Apolloni 2008

[EncounterAL]

Skulptura tek postimi #_90:
me
duket si Shen Pjetri,
ne shoqerine e zvarranikeve,
pa doreza dhe
ngrohet mbi mangall.
Noli e ka kenduar bukur.


. . . nuk po punon ngjitesi, e kam fjalen
per foton e diskutuar me breshke dhe me gjarper.

Materialet te mrekullueshme, FLM.

[javan]

Tetëdhjetë vjet gërmime në qytetin antik. Flasin arkeologët që punuan një jetë në këtë qytet, edhe në emër të atyre që nuk jetojnë më

Ja pse Apollonia është e madhe


Se si Apollonia hyri në analet e historisë, këtë herë na e tregon një grua. Aleksandra Mano. E para arkeologe femër shqiptare. Koha ka bërë të vetën, e ndonjë shenjë në veshjen e saj elegante, ashtu siç na shfaqet në vitin ’58, në gërmime, e gjen, tek trupi i vogël i gruas, që përmendësh lëviz duart në drejtime të ndryshme të qytetit, që i kushtoi jetën. Sot e kanë sjellë në Apolloni kujtimi i Leon Rey, e bashkë me të edhe përvjetori i tetëdhjetë i gërmimeve në sitin antik. Aleksandra citon Ciceronin.“Magna urbs et gravis” qytet i madh e i rëndësishëm. Kështu e quante ai Apolloninë një nga 30 qytetet e botës antike kushtuar Perëndisë Apollon. (I verteti-shenim i Javan) Në pamundësi për të kumtuar fjalën e saj në simpozium, arkeologia tregon për analet historike nga më të hershmet e deri tek ato në Mesjetë që flasin për këtë qytet, 12 km larg Fierit të sotëm.
Vështrim i saj mbi Apolloninë nëpër analet e historisë, nis me burimet nga koha e lulëzimit e deri në perëndimin e tij. “Një nga parët që e përmend Apolloninë është Ekateu i Miletit, në shek.VI-V p.e.s., Herodoti e më pas Tuqididi, që përmend se ky qytet ishte koloni e Korintit. Burimet e periudhës helenistike, deri në shekujt e parë të erës sonë, janë më të shumta për shkak të ngjarjeve historike. Luftërat që kishin shpërthyer ndërmjet maqedonasve e ilirëve dhe sidomos Roma që synonte t’i pushtonte.” Mano perifrazon atë çka Jul Çezari thotë në ditarin e tij për qëndrimin që mbajtën apolloniakët në luftën civile duke përkrahur Çezarin në luftën kundër Pompeut. Kështu pra Apollonia u përdor prej tij si fortesë.
Djemtë e Romës i quan arkeologia shqiptare, perandorin e parë Oktavian Augustin i cili bashkë me Agripën erdhën në studion në Apolloni, një qytet i lirë tashmë ku artet, arkitetura ishin në lulëzim. Si zëdhënës të këtyre fakteve të rëndësishme Mano përmend Nikollën e Damaskut. “Me luftërat qyteti nis të bjerë në degradim. Dhe më vonë nga shek.III-V pakësohen burimet nga autorët grekë e latinë.
“I vetmi burim i kësaj periudhe na vjen nga shek.VI nga Stefan Bizantini, që e quan qytetin e parë ilirik.”
Aleksandra është në radhën e arkeologëve të parë që u përfshinë në kërkimet e misionit shqiptaro-sovjetik. Ai ka gërmuar në nekropolin e Apollonisë, në vitet ’58 –’60. Më vonë në vitin ’71 i kushtohet teatrit të qytetit, bashkë me bashkëshortin e saj, arkeologun Buran Dautaj. Për dhjetë vjet. E që nga viti ’81, kur ajo do të dilte në pension, aty, në teatër, nuk do të vihet më dorë.
Ajo lë monumentin e Agonotetëve, me një marramendje të lehtë, dhe lë pas fjalët për njeriut të parë që preku Apolloninë, ndërmjet dy luftërave botërore. “Ndërsa shoh, bibliotekën e vjetër, Agonotetët, portikun…Leon Rey më ngjall respekt.”
Ndoshta është qyteti më elegant i botës antike në Shqipëri, Apollonia. Nuk di si ta quash është pak apo është shumë, ky imazh i saj. Kaq është gjithë drita që ka, apo ka edhe më. Sipas studiuesve, edhe shumë pyetje mbeten pa përgjigje. Ndërsa e vetmja gjë që është bërë për këtë qytet në drejtim të turizmit janë vetëm pak kilometër rrugë e asfaltuar, e deri dje, në përvjetorin e 80-të të gërmimeve zifti ishte ende i ngrohtë.

Dhimosten Budina
Zbuluesi i dhomës së Akilit
Pentesileas i janë varur këmbët dhe flokët e gjata të zeza që i bien prapa shpine, ndërsa po jep shpirt në krahët e Akilit. Amazona u mund nga heroi i Trojës. Ky është historia që tregon mozaiku më i rëndësishëm, pasi ka për subjekt Luftën e Trojës e që ndodhet në Apolloni.
Ai që e zbuloi është Dhimosten Budina. Eshtë në radhën e njerëzve bashkëkohës me emra të njohur të arkeologjisë shqiptare, por që sot nuk jetojnë më, Hasan Ceka, Skënder Anamali, etj. Akilin e Pentesilenë i zbuloi në banesën me peristil, një banesë e madhe 2500m2. Dhoma e mozaikut prej atëherë do t’i mbetej emri “dhoma e Akilit”.
Budina studioi arkeologji në Moskë, ku do të kthehej sërish pas rënies së diktaturës.
Ai e shikon Apolloninë sot, si përmbushje të asaj çka ëndërronin arkeologët e brezit e tij. “Bashkëpunimi francezët është një vazhdimësi e mirë.” E për të pohuar për së dyti pohon pa vetëdije në gjuhën ruse. “Da, da. Po kjo është e vërtetë. Gëzohem që e shoh Apoloninë shumë mirë. Eshtë vazhdimësi e asaj që bëri Leon Rey në Apolloni e Ugolini në Butrint. Të dytin politika e kohës e quante fashist, që kishte për qëllim vetëm zbulimin e gjurmëve të kulturës romake. Kjo nuk është e vërtetë. Kur politizohet shkenca, natyrisht nuk është e vërtetë. Për një dhjetëvjeçar këta arkeologë, kanë zbuluar monumente kolosale.” Budina vazhdon të merret me arkeologji, “kur e thërrasin”. Po shkruan kujtimet pret të përfundojë gërmimet në Antigone, një qytet jo pa rëndësi, e që për nga madhësia qëndron krahas Apollonisë, e Bylisit.

Koço Zheku
I ngritëm me duar Agonotetët
“I nxora gurët dhe i vendosa në tokë një e nga një sipas vendit që kishin. I ngritëm me një trekëndësh. Kemi punuar me dorë, pothuaj si në kohët antike.” Eshtë Koço Zheku njeriu që në vitin 1974 nisi restaurimin e monumentit të Agonotetëve, simboli i Apollonisë. Një nga monumentet që e ka gërmuar Leon Rey. E gjeti këtë monument të rrëzuar nga një tërmet. “Gjithë fasada që shikoni sot ngritur ishte rrëzuar tek këmbët e tij. Pjesët e tjera i kemi bërë prej betoni, sepse nuk i gjetëm pjesët e humbura. Dikur Apollonia u kthye në një gurore ku njerëzit i merrnin gurët antikë për ndërtime të ndryshme. Ky është vetëm një fragment nga arkitektura monumentale e antikitetit.” Koço Zheku ka punuar në Fontanën e Apollonisë, zbuluar nga Hasan Ceka, ka restauruar portën pranë obeliskut të Apollinit, manastirin që u kthye në muze. Ai tregon se ishte kryetari i këshillit të qytetit, që e ngriti këtë monument për nder të vëllait të tij, në shek.II e.s, i cili ishte Agonotet.

Intervista
Pierre Cabane,
Apollonia parajsa mbi tokë
E quajnë njeriu që ndjek gjurmët e Leon Rey-t. Pierre Cabane arkeologu dhe studiuesi francez, që dhjetë më parë do të botonte librin “Shqipëria, vendi i shqiponjave” tregon se si erdhi për herë të parë në Shqipëri dhe çfarë i ndalohej të prekte nga toka arkeologjike. Studiuesi i historisë së Epirit, në vitin 1996 do të vlerësohej nga presidenti i Republikës së Shqipërisë me medalien “Naim Frashëri i Artë”. Eshtë i njëjti vlerësim që do t’i jepej edhe Leon Rey-t, “postum”.

Si ndodhi në fillim që ju edhe sot pas 30 vjetësh vazhdoni të vini në Shqipëri?
Eshtë shumë e thjeshtë. Nisa tezën e doktoraturës në Francë për rajonin e Epirit. Profesori im i tezës erdhi në Shqipëri në vitin 1965 dhe në kthim më tha: terreni juaj është në kufirin shqiptaro-grek. Kështu ndodhi që erdha në Shqipëri për herë të parë në vitin 1971. U prita mirë nga arkeologët shqiptarë dhe nga ana tjetër në atë epokë, gjithçka që më lejohej ishte epigrafia, ndërkohë që arkeologjia i rezervohej totalisht shqiptarëve.

Do të thotë që keni pasur edhe pengesa nga regjimi i asaj kohe?
Jo, Akademia e Shkencave më kishte vënë në dispozicion një veturë dhe për ta njohur më mirë Shqipërinë me mua do të ishin kolegët Skënder Anamali e Selim Islami. Por vështirësia ishte se nuk na lehohej të vizitonim disa site. Për shembull Foinike, për arsye se aty ishte vendosur një repart ushtarak dhe bëheshin kërkime nafte. E ndaluar ishte të hyje edhe në Orik. Aty do të shkoja me kolegët shqiptarë vetëm në vitin 1999, pra më shumë se 28 vjet pas ardhjes sime në Shqipëri.
Aso kohe Oriku ishte në qendër të bazës të nëndetëseve të Pashalimanit.

“Shqipëria, vendi i Shqiponjave”, përse e shkruat këtë libër.
Sepse, deri atëherë Shqipëria, njihet keq nga Evropa Perëndimore. E shkrova këtë libër në vitin 1994. Ishte një mënyrë për zgjuar tek oksidenti dëshirën të vizitonte, bukuritë dhe pasuritë e këtij vendi.

Libri mban parathënien e shkrimtarit Kadare…
Po. Jemi njohur atë kohë, në Francë, ndërsa në Shqipëri jemi takuar tek kafe Dajti, aty, ku edhe muret kishin veshë.

Çfarë është Apollonia për ju?
Ashtu siç thoshte Leon Rey ky qytet është një lloj parajse mbi tokë. Për mua gjithashtu. Në manastirin e saj, kemi kaluar netë të tëra, në fillim kur erdhëm për epigrafitë dhe e më pas për gërmimet arkeologjike. Do të doja që ky qytet të ishte në të ardhmen një shkollë arkeologjike për të rinjtë shqiptarë, sepse këtu kanë shansin të gjejnë gati të gjitha periudhat, ato më arkaiket, deri në epokën mesjetare. Këtu janë gjithë periudhat e artit dhe arkeologjisë. Dhe në të njëjtën kohë është një qendër historike për Shqipërinë, që është ruajtur mirë, megjithë vështirësitë e viteve të fundit.

Epiri, ju jeni studiues i tij, përse vazhdon të zgjojë kaq shumë interes?
Epiri ishte një shtet në kohët e vjetra që u zhvillua në kufirin greko-shqiptar. Janë dy grupe etnike që ndodhen këtu. Despotët dhe molosët ashtu edhe Kaonia që shtrihet në jug të Shqipërisë. Kjo krahinë ishte njëkohësisht kufiri që ndante botën helenike nga ajo ilire dhe ishte një zonë kontaktesh e këmbimesh, tepër e pasur ndërmjet dy botëve. Shpesh evokohen rastet e Bylisit dhe Amantias, ku kemi penetrimin e kulturës helene dhe gjurmët arkeologjike e dëshmojnë këtë, dhe nga ana tjetër raportet të botës ilire me fqinjët e jugut. Njerëzit në këto zona malore jetonin në pjesën më të madhe të kohës, bënin një jetë pastorale. Dua të kujtoj rolin tepër të veçantë që nisën t’i ti lejonin gruas në këtë shoqëri. Në shumë aspekte. Dhe nuk mbetet pas edhe nga roli i gruas në qytetin e Athinës që shpesh e konsiderojmë si model të qytetërimit të botës antike, ku roli i gruas ishte më minor, gjithmonë nën tutelën e babait apo burrit. Në shkrimet e Butrintit shohim se gruaja vendos vetë, apo i jep liri skllevërve të saj, është kreu i familjes nëse babai apo burri është zhdukur nga familje. Pra është një shoqëri tepër interesante. Por gjëja më e vështirë e historisë ilire është mungesa e shkrimeve të kësaj gjuhë, por nëpërmjet arkeologjisë dhe nëpërmjet epigrafisë, ne arrijmë megjithatë të njohim elementë të shoqërisë ilire, një shoqëri tepër e përzier në krahinat që shtrihen Epir.

Zoti Cabane, cilat janë anët e medaljes që ju shihni gjatë punës suaj në Shqipëri.
Ajo anë e mirë është ngrohtësia dhe pritja që gjej në këtë vend. Për të kundërtën, nuk di ç’ju them. Mendoj fjalët e Jusuf Vrionit, kur ishte ambasador i Shqipërisë në UNESCO. Diskutonim për gjëra të rëndësishme dhe një moment e ndërpret bisedën dhe thotë. “Problemi është themelor për ne. Rrugët e Tiranës janë rrethuar nga plehrat.” Kishte të drejtë. Eshtë dëshmi e mungesës së përgjegjësisë së qytetarëve, që mësuan të ndërtojnë gjithçka në mënyrë kolektive dhe për pasojë mendojnë se mund të hedhin gjithçka kështu. Por dua të them se aktualisht, e fatmirësisht shoh progres të mëdh.
Intervistoi E. Demo

Elsa Demo
16/05/2004

[javan]

Vrisni mendjen njerez. Cfare do Akili ne Apolloni? Cfare do Pentheliseja sidomos ne Apolloni? Ne nuk e kemi zakon te pikturojme heroj te huaj.

Ne disa postime me lart shpjegova dy figura qe solli ajzbergut si te lidhura me Menes (18 mije vjet perpara). ne se ato qe shohim ne pikturene phallus kalendarik jane ujq, kuptohet pse qyteti quhet Apollonia.

Ky phallus kalendarik vertitet rreth yllit te mengjesit (konstalacioni i ujhut, me pas ariut). te jete kjo piktura baza e legjendes absurde mitologjike te gjenitaleve te prera te Uranit dhe prodhojne Afriditen/Artemisen a cfaredo emri qe i kane vene?

AFreyDita-Freia-Frige-Bryge. Briri i buallit te bardhe-Brigjet e Detit

Latona- emri greqisht i qytetit Iunyt (Jon?). Ne egjiptin e vjeter perendasha e njejte hyjnizohej ne qytetin elashte me emer ZAU.

[alfeko sukaraku]

Por ri ore alfeko mos na bej me qesh ,ti lexon ndonje gje posht e lart dhe na e sjell ketu sipas menyres tende ,si ai shkrimi me alfabetin etrusk.Une per ate qe se di them sedi,nuk jam sharlatane qe te marr persiper gjera qe duhet fjala shume studiusve per te thene fjalen e tyre .
Nqs ke bere ndonje studim mbroje tezen tende , (qe nuk me duket ) drejtohu atje ku eshte vendi jo ketu ne forum .anonim.Kjo eshte rruga qe bejne studiusit ,qe ti i merr neper goje deri tek akademija e shkences.
Po na lulezojne shkencetaret tani gjithandej,dhe letrat e ushtareve qe i shkruajne njeri tjetrit
na jan bere interesante.

sulëm personal edhe krejt jashte teme

përgigjie personale

fortë e nderuara kafshë zvarranike edhe parazitgrënëse

Ju ftoj të lexoni Moikom Zeqon ne fundë të librit me titull "Pellazget origjina jone e mohuar"

Ju ftoj të dijesoheni për fatin e profesorit të universitetit Aristoteli të Selanikut --i cili erdhi në Tiranë të botonte punimet e veta edhe u debua nga bordellua e Tiranës

Ju ftoj të mësoni arsyen e helmimit të Aristidh Kolljas në Athinë

Ju ftoj të lexoni me tru njeriu --edhe jo zvarraniku--Dhimiter Pilikën ,ne mënyre qe te kuptoni se sa është bastarduar vepra e tije nga "botimet enciklopedike"

Ju ftoj të studjoni Demetrio Camarda---Franc Bopp-Falmerayer-Xylander --HAhn-M Myler-Profesot Pott-Iakovo Thomopulon-Panajoti kupitorin etje,pastaj hajde të më kakarisësh për atë fole grenxash

Në se per ju fjalët -LART-SIAL-MAF-MARAZ etje ne se mendoni se nuk janë fjalë shqipe,atëher nuk fajësohem une për injorancen tuaj pasi siç duket SHQIPEN ju E vreni me syze serbogreke LARTOVIÇ-SIALAQIS-MAFOVIÇ-MARAZAQIS.


sa per ato mbishkrimet shqipe ---kur të ha b --- mos kruaj kokën se prapë do të haje b----që do të thotë ----hajde te diskutojm ku është për të diskutuar edhe jo tek kjo temë e bukur.

[ajzberg]

Ajo nuk eshte thjesht lule, ai eshte Dielli Zeusian i perdorur nga gjithe bota pellazge:

Dias,ne keto piktura ne kishen e Apollonise perseritet vashdimisht rrethi dhe petalet.

[ajzberg]

Baptist ,ne kete skulpture reliev gjarperi eshte me i dukshem ,por perseri mbi te gjindet dy brireshi ,si e komenton kete reliev?

[ajzberg]

Po ju sjell dhe dicka tjeter nga Apllonia ,kur po shikonim murin rrethues te qytetit na bene pershtypje disa kanale te ndertuara me gure si dhe gropat apo pusetat qe i thone tani.Ne fillim menduam qe do te ishin kalime te fshehta per te dale jasht qytetit,por kur i pame daljet ato ngushtoheshin mjaft per te dale nje njeri i zakonshem .Keshtu i vetmi spjegim per to ishte se ato sherbenin thjesht per daljen e ujrave te qytetit dhe shkallet ne to ishin thjesht per kontrollin e kanalit..

[Baptist]

Baptist ,ne kete skulpture reliev gjarperi eshte me i dukshem ,por perseri mbi te gjindet dy brireshi ,si e komenton kete reliev?

Ky relief eshte mjaft i huaj dhe jokonvencional, -i cuditshem - per fat te keq une nuk di as ne kuader te cilt kompleks eshte gjetur, as ne c'kontekst ka qendruar dhe nuk kam mbeshtetje anesore per te pasur sado pak nje udherrefim per shikimin e tij ne menyre te drejte.

Nuk shoh dybriresh, ai duhet te jete nje qark i vetkuptueshem qe i mungon pjesa e siperme;
Nuk dalloj as gjarperinje; me pare se dicka tjeter - shoh nje "meduze" si figure dominuese, por nuk e kuptoj cfare do te thote ai lepur i strukur ne qender te figures.

Nga shkrimi, me duket basorelef, arrij te lexoj vetem fjalen MNHMI,
e qe do te thote:
MeNeH-MI --> BENEKH-mi --> BINEQ-et


Pllaka duket se pershkruan nje mythos te 'bineqëve mosntruoz', si te mbarrsur nga (?)meduza; "oktapodi" dhe "lepuri" frikaq..

Duhet t'i takoje periudhes dekadente te antikes se fundshekullit V dhe IV pes.

-------
A ekziston ndokund nje traskriptim i paqem i tekstit te ketij relefi, se nga fotografia jo aq kualitative si dhe "mirembajtja" e jashtzakonshme nga nena natyre ashtu-keshtu nuk shihet gje me saktesi te mjaftuar.

[javan]

Ky relief eshte mjaft i huaj dhe jokonvencional, -i cuditshem - per fat te keq une nuk di as ne kuader te cilt kompleks eshte gjetur, as ne c'kontekst ka qendruar dhe nuk kam mbeshtetje anesore per te pasur sado pak nje udherrefim per shikimin e tij ne menyre te drejte.

Nuk shoh dybriresh, ai duhet te jete nje qark i vetkuptueshem qe i mungon pjesa e siperme;
Nuk dalloj as gjarperinje; me pare se dicka tjeter - shoh nje "meduze" si figure dominuese, por nuk e kuptoj cfare do te thote ai lepur i strukur ne qender te figures.

Nga shkrimi, me duket basorelef, arrij te lexoj vetem fjalen MNHMI,
e qe do te thote:
MeNeH-MI --> BENEKH-mi --> BINEQ-et


Pllaka duket se pershkruan nje mythos te 'bineqëve mosntruoz', si te mbarrsur nga (?)meduza; "oktapodi" dhe "lepuri" frikaq..

Duhet t'i takoje periudhes dekadente te antikes se fundshekullit V dhe IV pes.

-------
A ekziston ndokund nje traskriptim i paqem i tekstit te ketij relefi, se nga fotografia jo aq kualitative si dhe "mirembajtja" e jashtzakonshme nga nena natyre ashtu-keshtu nuk shihet gje me saktesi te mjaftuar.

Ehe, shekullit IV pes!
Hidhini nje sy postit # 96 dhe nje tjetri qe kam vene po ne kete teme.

[Baptist]

Tani, keto dy piktura jane te jashtezakonshme. (Ruajini nga Tanhauzet). Kam mbetur pa mend!

Ato i perkasin Menes, mbretit Egjiptian te dinastise se pare egjiptiane. Per te bere nje fare krahasimi relativ, Tuankhamon i perket dinastise 17 ose 18 ne mos gaboj. Kjo dinasti (e Menes) lidhet me ate te Akrepit, te cilen sic konkluduam, ja kemi vene emrin Hera tash per tash. Kjo perkthehet ne rreth 18,000 vjet para eres sone.

Do deshiroja te dija ne se i kane vene edhe keto ne shekullin e 4 ose 5 te eres sone sic bejne rendom me cdo gjetje ne Shqiperi.

Menes ose sic quhet ndryshe, Min eshte hieroglifi i pare i krijuar. Ky pikturohet gjithmone me nje rrufe, e cila eshte identike me ate te Zeusit. Me pas ky personazh identifikohet me Maat, dhe nuk di cfare te mendoj...

Phallusi eshte shenje treguese e Menes (per te cilin eshte folur nga Barat dhe te tjere ne temen e Maat por edhe Dodones). Fakti qe gallusi mbaron me yll tregon lidhjen e Ukut me vone te Arushes tek Ylli Mengjesit (Diona/Afrodita) dhe ky kalendar tregon mbarimin e muajit henor.

O Zot, si shkojne gjerat dem! Kjo eshte llahtar, masaker qe i behet historise boterore!

E kam shikuar dhe e kam lexuar, per fat te keq une aty nuk sho kurrfare Menes as Min, as rrufe...

Ndersa ne gravuren ku shohim jo qarte figuren qendrore une shoh Henen, me kapelen konike te larte mbi te cilen duarhapur mban bririn e henes se re, te cilen e kercenojne kafshet dhe egersirat tjera te nates por nuk e cenojne. Qe pershkruan njeherit nje detal nga nje bote e tere e sistemit te bestytnive jolegjitime te fashataresise e cila per nje arsye apo per tjetren kishte fituar te drejten per te qene pjese e qytetarise Apolloniate.
Por sic kam cekur dhe me heret. Ne kohe krizash ekonomike sikur ajo e luftes se trojes, behen kushtet si atehere per depertimin e te ashtuquajturve 'dore' qe nuk ishin tjeter pos shtresa suburbane, ne viset urbane te kohes ne principin 'te barabarte ne varferi'. Dhe kriza per te cilen behet fjale ketu, eshte ne lidhje direkte me 'lufterat e peloponezit'.
Keto elemente te piktures Naive popullore deri dje te bera ne dru, nuk mund te konsiderohen si Primitive por si 'art popullor' paralelet e te cilave i gjejme te perhapura gjithandej ilirise ne po kete periudhe.