Haxhillëku Dikur Dhe Sot

[Drini_i_Zi]

Mr. Elez ISMAILI


HYRJE



Kushti i pestë i Fesë sonë Islame është kryerja e haxhxhit. Këtë obligim duhet ta kryejnë muslimanët e pasur,sepse ky obligim fetar është i karakterit material,andaj kërkon edhe flijimin e pasurisë krahas mundit fizik. Me nocionin "haxhxh" nënkuptojmë vizitën e vendeve të caktuara (Qabes dhe Arafatit) ,duke kryer vepra të caktuara në kohë të caktuar.

All-llahu xh.sh. në suren Ali Imran, ajetet 96-97, thotë : "Shtëpia (xhamia) e parë endërtuar për njerëz, është ajo që u ngrit në Bekë (Mekke), e dobishme, udhërrëfyese për mbarë njerëzimin. Aty ka shenja të qarta: vendi i Ibrahimit, dhe kush hyn në të, ai është i sigurt. Për hir të All-llahut, vizita e shtëpisë (Qabes) është obligim për ata që kanë mundësi të udhëtojnë te ajo, e kush nuk e beson (ai nuk e viziton), All-llahu nuk është i nevojshëm për (ibadetin që ebëjnë) njerëzit". Këto dy ajete qartë argumentojnë mbi obligimin e haxhxhit,që duhet kryer sipas mundësive.

Haxhxhi duhet kryer një herë në jetë, e kush ka mundësi edhe më shumë, duke u bazuar në hadithin e Pejgamberit alejhisselam i cili thotë: "Haxhxhi është një herë në jetë, e kush e përsërit, bën punë të mirë."Madje haxhxhin nuk duhet vonuar, sepse edhe ky është urdhër i Pejgamberit alejhisselam, i cili thotë: "Shpejtoni për në haxhxh, se askush nga ju nuk di se çka mund t'i ndodhë".



VLERA E HAXHXHIT

Kryerja e haxhxhit tregon faktin se si besimtari i sinqertë i nënshtrohet urdhrit të Zotit xh.sh.,duke braktisur pasurinë, punën dhe familjen e tij.
Haxhxhi e stërvit njeriun me sabër (durim) dhe e aftëson t'i përballojë vështirësitë.
E forcon imanin (besimin), e edukon shpirtin dhe i shlyen mëkatet.
Në haxhxh arrihet barabarësia dhe vëllazërimi i plotë ndërmjet pjesëmarrësve të kombësive,racave ,vendeve dhe shtresave të ndryshme shoqërore.
Në këtë mënyrë afrohen njëri me tjetrin, njihen me popuj të ndryshëm,këmbejnë mendime dhe shfrytëzojnë përvojat e njëri-tjetrin.


KUSHTET QË DUHET PLOTËSUAR HAXHIU

Të jetë musliman.
Të jetë i mençur.
Të jetë në bylyk (i moshës madhore).
Të jetë i lirë.
Të ketë mundësi për ta kryer haxhxhin ( të ketë pasuri dhe shëndet).
Të kryhet haxhxhi në muajt e haxhxhit: Sheval, Dhulka'de dhe dhjetë ditët e Dhulhixhxhes.
Gruaja të jetë e shoqëruar nga të afërmit e saj (të ketë mahrem).


FARZET E HAXHXHIT

Ihramië do të thotë të bëhet nijeti për haxhxh.
Qëndrimi në Arafat, ë kohën e caktuar.
Tavafuz-zijareti, tavafi më i rëndësishëm që bëhet ditën e Bajramit.
Nëse lëshohet njëri nga këto farze, duhet përsëritur haxhxhin.



VAXHIBET E HAXHXHIT

Veshja e ihrameve nga mikatet (mikat është vendi,kufiri të cilin nuk guxon ta kalojë ai që dëshiron të hyjë në Meke).
Të mos mbathë rroba të qepura.
Burrat mos e mbulojnë kryet.
Të mos mbulohet fytyra te femrat.
Sa'ji në mes Safasë dhe Merves.(Sa'j do të thotë ecje me hapa të shpejtë).
Zgjatja e qëndrimit në Arafat (nga zevali i diellit deri në perëndim).
Largimi nga Arafati me lejen e imamit.
Qëndrimi në Muzdelife ( mjafton një kohë të shkurtër).
Të vonuarit e akshamit dhe falja e tij bashkë me namazin e jacisë në Muzdelife.
Gjuajtja e guralecëve në xhemre, në Mine, në ditë të caktuara.
Rruarja ose nënqethja e flokëve (kokës).
Therja e një dashi (kurban).
Në fillim të bëhet gjuajtja e guralecëve, pastaj prerja e kurbanit dhe rruarja ose nënqethja.
Tavafus-sadri (tavafi para kthimit në shtëpi).
Të kryhet tavafuz-zijareti në ditën e Bajramit: të parën, të dytën, ose të tretën ditë para akshamit. Gjatë kryerjes së këtij tavafi duhet me qenë i pastër.
Nëse njëri nga këto akte që i përmendëm lëshohet,atëherë duhet therë kurban; të gjitha aktet e tjera,përpos këtyre që u përmendën, janë sunnete dhe adabe.

Çdo person i cili e bën tavafin është i detyruar të falë dy rekate pasi të rotullohet shtatë herë. Tavafi të fillojë prej Haxherul-esvedit (Guri i Zi), niset nga ana e djathtë; është e parapëlqyer që të ecet në këmbë.



SUNNETET E HAXHXHIT

Sunnetet e haxhxhit janë të shumta. Mirëpo ne do t'i përmendim disa nga ato:

Të pastrohet trupi para se të vishet ihrami ( të priten thonjtë, të qethen flokët,, të rruhemi).
Të parfumosen burrat.
Të falen dy rekate namaz para fillimit.
Të kënduarit e Telbijes pas ihramit: Lebbejke All-llahumme lebbejk. Lebbejke la sherijke leke lebbejk. Innel- hamde venni'mete leke vel mulku la sherijke lek. (Të përgjigjemi,O Zot, të përgjigjemi. Të përgjigjemi. Ti nuk ke shok, të përgjigjemi. Ty të takon çdo lavdërim, mirësi dhe pushtet. Ti nuk ke shok).
5. Të qëndruarit në Mine, në ditë të caktuara .

6. Të mbajturit e rregullave dhe disiplinës gjatë kryerjes së sharteve të haxhxhit.



UMREJA

Umreja është vizitë e Qabes në mënyrë të veçantë. Umreja përbëhet prej: Ihramit, Tavafit dhe Sa'jit pas të cilave duhet qethur ose rruajtur flokët.

Umreja është sunneti-muekkede. Kohën nuk e ka të caktuar,por më e lavdëruar është umreja të kryhet në muajin e Ramazanit, bazuar në hadithin e të Dërguarit tonë, i cili thotë:" Umreja në Ramazan e arrin vlerën e Haxhxhit".

[Drini_i_Zi]

FJALA PËRFUNDIMTARE MBI HAXHXHIN

Kur është pyetur Pejgamberi alejhisselam se cilat punë janë më të rëndësishme, ai është përgjigjur: Besimi në All-llahun dhe Pejgamberin e Tij. E pas kësaj?- e pyetën përsëri. Lufta në rrugë të All-llahut. E pas kësaj?- e pyetën përsëri. Haxhxhi që kryhet sipas normave fetare dhe pranohet te All-llahu xh.sh.

Kjo është fjala e Pejgamberit alejhisselam për rëndësinë e haxhxhit, sepse haxhxhi i vlefshëm dhe i pranuar te All-llahu xh.sh. trajtohet ai i cili është kryer me para të fituara hallall, dhe është kryer me devotshmëri dhe sinqeritet, duke e pasur frigën e All-llahut xh.sh., e jo për qëllime të tjera ose interes personal.



HISTORIKU I HAXHXHIT NDËR SHQIPTARËT

Haxhxhi është praktikuar gjatë shekujve, ka përfshirë besimtarët islamë nga të katër anët e globit, është rritur e ka marrë përmasa kolosale. Me miliona besimtarë njëherësh drejtohen nga Meka, bashkohen, vëllazërohen, miqësohen e kryejnë obligimin me bindje, me kënaqësi e përkushtim, pa marrë parasysh asnjë vështirësi, pengesë, lodhje e shpenzim.

Me përhapjen e Islamit në Shqipëri ,gjegjësisht në mbarë trojet shqiptare, jo me shpatë, por me bindje, dokumente të shumta e burime të ndryshme vërtetojnë se edhe shqiptarët kanë shkuar në haxhxh.

Gjatë shekujve XV-XIX, për arsye të kushteve të vështira të përgjithshme, haxhillëku zgjaste shumë muaj. Sipas studiuesit Dr.Muhamet Mufaku në librin "Shqiptarët në botën arabe", botuar në Prishtinë në vitin 1990, vihet në dukje se haxhillëku zgjaste 10 muaj. Vetëm rruga Stamboll-Mekke zgjaste 8 muaj, ndërsa nga Damasku deri në Mekke zgjaste 2 muaj.

Shqiptarët këtë rrugë e bënë kështu deri në vitin 1908, kur u ndërtua hekurudha Damask-Medine. Në fillim të shekullit XVI, një ushtarak shqiptar, i quajtur Hysen Arnauti, shoqëronte dhe mbronte karvanin e besimtarëve shqiptarë nga sulmet e beduinëve. Kjo vazhdoi deri sa ai vdiq në vitin 1625. Valiu i Damaskut me origjinë shqiptare, Ahmet Arnauti, në vitin 1634, ndërtoi një kompleks urban për të ndihmuar haxhinjtë që vinin nga trevat shqiptare.

Kështu ka ndodhur deri në vitin 1912 me shkëputjen e Shqipërisë nga Shteti Osman, me fitimin e pavarësisë. Sipas gazetës së Kajros "Al Muktabas" të datës 9.10.1912, ka pasur raste kur haxhinjt shqiptarë ktheheshin nga rruga për arsye atdhetarie. Për këtë kjo gazetë ka shkruar: " Kur morën lajmin për sulmin e Aleancës Ballkanike kundër vendit të tyre, thanë: në haxhxh mund të shkohet çdo herë, por atdheu mbrohet vetëm një herë".

Një material interesant, që hedh dritë për këtë vështrim historik të haxhinjve shqiptarë, është i studiuesit të njohur shkodran Hamdi Bushati,i cili bën fjalë në veprën e tij të vëllimshme me karakter enciklopedik "Shkodra dhe motet". Ky është një dokument i Hasan Koplikut(Xhabia) që flet për udhëtimin e tij me kuaj me 8 shokë të tij për në Mekë nga data 23 nëntor 1734. Në fletoren e tij të shënimeve, Hasan Kopliku ka paraqitur itinerarin e rrugës ditë për ditë me ecje e pushime për çdo vend dhe shpenzimet e bëra për njerëzit e kuajt. Në këtë material nënvizohet situata e turbullt në Perandorinë Turke, ku plaçkitjet, vuajtjet e vrasjet ishin të zakonshme, por këta nuk përfilleshin duke pasur parasysh se ideja e vizitës në Qabe, ai qëllim fisnik e i shenjtë e bënte njeriun të guximshëm e të vendosur,sa të mos tërhiqej nga asnjë vështirësi e sakrificë.

Për këtë problem është gjithashtu me interes e me vlerë kumtesa e studiuesve Emin Xhabia e Burhan Dizdari me temë " Udhëtim i guximshëm në Haxhxh me kuaj". Studiuesit, duke u mbështetur në dokumentin e sipërm, japin të dhëna më të gjera e më të thella për këtë udhëtim. Ata, në hyrje të kumtesës së tyre, parashtrojnë si një ndër problemet serioze për atë kohë udhëtimet e gjata ndërkontinentale me kafshë, si deve, elefantë, kuaj etj. Shkodranët kanë praktikuar hipizmin(udhëtimin me kuaj). Lidhur me këtë ata përshkruajnë kushtet natyrore stinën e vjeshtës me shira të shumta me terrenin e vështirë si fusha të inonduara, kalime kënetash e lumenjsh dhe kapërcime zonash kodrinore e malore. Këtyre u shtohej mungesa e përvojës së njerëzve për një udhëtim të tillë, në rrugë e mjedise të panjohura, me kuaj të pastërvitur, me mungesë ambientesh strehimi e ushqimi etj. Jo vetëm këto kushte të pafavorshme, por as rruga e gjatë prej 3000 km nuk i mposhti dhe i përkuli, sepse guximi, vendosshmëria, e qëllimi i bënë ata të fortë e të durueshëm për të përballuar vështirësitë e për t'i përmbushur detyrat shpirtërore në shtigje të pashkelura.

Të dhëna të shumta për haxhillëkun e muslimanëve shqiptarë ka pasqyruar shtypi islam në Shqipëri me revistat "Zani i Naltë " dhe "Kultura Islame".

Për fitimin e njohurive për haxhillëkun ka pasur edhe botime të shumta të veçanta që nga krijimi i shtetit shqiptar e deri në përfundimin e Luftës së Dytë Botërore. Vlen të përmenden tekstet shkollore të Haki Sharofit e Sheuqet Mukës, mevludet, broshura "Islamizmi", libri "Këshillat e të Premtes" etj.

Në vështrimin historik të problemit, kujtesa popullore dhe revista "Zani i Naltë" japin fakte të kryerjes së haxhillëkut në periudha të ndryshme. Kështu, në vitet 1930 në një grup haxhilerësh shqiptarë ka bërë pjesë dhe ka qenë drejtues Hafiz Vehbi Dibra, kryetar i Komunitetit Musliman të Shqipërisë, I cili,bashkë me shoqëruesit e tij, u prit nga mbreti Ibni Saud. Krahas të tjerëve, me këtë rast, e mori fjalën edhe Hafiz Vehbiu, me të cilën bëni jehonë, krijoi interesim e meritoi lëvdata. Me atë rast, mbreti saudit u njoh se kush ishte ai njeri aq i ditur e me kulturë dhe mësoi se ishte nga Shqipëria,një vend i vogël, i pa njohur, por që kishte hoxhallarë të mëdhenj që I bënin nder Atdheut të tyre dhe Fesë së tyre.

Një ngjarje të përafërt për këtë personalitet përshkruan edhe R. Lata, Mufti Dibrës, në kumtesën e tij "Qëmtime për veprimtarinë politike të Haxhi Vehbi Dibrës" të mbajtur në Simpoziumin Ndërkombëtar "Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët" mbajtur në Prishtinë 15-17 nëntor 1992, ku me rastin e vizitës së dytë në Haxhxh në vitin 1936, në Egjipt u organizua një takim- konsultë me përfaqësuesit e haxhilerëve nga shtetet e Mesdheut. Ai nënvizoi se " Haxhi Vehbiut iu dha dekorata e shkallës më të lartë për ligjërimin dhe ekspozenë teologjike që mbajti me atë rast".

Nuk mund të lëmë pa përmendur se haxhilerët në të kaluarën jo të afërt kanë qenë të shumtë, ata kanë qenë hoxhallarë të nderuar që kanë bërë emër, që kanë fituar autoritet, që kanë kontribuar në gjallërimin e fesë si myderrizë, vaizë, drejtues që kanë përgatitur mjaft kuadro të reja fetare, që kanë bashkuar popullin dhe e kanë edukuar atë në pikëpamje atdhetare, fetare e qytetare në periudha të ndryshme. Të tillë kanë qenë p.sh. në rrethin e Shkodrës Haxhi Sheh Shamia, Haxhi Idriz Boksi, Haxhi Bejto Kruja, Haxhi Hafiz Abaz Golemi, Haxhi Shaban Domnori, Haxhi Ibrahim Kaduku, Haxhi Hafiz Muhamed Bekteshi etj.

Ka prej tyre që veprimtarinë e tyre zhvilluan edhe jashtë Shqipërisë, duke u bërë të përmendur për ndihmesën e tyre të shquar si Sali Efendi Myftia, Imam Vehbi Ismaili, Vehbi Sulejman Gavoçi etj.

Që nga shekulli XVI në haxhxh kanë shkuar shqiptarë si nga Shqipëria, ashtu edhe nga trojet shqiptare, ata kanë lënë atje gjurmë materiale, politike, shoqërore e fetare. Nga gjysma e shekullit XVI, pos të tjerëve, qëndroi në Mekë e në Medinë arkitekti i njohur shqiptarë Mimar Sinani për të ndërtuar një sërë objektesh shoqërore, arsimore e fetare. Këtu ishin edhe personalitete si Haxhi Ymer Prizreni, Haxhi Zeka e shumë të tjerë. Në këto qytete të shenjta kanë qenë edhe figura të shumta ushtarake e politike. Në vitin 1860 vdiq në Mekë edhe luftëtari i njohur shqiptarë Mustafë Pashë Bushati, që ishte vali i Mekës dhe i Medines.

Revista "Zani i Naltë" në nr.1. viti 1936, faqe 30-34, me reportazhin " Haxhillarët e këtij viti" paraqet ceremoninë e bukur të përcjelljes. Mes tjerash theksohet se atë vit

ka pasur 3 nga Tirana, 11 nga Shkodra dhe 8 nga Kavaja, të cilët udhëhiqeshin nga Hafiz Ismet Dibra, drejtor i Medresesë së Përgjithshme, personalitet i shquar i kohës. Pas faljes së zakonshme të udhëtimit dhe të lutjes së mallëngjyeshme të kryemyftiut Haxhi Vehbi Dibra,haxhilerët u përshëndetën në mënyrë prekëse nga studenti i dalluar i Medresesë, Hasan Selami, autor i mëvonshëm i "Hymnit Musliman".

Shumë haxhinj, duke kaluar nga Kajro, ndaleshin aty për të vizituar Universitetin e famshëm të Al Az'harit dhe për rëndësinë dhe autoritetin që kishin, priteshin me nderime të veçanta nga rektori i tij. Për këtë kanë shkruar shumë gazeta arabe të kohës si "Zani i Aleksandrisë" që paraqitnin reportazhe e fotografi dhe konsiderata pozitive për këta hoxhallarë të ditur dhe me kulturë të lartë islame. Kjo është evidentuar edhe në broshura të veçanta si në atë të Haxhi Ibrahim Kadukut.

Gjatë periudhës së shtetit monist u ndalua çdo shtegtim për në Mekë. Pas proçeseve demokratike u bë i mundur rifillimi i haxhillëkut.

Nga viti 1992 e këtej, pas krijimit të Bashkësisë Islame të Shqipërisë ka pasur një varg botimesh e ribotimesh që bëjnë fjalë për Haxhxhin dhe Haxhillëkun. Këto broshura e libra të përkthyera dhe origjinale, të botuara nga BI e Shqipërisë, e Kosovës dhe e Maqedonisë, nga Komuniteti Musliman Shqiptar i Amerikës dhe Kanadasë, nga fondacione, shoqata e individë të veçantë si Haxhi Vehbi Sulejman Gavoçi, kanë ndihmuar për zgjerimin e horizontit teorik e praktik të besimtarëve. Po kështu kanë vepruar edhe mjaft organe shtypi si gazetat " Drita Islame", "Triumfi Islam", "Rinia Islame", etj., në Shqipëri, pa përjashtuar edhe shumë organe të tjera në gjuhën shqipe të botuara në trevat shqiptare e në diasporë si "Elif" në Mal të Zi, "Dituria islame", "Edukata islame" e "Bashkimi paqësor" në Kosovë, "Hëna e Re" në Shkup, "Jeta muslimane", "Përpjekja jonë" dhe "Thirrja islame" në ShBA.

[Drini_i_Zi]

DISA TË DHËNA PËR ARABINË SAUDITE
Para nisjes për në haxhillëk është e arsyeshme të dihen disa të dhëna gjeografike për Arabinë Saudite, ku ndodhen dy vendet e shenjta Qabja në Mekke dhe Xhamia e Pejgamberit (a.s.) në Medinë. Ky shtet zë pjesën më të madhe të Gadishullit Arabik, ka një sipërfaqe prej 2153169 Km2 dhe një popullsi prej 8.5 milion banorësh. Peizazhi I përgjithësisht është shkretinor, me pak oaze të rralla. Në mbi 90% të sipërfaqes bimësia është fare e pakët dhe e tipit shkretinor e gjysmë shkretinor. Kjo trevë, që në lashtësi ka qenë nën ndikimin e qytetërimeve të sumerëve, babilonasve dhe asirëve. Ka klimë të nxehtë dhe të thatë; temperatura mesatare e muajve të nxehtë nga 30 gradë arrin deri në 55 gradë, me 50-100 mm reshje në vit. 70 % e popullsisë jeton në qytete, mosha mesatare e së cilës është 65 vjeç, shtimi mesatar 4,5%, 99% e saj është muslimane. Një fakt interesant: në qytetet Mekë dhe Medine, si vende të shenjta, nuk lejohet hyrja e banorëve dhe e vizitorëve jo islamë.

Kryeqyteti Riad ka 1.3 milion banorë, Xhideja - 1.5 milion banorë, Mekkeja - 550 mijë banorë dhe Medineja - 500 mijë banorë. Forma e regjimit është monarki absolute, e formuar në 22 shtator 1932. Industria kryesore është ajo petrokimike, nxjerrja dhe përpunimi i naftës me miliona tonë në vit. Kështu kohët e fundit ishte shpuar një pus me kapacitet 1 milion fuçi në ditë. Që nga qershori i vitit 1982 kryetar shteti dhe i qeverisë deri sivjet ishte mbreti Fahd Bin Abdul Aziz Al Saud, i cili tashmë ka ndërruar jetë.

Në ekonominë bujqësore, me gjithë sipërfaqen shumë të kufizuar, rritet orizi dhe drithërat e bukës, ndërsa nga pemët frutore përmenden hardhitë e bananet, e nga zarzavatet patatet e domatet. Në blegtori mbarështohet kryesisht rritja e dhenve, pak gjedhet dhe është e zhvilluar peshkimi.

Me gjithë territorin mbizotërues plajor e shkretinor në Arabinë Saudite është zhvilluar edhe transporti. Hekurudha kryesore është ajo që lidh rajonin Damman-Haufuf-Riad, 562 km. Nëpërmjet katër aeroporteve Riad, Xhida, Dhahran e Medine lidhet me rrugë ajrore me të gjitha pjesët e botës, ndërsa portet kryesore të vendit janë Xhideja, Damman, Jizon, Jubail e Jenko.Në tregtinë e jashtme vëllimin kryesor e kryen me SHBA-në, RFGJ-në, Japoninë etj.

Mbizotëruese po bëhet infrastruktura moderne me të gjitha elementet e saj përbërëse.



NGA ITINERARI I HAXHXHIT

Haxhilerët që shkojnë në haxhxh me aeroplanë,tradicionalisht zbresin në Xhide, por viteve të fundit janë krijuar kushte për të ateruar edhe në Medine. Kjo vijë ajrore është shumë me interes për haxhinjt tanë sepse më parë shkojnë në Medine e pastaj në Mekke prej nga edhe dilet në Arafat. Me të arritur në Xhide,pas kryerjes së formaliteteve doganore në kompleksin e Aeroportit i ke të gjitha gjërat që mund t'i gjesh në cilëndo metropolë evropian. Këtu bëhet një pushim i shkurtër. Çuditesh për gjërat që i sheh, të bën përshtypje se është fillimi i një bote tjetër.

Udhëtimi për në qytetet e shenjta është dëshirë e pa përmbajtur e mendjeve dhe zemrave të haxhilerëve tanë. Aty ishte qëllimi. Rrugës në organizim të Ministrisë së Haxhxhit dhurohen pako të vogla hurmash e shishe me ujë Zemzemi. Gjatë udhëtimit sheh zona plot dritë e reklama, pallate të mëdha e rrugë të gjëra, qendra të banuara, lëvizje të jashtzakonshme njerëzish, kolona të pafund makinash që të japin një tablo të gjallë të situatës në prag të haxhillëkut.

QABEJA,KIBLEJA E GJITHË MUSLIMANËVE Mekkeja,vendlindja e njeriut më të dashur në botë. Një gjallëri e papërshkrueshme. Pallate shumë katëshe, të veshur me mermer shumë ngjyrësh nga jashtë e nga brenda, me mjedise komode, me ashensorë, të ndërtuara me urbanistikë moderne, ku gërshetohet bukur kombëtarja me modernen, vendosja me të përparuarën, me kërkesat e shekullit të ri. Rrugë të dimensioneve euroatlantike, të mirë asfaltuara deri në tetë korsi, ku kalojnë me miliona makina të markave të fundit, luksoze amerikane, japoneze, gjermane, franceze, angleze, trotuare të përshtatshëm të zbukuruar me gjelbërime të këndshme, bulevarde tërheqëse e kompozicionale. Kudo dyqane, restorante, kafe, pika shërbimi, telefonike, riparimi, bankare, informacioni. Miliona njerëz vendas e haxhilerë të sistemuar nëpër shtëpi, hotele, sheshe, rrugë, institucione, shkolla e xhamia dhe, në mënyrë harmonike plotësojnë nevojat jetësore e shpirtërore, pa krijuar probleme, shqetësime, parregullsi e keqkuptime. Gjithçka është zgjidhur në harmoni, në paqe e në vëllazërim. Ngado të ecish e kudo të shkosh ke vende të posaçme për ujë të ftohtë që të shuan etjen, të freskon e të përtërinë energjitë. Anekënd banja për abdes. Në vende të caktuara parkingje për makina.

Në këtë qytet të bekuar njerëzit janë model i mirësjelljes, i kulturës,i nderimit e mikpritjes. Në çdo rast haxhinjve u krijohen të gjitha kushtet e duhura. Shpesh, nëpër hotele sjellin ndihma e dhurata në ushqime, fruta, pije freskuese, literaturë etj.

Vizita e parë Qabes-Bejtull-llahut dhe ritet e zhvilluara në të më vonë do të mbeten të paharruara e të pashlyera. Një kompleks kolosal, një arkitekturë mahnitëse, një art i paparë, një harmoni përmasash gjigante mes mjedisit e ndërtesës, mes minareve me një lartësi 80-112 m. kubeve harmonikë, mes ndarjeve të brendshme me kolona të panumërta mermeri të praruara me arë, mes lampadarëve të jashtëzakonshëm e mjeteve freskuese të ajrit me qilimat shumëngjyrësh, një vend i mrekullueshëm, një ndërtim funksional i përsosur me një sipërfaqe disa hektarëshe.

Në Mekë kryhen me rregullsi ritet e Haxhxhit. Fillohet me Tavafin e mirëseardhjes, me faljet radhazi me Tavafin 7 herë rreth Gurit të Zi, ku këndohen ajete kur'anore, salavate, tekbire e vazhdohet me përshëndetjen "All-llahu Ekber", me ecjen 7 herë në sallën e madhe prej Safasë në Merve e anasjelltas, me qëndrimin në Arafat, duke bërë lutje, me hedhjen e gurëve shejtanit në mënyrë simbolike në Mina, e Tavafin e lamtumirës.

Në këtë ceremoni njeriu ndien kënaqësi të veçantë, te çdo pjesëmarrës krijohen situata shpirtërore që të ngjallin emocionet e fuqishme, të sjellin lot në sy, të rreh zemra fortë, të mbushet trupi me gëzim, e ndjen veten si në një botë tjetër, larg interesave materiale, larg shqetësimeve të përditshme, trupi e shpirti i kushtohen adhurimit të ndërgjegjshëm tek Zoti (xh.sh.), I tëri i dorëzohesh Fuqisë Hyjnore.

[Drini_i_Zi]

NË MEDINEN E NDRITSHME

Xhamia e Pejgamberit (a.s.) është një tjetër vepër e mrekullueshme dhe e pakrahasueshme, ku gjendet vorri i Muhammed Mustafasë , i atij zotërie të nderuar. Ajo, gjatë shekujve është rregulluar e rikonstruktuar gradualisht, nga pjesa e vjetër tek zgjerimet turke e përfundimisht tek zgjerimet dhe plotësimet e fundit në periudhën e sundimit të mbretërve sauditë Fajsal e Fahd.

Kjo xhami zë një sipërfaqe prej 22.955 m. katror. Rreth saj janë ngritur 232 shtylla. Themelet e xhamisë janë 5 m të thella, në të ngjiten 10 minare të larta 70 m të larta me themele 17 m. Shpenzimet e përgjithshme për rindërtimin e saj kanë kapur shifrën 700 milion rial. E shtruar me qilima persianë, e veshur me pllaka mermeri të cilësisë së lartë, me shtylla e kolonata madhështore, me 27 kupola vetëlëvizëse që hapen e mbyllen në varësi të ajrosjes, të ndriçimit e të mbrojtjes nga temperaturat e larta në periudha të caktuara të ditës, ku kanë instaluar mjete për ajër të kondicionuar, aspiratorë e ventilatorë të fuqishëm që krijojnë kushte të favorshme për kryerjen e faljes gjatë ditës e natës.

Në këtë xhami punojnë rreth 4000 punonjës për shërbime, mirëmbajtje, pastrime; në të gjithçka është e përsosur: ritet, rregulli, higjiena, estetika s'ka të krahasuar. Pranë saj ka banja moderne, të mjaftueshme, me bollëk ujë të freskët të pijshëm dhe një parking të madh të nëndheshëm.

Në të dy qytetet e shenjta ka shumë vende e objekte historike me vlera kolosale të trashëgimisë islame. Në Mekë bie në sy Xhamia e madhe e Qabes, e në të Guri i Zi, gjurmën e hazreti Ibrahimit (a.s.), burimin e Zemzemit, kodrat Safa e Merve, xhaminë e Hazreti Aishes, Shpellën e Dritës -Xhebeli Nur,Shpella Hira etj.

Në Medine,përveç Xhaminë e Profetit,me program parashihen edhe vizitat e xhamisë Kuba e të Dy Kiblave. Kapitull në vete janë qëndrimi në Arafat, në Mina, në Muzdelife, në Xhenetul Akabe, Varrezat Bekie, Varezat e Dëshmorëve, kodra e luftës së Uhudit etj.

Vlerat shpirtërore të riteve në Qabe, në xhaminë e Pejgamberit (a.s.) e në xhamitë e tjera është e madhe, është shumëfishtë sevapi i ibadeteve që kryhen në këto vende të bekuara.. Për këtë mjafton të kujtojmë vlerësimet që ka dhënë Muhammedi (a.s.) në hadithet e tij:

" Një falje në xhaminë time është më e vlefshme se sa një mijë të tjera në ndonjë xhami tjetër përveç asaj të Qabes"(Muslim). " Falja në xhaminë e Qabes është njëqindmijë herë më e vlefshme se sa në xhaminë time" (Ahmed). " Kush merr abdes në shtëpinë e tij dhe vjen në xhaminë e Kubasë e falet, e merr shpërblimin njëlloj sikur të ketë kryer Umren" (Ahmed). " Kush bën lutje për mua dhe më përshëndet (jep selam), All-llahu ma kthen shpirtin që t'ia kthej përshëndetjen"(Ebu Davudi).

Po kështu, përshtypje të veçantë lë edhe biblioteka e xhamisë së Pejgamberit a.s., ndërtimi, pajisja, funksioni i së cilës është për t'i shërbyer Fesë Islame. Inventari i saj përmban 20000 tituj, disa deri në 15 vëllime. Struktura e saj përbëhet nga 4 salla që shërbejnë për detyra tematike. Salla A është për shkencat e Kur'anit e të Hadithit dhe për degëzimet fetare (medhhebet), salla B për shkencën e Fikhut, për historinë islame the për librat e thirrjes (da'ves) në islam, salla C për shkencat politike, historike, letrare, gjuhën arabe etj., ndërsa salla ç është e rezervuar dhe shërben së bashku për tematikën e tri sallave të lartpërmendura. Ndonëse është bibliotekë e një xhamie, ajo gjithnjë ka lexues të shumtë. Lexuesit e pranishëm me kujdes, disiplinë, rregull e interes lexojnë libra të ndryshëm. Shërbimi bibliografik është funksional me skedar e libra bibliografik, tematik me shkëmbime me biblioteka të tjera sidomos me atë të Universitetit. Nëpunësit e këtyre institucioneve që japin informacione të duhura për funksionimin e bibliotekës, dhe të informojnë për rrugët institucionale për të vënë ura bashkëpunimi.

Studentët shqiptar nga të gjitha trevat shqiptare që studiojnë në botën arabe edhe ata vijnë për të kryer haxhillëkun e gjatë gjithë kohës qëndrojnë pranë haxhinjve tanë për t'i ndihmuar ata si përkthyes edhe si orientues për t'i kryer ibadetet me përpikëri por edhe për të bërë ndonjë vizitë të lirë. Kujdesi dhe gatishmëria e tyre në çdo kohë, ditën e natën për të gjithë e sidomos për të moshuarit, të sëmurit e gratë është e vazhdueshme dhe për këtë fitojnë admirimin e të gjithëve.

Gjatë qëndrimit në haxhillëk na epet rasti për të bërë takime vëllazërore me shqiptarë nga të gjitha trojet tona nga Kosova, Maqedonia, Mali I Zi nga diaspora etj.

Dhomat e pritjes të organizatorëve të haxhxhit nga Shqipëria, nga Maqedonia, nga Kosova si në Meke ashtu edhe në Medine bëhen qendra bisedash, vizitash e konsultash. Edhe këtu e gjejmë mikpritjen tonë tradicionale, ngrohtësinë e gatishmërinë për të ndihmuar njëri- tjetrin dhe për të qarë hallet që na mundojnë.

Gjatë qëndrimit në Arabinë Saudite iu bën përshtypje sidomos respekti për njeriun. Në xhami, në rrugë, në dyqan e kudo haxhiu nderohet, favorizohet, ndihmohet, konsiderohet si vëlla e përtej vëllait.

Barazia mes njerëzve është një përshtypje prekëse dhe e ngulitur thellë në mendje e në ndërgjegje. Barazi absolute pa marrë parasysh rangun, racën, pozitën, gjuhën, kombin e vendin. Aty nuk dallohet dijetari nga analfabeti, i pasuri nga i varfëri, njeriu me pozitë shoqërore nga njeriu i thjeshtë. Të gjithë janë njëlloj, të barabartë në lutjet dhe ibadetet drejtuar Allahut xh.sh. E në këtë barazi mes njerëzve na bie rasti të falemi e të lutemi me njerëz që nuk i ke parë kurrë, që nuk i ke njohur e megjithatë tregojnë një mirësjellje që rrallë në jetë të është dhënë rasti të përjetosh diçka të tillë.

Janë këto momente që nuk harrohen kurrë për jetë dhe sa herë që afrohet koha e haxhxhit mendja fluturon në Qabe, në Arafat, në Mine e në Medine.

Mendoni njeriun e vetëm para miliona njerëzve të grumbulluar në një vend, sa i vogël dukesh, por njëherazi edhe sa i madh: i vogël para miliona njerëzve, por i pavarur, i ballafaquar me Allahun xh.sh., të Cilit i drejtohesh e me të Cilin hyn në lutje. I vogël e asgjë para asaj madhështie arkitektonike siç është xhamia e Qabes dhe njëkohësisht i madh, si bashkëpronar, sepse edhe ti e ke një vend si gjithë të tjerët për t'u falur e për t'u lutur, je i barabartë me të gjithë, pa marrë parasysh se personi që ke në krahët, para e pas teje, e ke në katin e parë ose në katet e tjera është një sundimtar, ose një qytetar o fshatar i thjeshtë.

Haxhillëku është një bashkësi njerëzish pa kufi, jashtë çdo parashikimi, një barazi e plotë që nuk merr parasysh gradat e ofiqet, pasurinë e pamjen e jashtme, shkollën e diturinë. Të epet rasti të falesh e të lutesh me të bardhë e zezakë, kinezë, e malajzias, arabë e kenianë, me njerëz të vegjël e gjigantë nga trupi që marshojnë si kuadrate të legjioneve të gladiatorëve, një barazi e pakrahasueshme dhe e pashembullt, që i bashkon një përshëndetje e përgjithshme, e përbashkët: "Es-selamu Alejkum!".

Haxhillëku është një kongres bashkimi, vëllazërimi, barazie, miqësie, harmonie, mirëkuptimi e bashkëpunimi.

Haxhillëku për gjithkënd është një përvojë e paparashikuar dhe e paparamenduar, edhe sikur të kesh lexuar, dëgjuar e parë në libra, revista, gazeta, radio, televizor, në kaseta e videokaseta, në fotografi e albume, në makete e piktura, por atje, në praktikë, e kupton se din pak, shumë pak, pothuajse asgjë nga realiteti i vërtetë; është një vuajtje fizike, një lodhje që sjell gëzime e kënaqësi të lartë shpirtërore. Mjafton të themi se nga rrezatimi verbues dhe nga të nxehtit përvëlues, kur hyn në xhaminë e Qabes e të Pejgamberit a.s. në atë atmosferë freskie dhe harmonie drite, ngjyrash e paqeje, besimtari e ndjen nga afër praninë e mëshirës së Zotit xh.sh. ndryshimin mes botës e ndjesive biologjike me atë të përjetësisë shpirtërore, të paqes e të amshimit.

Kënaqësia e kryerjes së këtij obligimi është e madhe, e thellë, e pa përshkrueshme, emocionuese.

Urojmë që këtë kënaqësi ta kenë e ta provojnë të gjithë, të jenë gjithmonë të shoqëruar me ndjenja e emocione të tilla.

Në fund, le të më lejohet që të gjithë besimtarëve t'u përcjell urimet më të përzemërta me rastin e festës së KURBAN BAJRAMIT: E GËZOFSHI BAJRAMIN!

[Drini_i_Zi]

Haxhi: Udhëtimi i zemrave

Muhamed Alsharif

Arafati 10 vjet pas hixhretit

Ai ishte me të dërguarin e Allahut (pqmt) kur ra nga deveja. Deveja u pengua dhe ai këputi rruazën e qafës. Vdiq! “Lajeni trupin e tij me ujë dhe sidër dhe varroseni me gjithë roba,” tha i dërguari i Allahut “Mos ia mbuloni kokën, e as mos e prekni me kamfur…sepse me të vërtetë, ai do t’i kthehet Allahut në gjendjen e Telbies! (Lebejke Allahume lebejk.)” Buhariu dhe Muslimi

Amër ibn al-Asi tregon: “Kur Islami hyri në zemrën time, shkova tek i dërguari i Allahut dhe i thashë: ‘Më jep dorën që të të jap besën.’ I dërguari i Allahut (pqmt) zgjati dorën e tij, por unë e tërhoqa timen. ‘Ç’gjë nuk shkon o Amër?’ Unë i thashë: ‘Dua të më plotësohet një kusht.’ ‘Cili është ai kusht?’ tha ai. ‘Që Allahu të më falë.’ Atëherë i dërguari i Allahut (pqmt) tha: ‘A nuk e di ti se Islami i fshin të gjitha mëkatet para tij, dhe Haxhi fshin gjithçka para tij, dhe Hixhreti fshin gjithçka para tij.” Sahiu i Muslimit

Shpërblimi përfundimtar

I dërguari i Zotit (pqmt) ka thënë: “Dhe për Haxhin e pranuar nuk ka shpërblim tjetër përveç Xhennetit!” Cili është ajeti i parë që ju lexoni tek surja Haxh? Ai nuk flet për Arafatin e as për shtyllat e ditës Nahr. Ai thjesht thotë: “O ju njerëz, ruajuni dënimit nga Zoti juaj, sepse dridhja pranë katastrofës së Kiametit është një llahtari e madhe. Atë ditë kur ta përjetoni atë, secila gjidhënëse braktis atë që ka për gjiri dhe secila shtatzënë e hedh par kohe barrën e vet, ndërsa njerëzit duken të dehur, po ata nuk janë të dehur, por dënimi i Allahut është i ashpër.” Haxh 1-2

Haxhi nuk është udhëtim i trupit, i ngjashëm me udhëtimin e atij që shkon për pushime apo në ndonjë vend si turist. Ai është udhëtim e shpirtit dhe i zemrës. Kur njeriu i lexon me vëmendje ajetet që flasin për Haxhin, ai do të vërë re se të gjitha ajetet përfundojnë me urdhrin e te qenit i ndërgjegjshëm për mbikëqyrjen e Allahut, me përkujtimin e mirësive të Allahut ndaj nesh apo me lidhjen që ekziston mes Haxhit dhe Ditës së Fundit.


Vendmbërritja

Jo shumë larg nga ditët e të parëve tanë, kurdoherë që duhej nisur një udhëtim, duheshin marrë të gjitha masat. Rruga ishte e gjatë nëpër një shkretëtirë të nxehtë dhe të ashpër. E pamëshirshme! Nuk kishte qendra karburanti për t’u furnizuar e as qendra pushimi për të ngjitur sipër ujin e ndonjë burimi. Në të vërtetë shikimi nuk të zinte asgjë përveç milje e milje të tëra dunash shterp rëre. Humbja e rrugës nënkuptonte humbjen e jetës! Kësisoj, para udhëtimit ju duhej të siguroheshit mirë se i kishit të gjitha pajisjet që ju nevojiteshin. Ushqim i mjaftueshëm, ujë i mjaftueshëm, çdo gjë e mjaftueshme deri në vendmbërritje. Që këtej, nga ajetet që flasin për haxhin, ku çdokush duhet të bëjë një farë udhëtimi për të arritur Qaben, Allahu u tërheq vëmendjen robërve të tij për një udhëtim tjetër, një udhëtim drejt të cilit çdo shpirt po udhëton, dhe pse e dimë apo jemi të pavëmendshëm ndaj tij. Allahu na e tërhoqi vëmendjen për udhëtimin drejt Botës tjetër, Parajsës apo Zjarrit. “…Dhe përgatituni me furnizim (për rrugë) e furnizimi më i mirë është devotshmëria.” Bekare 197

Ditën që Buhejm Axhli u nis bashkë me shokun e tij për të kryer haxhin, i hodhi një vështrim shkretëtirës së pafundme që i priste dhe qau aq fort sa kraharori po i gufonte. “Kjo është diçka,” tha Buhejmi “që më ka bërë të kuptoj udhëtimin më të vërtetë që do të nis drejt Allahut.”

Furnizuesi

Në lidhje me atë se nëse ai që bën haxhin quhet apo jo haxhi, ka mosmarrëveshje. Kjo nuk është diçka që gjendet në sunet, por ka një hije interesante në kulturën e historisë sonë. Më parë, kur dikush vendoste të kryente haxhin, ishte njësoj sikur t’i linte lamtumirën jetës së kësaj bote. E gjithë kjo në saj të pengesave të pabesa gjatë udhëtimit- sprova si sëmundje, uri dhe përpjekje në situata të veçanta. Atëherë, për t’i përcjellë haxhilerët mblidhej i gjithë fshati. Dhe nëse dikush e niste këtë udhëtim e kthehej gjallë, do t’ia përkushtonte gjithë jetën adhurimit dhe bindjes ndaj Zotit. Nuk kishte më mashtrim, gënjeshtër apo namaz të humbur. Tashmë ai ishte Haxhi. Ndërsa sot, me reaktivët viganë, anijet oqeanike e autobusët mercedez, lehtësimi i kryerjes së haxhit e ka marrë me vete lavdinë e të qenit haxhi.

Sot njerëzit mund të ankohen se nuk kanë krevate e dyshekë mbretëror në Mina, apo se motori i kondicionerit bën shumë zhurmë. Por të dashur vëllezër dhe motra, kush na furnizoi me këto të mira me të cilat po jetojmë? Është po Ai Allah që na ka sprovuar ne këtu në fushën e Arafatit. Robi i Allahut mund t’i vlerësojë vërtetë mirësitë e Allahut mbi të, vetëm kur këto mirësi i merren.

Me të vërtetë që mirësia më e madhe që na ka dhënë Allahu është Islami, dhe ai na mjafton neve si favor. Allahu e di se ne do të pluhurosemi gjatë haxhit, Allahu e di atë. Kështuqë mos u çudisni kur të fryjë era, por kthejuni Allahut me durim dhe mirënjohje.

“Pastaj le të heqin papastërtinë e tyre, le t’i zbatojnë premtimet e veta dhe le të sillen rreth shtëpisë së lashtë.” Haxh 29


Ibn al-Kajimi shkroi një ilahi për këtë udhëtim të zemrave, dhe këtu shprehet vetëm një pjesë e këtyre vargjeve:

“Ai thotë, robërit e mi kanë ardhur tek Unë (për haxh) nga dashuria për Mua dhe Unë jam i mëshirshmëm ndaj tyre, lajme të mira bujarie e dashurie o pjesëmarrës në atë qëndrim (në Arafat), një çast ku Allahu i fal të gjitha gjynahet dhe hedh mëshirën e Tij.”

Ebu Hurejre transmeton: “E kam dëgjuar profetin (pqmt) të thotë: “Kushdo që e kryen haxhin dhe nuk bën ndonjë gjë të turpshme (rafath) dhe nuk e tepron (Fusuk), ai kthehet nga haxhi (pa asnjë mëkat) si ditën që lindi prej nënës.

Të përmirësosh zemrën

Shumë vite më parë, kur haxhilerët po zbrisnin luginës së Muzdelifes, një burrë thirri me të lartë: “Shih numrin e haxhilerëve!’ Një njeri i mençur iu përgjigj: “Jo, kalimtarët janë të shumtë por haxhilerët janë pak!’ Njëherë dëgjova historinë e një njeriu që ishte begatuar me mundësinë për t’iu bashkangjitur çdo vit karvanit të haxhilerëve. Megjithatë, e meta e tij ishte se nuk mund të kontrollonte asnjëherë zemërimin gjatë ditëve të haxhit, dhe rrinte vetëm duke mallkuar të tjerët. Dikujt i lindi një ide në lidhje me sjelljen e tij. Frymëzimi i tij ishte: “Në vend që të rrish duke mallkuar muslimanët gjatë haxhit, më mirë shkruaji të gjitha të këqijat që ndjen në një copë letër dhe- palose atë- dhe kur dikush të ti ngrejë nervat- thjesht kaloi letrën. Në krye të atij zarfi të vogël shkruaj: ‘Mos e hap atë deri sa të mbarojë haxhi.’” Njeriu u pajtua me këtë. Në sulmet dhe incidentet e njëpasnjëshme, ai thjesht do të buzëqeshte, më pas do të ngrysej, dhe do t’i kalonte zarfin e vogël palës provokuese. Çdo gjë po shkonte për bukuri deri ditën kur ai po drejtohej për në Xhamarat, ku dikush i shkeli gishtërinjtë. Ai e humbi fare kontrollin. Me murmuritje nëpër dhëmbë, tërfëlleu dhe më pas kërkoi në valixhen e tij për një zarf të cilin ia ngjiti djaloshit të vorfën në kokë.

Kam parë në haxh njerëz, në ato çaste sprove, të luftojnë për durim dhe shpërblimin e Allahut, ashtu siç lyp dikush rrugëve për ar. Pyesja veten se ç’ndryshim kishte mes tyre dhe atyre që i shpenzonin frymët me kritika dhe zënka? Përfundimisht kuptova si nuk ishin trupat e Zejdit dhe Amrit atje dëshmitarë, por zemrat e tyre. Disa njerëz vijnë në Haxh të furnizuar financiarisht. Ndërsa disa të tjerë vijnë me zemra të përgatitura që është dhe thelbi. Nëse guri gërryes do të na kthejë në grimca pluhuri apo do të na shkëlqejë, varet nga ajo se ç’jemi ne.

Tani- Si ta përgatisim zemrën për haxh?

Së pari ndiqni leksione dhe tubime që flasin për haxhin. Haxhi është një ndër shtyllat mbi të cilat qëndron Islami. Kur dikush ka për qëllim që ta kryejë këtë rit të fesë, e ka për detyrë që të mësojë rreth tij. I dërguari i Allahut (pqmt) ka thënë: “Kërkimi i dijes është detyrë e çdo muslimani.” Imam Buhariu shkruan në sahihun e tij ‘Dija vjen përpara veprave’ dhe më pas përmend ajetin kuranor: “Atëherë dije se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, kërko falje për mëkatin tënd, për atë të besimtarëve e të besimtareve. Allahu di për lëvizjet tuaja e për vendin tuaj.” 47:19



Së dyti: Falni namazin dhe Kijam al-lejl

Kur i dërguari i Allahut (pqmt) po përgatiste zemrën për misionin e përhapjes së fesë, Allahu e urdhëroi atë të përgatitej për të falur Kijam al-lejl. Allahu i Lartësuar thotë: “O ti i mbështjellë! Ngrihu për falje natën, përveç një pjese të vogël të saj.” 73:1-2

Një student fjeti njëherë në shtëpinë e imam Ahmedit, Zoti e mëshiroftë. Imam Ahmedi kishte lënë për të një enë me ujë, dhe kur erdhi për namazin e sabahut, e gjeti enën plot me ujë. Ai u trondit dhe tha: “Si mundet që dikush të jetë nxënës i Islamit dhe t ëmos ngrihet për namaz nate!”

Njëherë disa i thanë ibn Mesudit r.a : “Ne nuk mund të ngrihemi për namaz nate.” Atëherë ai u përgjigj: “Mëkatet tuaja ju pengojnë prej tij.”



Së treti: Pendohuni tek Allahu dhe bëni dua

Ishte pikërisht gjatë ditëve të Tashrikut kur engjëlli Xhibril a.s erdhi tek i dërguari i Allahut (pqmt) me fjalët e mëposhtme: “Kur erdhi ndihma e Allahut dhe çlirimi (ngadhënjimi). Dhe i pe njerëzit që po hyjnë turma-turma në fenë e Allahut. Ti pra lartësoje Zotin tënd duke e falënderuar dhe kërko nga Ai falje. Ai vërtet pranon shumë pendimin, është mëshirues i madh.” Nasër 1-3

Ky ishte dhe kulmi i 23 viteve thirrjeje, përpjekjesh dhe pune; këtu ishte dhe haxhi i lamtumirës. Po si përfundoi ai?

“Atëherë lartësoje dhe falënderoje Zotin tënd dhe kërko falje prej Tij.”

Madhështia të takon vetëm Ty, o Allah, dhe Ti qofsh i lavdëruar. O Allah na fal!