Servilistet

[Duaje Siveten]

Tirana Observer, E Diel , 09 Nëntor 2008

Nëpunësat servilë

Shkruar nga Sokrat Habilaj

Do të ishte e nevojshme që qysh në fillim të bënim një marrëveshje fjale. Kështu ndërsa mund të merret me rezervë përgjithësimi për servilizmin e të gjithë numrit të punonjësve të administratës, të marrë veç e veç, nuk mund të ketë asnjë mëdyshje se fenomeni i servilizmit ka infektuar çdo qelizë të administratës. Ky është një problem i cili ka të bëjë jo vetëm me integritetin moral dhe dinjitetin e të gjithë atyre që punojnë në këtë administratë, po para së gjithash ai është edhe një ngërç që në mënyrë të padukshme pengon zhvillimin e debatit dhe minimizon iniciativën.

Duke qenë se ne vijmë nga një shoqëri egërsisht totalitare, nga koha e rreshtave dhe e komandës së njëshit, i cili kishte në bazën e vet jo thjesht servilizmin, por përdhosjen e dinjitetit, do të ishte krejt normale që pas shembjes së atij sistemi të çliroheshin energji lirie si kudo edhe në shpirtin e atyre që kanë punuar dhe vazhdojnë të punojnë në gjirin e administratës shtetërore. Po a ndodh realisht kështu? Nëse i hedh një vështrim të shkurtër imazhit të saj të krijuar gjatë këtyre viteve, do të konstatosh se ajo jo vetëm që nuk ka shpëtuar nga disa dukuri të para nëntëdhjetës, po përkundrazi vërehet se shpirti i saj është i mbështjellë nga hija e bindjes me kokën ulur, duke mos e kuptuar si duhet lirinë.

Kjo liri nuk duhet të jetë thjesht një liri “që duket”, po ajo duhet të fryjë në çdo qelizë, pra edhe brenda shpirtit të gjithkujt. Nëse do të ndodhte kështu jo vetëm që nuk do të kishim asgjë të keqe, por përkundrazi kufijtë e saj do të zgjeroheshin më tepër. Në fund të fundit ne do të kishim një administratë kurajoze. Nuk ndodhi kështu as në fillimet e demokracisë dhe nuk po ndodh as pas një kohe jo më të shkurtër, duke krijuar përshtypjen se ne vërtet jemi duke ecur në rrugën e lirisë, po me sa duket një pjesë të vetes sonë vazhdojmë ta lemë peng të kohës që iku. Një nga pengjet më të mëdha, më groteske dhe ndoshta më i vështirë për t’u hequr qafe është servilizmi i atyre që kanë zgjedhur t’i shërbejnë shtetit të vet nga brenda godinës së tij, fenomen ky i cili jo vetë që vazhdon, por përkundrazi duket se tani është bërë pjesë e moralit të këtij grupimi shoqëror.

Ajo që duhet thënë është fakti se në mbijetesën e këtij fenomeni, mëkate kanë të dy palët, qoftë edhe ata, nëpunësit e çdo rangu, po ashtu edhe maja e piramidës. Të dy palët kanë zgjedhur të jetojnë çuditërisht në këtë lloj jetese që vetëm liri nuk është, ku njëra palë rri me gojën kyçur për sa kohë do të vazhdojë të hedh firmën në fund të muajit tek listë pagesa, po dhe pala tjetër nuk mund të mendoj që të ketë edhe një lloj tjetër punonjësi, pasi ai duhet të jetë thjesht i pa gojë.

Fenomeni i servilizmit është një fenomeni i komplikuar që mund të ketë shumë arsye, po mendojmë se një nga gjërat që i jep përmasat e një virusi në gjirin e administratës, është luksi i ndërrimit të saj të shpejt, i cli i fillimisht mund të ishte i argumentuar, por tani nuk ka asnjë arsye që ajo të vazhdojë të jetë kaq e pa vlerë sa dinjiteti i saj të mos barazohet as me rojen tek porta, të cilit i duhet që çdo katër vite të pres e të përcjell fytyra të reja.

Dy partitë akuzojnë njëra-tjetrën për këtë dukuri, madje fillimisht këto akuza ishin më të forta, ndërsa tani duket se kanë rënë në një ujdi të heshtur, duke i lënë të kuptohet njëra tjetrës se vërtet mund të vazhdosh të largosh nga puna, po edhe unë këtë gjë do bëjë pas katër viteve. Në intervistën e disa viteve më parë të një nëpunësi, i cili punonte në administratën e kryeministrit konservator të qeverisë britanike, kur e pyetën se sa i sigurt ndihej tani që “ kryeministri i tij” po ikte, ai pa u shqetësuar nxori mbi tavolinë dy dosje, duke thënë se ky është programi i qeverisë që po ikën dhe ky është i asaj që po vjen. Gjatë kësaj kohe i kam studiuar të dyja. Tani me sa duket ka ardhur koha që ky i pari të futet në sirtar dhe mbi tavolinë do të rrijë programi i dytë dhe unë do të vazhdojë punën pa asnjë problem.

Pas kësaj mendoni një nëpunës të çfarëdo zyre të administratës shqiptare në një moment të tillë, ku në vend të atyre dy programeve do të ketë një foto të prijësit të tij të parapëlqyer dhe në mënyrë ngazëlluese, apo trishtuese, rri në pritje për të vrapuar pas tij nëse ai ikën, apo për të qëndruar nëse prijësi i tij fiton.

Kjo ndodh se puna e tij nuk lidhet me programe politike, po thjesht me imazhin personal të liderëve dhe duket se fati i tij është parashtruar nga imazhi i fotos që mban në dorë, apo thënë ndryshe që i ngeci në dorë, duke e pranuar në heshtje ikjen e tij si pjesë edhe të mëkatit të servilizmit të treguar deri tani, por që nuk mund të shpëtoj dot prej tij. Duke qenë se ne kemi hyrë në ekonominë e tregut, një nga shkaqet i cili i jep servilizmit të nëpunësve të thjesht dhe jo vetëm atyre, një mallkim të pandashëm për të qenë servilë, është edhe fakti tek keqkuptimi i lindur tek ata që drejtojnë dhe ata që drejtohen, tek shefat dhe vartësit në lidhje me raportin e vendit të tyre të punës.

Shoqëria që po ndërtojmë është vërtet kapitaliste, ekonomia është vërtet ekonomi e pastër e tregut, po duke pranuar këtë fakt duhet të kemi parasysh edhe tregues të tjerë. Si shefi dhe krye shefi, si vartësi dhe eprori, si servili dhe ai që mundohet pa shpresë të ruaj dinjitetin, si ai që jargavitet sa herë ndërrohen shefat dhe ai që kryen me korrektes detyrën e ngarkuar, asnjë nga të gjithë këta që kanë zgjedhur të punojnë në administratën publike, nuk ka investuar aksionet e tij private në atë vend pune ku punon, apo drejton. Më saktë asnjë nuk ka aksione më shumë se tjetri, ndërsa gara për servilizëm vazhdon. Dinjiteti i njeriut është një dhe i pandarë kudo që ai të punojë në sferën publike apo dhe private.

Edhe në kompanitë private atje ku aksionet janë njëqind për qind të dikujt, kërkohet të punohet me dinjitet, kërkohet të ecet mbi ca rregulla të vendosura që në fillim të punës, duke mos e shkelur në asnjë rast dinjitetin e atyre që punojnë atje. Kur kjo kërkohet në sektorin privat, moralisht në sektorin publik duhet të konsiderohet një problem i zgjidhur. Veç sa më lart një nga arsyet e lulëzimit të servilizmit tek administrata publike është dhe fakti se kjo administratë ka pak kërkesa, ose më saktë ka më pak kërkesa se sektori privat për të rritur aftësitë e saj.

Kjo gjë do të ndodh për sa kohë atje do të vrapojnë njerëz me përgatitje të dyshimtë, të cilët e kanë fituar atë vend pune për arsye të tjera që nuk lidhet shumë me CV-in e tyre profesionale. Në këto kushte kur konkurrenca të paktën teorike ndaj nivelit në tërësi të shkollimit të brezave më të rinj është e madhe, ajo pjesë e administratës e shkolluar “profesionalisht” nëpër mitingje ka vetëm një mjet për të mbijetuar, servilizmin. Duket se vendoset në heshtje një marrëveshje si e shefave dhe e vartësve servilë për të krijuar këto raporte, duke mos parapëlqyer të vendosin raporte të tjera me njerëz që kanë një tjetër bazë shkollimi. Në këtë kuptim servilizmi duket se zyrtarizohet.

Kjo ndodh sepse jo rrallë edhe ata që drejtojnë këta vartës servilë, janë mediokër dhe ju pëlqen të ecin mes ujërave të ndenjura. Duke mos pasur ambicie për ngritjen e tyre profesionale, ata zgjedhin një rreth që të joshin këtë mediokritet, ta llastojnë atë deri në kufijtë e jargavitjes. Këtë gjë mund ta bëjë më mirë se askush tjetër vetëm një grup vartësish servilë. A nuk e keni vënë se ajo më e pa goja, ajo më e heshtura, ajo që nuk di “të prish fjalë”, ajo që qesh dhe që trishtohet vetëm kur qesh dhe trishtohen shefat është radha e gjatë nëpunësve për të cilët do të ishim kurioz të dëgjonim qoftë edhe një fjalë. Ka që thonë se ajo është rob i anës teknike dhe vepron si tekniciene, por edhe zëri i pavarur teknik duket se mungon. Qeveria kohët e fundit ka ndërmarrë një nismë ligjore për ta mbrojtur fjalën e nëpunësve të rangjeve të ulëta, apo dhe jo të ulëta, që duan të flasin, qoftë edhe në mënyrë anonime.

Që në fillim po themi se kjo nismë do të ketë sukses. Ajo është një nismë që u vjen për shtat servilëve. Ata këtë gjë e kanë bërë me servilizmin e tyre vullnetarisht dhe të pambrojtur nga gojët e këqija, tani e tutje do ta bëjnë duke qenë të mbrojtur dhe askush nuk do t’i përflas më për anonimatet e tyre, sepse në fund të fundit tani e tutje ata do të jenë duke zbatuar një ligj dhe dihet se ata janë korrekt për zbatimin e tyre. Ajo që deri tani ishte bërë ku me buzëqeshje të shtira, ku me përulje të pështira tani e tutje do të jetë moralisht e justifikuar, në një kohë ku ndoshta nuk ka asnjë nevojë për nisma të tilla sepse bazë për kontrollin e gjithkujt është vetëm zbatimi i dispozitave ligjore dhe nën ligjore. Kjo nismë, ndoshta e bërë edhe me qëllimin e mirë, duket si katalizator për nxitjen e mëtejshme të servilizmit të cilin edhe ashtu siç e kemi dhe e njohim është më shumë se shqetësues.

Përvoja ka treguar se shoqëria ecën para jo me njerëz të nënshtruar, jo me servilë po me njerëz që kundërshtojnë dhe që ruajnë si gjë të shtrenjtë dinjitetin e tyre. Ne kemi një administratë ku natyrisht jo e gjitha mund të jetë servile, por që në shumë raste ata që janë të tillë, privohen nga liria. Për të shpëtuar nga kjo dukuri këta njerëz të burgosur në liri, do të duhet që ose ta rivendosin në vend këtë dinjitet atje ku vazhdojnë e punojnë, ose do të duhet që shpesh të largoheshin për pak nga kjo administratë. Pas kësaj do ta ndjenin veten më mirë kur të mendonin se ata nuk do të ishin më nën vëzhgimin e buzëqeshjeve dhe inatit të lloj-lloj shefave dhe zëvendës shefave, të lloj-lloj shoferëve që transportojnë të ndenjurat e shefave të tyre nëpër mbledhje dhe bankete, të lloj-lloj lajkatarëve që rrinë pranë shefave të mëdhenj. Nëse do të veprojnë kështu, do ta shikojnë se ata nuk ishin aq të pavlerë sa për ta mund të vendosin ato buzëqeshje krejt të pavlera. Do të duhet të ndodh edhe kështu që ata ta ndjejnë veten të lirë, sepse ia vlen që shpirti i njeriut të jetojë ca çaste në liri, qoftë edhe me xhepa bosh.