Republika e Korçes

[FENIXI]

Me 1916 ushtrite aleate ishin vendosur ne te gjithe Shqiperine. Deshtimet e aleateve me te vegjel i kishin detyruar fuqite e medha te zinin pozicionet e tyre ne vend. Ne vjeshten e vitit 1916, Italianet kerkuan te okuponin Korcen. Kjo kerkese u kundershtua nga Venizellos, ish kryeminister i Greqise, i cili ne ate kohe ishte i shkeputur nga Athina dhe kishte formuar nje fare qeverie proaleate ne Selanik. Gjithashtu u kundershtua edhe nga serbet, qe nuk e shihnin me sy te mire shtrirjen e Italise aq teper dhe qe preferonin okupimin e Korces nga trupat venizelliste. Pas shume bisedimesh u vendos qe trupi special italian i Maqedonise te mbetej ku ishte dhe Korca me rrethet te okupohej nga trupat franceze, te cilat konsideroheshin si te painteresuara ne ceshtjet territoriale ne Shqiperi. Dhe ashtu u be: Italianet zgjaten vijen e luftimit te Vjoses deri ne Selenice te Kolonjes, dhe trekendeshin grek Kakavije- Kalibaq- Perat. Francezet mbasi okupuan Manastirin zbriten deri ne Kostur dhe iu afruan kufirit shqiptar. Ushtria bullgare okupoi Pogradecin dhe Goren deri ne Maliq dhe Zvezde. Ne Pogradec ishte edhe Themistokli Germenji, i cili pat ardhur bashke me shoket e tij qe ishin ne bashkepunim me autoritetet bullgare dhe me oficeret austriake te sherbimit informativ te instaluar ne Pogradec.

Themistokliu filloi aktivitetin e tij per shpetimin e Korces dhe hyri ne kontakt me shoket e tij nacionaliste qe ndodheshin ne Korce. Me ta mbante korrespondence te rregullt, u jepte udhezime sipas rastit, dhe 2-3 here kishte guxuar te hynte naten fshehurazi ne qytet per te bere mbledhje me shoket e tij. Themistokliu nuk ishte i kenaqur nga veprimtaria e bullgareve dhe i akuzonte keta se kishin aspirata jo vetem per Korcen, por edhe deri ne Elbasan. Ne tetor te 1916-es nje dite befazi, zbret nga Gryka e Mborjes nje fuqi ushtarake franceze prej 400 kaloresish, te cilet hyne ne Korce si pa gje te keqe dhe menjehere u dhane ultimatum autoriteteve greke qe te largoheshin nga Korca e te terhiqeshin ne Janine. Brenda dy diteve greket u larguan nga Korca me nje deshperim te madh, duke manifestuar rruges ne favor te Mbretit Konstandin. Pas ikjes se grekeve, Korca per 3-4 dite mbeti pa ndonje flamur qeveritar. Kavaleria franceze, qe komandohej nga kolonel Dekueni, mbante vetem qetesine, ndersa pas tri diteve erdhi nga Kosturi nje fuqi ushtarake greke, e perbere pjeserisht nga civile anadollake dhe pjeserisht prej ushtaresh me veshje te rregullt. Kjo ishte ushtria venizeliste e porsaformuar. Venizelua, mbasi u nda nga qeveria e Konstandinit, kishte ardhur ne Selanik dhe atje kishte formuar nje qeveri me vehte, aleate me anglo-francezet dhe kishte filluar te organizoje nje ushtri, qe ne te vertete ende nuk peshonte rende. Fuqite franceze nuk largoheshin nga qyteti dhe fuqite venizeliste u perhapen ne rrethin e Korces e vajten deri ne Voskopoje. Ne kete kohe cetat shqiptare, te organizuara nga austriaket dhe qe komandoheshin nga Sali Butka, sulmuan Voskopojen dhe pasi i shpartalluan fuqite venizeliste i vune zjarrin katundit. Djegia e Voskopojes shkaktoi nje panik te madh ne Korce dhe u kuptua se fuqite venizeliste nuk ishin ne gjendje te perballoniin situaten e krijuar dhe te ndihmonin francezet ne perballimiin e cetave shqiptare tej kufijve te Korces. Cetat e Sali Butkes zbriten deri ne Teqen e Melcanit dhe ne jug deri ne Boboshtice. Kishte ardhur koha qe nga kjo gjendje te perfitonte Themistokliu dhe te hynte ne marreveshje me francezet.

Bisedimet per keto marreveshje thuhet se kane filluar me ndermjetesine e Raul Vinet, nje francez instaluar prej kohesh ne Manastir, qe ishte martuar me nje korcare. Themistokliu ishte i mendimit qe Korca te shpetonte nga zgjedha greke dhe ne te ardhmen Konferenca e Paqes te mos ta gjente ate te okupuar prej tyre. Francezet nuk e priten keq ate. Me 8 dhjetor 1916, Themistokliu me nje fuqi te armatosur prej 2-300 vetash, hyri naten ne Korce. Nje dite me pare francezet debuan nga Korca gjithe mbeturinat venizeliste dhe se bashku me keta, internuan ne Selanik disa nga eksponentet e propagandes greke, si Efrem Gjinin, dr.Llambi Dardhen, Kostaq Nacen, dr.Harisiadhin e tjere. Me 9 dhjetor u biseduan dhe hollesite per organizimin e administrates shqiptare qe do te themelohej ne Korce. U vendos qe te shpallej nje Republike Shqiptare e Korces, nje keshill qeveritar me 12 persona, nje gjykatore, drejtori e financave, organe policore dhe te xhandarmerise, drejtoria e arsimit, zyra boterore e tjere. Ngjarjet e kryengritjes epirote te 1914-es dhe propaganda shekullore greke kishin sjelle nje percarje pak a shume te madhe midis popullit. Themistokliu ne kete situate veproi jo vetem si nje patriot i shquar, por u tregua edhe si nje politikan i mire per te zhdukur gjurmat e se kaluares. Dhe per te siguruar nje bashkepunim midis elementeve me pikepamje e rryma te ndryshme vendosi qe ne keshillin qeveritar te merrnin pjese edhe persona qe ishin si krere te propagandes greke. Me taktiken e tij mundi te zgjedhe ne keshillin qeveritar disa nga keta, te cilet i thirri ne shtepine e tij duke i vene perpara nje fakti te kryer. Kur populli ishin mbledhur perpara prefektures me 10.12.1916, Keshilli qeveritar me ne krye Themistokline erdhi ne Prefekture. Aty nje toge ushtaresh franceze i priti me nderime te posacme dhe me pas kolonel Dekueni (Decoin) dhe Themistokliu dolen ne ballkonin e prefektures duke mbajtur qe te dy nga nje fjalim te shkurter. Midis brohoritjeve te popullit u ngrit flamuri kombetar dhe u shpall Republika Shqiptare e Korces. Keshilli qeveritar kishte funksione te fuqise ekzekutive dhe te asaj legjislative dhe ishte organi suprem i Republikes. Kryesine e Keshillit e mbanin me radhe per nje muaj rresht cdo anetar i saj dhe ky, per ate kohe, zinte vendin e Kryetarit te Republikes. Themistokliu u emerua prefekt i policise, nderkohe qe nje francez perfaqesonte komanden franceze dhe kryente detyrat e nje prefekti civil. Gjuha zyrtare ishte gjuha shqipe.

Koloneli Dekuen u tregua nje shqiptarofil i nxehte dhe nuk kurseu asgje per te ndihmuar mbarevajtjen e Republikes. Hinterlandi i kesaj republike ishte shume i ngushte. Sali Butka qendronte ne Melcan e ne Boboshtice. Francezet bene c'eshte e mundur per ta bindur ate te vinte ne Korce e te bashkepunonte me ta. Derguan ne Melcan nje delegacion shqiptar bashke me nje major francez, te cilet e keshilluan te dorezohej por Saliu nuk e pranoi, megjitheqe ngritja e flamurit ne Korce Saline e kishte kenaqur. Ai e gjente ne interes te Republikes qendrimin e tij jashte valles dhe e quante si nje sigurim me te mire per poziten e Themistokliut, i cili per cdo eventualitet kishte nje vend ku te mbeshtetej. Por gjate vitit 1917 edhe Qeveria venizeliste ishte forcuar. Ushtria e saj ishte shtuar dhe kishte filluar te peshonte rende, prandaj Venizelua kishte filluar te loste intrigat e tij kundra Republikes, te cilen e kishte hale ne sy dhe e shihte si nje pengese serioze per realizimin e aspiratave te tij mbi Korcen. Ai e dinte se tere keto suksese te Republikes se Korces i detyroheshin personit te Themistokliut. Sureteja franceze (sigurimi) administrohej nga vellezeria Galvani. Keta filluan intrigat kunder Themistokliut duke shfrytezuar merine dhe pakenaaqesine qe kishin kunder tij disa persona me influence ne Korce. Ky grup i te pakenaqurve kryesohej nga bejleret e Dishnices. Keta organizuan disa mbledhje te fshehta, ku edhe u pergatit nje peticion kunder Themistokliut i cili akuzohesh si njeri qe mbante marreveshje te fshehta me kundershtarin. Komploti u pergatit si duhet.Mbasi u muar si duket edhe pelqimi i gjeneral Sarailit, ne tetor 1917, nje mbremje, nje kamion solli disa oficere te sigurmit nga Follorina ne Korce te cilet u drejtuan per ne shtepine e Themistokliut dhe e ftuan kete per ne Selanik, ku gjoja e thirrte gjeneral Saraili. Themistokliu kishte kohe te fshihej te arratisej e te mos u dorezohej atyre qe kishin ardhur ta arrestonin, por duke e ditur vehten e tij te pafajshem e duke patur besim ne drejtesine franceze, u dorezua menjehere dhe u nis bashke me ta per ne Selanik. Atje, brenda tri kater diteve u nxuar para gjyqit ushtarak. Aty u akuzua per aktivitetin qe kishte zhvilluar ne favor te sherbimit informativ austro-bullgar kur ndodhej ne Pogradec, para marreveshjes mee francezet. Themistokliu nuk e mohoi kete aktivitet. Ai insistoi duke thene se pas marreveshjes kish vepruar besnikerisht dhe si nje aleat i vertete me francezet dhe kerkoi qe te mos merrej parasyssh veprimtaria e tij para marreveshjes. Gjykata ushtarake nuk i mori parasysh justifikimet dhe e deklaroi fajtor per aktivitetin e tij te meparshem duke e denuar me vdekje. Mbasi denimi u aprovua nga gjeneral Saraili, i cili ushtronte te drejten e Presidentit te Republikes Franceze, Themistokliu u pushkatua ne Selanik padrejtesisht dhe tradhetisht. Populli i Korces dhe vecanerisht shoket e Themistokliut ishin te shqetesuar per fatin e tij. Ne mengjez kur pritnin ndonje lajm mbi fatin e tij, pane qe shetitnin neper rruget e qytetit patrulla te shumta franceze, te cilat kishin vene neper dritaret mitraloza. Ne oren 9 te asaj dite, u thirren nga ana e gjeneralit francez pjestaret e Keshillit Qeveritar. Gjeneral Sali ishte nje person i ashper e gjysmeanormal, mbasi kishte humbur ne lufte pese djem. Pra, me brutalitetin e tij qe e karakterizonte i njoftoi keshillit qeveritar pushkatimin e Themistokliut dhe i kercenoi keta, se ne rast te ndonje manifestimi, kishin per t'u marre masa te rrepta. Gjithashtu i porositi qe te keshillonin popullin te mbante gjakftohtesine dhe te qendronte i urte. Sigurisht nuk ngjau asgje. Me vrasjen e Themistokliut kish ndryshuar edhe qendrimi politik i Frances.

Qe ate dite u shpall mosekzistenca e Republikes se Korces. Emri i Republikes u nderrua ne emrin kazave-qeveritare e Korces. Keshilli qeveritar u suprimua dhe mori emrin e Keshillit te Paresise (Conseil del notables). Ky keshill u formua nga persona te tjere me konservatore. Kompetencat e keshillit u kufizuan krejt. Nuk kishte nje te drejte legjislative, nuk kishte te drejte per emerimin e nepunesave e te perpilonte buxhetin apo te kontrollonte financat. Gjithe te drejtat e kompetencat e keshillit qeveritar i kaluan delegatit te Frances, gjithe vulat zyrtare, timbrat e Republikes u nderruan, zyrat qeveritare vazhduan te funksiononin nen mbikqyrjen dhe urdherin e delegatit francez. Francezet vetem ne punet e gjykates shqiptare nuk nderhyne asnjehere dhe vendimett e saj i respektonin. Kjo gjykate me personelin e saj te ndershem i solli mjaft sherbime vendit. Pas pushkatimit te Themistokliut, organet e sigurimit francez i vazhduan persekutimet e tyre. Ato arrestuan nje pjese te bashkepunetoreve te Themistokliut si Qamil Panaritin drejtor i Policise, Mehmet Pupen, komisar i policise, si edhe Mehmet, Sejfullah e Maliq bej Pojanin, te cilet u denuan me vdekje. Mbasi denimi i tyre u zbrit ne 20 vjet te burgosurit u derguan ne Guaiane. Nje koloni franceze ne Ameriken e Jugut. Bashke me keta u derguan edhe 30 vete te tjere. Me denimin e tyre, Republika e Korces mori fund!

[EDLIN]

VDEKJA E THEMISTOKLI GËRMENJIT


"…Në baladën që dua të bëj për Themistokli Gërmenjin dua të fut një ndodhi nga jeta e Dantonit.
Kur ushtima e topave gjermane dëgjohej në Paris, shokët për ta shpëtuar, ì thanë Dantonit: shko në Angli. Dhe ai u përgjigj: po a e marr dot Francën, La douce France, me shuajt e këpucëve të mia? Dhe nuk iku. Dhe u vra, duke e ditur që do të vritej. Edhe Themistokliut ì tha e shoqja: Mos shko se do të të prishhin. Po ai u përgjegj: Po të shkoj unë do të ketë Shqipëri. Po të mos shkoj, s’ka Shqipëri. Dhe shkoi ì bindur që do ta prishnin. Po unë dua të ve ato fjalë që tha Dantoni – a e marr dot Shqipërinë me shuajt e këpucëve të mia?"

Lasgush Poradeci

"Themistokli Gërmenji hapi gjoksin dhe me trupin drejt e sypatrembur e priti breshërinë e plumbave burrërisht dhe si shqiptar ì vërtetë"…

Koloneli Ogyst Mortje


Togu ì ushtrisë franceze merrte shenjë pushkatimi!
Nuk dua të m’ì lidhni sytë, ua tha pa pikë frikësimi.

E për dëshirë të fundit donte t’ì lexohej një letër!
Një letër, çuditej oficeri ì togut francez!
Ushtarët prisnin urdhër.

Themistokli Gërmenji thoshte fjalët e fundit:
Edhe pse u dënova me vdekje, po vdes ì pafajshëm
dhe jam ì bindur se vdekja ime do t’ì shërbejë Shqipërisë,
por më vjen keq se po vdes nga plumbat e francezëve
me të cilët lidha besë për t’ì shërbyer çështjes shqiptare
si dhe miqësisë me Francën.

Po s’ka gjë!?
Kjo dhembkë do të jetë e ëmbël,
duke ditur se po vdes në luftë për lirinë e atdheut tim,
Shqipërisë sime të dashur…
Po vdes ì lumtur dhe ì kënaqur
se e kam ndërgjegjen të pastër
dhe shpirtin e qetë
në përmbushjen e detyrave
kundrejt Shqipërisë…

Lutja e fundit që u drejtoj francezëve
është të mos e rrëxojnë flamurin kombëtar shqiptar,
të cilin e kam ngritur në Korçë,
dhe të mos bëhen shkak
e të mos prishet kjo copë Shqipëri.
Kaq u tha ushtarëve francezë.
Atyre që vinin nga nëna e lirisë dhe e arteve,
nga Franca.

9 Nëntor 1917:
Togu francez ì pushkatimit
zbatonte urdhërin nga Këshili ì Luftës së Armatës së Lindjes,
zbatonte qejfin e gjeneralit Hanri Sal:
Zjarr…
Toka e Selanikut u la prapë me gjak shqiptari.
Republika Shqiptare e Korçës u la me gjak dhe me lot.
Pas pushkatimit, oficeri ì togut lexoi fundin e letrës:
Rroftë Shqipëria!
Rroftë Franca!
Edhe pas vdekjes sime, rroftë Franca!
Franca, nëna e lirisë dhe arteve.

9 Nëntor 1917.
Një ditë nga ditët e nëntorëve të Shqipërisë,
Flamuri shqiptar binte në gjysëmshtizë:
Kërkoj ndjesë nga gjithë atdhetarët,
në u kam bërë ndonjë të keqe pa dashur,
lexonin tutje pas pushkatimit, letrën e tij të fundit.


Një Nënë kishte lënë,
po s’ish e vetëm ajo,
s’ishte vetëm as Evdhoksia,
as vetëm Eiçeja e vogël s’ishte,
as ndarja e Hektorit me Andromakën s’qe,
me dhembje e me mall druante shoqja e re:
Themistokli!
Do ikësh, do shkosh, do nisesh?!
Mblidhej trazuar në ankth tek pyeste Evdhoksia.
Do shkoj.
Do nisem.
Do vejë atje ku thërret Liria,
se po s’shkova unë, do shkojë Shqipëria…

Një Nënë kish lënë,
rënduar nga supet,
rënduar nga vitet,
po s’ish veç ajo,
vetëm Eiçeja e vogël s’ìshte,
s’ish vetëm Evdhoksia,
ishte me të e gjithë Shqipëria:
Do shkoj.
Do nisem.
Do vejë atje ku thërret Liria,
se po s’shkova unë, do shkojë Shqipëria…


http://krahuishqiponjes.blogspot.com/