Shqiperine e Cliruan Serbet

[[Neo]]

Ore po lan nam keta na çliroi Serbia???????????????????????????????????????????? ???????
C'behet keshtu mor?
Nuk po marrrim vesh me se ku po jetojme a ka shtet apo nuk ka shtet ketu?
Ngeli bota duke na treguar me gish jemi bee gazi i tyre nuk kane nevoje me te tregojne bracaleta per te qeshur thjesht shikojne se cfare ndodh ne Shqiperi.

[KUJTIM CAMI]

Cdo gje do pranoja vec kete G E N J E S H T E R &A B S U R D I T E T nuk e pertyp dot. Po c jane keto more nderroni teme mos merremi me budallalleqe qe s ka kandar ti peshoje.
TI SHQIPERI ME EP NDER........

[GeNi_25]

Absolutisht qe eshte e vertete.
Shqiperine e çliruan ushtrite Serbe, Greke, Maqedonase, Turke etj. (kjo etj eshte shenuar kot se vetem 4 ushtri e çliruan Shqiperine).


Tani te flasimi pak me shaka: Shqiperine e çliruan patriotet si Ismail Qemali, Isa Boletini, Luigj Gurakuqi etj. Ushtria Serbe, Greke etj kane pasur vetem nje qellim: Pushtimin dhe ndarjen e ketyre trevave midis njeri tjetrit.

Sa per varre keto vende apo keto kisha duhet te ndertojne njehere varret e te vrareve dhe te masakruareve civil Shqiptar ne trojet e tyre dhe pastaj le te vijne dhe te kerkojne ndertimin e lapidareve serb e grek ne Shqiperi. Bile dal une vullnetar per ndertimin e tyre.

Ps: Çudia me e madhe eshte se deri me tani nuk po na del ndonje filo-serb ne forum per ta mbeshtetur kete hipotez. Kjo po me merzit pak, nuk e di pse por sikur u mesuam me filo-grekerit, filo-turqit, filo-arabet etj.

Propozoj qe i pari anetar qe e perkrah kete ide te hedhur nga prifti Serb te nderohet dhe te ngrihet ne detyre ne kete forum. Pse jo te behet Super Moderator apo dhe me lart.

[klaus fisher]

Shttt!Mos bertisni se zgjohen qeveritaret tane.Jane te lodhur nga udhetimet ,dallaveret,allishverishet dhe s`kane kohe te miren me ceshtjen kombetare.Per Salen mos me flisni,sese akoma mban zi per baxhanakun qe nuk arriti as ta njihte!Kerkojme dhe mirembajme varret e cdo armiku bastard,kurse PER ESHTRAT E ATYRE QE VDIQEN NE GERDEC asnje qeveritar nuk e rruan!!!Qeveri me profil evropian eeeeee?

[KUJTIM CAMI]

Shqiperi e Shqiptarve
Vdekje e tradhetarve.
Ata ,serb, greke ,dreq e shejtan kushdo qofte, te vine e te marrin eshtrat e ushtarve te tyre qe jane vrare ketu kur erdhen si pushtues, se po i rendojne tokes. Se sa per te cliruar s kishin vdek Shqipetaret qe te vinin ketu ata.
TI SHQIPERI ME EP NDER ...........

[BARAT]

Më pas kemi ardhur për të vizituar në vendin ku prehen eshtrat e ushtarëve serbë dhe malazezë të rënë gjatë Luftës Ballkanike (1912-1914), të cilët luftuan kundër pushtuesit osman.

Eh c'qyfyre
Clironin Shqiperine duke vrare shqiptaret


lol


----------------------------

Dukuri të luftës së Shkodrës

Nënkolonel Doktor Bernard Zotaj
Major Ali Mali

Shkodra ishte një nyje e fortë
Shtetet e reja ballkanike, pas lidhjes së Aleancës me tyre në pranverën e vitit 1912, synonin të përfitonin nga turbullira që shkaktoi në Kostandinopojë disfata në luftën Italo-Turke, 1911 dhe nga kryengritjet e herëpashershme të shqiptarëve, veçanërisht, viti 1911.
Ashtu sikurse shkruan historiani Ferdinand Schevill: “Ata e ndjenë fitoren shqiptare, tashmë të pashmangshme, nëpërmjet të cilës Shqipëria ishte duke u ndërtuar si një shtet autonom i përbërë nga katër vilajete: i Shkodrës, Janinës, Manastirit dhe Kosovë”. Më 12 tetor 1912, shpërtheu Lufta Ballkanike. Brenda një periudhe të shkurtër, shtetet e reja të Ballkanit e dërrmuan Perandorinë Osmane. Lufta Ballkanike e vitit 1912 erdhi në mënyrë të papritur në botën e trazuar të para Luftës së Parë Botërore, mbasi Fuqitë e Mëdha nuk ishin të përgatitura për një fitore të shpejtë të aleatëve të vegjël para një perandorie.
Në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, Austro-Hungaria argumentoi se, përfshirja e Shkodrës ishte thelbësore për ekonominë e shtetit të ri shqiptar duke kërkuar dhe mbrojtur gati e vetme, të drejtën e shtetit të ri shqiptar mbi një pjesë të madhe të Kosovës së sotme, përfshirë qytetet e Pejës, Gjakovës, Prizrenit dhe krahinën e Dibrës në tërësi, sepse, sipas saj, ekzistonin arsye racore dhe fetare për të mos ia dorëzuar këto qytete Malit të Zi dhe Serbisë. Rusia, njëlloj siç sillet sot pas 95 vitesh, nuk hapi rrugë për zgjidhjen e problemit të Shkodrës, pa kënaqjen deri në fund të ambicjeve të Serbisë në Shqipërinë veri-lindore, gjegjësisht në Kosovë.
Për mbrojtjen e qytetit të Shkodrës ishin të interesuar si shqiptarët, ashtu edhe turqit. Shqiptarët do të mbronin Shkodrën nga një pushtues i ri, i cili donte të tjetërsonte qytetin dhe banorët, ndërsa turqit luftonin për dinjitetin e tyre ushtarak e kombëtar, për të mos rënë rob të serbo-malazezëve, si dhe për interesa politike dhe ushtarake të tyre.
Në përgjigje të presionit gjerman për të mos prishur konferencën, Austro-Hungaria bëri një seri lëshimesh derisa Rusia ra dakord në përfshirjen e Shkodrës në Shqipëri.
Para një “nevoje” të tillë të konsideruar si parësore për Fuqitë, por shkatërrimtare për Shqipërinë, diplomacia britanike u mundua të luajë rolin e ndërmjetësit, rol i cili për mendimin tonë, e detyroi atë të heqë dorë nga disa parime themelore konstante pozitive ndaj çështjes shqiptare, të kristalizuara, sidomos në krizën shqiptare të vitit 1911, që e kishin bazën në erën e re që po frynte në diplomacinë britanike.
Ndër ata do të dëshiroja të përmendja memorandumin e dërguar nga misionari amerikan Telford Erickson, Sir Edward Grey-t.
Erickson pasi argumentoi me fakte dhe dokumente historike lashtësinë iliro-arbënore të shqiptarëve, pyet se “si mund të ndahet në mes kjo tokë antike dhe ky popull antik në mes aleatëve si një plaçkë lufte”?! Më pas ai shtonte: “Ne zotërinj kemi pas mësuar se drejtësia duhet të jetë guri themeltar i çdo rendi jetëgjatë në shoqërinë njerëzore”.
Konferenca e ambasadorëve dërgoi në qytet një mision të kryesuar nga atasheu ushtarak austriak në Cetinë, kapiteni Hubka. Hubka, që u takua me Hasan Riza Pashën dhe nënkomandantin Esat Pashë Toptani, e kuptoi se qyteti po i afrohej pragut të urisë dhe se mbi të qenë hedhur bomba pa mëshirë.
Ismail Qemali ishte i shqetësuar për çështjen e Shkodrës. Ai kishte pasur gjithnjë frikë se qyteti mund të kapitullonte, para se qeveria e re e Shqipërisë ta shtinte në dorë, prandaj kishte vendosur të vinte gjithçka në lëvizje që Shkodra të mos binte nën pushtimin malazes.
Për t’i bërë presion Malit të Zi që të heqë rrethimin, disa luftanije austro-hungareze të shoqëruara nga anije italiane, angleze dhe franceze manifestuan në ujrat e Adriatikut, përballë Tivarit. Siç kishin bërë 40 vjet më parë kundër trupave të Haxhi Zekës që mbronin Ulqinin nga pushtimi malazez.

Dukuria e përpjekjeve të serbëve dhe malezeze për pushtim territori.
Mbi 2 mijë matjanë, të drejtuar nga Ahmet Zogu, ishin shpartalluar nga serbët në Lezhë, ndërsa trupat ushtarake turke, të drejtuara nga gjeneral Mahmut Hajret Pashë Jella, që gjendeshin në Berat, u gozhduan në fushën e Myzeqesë nga sulmi i përbashkët serbo-bullgar.
Mali i Zi kishte 300.000 mijë banorë. Kryeqyteti i tyre, Cetina, thotë Durham, i ngjante një fshati me tjegulla të kuqe me rreth 3.000 banorë dhe se ishte 8 herë më i vogël se Shkodra. Më 8 tetor 1912, Mali i Zi i shpalli luftën kundër Turqisë. Mali i Zi e filloi luftën i pari, disa ditë përpara shpalljes së Luftës Ballkanike nga aleatët kundër Turqisë. Më 9 tetor 1912, forca të ushtrisë së Malit të Zi qëlluan me top fortesën e Deçanit të shqiptarëve ku një vit më parë ishte ngritur flamuri kombëtar shqiptar.
Organizimi ushtarak i Malit të Zi ishte: 4 divizione me 11 brigada këmbësorie, gjithsej 52 batalione dhe 322 çeta territoriale. Ushtria gjithsej kishte 34.000 ushtarë. Ndahej në tre grupime: Grupimi i veri-lindjes, Grupimi i Qendrës dhe Grupimi i Jugut ose i Bregdetit.

Trupat malazeze u hodhën në sulm në malin e Taraboshit dhe në kodrat rreth Shkodrës.
Topat malazeze filluan të hedhin gjylet e para në qytet mëngjesin e 11 tetorit dhe, për më shumë se gjashtë muaj, bombardimet u bënë pjesë e përditshme e jetës së qytetit. Por duket se ata që sulmonin, e kishin vënë re se qyteti ishte i fortifikuar mirë dhe se ai drejtohej nga një gjeneral, që ishte, padyshim, një ndër më të shquarit e Ushtrisë turke. Situata në rajon nuk ishte aspak e favorshme në fillimet e rrethimit, kurse ajo brenda qytetit akoma me keq. Trupat e fuqive ballkanike kishin futur në darë trupat turke dhe forcat e kësaj të fundit po pësonin humbje pothuaj në gjithë frontin. Një ndër shkaqet e këtyre humbjeve të rënda dhe të pamundësisë së serbo-malazezëve për të depërtuar në mbrojtjen e Shkodrës ishte mosnjohja dhe mospërgatitja e tyre për të marrë rajonet e fortifikuara. Në luftimet e zhvilluara me forcat turke e shqiptare në rajone rreth qytetit, ato nuk ishin ndeshur me një fortifikim të tillë modern dhe solid për kohën. Ndaj pavarësisht nga vlerat individuale të ushtarëve, rendimenti luftarak i ushtrive serbo-malazeze në rrethimin e Shkodrës tetor 1912 prill 1913 ishte mediokër.
Komanda e garnizonit të Shkodrës i kishte kushtuar vëmendje të posaçme mbrojtjes së Tuzit. Kjo ishte pengesa e parë serioze për drejtimin e Shkodrës. U përqëndruan forcat dhe mjetet kryesore: 5 batalione me ushtarë të rregullt, 2 batalione me redifë nga Kavaja e Shkodra; 3 mijë vetë. Forcat malazeze bënë një manovër, duke i sulmuar forcat shqiptaro-turke, që mbronin Tuzin, nga krahu i djathtë dhe pas shpine.
Rënia e Tuzit ishte humbje e madhe për garnizonin e Shkodrës. Trupat turke u tërhoqën, duke lënë në front vetëm vullnetarë shqiptarë.
Dukuri ishte roli dhe qëndrimi i banorëve të qytetit dhe i malësisë përreth.
Shpirti i gjallë i kulturës së re u bë nacionalizmi shqiptar, ideja e shqiptarizmës, e formuluar nga Pashko Vasa në “marsejezën” shqiptare: “Mori Shqypni, e mjera Shqypni”, tringëlloi e fuqishme dhe krenare në rreshtat e luftëtarëve, banorë të qytetit dhe malësisë në atë kohë. Lufta e Shkodrës zbuloi edhe njëherë botën shqiptare me gjithë madhështinë dhe tragjizmin e historisë tonë. Kjo luftë zbuloi të kaluarën e lavdishme, dhimbjen, mjerimin, prapambetjen, aftësitë e popullit për të mos u përkulur, traditat, zakonet, psikologjinë e një populli luftëtar.
Lufta e Shkodrës u zhvillua midis Ushtrisë turke e vullnetarëve shqiptarë, nën komandën e Hasan Riza Pashës e më vonë të Esat Pashës dhe të Ushtrisë serbo-malazeze. Një pjesë e malësorëve të Malësisë së Madhe, të shtrënguar të emigronin në Mal të Zi në kryengritjen e 1911-ës, kishte bërë kauzë të përbashkët me Malin e Zi dhe morën pjesë në luftë kundër Ushtrisë turke.
Padyshim faktori më kryesor ishte vendosmëria e popullit të Shkodrës dhe vullnetarëve shqiptarë që luftonin për të mbrojtur atdheun e tyre. Qyteti i Shkodrës u mbrojt në radhë të parë, prej shqiptarëve, njerëz luftarakë, të rreptë, xhelozë për lirinë e tyre, krenarë për traditat e veta.

Dukuri ishin përpjekjet e Ushtrisë turke si dhe të rezervistëve shqiptar.
Komanda e Përgjithshme e Ushtrisë turke kishte planifikuar të luftonte me forcat e Korpusit të 7-të që kishte Divizionin e 24 me nizamë në Pejë, disa batalione kufiri dhe disa regjimente rezervistësh e vullnetarësh shqiptarë në Prizren, Plavë, Guci e Pejë. Ishin llogaritur 49 batalione dhe 53.718 veta.
Në mbrojtjen e qytetit dhe të rrethinave, kishin ardhur dhe vullnetarë nga Dibra, Mati, Elbasani, Shijaku, Ndroqi, Kavaja, Tirana, Kruja, etj.
Forcat në këtë luftë përbëheshin nga: ushtarë të rregullt të Ushtrisë turke (nizamë); ushtarë rezervistë (radifë) të mobilizuar për kohë lufte, të veshur e të armatosur nga ushtria e quheshin ushtri e rregullt; vullnetarë të ardhur nga të gjitha krahinat e Shqipërisë të armatosur vetë, ose nga ushtria, që mbanin veshjen e tyre personale.
Komanda turke e dinte prej kohësh se në rrëmujën e Luftës Ballkanike, trupat e principatës së vogël në veri të Shqipërisë kishin vetëm një mision: të nënshtronin qytetin e lashtë shqiptar.
Komanda e garnizonit të Shkodrës planifikoi e zbatoi masa të rëndësishme për mbrojtjen e qytetit. E rëndësishme që ndikoi në qëndrueshmërinë e Mbrojtjes ishte fortifikimi i rajoneve të mbrojtjes dhe shfrytëzimi për mbrojtje i kalasë së Shkodrës, e cila një vit më parë ishte rikostruktuar si objekt i rëndësishëm.
Territori për t’u fortifikuar u nda në 4 zona:
Zona e Fushës ose zona e Veriut të Shkodrës, që fillonte prej liqenit e deri te lumi Kir;
Zona e dytë ishte prej lumit Kir në lindje që përfshinte pjesën e lumit deri te kodrat, pastaj ngjitej duke përfshirë kodrat e Bardhajve;
Zona e tretë ose e Taraboshit, që fillonte nga liqeni, ngjitej sipër në majë e zbriste deri në Bunë;
Zona e katërt përfshinte kodrat e Bërdicës e Vukatanës.
Në të vërtetë, as Hasan Riza Pasha dhe askush tjetër nuk mund ta parashikonte atë mbasdite të datës 8 tetor 1912 se, Rrethimi i Shkodrës do të zgjaste më shumë se 183 ditë dhe se beteja për të do të bëhej një nga më të famshmet në Evropën e kohës
Me shtabin e tij në Bardhanjore, Hasan Riza Pasha nuk e dinte se cili do te ishte fati i qytetit mesditën e 11 tetorit 1912. Atë mëngjes, nga të gjitha trupat e pritura, vetëm 10 mijë vullnetarë të Shqipërisë së Mesme, të prirë nga gjeneral Esat Pashë Toptani, kishin arritur të hynin në qytet.
Ai nuk priste më ndihma të tjera dhe me 15 mijë luftëtarë i duhej të përballonte një rrethim të ashpër prej më shumë se 25 mijë malazezësh dhe një fuqi ndihmëse prej gati 30 mijë serbësh, që shumë shpejt do të bashkohej me ta.
Përgjigjia e komandantit të qytetit erdhi më 24 dhjetor, ku ai shprehte bindjen e gjithë popullatës që kishte në ngarkim: Si popullsia myslimane edhe ajo katolike e qytetit ishin kundër dorëzimit dhe insistonin që qyteti të vazhdonte të mbrohej.
Qyteti vazhdonte të qëndronte, por dukej qartë se telegrami i ministrit të Mbrojtjes e kishte vënë në vështirësi Hasan Riza Pashën. I bindur se qëndresa në qytet duhej të kishte një flamur, ai hyri në tratativa me Austro-Hungarinë.
Natën e 31 dhjetorit, Hasan Riza Pasha mori një mesazh të drejtpërdrejt nga Kryeministri shqiptar, që e sqaronte se rezistenca në Shkodër ishte jetike për të ardhmen e qytetit dhe e ftonte që ta mbronte këtë nën flamurin shqiptar.

Dukuria e masave fortifikuese të gjithanshme.
Një ndër shkaqet e qëndresës së pamposhtur të forcave të mbrojtësve të qytetit të Shkodrës (rreth 20.000 luftëtarë shqiptarë dhe 4.000 ushtarëve turq) gjatë rrethimit 6 mujor nga trupat e 7 divizioneve serbo-malazeze në Luftën e Parë Ballkanike, 1912-1913, sipas pjesëmarrësve në këtë luftë dhe studiuesve të tjerë, ishte fortifikimi i teatrit të luftimeve.
Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë turke, duke u nisur nga ideja e një lufte të mundshme me Rusinë dhe vendet ballkanike, filloi të mendojë për nevojën e një planëzimi të ri luftarak, i cili do t’i përgjigjej situatave kërcënuese që po përvijoheshin. Në fillim të vitit 1912, Shtabi madhor turk, duke parë dhe përgatitjet e Bullgarisë, Greqisë, Serbisë e Malit të Zi, përfundoi në vija të përgjithshmë planëzimin luftarak.
Detyra e garnizoneve turke të dislokuara në dy kryeqendrat, njëra e Shqipërisë së Veriut dhe tjetra e Shqipërisë së Jugut, ishte që t’i mbronin ato me këmbëngulje e me çdo çmim për të penguar suksesin ushtarak dhe politik të Malit të Zi dhe të Greqisë deri në ardhjen e forcave kryesore osmane.
Për këtë qëllim shtabi suprem kishte urdhëruar që Shkodra dhe Janina duhej të fortifikoheshin aq sa të ishin në gjendje që në mënyrë të pavarur (edhe në rrethim) të mbroheshin për një muaj e gjysëm. Më vonë, ky afat u zgjat deri në 6 muaj.
Fortifikata të ndërtuara me ngut vitin e fundit dhe që, tashmë, ashtu siç pritej, ishin gati të përballeshin me zjarrin e luftës.
Forcat e mbrojtësve të Shkodrës, sidomos në Bardhaj e Bërdicë, ishin të detyruara që të plotësonin boshllëqet e krijuara duke vazhduar punimet fortifikuese edhe nën zjarrin e armikut, veçanërisht të artilerisë.
Në këtë mënyrë komanda e Garnizonit të Shkodrës mori masa që qytetin ta mbronte me një varg punimesh fortifikuese solide, duke filluar nga pjesa veriperëndimore e jugperëndimore, të mbështetur tek pengesat ujore si liqeni lumenjtë Drini dhe Buna, mali i Taraboshit dhe lartësitë që rrethojnë Shkodrën, të cilat mbyllin pjesën më të madhe të kalimeve drejt qytetit. Të gjitha punimet e kryera iu përshtatën shumë mirë terrenit.
Gjithashtu rajonet e mbrojtjes kishin një sistem të ngurtë ndërlidhje me telefon dhe me anë të dërgimit të sinjaleve me mjete të tjera, si dhe me korrierë. Në Tarabosh ishin instaluar disa aparate me pasqyra (taliografë) që komunikonin dhe jepnin urdhra sinjale për rajonet e tjera të Mbrojtjes.
Drejtimi kryesor luftarak, sipas planit të fortifikimit të Komandës së garnizonit të Shkodrës, kalonte nga bregu i majtë i Kirit në shpatet veriperëndimore të Bardhajt të vogël, pastaj në shpatet verilindore të kuotës 184,163 duke u kufizuar në bregun e majtë të Kirit tek kuota 12. Nga kjo kuotë drejtimi kryesor luftarak kalonte nëpër ullishte deri në maj e më pas zbriste aty ku Bardhaj i Madh zbret në fushë.
Transhetë këtu ishin ndërtuar si në zonën e Shtojit sepse terreni ishte i njëjtë. Kjo ishte vija e transheve, të ndërprera, me qëndrimin në këmbë dhe me çerdhe zjarri të përforcuara me thasë me rërë dhe me dhe, ndërsa në vendet ku ishte e nevojshme me lesa të thurrura. Direkt para transheve përfundonte ullishtja dhe krijohej një hapësirë rreth 400 metra në të cilën nuk pengoheshin veprimet luftarake.
Pozicionet kryesore të artilerisë në Juglindje të Taraboshit të Madh ishin ndërtuar objekte të tipit jo të përheshëm, ndërsa për pajisjet ishin ndërtuar llogore të tipit fushor, duke marrë parasysh shfrytëzimin e thasëve me rërë.
Në zonën e Fushës u ndërtuan pikëmbështetje të lidhura njëra me tjetrën me transhe dhe të ndërthurura me pengesa teli me gjemba. U ndërtuan pozicione për bateritë e artilerisë.
Në zonën e Bërdicës u përgatitën 4 pikëmbështetje, 2 PZ baterish, 2 pozicione për vendosjen e prozhektorëve. U ndërtuan dhe objekte prej guri ose guri dhe dheu. U ndërtuan rrugë karrocash e dekovili për transportimin e materialeve luftarake. U ndërtuan objekte për mbrojtjen e ruajtjen e ujit të pishëm si në Tarabosh dhe Fushën e Shtoit.
Për fortifikimin e Shkodrës D. Tucoviç, shkruante: “Llogoret e saj janë të maskuara, brenda në dhe e të ndërtuara prej betoni. Së jashtmi nuk shihet gjë fare edhe me dylbitë më të mira. Kur fillojmë luftimet nuk dihet se nga të vjen zjarri. Janë ndërtuar një sërë pengesash të ndryshme si gropa që mbushen me ujë e të thurura me tel me gjemba që lidhen me shtylla të hekurta. E tërë fortifikata mbrohet me zjarrin e këmbësorisë, por edhe me atë të topave”.
Fortifikimi i garnizonit të Shkodrës i ndarë në katër zona i përshtatej karakterit të terrenit. Liqeni i Shkodrës përbënte një pengesë tjetër.
Nga Ura e Bunës mbrohej nga një anije e pajisur me topa e mitralozë.
Kundërsulmet (daljet) nga pozicionet e fortifikuara siguronin një epërsi të madhe për forcat e garnizonit të Shkodrës.
Pajisja fortifikuese e pozicioneve të luftimit luajti rol të rëndësishëm në qëndrueshmërinë e mbrojtjes. Shkodra nuk u pushtua dot me luftime, sepse faktori tepër i rëndësishëm ishte dhe fortifikimi.
Duhet theksuar se deri në fillim të veprimeve luftarake më 9 tetor 1912, ishin ndërtuar në përgjithësi rajonet e fortifikuara në Tarabosh, Shtojë e Bërdicë, por në asnjërën prej tyre nuk ishin përfunduar punimet e planifikuara. Zona e Kirit ishte më pak e fortifikuar, punimet në Bardhajnin e Madh kishin filluar, kurse në Bardhajnin e Vogël akoma.
Operacionet e para të Ushtrisë malazeze rreth Shkodrës, i detyruan mbrojtësit e qytetit që të intesifikonin punimet fortifikuese, të cilat u përqëndruan kryesisht në zgjerimin dhe forcimin e pozicioneve të qitjes së këmbësorisë nga qëndrimi në këmbë, mjaft efikase në luftimet e zhvilluara sidomos në Shtojë e Tarabosh. Mangësitë e fortifikimit në Bardhaj të Madh e të Vogël paraqitën një rrezik të madh për qytetin edhe pse forcat kryesore të grupimit malazes të Zetës sulmuan pikërisht në atë drejtim.

Dukuria e rolit
të fenomenit fetar
Në vorbullën e rrethimit të Shkodrës u bënë dhe hapa të rëndësishme në rrugën e emancipimit nga fetë, nga botëkuptimi fetar, duke përforcuar një përmasë tjetër dalluese, karakterin laik e mbifetar.
Pas shpalljes së Pavarësisë, kryengritësit e Malësisë së Madhe u larguan në masë nga ushtria e Malit të Zi. Rol luajti kleri katolik, i cili tërhoqi malësorët në anën e mbrojtësve të Shkodrës. U formuan çetat, të cilat u kthyen në luftë kundër Ushtrisë serbe.
Qysh në fillim ideja e shqiptarizmës u bë bosht në bashkëpunimin e qytetarëve e malësorëve, pavarësisht nga përkatësitë e tyre fetare, duke i dhënë luftës për mbrojtjen e qytetit karakter mbifetar e civil.
Gjatë rrethimit të Shkodrës, arqipeshkvi i Shkodrës Jak Serreqi dhe abati i Mirditës dërgonin fshehtazi Mark Onbashin në Vlorë te Ismail Qemali, kështu që të dy palët kanë qenë në kontakt të rregullt gjatë luftës.
Hasan Rizaj merrej vesh me arkipeshkvin e Shkodrës Jak Serreqin për t’u nisur letra malësorëve, që ishin në bashkëpunim me Ushtrinë malazeze, dhe letër nga ana e klerit katolik për simpatizantët e tyre, duke i ftuar ata që të mbrojnë Shkodrën nën flamurin e Shqipërisë.
Aprovimi i Austro-Hungarisë mobilizoi edhe më shumë popullsinë katolike të qytetit. Gjeneral Hasan Riza Pasha, Imzot Sereqi, Alush Lohja dhe Esat Pasha, ranë dakord t’u dërgonin malësorëve, përmes Kuvendit të Rubikut, dy mesazhe për ndihmë. Mesazhet, që shoqëroheshin edhe nga garancitë e Imzot Sereqit dhe ato të Austro-Hugarisë, i udhëzonin malësorët katolikë që të sulmonin nga pas trupat malazeze, me të parë që në kalanë e Shkodrës është ngritur flamuri shqiptar.
Qëndresa e Shkodrës, mbarimi i luftës dhe Konferenca e Ambasadorëve filluan të krijojnë një situatë aspak të favorshme për ushtritë malazeze. Duke e kuptuar se situata ecte kundër tyre, malazezët shtuan sulmet dhe bombardimet, me idenë për të nënshturar qytetin dhe për ta bërë atë të tyrin përpara se të fillonte diskutimi për kufijtë veriorë. Kundër vullnetit rus, Konferenca e Ambasadorëve kishte njohur pavarësinë e Shqipërisë, por kishte bërë “korrigjime” të frikshme të kufijve të saj në favor të Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë. Shkodra ishte parashikuar në zonën malazeze, por pak kohë më vonë, Austro-Hungaria dhe Italia u kujtuan se ajo ishte qendra e katolicizmit shqiptar. Si pasojë, bashkë me ndihmën e Anglisë, ato vendosën që qyteti t’i mbetet Shqipërisë.

Dukuria dhe roli i komandantit të garnizonit turk, Hasan Riza Pasha
Komandanti i Ushtrisë turke Hasan Riza Pasha, një ushtar i dalluar i Shtatmadhërisë turke, ka qenë një ushtar i madh dhe i pajisur me të gjitha cilësitë e njeriut të lartë e të mirë.
Alush Lohja, mik personal i Hasan Riza Pashës, i thotë një ditë kapiten Xhemil Prizrenit, Me shtabin e tij, Hasan Riza Pasha, komandanti turk i qytetit, qe vendosur në Bardhanjore dhe atë mbasdite mblodhi të gjithë komandantët e tij. “Qyteti do të rrethohet së shpejti, ju tha ai atyre, por ky qytet nuk do të bjerë në dorën e malazezëve. Shkodra është fati ynë ose varri ynë, por jo turpi ynë. Sot kemi 5 mijë trupa ushtarake, por mbi 20 mijë të tjerë janë duke ardhur në ndihmën tonë. Që sot fillon një betejë e vështirë, që asnjë nga ne nuk e di se sa do të zgjasë”.
Në realizimin e këtij fortifikimi, një rol të veçantë pati komandanti i Shkodrës Hasan Riza Pasha, i cili ishte i njohur me përvojën gjermane në këtë fushë, pasi kishte mbaruar një kurs Shtatmadhorie në Berlin. Sipas fjalëve të një gjenerali malazez Hasan Rizai “kishte punuar si japonez dhe ishte mbrojtur si një luan”. Vetë Hasan Rizai e çmonte shumë vlerën e këtij fortifikimi dhe sipas mendimit të tij, malazezët nuk mund ta merrnin dot Shkodrën.

Shfaqja e dukurisë së dorëzimit të Shkodrës nga Esat Toptani
Në atë kohë, situata në qytet ishte rënduar dhe ushqimet, megjithë racionimin e fortë, nuk gjendeshin më. Kësaj i duhej shtuar fakti që pjesa më e madhe e qytetit ishte bërë gërmadhë nga bombardimet dhe në spitale nuk kishte më vend për të plagosurit-shumica e të cilëve ishin nga popullsia civile. Po kështu, trupat mbrojtëse kishin shumë humbje nga radhët e tyre, edhe pse tregimet e kohës dëshmojnë se edhe malazezët kishin shumë të vrarë. Në qytet kishte filluar të qarkullonte ideja e dorëzimit, ide që sidoqoftë nuk thuhej me zë të lartë.
Nga Shkodra, kryekonsulli austro-hungarez, Zambaur, në nëntor të vitit 1912, njoftonte se Esat Pasha ishte gati t’ia dorëzonte Shkodrën Austro-Hungarisë, por Hasan Riza Pasha e kishte kundërshtuar këtë.
Vrasja e turkut “me nënë shqiptare” që dëshironte të luftonte për mbrojtjen e Shkodrës deri në fund e të mos i dorëzohej ushtrisë malazeze, çoi në shitjen e Shkodrës prej Esat Pashës.
Me të marrë vesh dorëzimin e Shkodrës, Ismail Qemali deklaroi...: “Në qoftë se është e vërtetë se Esat Pasha e ka lëshuar Shkodrën me ushtri, armatim e topa, atëherë mund të vërtetohet tregtia që kanë bërë mbreti Nikolla dhe Esat Pasha”.
Dorëzimi u bë mëngjesin e datës 25 prill dhe, vetëm pasi u largua edhe luftëtari i fundit shqiptar, pushtuesi ngriti në kalanë e Rozafës flamurin e vet. 25 Prilli ishte dita e 183 e rrethimit. 183 ditë që kishin shënuar mbi 3.500 të vrarë e të vdekur, disa mijëra të plagosur apo të sëmurë si dhe një shkatërrim të mbi 60 % të qytetit. Por që i kishin siguruar Shkodrës një emër të madh në kronikat evropiane. Ushtria malazeze hyri në Shkodër 24 orë pasi qenë larguar trupat e Esat Pashës. Këto të fundit, duke kaluar nëpër Lezhë dhe Milot, ku u pritën me nderime ushtarake nga trupat pushtuese serbe, mbërritën në Tiranë. Një javë më vonë, mbi 1.800 ushtarë turq u larguan me anije për në Stamboll, ndërsa vullnetarët e Shqipërisë së Mesme pas një parakalimi në Tiranë u shpërndanë në qytetet e tyre.


http://www.mod.gov.al/botime/html/re.../08/faqe10.htm

[Jack Watson]

Seç po na dal para syze Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur, veçse kësaj rradhe nuk vijnë të zhvarrosin e të marrin eshtrat e ushtarëve të tyre por të mbjellin varre pompoze kudo nëpër vendin tonë.

Pas grekëve, serbëve e malazezëve priten të kërkojë varre edhe turqit, e bullgarët.

[detiad]

Ushtare serbe ne clirimin e Shqiperise?Pffff sa qesharake kjo.
Sa per rrethimin e Shkodres,Malazezet e kane sjelle historine si ti doje qejfi.Ka qene aventurieri Esat Pashe Toptani qe ka pasur nje divizion turk ne kalane e Shkodres dhe malazezet rrethuan ate,duke e quajtur si clirim te Shqiperise nga turqit por Esati i perdori si mish per top turqit ne kete mes se dihej shume mire politika e tij e paqendrueshme,sic do kemi me vone aleanca te tij me serbet.

Ato qe shkrova me lart jane te gjitha te marra nga gazeta korrieri pervec (cfar mendimit keni per nje genjeshter te till). Dhe kurr sdo te besoja qe serbet dhe malazezet deshen te clironin Shqiperine apo trojet shqiptare dhe sbesoj se ka shqiptare qe e beson.

[KUJTIM CAMI]

Ne kemi varret e trimave tane pa rregulluar e mbetem te rregullojme te ish pushtuesve. Pa te qerohen e te mos i shoh me ne kete vend ata qe kane ngritur dolli me gjak Shqiptari. Duhet te ngrihemi te gjithe nje zeri e te mos i leme te na ndyne token tone me eshtra HIENASH, qe Gjakun me te paster te tokes e derdhen per te permbushur lakmite e tyre.
TI SHQIPERI ME EP NDER.......

[neptun]

Çdo i huaj që jep deklarata nënçmuese për Shqipërinë ose plason idera dhe fakte qëllimkëqija të kërkohet menjëherë largimi i tij nga trojet tona dhe të shpallet pë një kohë të gjatë si person i padëshirueshem. Kam frikjë se ndonjë shqiptar mund të mashtrohet nga të tillë njerëz për një qindarkë të vogël dhe te na marrojë zoti dhe neve.....Largim të gjithve nga shqipëria që përgojojnë vendin dhe popullin tonë. Misioni i kishes dhe i fesë ortodokse serbe nuk është marrja me politikë, por kryerja e punëve fetare sipas rregullave religjioze.