Psikologjia në shërbim të shëndetit

[salihaj]

Sa i përket llojit të tretë të shprehive – shprehitë e sjelljes kulturore, sa duket qe në këtë shprehi më së paku i kushtohet kujdes fëmijës. Disa thonë: “Me siguri nuk donim qe nga fëmija menjëherë në vegjëli të formojmë kukulla të drurit”, tjerët mendonin: “ Ka kohë, gjatë jetës të mësohet se si të sjellët”. Ka edhe të tjerë qe sjelljet kulturore i shohin se një paragjykim qytetar. Besoi se do të pajtohem se tri këto mendime janë të gabuara. Ja rasti: kam parë një arsimtar qe është deshtë të pres deri sa grupi i madh nxënësish të dal nga shkolla, qe më në fund ai të hy në shkollë. Asnjëri nxënës nuk është “kujtuar” qe të ja liroi rrugën mësuesit të vet (ata kanë qenë nxënësit e shkollës së mesme bukur në moshë). Kur ai më vonë i ka përkujtuar në këtë gjest, shumë janë habitur. Ka mbretëruar mendimi se aty nuk është bërë kurrfarë gabimi, sepse nuk e kanë ditë qe kjo është sjellje jo kulturore.
Shpesh herë kalimtarët, të rijë dhe të vjetër, në rrugë duhet pasur kujdes, jo vetëm ndaj aksidenteve te trafikut, por edhe eksese të natyrës së ndryshme. Fëmija për shembull, lozin futboll, në befasi topi trus ndonjë nga të moshuarit, rrallë kujt do ti kujtohet për ti kërkuar falje.
Në raste të shpeshta jemi prezent skenave të tilla: nëna apo babai me fëmijën e vet prej pesë e më shumë vitesh duke hyrë në trolejbus, apo tramvaj fëmija në mënyrë të pa kuptimtë zënë rrugën në karrigen qe gjendet afër dritares, ndërsa prindi në mënyrë të qetë ulët në karrigen tjetër, gjer sa udhëtarët tjerë dhe atë më të vjetër , qëndronin në këmbë. Ja për një dukuri të tillë është pikërisht fjala mbi mangësinë e shprehjes së sjellëses kulturore.
Me krijimin e shprehjeve të tilla pa tjetër duhet të fillonim shumë herët me fëmijën. Koha më ideale kishte me qenë qysh se me fillimin e lëvizjes së fëmijës të përvetësoi gjestet kulturore dhe ato qarkulluese, ndërsa me zhvillimin e të folurit të shprehjeve kulturore. Populli ynë fortë mirë thotë: “qe sjelljet e mira fëmija duhet pranuar bashkë me qumështin e nënës së vet. Çdo kush nga ne duhet pranuar sa kishte me qenë jeta e bukur, aq sa më shumë raportet njerëzore kishin mu forcuar kur kishin mu sjellë në mënyrë kulturore. Mirëpo, sjellja kulturore nuk mund të evitohen vetëm me shkëmbimin e mendimeve te njerëzit. Kjo mbështetët në sjelljen e njeriut ndaj vetë së vet, nëse mendojmë më gjerë ndaj mesit ku jeton dhe vepron, ndaj mjeteve qe i përdorë, ndaj objekteve publike etj. Nëse me formimin e shprehive të tilla fillojmë me kohë. Do të siguronim shumë dukuri pozitive në jetën qe vijon, qe në fillim nuk ishim të vetëdijshëm.
Nuk ka mundësi të bëhet ndonjë radhitje e mirëfilltë se cilat shprehi në fillim duhet formuar e cilat më vonë. Vet jeta do na diktoi përmes situatave të ndryshme qe do na paralajmëronin kur dhe çfarë shprehjesh duhet ti kultivonim dhe zhvillonim në mënyrë sistematike. Prindërit menjëherë do të vërejnë çfarë lëshimi kanë bërë gjatë edukimit në çoftë se ndodhë qe fëmija në prezencën e të tjerëve kërkoni diç qe atij nuk i takon, shembull nëse e largon të moshuarin nga kërriga për tu ulur vet, nëse bënë zhurmë dhe kërkon qe vetëm ai të dëgjohet, nëse largon përshëndetjen me ma të vjetër apo me një fëmijë tjetër, nëse nuk din të falënderohet kur diç i ofrohet, nëse pa kurrfarë nevoje terrorizon fëmijët tjerë, ju imponon me ndonjë lojë qe ai dëshiron etj. Shumë e gabuar është kur prindi i fëmijë së tillë në këso raste në mënyrë të rëndomtë rrudhë krihet dhe thotë: “fëmijë është mos ja shihni për të madhe!” Kjo është një kërkim falje e çastit, por jo edhe arsyetim për një detyrë qe ka përgjegjësi siç është edukimi. Pedagogu klasik Komenski ka thënë: Druri i njomë më lehtë drejtohet për tu rritur kështu, apo ashtu, se sa që drejtohet druri i vjetër; po ashtu është shumë më shpejtë mund të mësohet për gjithë çfarë në moshën e re qysh se nga viti i parë të jetës së fëmijës se sa në vitet e më vonshme.”
Fëmija plotësisht i vogël qe vetëm sa ka filluar ti bashkohet shoqërisë, qe në mënyrë të vetëdijshme vendosë raportin me anëtarët e familjes, me njerëz tjerë dhe shokë të vet duhet të mësohet se si të sjellët në situata të caktuara. Të mësojmë qe kur të ofrohet diç të di se si mu falënderuar, të di mu përshëndet kur del apo kthehet në shtëpi gjithashtu edhe të njohurit me të cilët takohet apo takohen prindërit e ti, të dëgjoi deri në fund kur i flitet, qe nënës apo gjyshes ti del në ndihmë kur ato kërkojnë, sado kudo të tregoi vullnet të mirë edhe në çoftë se atyrenuk mund të ju ndihmoi. Fëmijës duhet ndihmuar dhe ta mësojmë qe të kuptoi se nuk bëhet gjithmonë të sjellët ndaj asaj “vetëm unë dua”, por vetëm ashtu si duhet dhe si kërkojnë nga ma të moshuarit.
Fëmija sa është në moshë më të madhe , gjithnjë më shumë thellohet dhe zgjerohet kultura e sjelljeve të ti. Në vend të sjelljes kulturore në raste të caktuara, sjellja e përgjithshme e ti, në çdo çast, si të është i vetmuar apo me të tjerët, duhet të jetë i kulturuar. Gjithmonë të ushqehet në mënyrë kulturore dhe të shërbehet me mjete qe ushqehet gjatë asaj mos të ndotë mbulojën e tryezës në të cilën ai ngrënë (fëmija gjithmonë duhet të ngrënë në mbulesën e pastër të tryezës). Ti ruaj dhe gjithmonë ti mbajë në vend të caktuar lodrat dhe librat e veta. Të dallohet për nga mikpritja me ndjenja të mira ndaj shokëve të vet dhe me një dëgjueshmëri respektuese ndaj të vjetërve. Duhet kujdesur qe të fëmija të kultivonim ndjenja fisnike dhe shprehitë të jenë të ndjeshme me të rinj, ndërsa me respekt ndaj të vjetërve dhe nëse ka nevojë tu ndihmohet.
Këto qe kemi numëruar - edhe pse nuk janë gjithëpërfshirëse çdo gjë qe nënkupton sjellje kulturore – jo qe prindërit nuk e dinë të cilat shprehi duhet edukuar te fëmija, por duhet të paralajmëronim se çfarë shprehje mund të formojmë nga vitet më të hershme të fëmijës.
Duke shfrytëzuar të gjitha analizat e shprehive pozitive, na shtrohet pyetja si ti arrijmë ato, cilat rrugë dhe mënyra janë më të mira qe të fëmija në mënyrë të fortë të formojmë shprehi pozitive.

[salihaj]

Metodike e punës në aspekt të formimit të shprehive te fëmija bukur mirë është e zhvilluar ku nË te do gjejmë udhëzime të ndryshme. Para se te cekim disa nga këto udhëzime dhe ndonjë këshillë për prind, menjëherë duhet të përmendim qe në mënyrë shkencore duhet të i qasemi edukimit të fëmijëve. Asnjë udhëzim nuk guxomin ta marrim në mënyrë të verbët. Nëse lexojmë ndonjë këshillë nuk duhet kuptuar se ai është i përshtatshëm për çdo rast konkret, dhe të jetë i kompletuar. Po ashtu nuk mund ti qëndronim vetëm një mënyre të ndikuarit në fëmijë, por krahas të shfrytëzohen shumë mënyra tjera në mënyrë qe sa ma me sukses të arrijmë rezultate të dëshiruara. Gjithashtu është shumë më rëndësi të dihet se me të gjithë fëmijët nuk mund të veprojmë në të njëjtën mënyrë. Me siguri qe prindërit këtë e kanë vërejt qe të fëmija i vetë nuk kanë arritur me të njëjtën mënyrë, as qe kanë korrë rezultate të njëjta. Gjithashtu me rëndësi është të dihet qe me të njëjtën mënyrë nuk ka mundësi të veprohet, as qe të korrën rezultate. Kjo varet nga vetitë individuale qe fëmija i bartë në vete, nga temperamenti i tij, ose nga ndikimet e ndryshme qe u është ekspozuar. Një fëmijë do të ju shërbenin kryesisht qe ka dashuri ndaj juve, ndërsa tjetri, pranë dashurisë, edhe pranë dashurisë ka dëshirë të punoi ndonjë punë të ngjashme. Do të thotë se duhet zgjedhë ato metoda qe më së shumti i përgjigjen fëmijës tuaj. Këshillat dhe vendimet teorike vlejnë vetëm atëherë nëse i shfrytëzonim në zgjedhjen e rasteve në veçanti.
Do i cekim disa nga to qe ne mendojmë të jenë më të rëndësishme, të cilat duhet aplikuar në mënyrë krahasuese. Në raste të shpeshta edhe vet prindërit do gjejnë mënyrën më të mirë qe i përgjigjet fëmijës së ti. Metoda e punës qe do i cekim në vijim janë:

[salihaj]

Të gjithë, dikush më pak e dikush më shumë, e dimë sa më rëndësi është shembulli i edukimit të fëmijëve në përgjithësi , e sidomos në edukimin e shprehive, dhe atë para se të gjithashtu shembulli qe fëmija e donë shumë. Fëmija përcjellë çdo gjest dhe lëvizje të babait dhe nënës, përcjellë kur ata diç punojnë ose kur diç bisedojnë. Fëmija e shikon babin, përcjellë çdo lëvizje kur pastron sytë, krihet apo lanë dhëmbët. I intereson se si në mënyrë të shpejtë lanë dhëmbët, kështu qe edhe fëmija dëshiron të jetë i aftë si babi i vet për përdorimin e brushës për dhëmbë, pasi qe ai e dëshiron këtë. Ky shembull është i mirë të shfrytëzohet dhe të i “përgjigjet” fëmijës duke punuar bashkë me te. Kur disa herë fëmija pastron dhëmbët bashkë me babin, me siguri shpejt do të aftësohet qe edhe ai të lajë shpejtë dhe me kujdes dhëmbët si babi i vet në mënyrë të pavarur.
Pa ja tërhiq vërejtjen fëmijës duhet ta shikonim kur fëmija lozë, do shohim se ai shpesh, duke lozur me kukulla, ne mënyrë të besuar përdorë shprehjet e nënës apo babit kur ai i drejtohet “fëmijës” së vet (kukull), “mysafirit” etj. Do ta zbuloni se çdo sjellje e juaja me njerëz dhe gjëra në mënyrë të besuar është transmetuar në sjelljet e fëmijës suaj. Kjo na tregon se çdo prind apo njeri në moshë të ketë kujdes të madh në sjelljet e veta në praninë e fëmijës, dhe të mundohemi sa më shumë qe të sjellemi ashtu siç kemi dëshirë ta këshillonim fëmijën.Në fëmijën me moshë shumë të re, ne disa raste ndofta edhe më fortë, vepron shembulli i vëllazërive dhe motrave më të moshuara. Në qoftë se te fëmija më i moshuar kemi krijuar shprehi të mira dhe të dobishme, aq më shpejt këto shprehi do kalojnë te fëmija në moshë më të re. Edhe anëtarët tjerë kur ashtu veprojnë ne fëmijë, por me shumë rëndësi është të gjitha ndikimet dhe kërkesat qe ne ja drejtojmë fëmijës duhet të jenë njëzëri. Kurrë nuk mundemi ta mësojmë drejt fëmijën nëse nëna kërkon qe fëmija të vishet vet, ndërsa gjyshja apo dikush tjetër vrapon qe ta veshin fëmijën.
Shembull i gjallë është qe rrethi më së shumti ndikon në fëmijë, ndërsa shembuj pozitiv mund të gjenden vetëm në literaturë për edukimin e fëmijëve, përmes librave apo fletoreve me fotografi të ndryshme edukative qe fëmija me shumë ëndje i shikon dhe lexon. Fëmija do të tenton të krihet dhe të jetë i rregulluar nëse ai në foto shikon duke e përqeshur ndonjë foto te pa rregulluar, do të i imponohet të rregulloi kukullat e veta dhe ti mbajë gjithmonë pastër, kështu qe edhe kukullat i shtynë për tu pastruar, siç ka bërë ndonjë person pozitiv në librat qe ai i lexon. Në mënyrë taktike, duke mos mërzitur fëmijën, fëmijës ja tërheqim vërejtjen në këta shembuj, qe ka mjaft, ose për shembull në moshatarët e vet (mirëpo duke mos cenuar fëmijën), atëherë në mënyrë graduale do të vepronin dhe do jetë ndihmesë e madhe në edukimin e fëmijës.

[salihaj]

Kur tentonim qe të formojmë ndonjë shprehi te fëmija, para se të gjithash, duhet, në mënyrë të saktë ti tregohet fëmijës çfarë duhet punuar. Kur i epet, shembull, rafti në të cilën pran lodrës, librit, dhe fletores së vizatimit, në fillim duke i treguar komente me zë të lartë, si duhet bërë, si duhet vendosur këtë apo atë gjë. Pse një gjë e tillë ka vendin këtu e jo në anën tjetër. I tregoni fëmijës si duhet mbajtur lapsin, dhe vendosë në dorë ashtu siç e kërkonin rregullat. Kur diç i epni, në mënyrë të qartë dhe të prerë duhet mësuar se si duhet falënderuar. Gjithsesi bashkë me juve të troket në derë kur hyni te dikush, hiqni pallton etj. Qysh se në fillim patjetër duhet të i tregonim saktë çfarë duhet bërë, dhe atë duhet përsëritur, në mënyrë qe fëmija të mësoi mirë se çfarë kërkohet nga ai, kështu qe nga fillimi ai të krijoj shprehi ashtu si duhet sjellë.
Stërvitja dhe veprimi në atë. Nuk guxonim të vetëkënaqemi vetëm me atë çfarë i kem treguar fëmijës se si kryhet ndonjë punë dhe te lajmë atë te bëjë vetë atë qe duhet bërë. Njëherë i ka treguar nëna fëmijës se si duhet trokitur në derë kur hynë në dhomë ku punon babi. Fëmija këtë një herë e ka bërë , ndërsa të dytën herë ka harruar. Nëna me zë të lartë i thotë: “a e dinë qe njëherë të kam treguar si duhet trokitur ? Ti asgjë nuk donë të mendosh!” Këtu harrojmë një gjë qe shprehia humb lehtë kur ajo nuk stërvitet. Në çfarë mbështetët stërvitja ? Ajo mbështetët në kontrollin e asaj qe kryhet dhe përsëritët deri sa të arrihet shprehia e plotë dhe e mishëruar me fëmijën. Ato gjëra në mënyrë graduale duhet automatizuar në vetëdijen e fëmijës. Në fillim stërvitet një veprim i caktuar, më vonë kur fëmija fillon të veproi në mënyrë të pavarur, atëherë edhe më tutje kohë pas kohe kontrollohet. Nëse kërkesën e fëmijës e kemi vendosë në vend, ne duhet gjithmonë ti përmbahemi një qëndrimi të tillë. Nëse fëmijës i kemi dhënë detyrë qe pran fytyrës ta lajë qafen edhe veshtë, të fërkoi kraharorin, nuk guxojmë qe në të dytën here ti themi: “Mirë sot pastroje vetëm fytyrën!”

[salihaj]

Mendonim qe është shumë më rëndësi të tërheqim vërejtjen në ca dukuri qe shpesh dëgjohen. Në shtëpinë ku ka fëmijë shpesh jehon: “Mos ngrënë me duar të pa pastruara!” “Mos prek pemët e pa pastra!” “Nuk ke thënë falënderit!” “Mos krijo bërllok!” etj. Fëmijës gjithmonë do ti tingëllonin veshët: Mos! Mos! Mos! Mjafton ta kthejmë faqen, qe në vend të ndalesës të epim mesazhe të qarta: “Ja shpirti i nënës, pastroi pemët andaj do të epi për të ngrënë! Ose: “Gjer sa nëna pastron enët, ti do grumbulloish letrat e grisura nëpër dhomë dhe të pastrosh trohet nga tavolina!” Mesazhet dhe dëshira e shprehur në mënyrë të qartë vepron në mënyrë shumë pozitive. Të tillat duhet përdorë sa më shumë, ndërsa sa më pakë ndalesat dhe dënimet.

[salihaj]

Çdo punë edhe ato më të thjeshta, në fillim paraqesin një vështirësi te fëmija. Gjërat e tilla do ti punoi fëmija nëse te prindi gjen mbështetje dhe i lejon ato. Fëmijën duhet inkurajuar. Nga një herë mjafton duke ja sjellë një buzëqeshje në mënyrë qe gjestin tjetër e lejon. Ose, ti thuhet: “Mirë qe e ke bërë atë, kur ta bësh për të dytën herë do ta bësh edhe më mirë.” Kur bënë diç të mirë, mos u rrudhë për ta lavdëruar. Shpesh herë mund të shkatërronim çdo gjë çfarë kemi krijuar deri atëherë, vetëm nëse themi: “ Mos na bezdis!” Ose “Uh, sa je i mbrapsht! Ama mu se unë do ta kryejë!” Mirëpo edhe as në lëvdata dhe mbështetje nuk guxojmë te teprojmë. Nuk duhet mbështetur atë qe ai nuk ka aftësi ta bëjë, ndërsa të lejohet atë qe nuk është mirë, as ta lavdëroi atë qe nuk e ka bërë mirë. Edhe shumë më e dëmshme është kur fëmija dhurohet për atë qe ka për obligim ta kryejë dhe është dukuri normale. Ka raste kur prindi thotë: “Kur të vij në vizitë, përshëndetu mirë dhe bëhu i qetë, sepse babi do të blejë diç.” Dhuratat blihen kur fëmija ka bërë diç jashtëzakonisht të mirë dhe me vlerë të madhe, ku me përpjekjen e tij të pa zakontë dhe në mënyrë të shkëlqyer ka arritur rezultatin përkatës.

[salihaj]

Për ti përvetësuar më lehtë shprehitë, për ti lidhur punët e rëndomta dhe për të fituar ato më komplekse, shprehitë me natyrë të përafërt duhet lidhur. Shprehitë e lidhura shumë më lehtë forcohen sepse njëra kushtëzon tjetrën duke formuar edhe të tjera. Shembull, nëse në fillim kemi mësuar fëmijën për të shpëla gojën pas ushqimit, i tilli më lehtë mësohet mi la dhëmbët me brushë, edhe nëse ka arritur qe në mënyrë të rregullt ti vendosë dhe radhitë kukullat, atëherë edhe më lehtë do ti rregulloi rrobat e veta në vendin e duhur. Kur mësonim fëmijën qe vet të zhvishen, pak më vonë, do ta mësonim qe vet të vishet. Fëmija qe është mësuar të falënderoi, përshëndetë më të vjetrin, që të mos pengoi, i tilli shumë më lehtë në sjelljen e vet do të futë frymën e kulturës dhe veti tjera pozitive. Këtë duhet pasur parasysh dhe në të punohet drejtpërsëdrejti.

[salihaj]

Në fillim kemi cekur se fëmija nuk është gjithmonë i vetëdijshëm ta kuptoi se çfarë nga ai kërkohet të bëjë atë apo këtë veprim. Fëmija i vogël ka thënë: Pse bre nëna ime ti me shtynë të punoi kur unë kamë dëshirë të lozi.” Ky shembull tregon qe edhe kur kërkonim nga fëmija të punoi diç, ajo punë duhet pasur motiv të përbashkët me lojën për nga kënaqësia, për ta nxitë atë me krye një gjë të tillë.
Për të gjitha ato që është bërë fjalë gjer me tani do ti kontribuoi atyre, mirëpo duhet bërë edhe diç. Fëmija do ti kryejë ato punë me plotë dëshirë nëse e bënë për dashurinë e prindit. Siç është pastrimi i tavolinës nga trohet pas drekës nëse për këtë gjë ja keni ble brushën e vogël e të ngjashme. Duke jap sqarime të cilat fëmija mund ti kuptoi, do të krijojmë kënaqësi ndaj punës së caktuar: “Duhet të pastroi sytë, sepse fëmija është i bukur kur është i pastër”, ose “Sa është i bukur rafti yt kur gjërat janë të vendosura dhe radhitura bukur”, ose “Çdonjëri i donë ata fëmijë qe dinë të përshëndesin mirë kur shkojnë te dikush.” Edhe ne të rriturit e dimë se sa mirë i kryejmë punët qe na shkojnë për shtati. Kënaqësia në mënyrë të volitshme ndikon dhe mobilizon punën, atëherë këtë faktor kaq me rëndësi nuk duhet hequr nga mendja.

[salihaj]

Shumë kujt i është e njohur qe gjysma e punës rreth edukimit është kryer nëse krijonim ndonjë rregull në jetën e përditshme të ti. Një rregull është i nevojshëm, kështu qe fëmija krejtësisht i vogël: të di saktë kur duhet të ngritët nga gjumi, kohën e racioneve për të ngrënë njeriu. Prindërit duhet verifikuar dhe përqendrua jetën ditore të fëmija: të dihet saktësisht kur duhet ngritur, kur janë racionet, kur duhet shëtitur, kur duhet lozur, kur duhet pastruar dhe kur duhet ë shtrihet në krevat për të fjetur. Kur një planë të tillë e përqendrojmë atëherë të gjithë anëtarët e familjes duhet përmbajtur e ne veçanti fëmija. Kjo do të thotë, nëse disa obligime kryhen me saktësi kohore për çdo ditë, ato më lehtë do përforcohen te fëmija dhe të bëhet diç qe është normale, pa të cilën nuk bëhet.
Çfarë duhet pasur parasysh para se të vendoset rreth orarit ditor? Para se të gjithash duhet njohur ritmin fiziologjik të fëmijës. Shembull: ca fëmijë i merr gjumi (koten) rreth orës 18 apo 19, ndërsa të tjerët një orë më vonë, do të thotë se duhet gjetur kohën më të përshtatshme për gjumin e tyre. Kjo na tregon se sipas dallimeve dhe nevojave individuale fëmijës ja caktojmë rregullin në jetën e tij. Te ca fëmijë procesi i tretjes së ushqimit dhe metabolizmit bëhet me shpejtë, ndërsa të tjerët kjo bëhet më ngadalë, andaj në bazë të kësaj duhet caktuar dhe kohëzgjatjen në mes racioneve. Nëse shtyjmë fëmijën me ngrënë,ndërsa ai ende nuk është i uritur, kjo dukuri në mënyrë negative do të ndikoi në oreksin e ti, kështu qe mund të mbizotëroi edhe shprehia për mospranimin e ushqimit. Si pas kësaj kurrsesi nuk duhet të nxitohet për vendosjen e regjimit të ashpër gjatë ditës kur ai nuk është real.
Pran kësaj qe thamë deri me tani, duhet pasur para sysh qe orari i jetës ditore të përpurthët dhe me kërkesa tjera qe jeta i ofron çdo familje në veçanti.

[salihaj]

Çdo gjë qe u tha deri me tani kemi tentuar të sqarojmë se si duhet vepruar gjatë formimit e shprehive pozitive te fëmija, mirëpo mendojmë qe kjo nuk është e tëra. Duhet cekur qe këtë punë mund ta bëjmë nëse sigurojmë dhe disa kushte dhe nëse përdorim mjete qe në këtë drejtim na ndihmojnë.
Të gjithë ne shumë here gjatë jetës kemi hetuar siç qarkullojmë me një kujdes të veçantë flasim në mënyrë të qetë kur hyjmë në ndonjë shtëpi apo institut ku është pastër dhe bukur. Kjo është gjë normale, sepse një rregull i tillë na jap vërejtje se si ne duhet të sillemi. Ose edhe mund të ngjaj, qe mos ti pastrojmë këmbët kur hyjmë në një shtëpiaku ku nuk ka rregull në shtëpi si dhe banorët e shtëpisë nuk kanë kurrfarë rregulli. Nga këta shembuj lind kërkesa, si do të edukojmë fëmijë në shprehi pozitive, atmosfera në shtëpi, dhe në tërësi mesi ku fëmija jeton, duhet të jetë në përputhshmëri me te. Kur flasim mbi shprehitë higjienike, higjiena duhet me qenë në nivel të lartë në shtëpi. Nëse dëshirojmë qe fëmija ynë të jetë në rregull, duhet ditur qe në shtëpi çdo send e ka vendin e vet dhe të gjithë anëtarët e asaj shtëpie të kujdesën për këtë rregull. Kur një nënë ju ka ankuar një psikologu qe fëmija i saj është nervoz dhe nuk mundet më gjatë të mbaj kujdes ndaj ndonjë pune, ai e ka pyetur: “A keni gjithmonë rregull në shtëpi?” Në këtë pyetje nëna është skuqur në fytyrë.
Kur kemi për qellim qe të fëmija të krijojmë shprehi të punës, në familje duhet mbizotëruar atmosferë pune. Gjithashtu kemi dëshirë qe fëmija ynë të përvetësoi shprehi kulture, sjellja dhe stili i tillë duhet mbretëruar te të gjithë ata qe jetojnë në atë mes.
Në fund fare do të mirëmi me pyetjen cilat janë ato mjete - gjëra qe duhet siguruar dhe qe kanë për qellim formimin e shprehive të cekura. Për shprehi higjienike fëmijës duhet siguruar peshqirin, brushën e vet për dhëmbë, dhe të gjitha ato të kanë vendin e vet të caktuar, ashtu qe fëmijës ti gjendet afër kur ato i nevojitën. Më tutje fëmijës duhet blerë gotën e posaçme nga e cila vetëm ai duhet pirë ujë, pjatën e veçantë dhe mjetët tjera për ushqim. Në fillim është e mirë qe fëmija të posedon një tavolinë të vogël ku ai ushqehet, para se të vendoset me të rriturit. At babi mund të ndërtoi nga ndonjë tavolinë e vjetër, apo me ble, këso tavoline fëmija rëndomtë e posedonin. Pran lavamanit duhet qit një mjetë ndihmës të ngritur qe ti mundësohet fëmijës për ti pastruar duart vet apo të pastroi fytyrën. Ashtu duhet caktuar vendin ku duhet vendosur këpucët e veta etj. Pranë krevatit të fëmijës duhet të qëndroj tavolina dhe kërriga e vogël në të cilat fëmija në mënyrë të kujdesur vendosë rrobat e veta. Në hapësirën ku fëmija kalon shumicën e kohës , duhet ndarë një kasafortë, por edhe më mirë të ndërtohet një raft në një këndë kua ai këndë të bëhet si një botë e tij e vogël, për ti vendosur lodrat e veta, librat dhe gjërat e imta qe i ka për qejfi. Këto prindi mundet lehtë të ja siguroi fëmijës së vet vetëm nëse pak kujdesën për këtë. Nuk do ju kushtoi shumë nëse nga gjërat e vjetra ja mbaroni fëmijës suaj një përparëse për të punuar me te, nëse ja ofroni fshesën ose ndonjë alet qe i përgjigjet madhësisë së dorës së tij. Kur bëhet fjalë për kopshtin, duhet gjetur aletin qe është i përshtatshëm për fëmijë. Aty mund të gjenden shumë imtësia qe prindi mund ti siguroj pa vështirësi dhe pa shpenzime të konsideruara vetëm me pak vullnet dhe mund, ndërsa fëmijës do ti krijon kënaqësi të veçantë dhe të madhe dhe i mundëson qe disa punë qe nevojiten të i bëjë me gëzim të madh dhe pa kurrfarë vështirësi.
Mendojmë se krejt këtë qe e kemi përmendur në këtë shkrim mjafton të shndrisë problemin e edukatës te fëmija. Besojmë se kjo çfarë u tha do ti ndihmoi prindërve te kuptojnë rëndësinë e shprehisë në jetën e fëmijës, përveç kësaj, të drejtohen se si ajo të kultivohet, zhvillohet dhe forcohet.