Gjuha Kombi Dhe Globalizmi

[Ibrahimfeimi]

IBRAHIM FEIMI
University of Pristina
Departamenti i Shkencave Politike

Gjuha, kombi dhe globalizmi.
Në shekullin e 18-të Herder e përkufizoi kombin si “grup njerëzish që kanë origjinë të përbashkët dhe institucione të përbashkëta, përfshirë dhe gjuhën”. Në vitin 1772, në librin e tij “Mbi origjinën e gjuhës”, ai shtjellon idenë se gjuha shpreh përvojat kolektive të grupit të folësve të saj. Për një pjesë të pikëpamjeve të tij Herderi, edhe pse larg të qenurit nacionalist në kuptimin “pezhorativ”, është kritikuar nga autorë të tjerë me pretendimin se shtjellimet e tij shërbenin si burim për një nacionalizëm agresiv në shekullin e 19-të dhe të 20-të. Nuk mungonin në këtë periudhë dhe argumentimet se “kombi” dhe “nationalizmi” ( i kuptuar si identitet kombëtar, jo si nacionalizëm agresiv) ishin ndërtime artificiale, prodhime vetëm të kohëve të reja, duke injoruar kështu “mijëra vjeçarë të historisë së një nacionalizmi separatist” (Anthony Smith). Në të vërtetë, me një ngarkesë të tillë diku më të theksuar dhe diku më pak të theksuar është zhvilluar historia njerëzore. Por kjo nuk do të thotë aspak se vetëm kështu mund të ruhet apo të ndërtohet identiteti kombëtar apo se mund të ndiqet në këtë mënyrë çfarëdolloj trendi historik. Kështu, Venecianët apo bavarezët kanë qenë organizime, që kanë ekzistuar para se të ekzistonte Italia apo Gjermania. Ai që 300 vjet më parë ishte së pari një prusian dhe së dyti një gjerman, ka qenë jo më pak nacionalist se një gjerman i sotëm; ai që 2500 vjet më parë ishte së pari një athinas dhe së dyti një grek, nuk ka qenë më pak nacionalist se dikush që është së pari një grek, së dyti një europian dhe së treti një athinas.
Është shumë më e arsyeshme që konceptimi i kombit dhe i konsolidimit të identitetit kombëtar të bazohen e konsiderohen në terma evolucionarë, në dritën e zhvillimeve historike. E.O.Wilson e sheh nacionalizmin si një zgjerim natyror të tribalizmit, që nga ana e tij, është një prodhim selektiv, mbështetur në idenë e lidhjes dhe të identifikimit me një grupim të caktuar njerëzish. Sipas tij, këta njerëz janë kështu antarë të një popullate kombëtare me një identitet të supozuar të njëjtë, si një entitet relativisht homogjen, i ndryshëm nga popullata të tjera. Kjo ishte fillimisht dhe baza e shtetit-komb, dhe nacionalizmi i “gjeneruar” në këtë mënyrë e mbajti së bashku, për një kohë relativisht të gjatë, kombin dhe shtetin. Ndryshe nga kombi-shtet sot na shfaqet dhe kombi “nativ”. Me këtë nënkuptohet populli me të njëjtën trashëgimi, gjuhë, gjeografi, kulturë e sistem politik; me të njëjtën aspiratë për një shoqërizim të përbashkët. Ekzistojnë relativisht pak shtete-kombe, më pak se dyqind, por shumë kombe “native”, gati më shumë se tremijë. Vetë ritheksimi i kombit në dhjetëvjeçarët e fundit është pjesë e reagimit ndaj presioneve të globalizimit, trysnisë së qartë për një homogjenizim njerëzor, prirjes për reduktime të ndryshimeve kombëtare, traditave e diversitetit kulturor, pluralizmit gjuhësor.
Pranohet sot se globalizimi nënkupton integrim në rritje të tregjeve të mallrave, shërbimeve dhe kapitaleve apo financave, duke kapërcyer mbi prirjet e “pastra” ekonomike, industriale e financiale të dikurshme. Në këtë mënyrë sovraniteti efektiv i shtetit-komb pëson tkurrjen relative të tij, duke ushtruar presione harmonizuese e homogjenizuese, apo duke ngushtuar hapësirat e manovrimit të qeverive kombëtare. Një rrjedhojë mjaft e rëndësishme e globalizimit të komunikimit, të rritjes së kapaciteteve të lëvizjes është dhe rritja e flukseve të migrimit sidomos nga zonat e varfra në ato më të pasura, nga vende të pazhvilluara në vende të zhvilluara, duke përzjerë kështu grupe të ndryshme sipas racës, etnisë, fesë, kulturës e gjuhës. Në fund të fundit, globalizimi si një force e fuqishme zhvillimi, nëpërmjet balancimit të binomit pavarësi-ndërvarësi, është i drejtuar në një farë mase dhe kundër kohezionit të ngurtë, historikisht agresiv të grupeve të “fiksuara” sociale apo dhe të vetë kombeve. Të gjitha format transkufitare të tregtisë, të lëvizjes e komunikimit në një mënyrë apo tjetër po zëvendësojnë e do të zëvendësojnë grupet e veçanta sociale apo gjymtyrët kombëtarë të sjelljes e kulturës me modele më të përgjithësuara, tejkufitare e globale, por sidoqoftë në çdo rast duke rezistuar për të mos lejuar shkatërrimin e traditës dhe të gjuhës, në mbrojtje të ndryeshueshmërisë gjuhësore e kulturore. Një gjë e tillë është sidomos e rëndësishme të kuptohet drejt nga popujt e vegjël, për të siguruar mbijetesën e tyre. Sepse, në të vërtetë, globalizimi, apo lëvizja e lirë e kapitaleve, mallrave, ideve e njerëzve, në rrafshin praktik nënkupton dhe shkrirjen e kufijëve midis vendeve, kombësive e kulturave. Në këtë proces, epërsia ekonomiko-financiare detyrimisht “përkthehet” dhe si epërsi kulturore, duke lehtësuar kështu procesin e gjenerimit të kontureve të një kulture globale, pavarësisht veçorive të mëparëshme historike, gjeografike, etj. Kjo kulturë globale imponon dhe përdorimin e një gjuhe globale, gjë që pashmangërisht shoqërohet me dinamizmin e përshpejtuar të kësaj gjuhe dhe humbjen e tempit të zhvillimit të gjuhëve të tjera, sidomos të atyreve që janë mjaft të kufizuara në shtrirjen e tyre numerike, apo që “mbrohen” nga potenciale të ulëta financiare. Në këtë grupim, së bashku me gjuhët e tjera të Ballkanit, futet dhe gjuha shqipe, e cila, në kushtet e një copëzimi të mëtejshëm në përdorimin e saj apo dhe të zvogëlimit të mjeteve financiare në dispozicion, do të “vuante” akoma më shumë. Dhe kjo në të gjitha aspektet.
Gjuha dhe identiteti kombëtar.
Por si mbijetojnë kombet apo shtetet-kombe në kushtet e kësaj trysnie globale? Si bëhet e mundur që kombe të vogla ta ruajnë apo ta përforcojnë identitetin e tyre, apo si mund të lindin e të konsolidohen identitete të reja kombëtare që po “gjenerohen” sot? Një nga përgjigjet për të shpjeguar këtë mbijetesë kombëtare është gjuha, madje diversiteti gjuhësor duhet të zhvillohet në përputhje me diversitetin ekzistues, pse jo dhe në rritje të kombeve, por jo brenda kombeve. Ky proces ka karakteristikat e tij edhe në Ballkan, ku ende nuk ka përfunduar procesi i diferencimit-copëtimit apo analizës për të kaluar më tej në atë të integrimit apo sintezës. Ndërsa në disa popuj të tjerë të ish -Jugosllavisë mbizotëron aspekti i parë, për popullin shqiptar, në fazën e sotme, është spikatës aspekti i dytë, sidomos në rrafshin psikologjik e kulturor, në përgjithësi, dhe atë të gjuhës, në veçanti.
Gjuha, që në kohë të lashta është çiftëzuar me një sens të identitetit kolektiv, Ajo ka funksionuar si makineria kryesore për zhvillimin e identitetit kombëtar deri ndërmjet popullatash relativisht heterogjene. Kështu, nëpërmjet gjuhës, njerëzit e këtij grupi janë bërë të ndërgjegjshëm jo vetëm për interesin e tyre vetjak, por dhe për interesin e anëtarëve të tjerë të grupit. Komunikimi i përbashkët nëpërmjet të të njëjtës gjuhë të pjesëtarëve të grupit bën të mundur formësimin apo modelimin e sjelljes dhe të qëndrimeve individuale, deri dhe transmetimin e strukturës së ideve mbi shoqërinë në të cilën ata bëjnë pjesë. Sepse, në të vërtetë, ka shumë faktorë që përbëjnë e formësojnë kombin. Të tillë janë kultura e traditat, feja, historia e territori, dhe mbi të gjitha gjuha, që në pjesën dërrmuese të rasteve është më kryesorja. Krahas prejardhjes së përbashkët, gjuha shqipe, pavarësisht veçorive dialektore, po ashtu ka qenë themelore e karakteristike për identitetin kombëtar shqiptar, të patronditur në shekuj nga pushtimet e ndryshme, apo dhe nga ndarja e padrejtë e tyre në disa organizime shtetërore. Por megjithë këtë padrejtësi historike që ka vonuar apo penguar organizimin shtetëror modern të shqiptarëve kombi shqiptar është formësuar e konsoliduar shumë kohë më parë, edhe në këto kushte mjaft të vështira. Pra, tek shqiptarët kombi është formësuar para ndërtimit të shtetit modern, ndërsa për popuj të tjerë, p.sh., tek amerikanët shteti modern është ndërtuar para konsolidimit të kombit amerikan.
Për ta kuptuar sa e rëndësishme ka qenë, është dhe, pa dyshim, do të jetë gjuha në të ardhmen në ndërtimin e identiteteve kombëtare, mund të hidhet një vështrim i shpejtë mbi lidhjen e gjuhëve, kombeve dhe shteteve në të kaluarën dhe të sotmen, kur shumë shtete të reja po përpiqen të krijojnë sensin e kombësisë. Kështu, në rrjedhje të historisë, shtetet që kanë rezultuar nga kolapsi i perandorive shumetnike apo shumëgjuhësore (përfshirë dhe Bashkimin Sovjetik) janë përballur apo përballen ende sot me problemin e gjetjes së një baze të re për unitetin e kohezionin e tyre. Sidoqoftë për të ilustruar idetë e mësipërme dhe për të pasqyruar në një farë mase kompleksitetin e tematikës dhe të përgjigjes shumëvlerëshe të saj në kushte kombëtare jo të njëjta, po sjellin këtu poshtë disa shembuj të përzgjedhur, shoqëruar me disa komente të shpejta e të shkurtra.
Austria: Nën habsburgët, austriakët nuk kanë patur probleme identiteti. Ata ishin gjermanë, magjarë (hungarezë), çekë, sllovenë, etj. dhe njëkohësisht edhe austriakë. Pas shpërbërjes së kësaj perandorie shtetet suksesore si Hungaria, Çekosllovakia (sot e ndarë në dy shtete: Republika Çeke dhe Sllovakia) dhe Sllovenia u ndërtuan në bazë të gjuhës, ndërsa për Austrinë gjuha gjermane mbeti një element përcaktues i ndërgjegjes kombëtare.
Baskët: Elementi i parë dhe bazik për identitetin bask ka qenë gjuha Euskera ( Emri i kombit bask Euskal Herria do të thotë “kombi i Euskera”-s). Sot baskë konsiderohen ata që flasin gjuhën baske.
Belgjika: Ndarja e prerë midis folësve të gjuhës franceze e holandeze dhe shpallja e këtij shteti më 1830, nuk e ka homogjenizuar ende popullatën në trajtën e një kombi. Madje, p.sh., tek flemingët gjejmë edhe sot pothuajse po ato elementë kryesorë të konstatuara që në kohën e Jul Çezarit.
Kanadaja: Edhe Kanadaja përballet me probleme relativisht serioze në përcaktimin e identitetit të saj kombëtar. Popullata e saj, fillimisht sipas prejardhjes, është e ndarë midis anglisht-folësve dhe frëngjisht-folësve. Nacionalizmi i Kebekut (Quebec), i mbështetur në gjuhën franceze është në njëfarë konflikti me konceptin klasik të një shteti-komb të mbështetur në ekzistencën e një bashkësie që flet apo përdor një gjuhë të përbashkët
Katalonja: Thelbi i identitetit katalonez është lidhur ngushtësisht me mbizotërimin e katalonishtes në Katalonja, rajon i Spanjës me një status autonom. Nacionalizmi modern katalonez e ka zanafillën në shekullin e 19-të me rigjallërimin e gjuhës midis grupeve intelektuale dhe të klasës së mesme.
Kina: Identiteti kombëtar kinez nuk bazohet në gjuhën por në prejardhjen e përbashkët të popullatës, duke kapërcyer kështu shumëllojshmërinë e skajshme të praktikave fetare, të strukturave familjare, të gjuhëve të folura dhe të kulturave rajonale të grupeve të ndryshme të një popullsie, që e përcakton veten si kineze (këtu përfshihen dhe banorët e Taivanit, Singaporit, etj.). Pra, identiteti i saj e ka burimin, më së shumti tek prejardhja, tek “gjaku”.
Europa Lindore: Në vendet e këtij rajoni ka një korrelim të fortë midis fesë, etnicitetit, gjuhës dhe kombësisë. Mbeten probleme të pazgjidhura, p.sh: për minoritetin turk në Bullgari; vështirësitë e lidhura me gjuhën për minoritetet në Sllovaki, Estoni, Lituani, Bosnjë, etj. Në Maqedoni, me një përqindje të lartë shqiptare, edhe pse me mjaft vështirësi e hezitime, gjuha shqipe, sipas Marrëveshjes së Ohrit, po rifiton të drejtën e saj historike. Në Kosovë, nën një trysni tërësisht etnike ekzistojnë deri struktura paralele e organizime joligjore të dirigjuara nga Beogradi, ndërsa në Mal të Zi përbërja e popullsisë është thellësisht shumetnike, me një përzjerje malazezësh, serbësh, shqiptarësh, boshnjakësh, etj. Në Sllovaki maxhoranca sllovake ka vendosur kufizime shtrënguese gjuhe mbi minoritetin hungarez.
Franca: Franca është një shembull paradigmë e shtetit-komb mbështetur në unitetin e gjuhës dhe të territorit historik, por jo të prejardhjes së përbashkët. Origjina e popullsisë franceze është shumë e ndryshme, por nëpërmjet gjuhës janë transmetuar tek qytetarët frëngjisht-folës një kulturë prestigjioze, traditat historike dhe krenaria kombëtare. Duke i dhënë një rendësi të dorës së parë gjuhës si forcë kryesore që krijon unitetin e kohezionin nuk të çudit fakti që shteti francez është angazhuar, ndoshta, në mënyrë shumë më aktive se çdo vend tjetër, në ruajtjen e pastërtisë së gjuhës dhe promovimin e përdorimit të saj në ish -kolonitë franceze dhe më gjerë (nëpërmjet bashkësisë frankofone).
Gjermania: Gjuha gjermane, historia e përbashkët dhe prejardhja e përbashkët kanë qenë forcat kryesore unifikuese që nga koha e pushtimit napoleonian të Gjermanisë (1806), dhe më vonë gjatë shekullit të 19-të me krijimin e Gjermanisë së Bashkuar.
Keltët: Keltët e Europës, të “përkufizuar” në bazë të gjuhës, përbëjnë, sipas vendndodhjes, 6 kombësi të veçanta, që kanë një popullsi të kombinuar prej rreth 17 milionë banorësh. Nga këto vetëm rreth 2.5 milionë mund të flasin gjuhën kelte. Po kështu vlerësohen dhe rreth 1.25 milion njerëz që flasin këtë gjuhë jashtë territoreve të mësipërme. Siç shihet nga këto shifra keltishtja është një gjuhë në tërheqje, me potencial jo të vogël shuarjeje.
India: India, pas largimit të britanikëve, është përballuar me sfida të mëdha në ndërtimin e një sensi të identitetit kombëtar, në ndërtimin e vetë kombit, në prani të gjuhëve të shumta, të grupeve të ndryshme etnike, fetare, kulturore, etj., brenda kufijve të saj. Edhe debatet aktuale politike lidhen ngushtësish me këtë problematikë, madje partia Hindu (BJP) mbështet e zhvillon si koncept të saj atë të “një kombi, një populli, një kulture”. Sipas këtij koncepti trashëgimia kulturore, që është qendërsynonjëse për të gjitha rajonet, fetë dhe gjuhët, duhet të përbëjë thelbin e identitetit civilizues të nacionalizmit kulturor indian.
Irani: Në këtë vend rol parësor ka luajtur gjuha perse, nëpërmjet saj është farkëtuar dhe identiteti përkatës. Ka qenë pikërisht dy elementë bazë që kanë veçuar iranianët nga popujt myslimanë, dhe këto kanë qenë historia dhe gjuha, mbi të cilat është ndërtuar identiteti kombëtar iranian si popull dhe si komb, madje gjuha ka përbërë dhe thelbin shpirtëror të këtij populli.
Irlanda: Territori i Irlandës përmban popullsi me prejardhje të ndryshme, skocezë dhe irlandezë që flasin në shekuj të njëjtën gjuhë, anglishten, por që kanë qenë të ndarë nga feja, historia dhe kultura. Në mbështetje dhe si simbol të një identiteti kombëtar irlandez, është ringjallur gjuha irlandeze që aktualisht përdoret për qëllime shtetërore, edhe pse anglishtja mbetet gjuha e përdorimit masiv. Irlanda mund të konsiderohet si një shembull ku përdorimi masivisht i një gjuhe të përbashkët nuk është vetvetiu i mjaftueshëm për të ndërtuar një identitet kombëtar.
Israeli: Gjallërimi dhe përfshirja e hebreishtes në Izrael është një kundër shembull ndaj atij të Irlandës. Megjithë origjinat shumë të ndryshme të popullsisë në Izrael, me diferenca të theksuara të gjuhës së mëmës, hebreishtja është bërë gjuha e përbashkët dhe e përdorimit të përgjithshëm. Kjo tregon se me anë të adoptimit të një gjuhe në një popullsi apo shoqëri mund të deklarohet apo në njëfarë mase mund të imponohet lloji i identitetit që kjo popullsi apo shoqëri dëshiron të manifestojë përkundrejt pjesës tjetër të botës.
Italia: Italia, ashtu si Gjermania, u njësua si një shtet-komb në shekullin e 19-të, bazuar gjerësisht mbi gjuhën italiane (me bazë atë të Toskanës), të kulturës dhe historisë të transmetuar me anë të kësaj gjuhe. Aktualisht ka disa shqetësime lidhur me konsolidimin e këtij identiteti kulturor në sajë të manipulimit politik të tij. Më i mprehtë bëhet ky problem me flukset e mëdha të emigrantëve të ardhur nga Afrika, Indokina dhe Europa Lindore.
Japonia: Japonia është shembulli tipik i një vendi ku ka dominancë homogjene race, në prani të disa minoriteteve të vogla etnike. Ajo tipizon një kulturë të përbashkët, fe kombëtare dhe mitet e saj, në sajë edhe të izolimit historik dhe identitetit të krijuar brenda një territori të mirëveçuar. Gjuha japoneze ka qenë një forcë jashtëzakonisht e fuqishme në krijimin e identitetit kombëtar, një instrument kryesor me të cilin është formuar ndërgjegja kombëtare japoneze.
Korea e Veriut: Korea e Veriut në shumë aspekte i ngjan Japonisë me sensin e fortë të identitetit kombëtar, që e ka bazën në një prejardhje të përbashkët, gjuhë të njëjtë e traditë të gjatë kulturore, ndërsa ende sot edhe nën ndikimin komandues të një ideologjie të vetme.
Nigeria: Është një vend postkolonial që përballet me shumë probleme në krijimin e një sensi të identitetit kombëtar apo të njësimit të kombit e shtetit. Aty ekzistojnë gjuhë të shumta, një numër i konsiderueshëm tribush të rëndësishme, një mori feshë, deri ndryshime të mëdha territoriale me bazë kulturore. Ky vend ka vetëm një histori të shkurtër si një vend i pavarur.
Norvegjia: Sensi i identitetit kombëtar në Norvegji është zhvilluar në rrethana specifike historike, të kushtëzuara nga lidhjet me Danimarkën dhe bashkimi i mëparshëm i saj me Suedinë. Fillimisht gjuha ishte ajo daneze. Por kur Norvegjia u shkëput përfundimisht nga Suedia në 1905, filloi të zhvillohej një gjuhë e re si sintezë e një varieteti të dialektit norvegjez të përzjerë me reliket e gjuhës së vjetër autentike norvegjeze. Nga fundi i viteve 1930 u krijua dhe një gjuhë e re nëpërmjet një komiteti qeveritar. Prandaj nuk janë të rastit komentet që ende dhe sot norvegjezët nuk e dinë me saktësi se çfarë gjuhe duhet të përdorin, madje, më keq, se si duhet të shqiptohen shumë fjalë të tyre. Pra, akoma dhe sot ka një konflikt të vazhdueshëm për gjuhën, bile ekziston një barcaletë se nëse pyet një norvegjez se sa gjuhë njeh, ai do të përgjigjet 12 gjuhë: suedisht, danisht dhe 10 lloje të norvegjishtes.
Filipinet: Filipinet janë gjithashtu një vend relativisht i ri postkolonial. Ka mjaft shqetësime në lidhje me identitetin kombëtar, për arsye të pranisë së ndryshimeve të mëdha të lidhura me gjuhën, tributë, fenë dhe kulturën. Ende aty mund të shtrohen deri pyetjet: Kush është filipinas? Me fjalë të tjera, për këtë vend mbetet si një problem aktual përcaktimi i identitetit kombëtar.
Afrika e Jugut: Aty përdoren katër gjuhë kryesore dhe 23 gjuhë minore. Ekziston një shumëllojshmëri e madhe etnik e kulturore, që kushtëzon dhe problemet e pranishme mjaft të mprehta të lidhura me krijimin e një fryme kombëtarizmi apo me formësimin e identitetit kombëtar.
Zvicra: Zvicra nga pikëpamja gjuhësore është e ndarë midis gjuhës franceze, italiane, gjermane dhe disa gjuhëve të tjera. Nga pikëpamja territoriale ajo është e ndarë në kantone me diferenca historike, kulturore, ekonomike dhe fetare. Megjithatë ky vend konsiderohet si një nga shtetet-kombe (!) më të stabilizuara në Europë. Edhe pse i rrethuar nga kombe shumë më të fuqishme, ky vend ka ditur të ruajë neutralitetin dhe pavarësinë e tij. Me të drejtë mund të shtrohen pyetjet pasonjëse: Cili është në këtë rast burimi i identitetit kombëtar? Si është arritur mbijetesa e tij? Apo më tej, a mund të klasifikohet realisht Zvicra si një shtet komb? Për më tepër që zviceranët nuk e përcaktojnë dhe nuk mund ta përcaktojnë kulturën e tyre kombëtare nëpërmjet gjuhës. Megjithatë zviceranët-gjermanisht folës edhe pse gjuha e tyre, e quajtur gjermane nuk kuptohet jashtë Zvicrës, ata përsëri janë të kënaqur ta veçojnë vetveten nga gjermanët e tjerë Pra, ndërgjegja kombëtare zvicerane, siç shihet, duhet të derivohet nga diçka tjetër. Ka shumë mundësi që zgjidhja e adoptuar në Zvicër ka krijuar në një mënyrë mjaft efektive një “identitet zviceran”, mjaft të rregulluar e të disiplinuar në disa nga synimet kryesore, ndërkohë që u njihet plotësisht e drejta grupeve të ndryshme gjuhësore të zhvillohen në mënyrë të pavarur e të veçuar. Kjo nënkupton se identiteti zviceran, edhe pse me bazë të brishtë, është më tepër rezultat i një ndërtimi historik vullnetar, në shërbim të individit dhe të bashkësisë; por ai mund të shfaqet relativisht vunerabël në lëvizjet drejt një afërsie më të madhe me BE-në.
Ish -Bashkimi Sovjetik: Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik ka lënë prapa mjaft probleme për shtetet e krijuara. Një pjesë dërrmuese e këtyre problemeve kanë ekzistuar dhe kur u formua BRSS, edhe pse që në fillim pushteti i Sovjetëve është marrë mjaft me çështjen e nacionaliteteve, duke promovuar të drejtat kombëtare dhe të minoriteteve etnike, në bazë të kulturës, gjuhës dhe territorit. Vetë Stalini e ka përkufizuar kombin në terma të një historie të përbashkët me një gjuhë të qendrueshme dhe një zhvillim ekonomik e psikologjik brenda një territori të dhënë.
Pas shpërbërjes së BRSS, Federata Ruse nisi rrugën e kërkimit të një “ideje kombëtare” që mund të frymëzonte qytetarët e saj në betejën për një identitet të ri postsovjetik. Por feja dhe etniciteti nuk mund të mjaftojnë sepse Rusia ka 20 republika etnike ku banojnë deri tartarë, myslimanë apo popullsi të tjera. Procesi i formësimit të shtetit në Rusinë postsovjetike po merr kështu dhe formën e një përpjekjeje për të krijuar një “identitet të ri kombëtar” në hapësirën e saj, duke inkuadruar në këtë proces politikën e edukimit, atë gjuhësore dhe kulturore, deri dhe politikën e simboleve. Në territorin e ish -Bashkimit Sovjetik, nga vendet e reja të pavarësuara, Ukraina është në kërkim të një formule të përshtatshme për të zhvilluar një identitet kombëtar të veçuar, në realizim të synimeve për të njësuar grupime dhe rajone të ndryshme etnike. Në vitin 1989, 59.5% e ukrainasve në Ukrainë flisnin në mënyrë të përsosur rusishten, ndërsa afërsisht 12.3% e konsideronin rusishten si gjuhën e tyre të Lindjes, vetëm 1.6% e rusëve të Ukrainës e konsideronin gjuhën ukrainase si të tyren, ndërsa reth 32.8% e ukrainasve e flisnin shumë mirë këtë gjuhë. Një pjesë e vështirësisë në Ukrainë për formulimin e një politike të re gjuhësore mbetet ende dhe fakti se në kuadër të Bashkimit Sovjetik ishte krijuar dhe një imazh inferioriteti mbi gjuhën ukrainase. Me ligj është vendosur tashmë që gjuha ukrainase të jetë e vetmja gjuhë zyrtare, por në praktikë vështirësitë janë ende të konsiderueshme. P.sh., shumica në Parlament është nga rajone rusisht-folëse të Ukrainës dhe shumë ukrainas etnikë përdorin më shumë rusishten se gjuhën ukrainase. Në Bjellorusi, sipas kushtetutës, gjuha bjelloruse është gjuhë zyrtare, por në komunikimet ndëretnike më shumë përdoret rusishtja. Edhe pse 78% e popullsisë janë bjellorusë etnikë, kurse rreth 13% rusë, në që vitin 1995 u miratua nga një maxhorancë e qënësishme që edhe rusishtja të bëhej gjuhë zyrtare Ndërtimi i kombit është problem shumë më i mprehtë në Bjellorusi, në krahasim me republikat e tjera të mëdha ish -sovjetike. Bjellorusët, duke mos e konsideruar veten as rusë, as polakë, janë në kërkim të një miti të pranueshëm të prejardhjes së tyre kombëtare, nëpërmjet të cilit të mund të ndërtojnë një sens më pozitiv të identitetit kombëtar. Republika më multikulturore e Federatës Ruse është Bashkirostani. Në një popullsi prej pothuajse 4 milionë banorësh ndeshen më shumë se 100 nacionalitete; ndër të cilat reth 22% janë bashkirë, 28% tartarë dhe mbi 39% rusë. Bashkirët kërkojnë si gjuhë zyrtare, krahas gjuhës ruse, dhe atë bashkire me argumentin se vetëm bashkirët janë historikisht autoktonë në këtë republikë, ndërsa tartarët synojnë që gjuhë zyrtare, krahas gjuhës ruse e bashkire, të njihet dhe ajo tartare me argumentin se në këtë republikë banojnë më shumë tartarë se bashkirë. Pra, aty janë në “garë” koncepti i “prejardhjes autoktone” me atë të “shumicës së dytë”. Në Azinë Qendrore rusishtja është përgjithësisht gjuha e administratës dhe e veprimtarisë bashkëkohore. Ajo është si një “lingua franca” e komunikimit midis grupeve të ndryshme lokale. Një shembull i shumëllojshmërisë etnike e gjuhësore është dhe ai i Kazakistanit, ku popullsia, para migrimit intensiv, ka qenë afro 38% rusë, 37% kazakë dhe 25% gjermanë, ukrainas, koreanë, kinezë, etj. Edhe Gjeorgjia është një vend tjetër shumetnik. Aty gjeorgjianët përbëjnë afro 70% të popullsisë, dhe përveç një pranie të gjerë ruse, ka dhe grupe të tjera etnike që nuk e konsiderojnë veten si gjeorgjianë. Minoritete të tilla janë p.sh. Osetët dhe Abkhazët. Shumë rusë në Gjeorgji nuk e flasin fare gjeorgjishten. Një shembull tjetër ku shfaqen vështirësi jo të vogla në ndërtimin e një identiteti kombëtar bazuar mbi gjuhën është dhe Moldavia, e konsideruar fillimisht si Besarabia Rumune. Aty, vetë rumunët etnikë përballen ende sot me problemin e të mësuarit të gjuhës së origjinës, sepse shumica e tyre pothuajse e ka humbur atë. Një situatë e ngjashme asimilimi ndeshet dhe tek popullsia e vjetër shqiptare e vendosur në Turqi apo Greqi.
SHBA: Historikisht, në sajë të mbizotërimit të anglishtes, gjuha nuk ka qenë ndonjë temë themelore në jetën politike amerikane. Kohët e fundit me rritjen e përdorimit të gjuhëve të tjera, sidomos të spanjishtes, dhe të fuqizimit të botimeve e mediave në këtë gjuhë, në afro 20 shtete është përcaktuar tashmë me ligj anglishtja si gjuha e tyre zyrtare. Tradicionalisht ndjenja kombëtare amerikane nuk ka qenë etnike por është ndërtuar historikisht duke u mbështetur në sensin e përkatësisë dhe të identitetit shoqëror të përbashkët. Kjo në njëfarë mase nënkupton se në teori kushdo mund të bëhet një qytetar amerikan, me anglishten si gjuhë të përbashkët. Me të drejtë, për kombin amerikan në konsolidim vlen thënia e Ernest Renan apo Frank Underhill se “një komb është një grup njerëzish që kanë bërë gjëra të mëdha së bashku”.
Këto janë vetëm disa shembuj për ilustrim, sepse në botën e sotme mund të ndeshet një mori rastesh të tjera të ngjashme apo të ndërthurura me rastet e mësipërme. Por, pavarësisht nga kjo larmi shembuj përsëri ajo që del kudo në pah, edhe në kushtet e globalizimit, është prirja për ta ruajtur apo ndërtuar identitetin kombëtar, për ta mbrojtur e zhvilluar atë në situatat e reja globale, gjë që realizohet më mirë e në mënyrë më të garantuar me anë të gjuhës së përbashkët. Ky përgjithësim historik ka vlera të mëdha edhe për shqiptarët kudo që jetojnë. Për ta faktor i fuqishëm konvergjues është dhe mbetet gjuha,tradita dhe kultura e përbashkët.

Pergatiti:
Ibrahim Feimi
Departamenti i Shkencave Politike
ibrahimfeimi@hotmail.com

[Pratolini]

Shkrimi eshte i mire dhe interesant. Po mundohem te jap disa mendime qe me erdhen pas leximit dhe shqyrtimit te ketij materiali :

Pike se pari me pelqen ideja pragmatiste e shkrimit.
Rendome ndodh qe me te tille teme studiuesit te manipulojne, duke anashkaluar lejtmotivin me te cilin shfaqen per te forcuar ne menyre te fshehur nje lloj kompleksi ndaj globalizmit. Ndersa ne rastin konkret kemi te bejme me nje shkrim i cili e pranon hapur efektin global ( duke mos marre persiper ta sulmoje ) dhe trajton menyren se si mund te amortizohen disa efekte negative qe gjithsesi i ka cdo fenomen me nje peshe te tille.

Se dyti dua te bashkohem me idene e shkruesit per sa i perket rendesise se gjuhes dhe menyren se si e ka trajtuar. Gjithsesi, pa dashur ti hyj ne detaje te dhenave specifike per secilin shtet te permendur ( sepse une nuk jam historian apo sociolog keshtu qe po i marr per te mireqena ), do te isha i mendimit qe duhej zgjatur me pak ne nje permbledhje me shume analitike se sa statistikore. Pjesa e fundit e shkrimit behet pak monotone duke te krijuar pershtypjen e nje prirjeje artificiale per ta nxjerre argumentin e gjuhes kudo ( kjo nuk do te thote qe nuk eshte e vertete )

Se fundmi mendoj se duhet theksuar fakti qe gjuha eshte nje prej faktoreve ( natyrisht prej me te rendesishmeve ) qe sherbejne per ruajtjen e nje identiteti kombetar nen trysnine globaliste ( megjithese personalisht mendoj se ne nje bote ideale fakti nese ke nje identitet kinez apo shqiptar nuk perben aspak rendesi, por i ndergjegjshem qe kjo eshte idealiste dhe jo pragmatike ), por jo i vetmi, ka edhe faktore te tjere qe ne kombe, rajone apo situata te caktuara, dalin ne plan te pare. Te qenurit nje komb nenkupton nder te tjera nje teresi karakteristikash ideore apo kulturore te cilat mund te jene shume te rendesishme drejt te qenurit i vecante mes te njejteve. Pra te perqafosh globalizmin ( ose te te rrembeje ai sic mund te ndodhe ne rastin e kombeve te vegjel si kombi yne ) nuk do te thote te pershtasesh ne menyre totale vlerat, por te dish cfare te marresh dhe cfare te japesh. Nese do ta konkretizoja ne nje rast te rendomte psh : nen keto efekte Shqiperia mund te marre menyren e te organizuarit te shtetit, por mund te jape harmonine nderfetare.

Pratolini

[Ibrahimfeimi]

I nderuar moderator.

Edhe pse jo plotesisht por mendimi apo edhe krtika juaj nqse do e quaja keshtu deri diku jane te sakta , por ajo qe do te shtoja eshte se vete tema eshte nje proces i gjate dhe kompleks i cili sot gjithnje e me teper po merr permasa globale.Prandaj mendoj se dukurise se globalizmit e cila ka te mirat por edhe te keqijat e saj, i duhen bere qajse objektive ne cdo aspekt ne menyre qe parimet kryesore dhe vitale te kombit mos te jene viktime e nje procesi teknologjik qe quhet globalizem.

[Pratolini]

I nderuar moderator.

Edhe pse jo plotesisht por mendimi apo edhe krtika juaj nqse do e quaja keshtu deri diku jane te sakta , por ajo qe do te shtoja eshte se vete tema eshte nje proces i gjate dhe kompleks i cili sot gjithnje e me teper po merr permasa globale.Prandaj mendoj se dukurise se globalizmit e cila ka te mirat por edhe te keqijat e saj, i duhen bere qajse objektive ne cdo aspekt ne menyre qe parimet kryesore dhe vitale te kombit mos te jene viktime e nje procesi teknologjik qe quhet globalizem.

Personalisht kam bindjen se eshte shume me teper sesa nje proces teknologjik, por gjithsesi jam dakort me mendimin tuaj.
Do te isha i interesuar per nje informacion pak me te zgjeruar mbi Francen profesor, nese dispononi material.

Ju pershendes !