-se dhe nga ana tjeter forconte imazhin e plote te shtetit e fuqine e tij mbi ate qe i lejonte Fe-se. Konkoradti, pastaj nuk u nenshkrua, edhe se ishte pregatitur, sepse linden kontraste te pazgjidhshme me rastin e nismes mbi ligjin e divorcit.
Per sa i perket besimeve te tjera, jo me pak te vecanta ishin fenomenet qe diten te koltivonin shpirtin e bashkimit kombetar. Ne vitet 20 myslimanet kishin nevoje per nje reforme fetare e shoqerore, qe perfundoi me ndarjen zyrtare nga Kalifati i Kostandinopojes dhe ne perdorimin e gjuhes shqipe ne ritet fetare dhe ne rishkrimin e Kuranit. Pastaj procesi i vene ne levizje nga Kisha ortodokse mbi autoqefaline do te perfundoje ne vititn 1937 me nenshkrimin e "tomos" se njohjes, duke shfaqur keshtu gjithe forcen bashkuese ne perballimin e protestave te vendosura dhe kontrastet me ortodoksine greke.
Sidoqofte, gjate monarkise, raportet me besimet fetare ishin shume te kushtezuara nga ngjarjet shoqerore qe ndodhnin ne vend, prandaj ishin here te mira e here te veshtira. Sidomos perkatesia e njeres apo tjetres Fe, pati si rol politik ate te venies kunder Myslimanit og, kryetar i tribuse se Matit, katoliket dhe ortodokset.
Te nesermen, pas mbylljes se Luftes se Dyte Boterore, marredhenia ndermjet Shtetit dhe Fe-ve u veshtiresua se tepermi me hyrjen ne skene te partise komuniste, qe sic e dime, me kushtetuten e vitit 1946 (formonte Republiken Popullore, te emenduar ne 1950, e qe u trasformua me vone ne Socialiste) vendosi ne akt shume persekutime dhe perndjekje kunder Fe-se.
Deri ne 1967, si juridikisht ashtu edhe politikisht, besimet u vendosen ne nje kontroll te plote nga ana e shtetit edhe ne nje rregjim ndares, sipas modelit dominues te Shteteve socialiste. Si pasoje, besimet fetare, duke kundershtuar nga eksperienca qe i kishte vecuar ne te kaluaren e tyre te afert, u larguan ne menyre drastike nga jeta sociale e politike, pa pasur mundesine te krijonin marredhenie formale me qeverine.
Kushtetuta e vitit 1946 permbante ne nenin 18, nr 2 pikrisht ndarjen e Shtetit nga Kisha, njesoj si neni 124 i Kushtetutes sovjetike te vitit 1936.
Ndryshimet politike te viteve 1967 nga Kongresi i V i Partis se Punes, solli hyrjen si ligj te nje rregjimi ilegal per Fe-te dhe komunitetet fetare, te cilave, jo vetem qe nuk iu njoh asnje legjitimitet objektiv por iu aplikua nje trajtim i tmerrshem i parashikuar per organizatat armike shteterore. Shpallja e ateizmit te shtetit u permbajt ne nenin 37 te Kushtetutes se re, te vendosur ne kapitullin e pare, qe trajtonte per Organizimin shoqeror.
Ne aspektin juridik, ateizmi, i konsideruar ne ndryshim nga Fe-ja si thelbesor per rregullin e rendit, ka te beje me mosnjohjen e Fe-ve dhe propaganden ateiste e kunder-fetare. Kjo sjell qe besimet fetare nuk e marrin ligjerimin e tyre nga ndonje akt i pamundur i shtetit por as nga eksperienca e forte me shekuj e kultures shqipetare. Shteti shqipetar, i cili konsideron njeriun si nje qenie pa rrenje dhe principe natyrore, i cili duhet riformuar i teri me nje konceptim marksisto-leninist mbi jeten, ka zgjedhur konceptin materialist, qe manovrohet nepermjet ateizmit.
Si pasoje, Kushtetuta ne nenin 55, te kapitullit te dyte mbi "te drejtat dhe detyrat themelore te shtetasit2 permban nje mohim absolut e te pergjithshem mbi krijimin dhe formimin e organizatave me karakter fetar, te cilat si armike te shtetit, jane te bashkuara me fashizmin, me shoqatat antisocialiste dhe antidemokratike. Fe-ja nuk mund te hyje ne parashikimin e nenit 54 qe tregon fushat e jetes se vendit e per kete arsye nuk mund te kete te drejte bashkimi e mbledhjeje.
Ateizmi, nga ana shoqerore krijoi vetem shtypje e perndjekje te dhunshme, per mos thene dramatike. Ishte akoma me cnjerezore nqs behej ndonje rezistence. Sidoqofte krijoi nje lloj "njesie" ne panoramen sistematike ndermjet shtetit dhe kishes ne rregjimet e diktatures komuniste, qe i dorezoi atyre qe erdhen me vone ne pushtet, nje nevoje per zhvendosje jo gjithmone te domosdoshme per zhvillimin e vendit, i cili nuk duhet te harroje historine e vet dhe ate te institucioneve qe e perbejne.

Bibliografia: Gaetano Dammacco, Diritti umani e fattore religioso nel sistema multiculturale euromediterraneo (faqe 101-108).

[Korcar-L1]

Shum mangesi ka ky shkrimi i ketij Gaetanos.

PS. Flm per mundimin qe ke mare per ta perkthyer!

[Erlebnisse]

Ne te vertete Dammacco do te tregoje ne Librin e tij faktorin Fetar ne lidhje me te drejtat Humane e pastaj, liria qe kane njerezit ne krahasim me rolin e Shtetit. Keshtu rastin e Shqiperise ai e kap me teper si shembull e ne menyre te hapur, pa e detajuar ne thellesi kete analize.

P. S Mos falendero per mundimet; Secili ka arsyet e veta qe perkthen apo hap tema, nuk eshte e thene se une jam munduar me kete teme per te ndihmuar dike tjeter

Sidoqofte, gjeja qe do te me interesonte te dija eshte:
-Nese do ishte kaq e vecante historia fetare shqipetare, nqs nuk do kishim pasur problemet e planeve shoviniste te fqinjeve tane kunder nesh, apo nqs ne do te kishim qene nje shtet i bashkuar qe ne fillim dhe jo i ndare ne shume principata apo tribu (si i quan Dammacco)?!
-Nga ana tjeter, si eshte e mundur qe sot pothuajse te gjitha Fe-te nuk kane me ate shpirt atdhetar, por here pas here merren ne kuptim universal (duke i quajtur shpesh here me stereotipe apo duke thene shkurt myslimanet si arabet, ortodokset si greket, katoliket si latinet e keshtu e me rradhe).
-A ekziston akoma harmonia Fetare ne Shqiperi, apo eshte thjeshte nje kujtim i larget e i shumedeshiruar perderisa me teper se perkushtim ndaj Fe-se ka qene perhere Dashuri per Shqiperine tone te bashkuar ne nje (ne Shqipetarizim e jo ndarje mes Fe-sh)?
-Mendoni se Fe-ja luan akoma ndonje rol me rendesi ne marredheniet nderkombetare sot, apo eshte thjeshte nje kategorizim qe na ka mbetur nga Historia; nqs Po, pse?!
-Shprehni mendimet tuaja mbi te mirat apo te keqijat, mbi ate qe ju kenaq apo ju shqeteson mbi Fe-te, festat fetare, ritet e keshtu me rradhe...
Pune te mbare

[Korcar-L1]

era, pergjigjet e ketyre pyetjeve, ti i di shum mire. Te gjith i dime por nuk kemi qef ti diskutojme.
Jane pjese tabu te shoqerise shqiptare.

[sulioti]

nuk ka shtet te fort po nuk qe shtet me nje fe nuk ka bashkim kure nuk ka bashkim fetar me vjen keq qe shqiptaret bejn nje sy qorr per te kaluaren e tyre dhe per te mesuar rendesin e tyre ne nje shtet;dhe me mbani mend shqiperia ska per tu ber kurre shteti fuqishem dhe i bashkuar se per tu bashkuar do bashkohemi po kure vete do jemi bashkuar me aq mund e gjak do jen fete ato qe do na ndajn sa here qe nuk nxirren mesime nga historia ajo perseritet perseritet dhe perseritet e keshtu me rradhe .

[Erlebnisse]

Dmth Fe-ja ka rendesi jetesore ne ekzistencen e Shtetit sipas teje Sulioti.

Sa per ate qe do bashkohemi, nuk jam e te njejtit mendim me ty: Njerez te ndryshem, ide perhere e me te ndryshme. Kete ka si qellim demokracia e liberalizmi.

Sidoqofte edhe neper ndryshime gjendet bashkimi apo fuqia, mjafton te ekzistoje deshira, vullneti i mire dhe solidarizimi per mos thene edhe njohja e tjetrit. Sa me shume "nuk jemi injorante" per nje Fe te ndryshme nga e jona, aq me shume kuptojme qe ajo ngjan me ate ne te cilen ne besojme. Fundja principet Fetare jane perhere te njejtat: Mos bej ate qe nuk do deshiroje ta benin ty, apo mundohu qe te jesh i ndihmuar e keshtu e me rradh... Pervec setave sataniste sot te gjitha Fe-te te cojne drejt se mires, jo per gje por njeriu i socem eshte i mire-informuar per cdo gje e nuk trembet nga predikimet e shumta te cdokujt... Te vetmet raste qe mund te ndodhe jane ose kur ke nevoje te deshperuar per te besuar ne to, per shkak fatkeqesie, ose kur je fondamentalist i cmenduar qe ke vetem Fe-ne si pikesynim te jetes (edhe se nuk je sherbyes i Zotit).