Eksperti gjerman: Politikisht dhe teknikisht s’ka asnjė arsye pėr tė zgjedhur Shqipėrinė
BERLIN - Asgjėsimi i armėve kimike siriane mund tė bėhet nė ēdo vend, nėse vihet nė dispozicion ekspertiza, thotė pėr “DW” Jan van Aken, deputet nė Bundestag dhe ekspert pėr asgjėsimin e armėve biologjike.
Ēfarė kushtesh duhet tė plotėsojė njė vend pėr asgjėsimin e armėve kimike?
Jan van Aken: Nevojitet ekspertizė nė fushėn kimike dhe teknike. Nėse kemi lloje tė ndryshme armėsh kimike duhet tė dish se si mund tė shkatėrrohen ato. Pikėrisht kėtu fillon pėr mua problemi. Argumentohet se Shqipėria ka pėrvojė pasi ka pasur edhe vetė armė kimike, tė cilat i ka asgjėsuar. Por nė kėtė mes harrohet se kėto armė kimike nė Shqipėri ishin kryesisht gaz mustard dhe nuk ka pasur fare gaz nervor si sarina. Veē kėsaj nė Shqipėri kishte vetėm 16 tonė, ndėrkohė qė nė rastin e Sirisė flasim tani pėr mbi 1000 tonė sarinė, gaz helmues. Pra njė sasi mjaft e madhe dhe njė lėndė me tė cilėn Shqipėria nuk ka aspak pėrvojė. Edhe vetėm kjo ėshtė pėr mua njė argument kundėr pėrzgjedhjes sė Shqipėrisė si destinacion pėr shkatėrrimin e kėtyre lėndėve.
Si qėndron puna me transportin e kėtyre lėndėve? A paraqet edhe ai rrezik apo vetėm procesi i asgjėsimit?
Jan van Aken: Transporti ėshtė gjithnjė i rrezikshėm. Tė gjitha llojet e kimikateve qė transportohen pėrmes Evropės paraqesin njė lloj rreziku, ekziston gjithnjė rreziku i njė avarie, p.sh. qė njė tren tė dalė nga shinat, apo incidente tė tjera. Megjithatė probabiliteti qė kjo tė ndodhė ėshtė shumė i vogėl. Unė mendoj se ėshtė shumė e logjikshme qė kėto armė tė dalin nga Siria, mė e mira me anije dhe nė kėtė rast njė vend i cili mund tė arrihet lehtė me anije do tė ishte destinacioni mė i pėrshtatshėm. Shkatėrrimi i kėtyre lėndėve kimike do ishte mirė tė bėhej direkt nė njė zonė portuale nė mėnyrė qė tė shmangej transporti tokėsor. Pra nėse njė anije e tillė mbėrrin nė Turqi, Greqi, Shqipėri, apo Gjermani, infrastruktura pėr asgjėsimin e tyre duhet tė ngrihej direkt nė port dhe kėshtu ka "relativisht" mė pak rrezik nga transporti.
Po vetė procesi i asgjėsimit tė armėve kimike sa i rrezikshėm ėshtė?
Jan van Aken: Nėse ai kryhet me ekspertizėn e duhur, ėshtė thuajse i parrezikshėm, pasi kėto kimikate nuk derdhen thjesht nė ujėra por kur kryhet siē duhet, gazi mustard p.sh. digjet nė temperaturė shumė tė lartė. Nėse disponohen filtrat e nevojshėm, pėr mjedisin nuk ka vėrtet asgjė rrezik. Por procesi duhet bėrė vėrtet siē duhet dhe njė strukturė asgjesimi pėr 1000 tonė gaz nervor si sarina, ėshtė njė kalibėr krejt tjetėr dhe njė proces tjetėr kimik nga ai pėr asgjesimin e gazit mustard. Pėr kėtė arsye nevojitet infrastruktura e duhur e asgjėsimit. Amerikanėt kanė deklaruar se disponojnė paisje tė tilla mobile dhe mund t'i vėnė nė dispozicion nė vendin qė do tė merret me asgjesimin. Pra nė njė rast tė tillė, me kėto paisje, nuk ka ndonjė rrezik tė madh pėr mjedisin. Por nėse amerikanėt mund t'i vendosin kudo kėto paisje tė lėvizshme atėherė pėrse pikėrisht nė Shqipėri? Pėr mua kjo mban pak erė "imperializmi". Pra pėrse tė mos i vendoste p.sh. nė Greqi, e cila ka po aq shumė ose po aq pak ekspertizė sa Shqipėria.
Nėse vjen ekspertiza dhe paisjet e nevojshme nga jashtė, sa kohė do tė duhej pėr asgjėsimin e kėsaj sasie lėndėsh kimike?
Jan van Aken: Kėtė nuk mund ta them me saktėsi pasi nuk e njoh kapacitetin e paisjeve amerikane, pra sasinė qė mund tė pėrpunohet nė njėsinė e kohės. Mund tė duhet njė kohė qė shkon nga njė deri nė tre vjet, ndoshta dhe mė shpejt. Por gjithēka varet nga kapaciteti i paisjeve dhe sasia qė do tė sillej pėr asgjesim.
Cilat do tė ishin pasojat pėr njerėzit dhe mjedisin kur flasim pėr depozitimin e mbetjeve pas asgjesimit?
Jan van Aken: Ėshtė fare e qartė se depozitimi, transporti dhe pėrpunimi i kimikateve helmuese shoqėrohet gjithnjė nga rreziqe. Kjo vlen njėsoj si pėr ēdo vend, pėr Gjermaninė ashtu si pėr Shqipėrinė. Mund tė ndodhė gjithnjė njė avari, njė rrjedhje, defekt teknik etj. Kjo do tė thotė qė rreziku nuk ėshtė zero. Mendoj se nė rastin e asgjesimit tė armėve siriane do tė ishin tė pėrfshirė nė proces shumė ekspertė tė huaj, dhe pra qė rreziku nuk do tė mbetej plotėsisht tek shqiptarėt apo turqit apo grekėt. Do tė ishin tė pranishėm ekspertė ndėrkombėtarė qė do tė siguronin qė procesi tė kryhej sipas standardeve mė tė mira. E megjithatė nuk mund tė pėrjashtohet asnjėherė mundėsia e njė defekti, pra rreziku nuk ėshtė zero.
A ėshtė kjo arsyeja pėrse vende tė tjera si Belgjika, apo Norvegjia nuk kanė pranuar tė merren me asgjėsimin e armėve kimike tė Sirisė?
Jan van Aken: Unė nuk e di se cili ėshtė argumentimi i kėtyre vendeve. Por mund tė them se Gjermania ėshtė njė vend qė ka obligim pėr tė marrė pjesė nė asgjesimin e kėtyre armėve. Gjermania i ka livruar Sirisė lėndė kimike tė cilat mund tė pėrdoren edhe pėr prodhimin e sarinės. Pra vende tė tilla kanė mė shumė pėrgjegjėsi. Unė mendoj se kemi tė bėjmė me njė proces politik ku kėrkohet hallka mė e dobėt e njė zinxhiri dhe Shqipėria si njė vend i vogėl, nė borxh, vihet nėn trysni pėr ta kryer kėtė punė. Politikisht, teknikisht dhe nga aspekti shkencor nuk ka asnjė arsye pėr tė zgjedhur Shqipėrinė. Mua mė duket njė proces shumė, shumė i gabuar politik pėr t'iu drejtuar hallkės mė tė dobėt tė zinxhirit. Kur hedh vėshtrimin nė hartėn e globit konstatoj se Turqia apo Qipro janė shumė mė afėr Sirisė. Pėrse tė mos e bėjė Turqia p.sh. kėtė punė? Vetėm sepse Turqia ėshtė mė e fortė politikisht brenda NATO-s, i drejtohen Shqipėrisė. Ky ėshtė problemi: vendet e mėdha thonė 'Jo', ne japim para pėr asgjesimin, por nuk i pranojmė helmet nė tokėn tonė.
Po nėse siē thoni Ju, procesi i asgjėsimit ėshtė i parrezikshėm nėse bėhet sipas standardeve, pėrse asnjė vend nuk pranon. Pėr mė tepėr kur thuhet se vendi qė do ta kryente do tė merrte edhe ndihmė financiare, dhe kjo nuk do ishte keq pėr Shqipėrinė por as p.sh. pėr Greqinė.
Jan van Aken: Pikėrisht ky ėshtė aspekti i shėmtuar nė kėtė ēėshtje: t'iu thuash vendeve qė janė nė nevojė, ja ku kemi ca para, pranoni edhe mbetjet helmuese. E pėrsėris, nėse gjithēka bėhet nė mėnyrė profesionale rreziku ėshtė shumė i vogėl. Por gabime ndodhin gjithnjė, dhe kėtė rrezik tė fundėm vendet e pasura nuk e pranojnė. (...) Unė personalisht nuk mund ta kuptoj kėtė. Mendoj se qeveria gjermane duhej tė thoshte: ne kemi njė pjesė pėrgjegjėsie, kemi kapacitetet teknike atėherė pėrse tė mos e bėjmė ne? P.sh. paisja e asgjėsimit mund tė ishte nė njė nga portet gjermane si Bremerhaven apo Wilhelmshaven (...). Nė tė vėrtetė asnjė vend nuk ka pėrvojė tė mirėfilltė pėr asgjesimin e 1000 tonėve sarinė, me pėrjashtim tė SHBA dhe Rusisė. SHBA ėshtė shumė larg, Rusia mund ta bėnte vėrtet me ekspertizėn qė ka. Por nėse amerikanėt vėrtet disponojnė, siē thonė, pasije mobile qė mund tė ngrihen kudo, atėherė ēdo vend nė botė mund tė ishte njė destinacion i mundshėm, nuk nevojitet qė vendi tė ketė vetė pėrvojė nė asgjesimin e lėndėve kimike. Pėr mendimin tim ka dy mundėsi: ose njė vend shumė pranė Sirisė, ku rruga e transportit tė ishte shumė e shkurtėr dhe nė kėtė rast dy vendet mė tė pėrshtatshme do tė ishin Turqia dhe Qipro. Ose duhet tė jetė njė vend, i cili ka njė lloj bashkėpėrgjegjėsie, si Gjermania. Kėto janė pėr mua dy kriteret pėr tė vendosur se ku mund tė kryhet asgjesimi. (...)
(er.nu/Deutsche Welle/BalkanWeb
Krijoni Kontakt