Po sjell me poshte veē e veē dy shkrime per te kuptuar pak nga radikalizmi. Ishin shkrime te botuara te dyja ne te njejten gazete e ne te njejten dite, por nga dy autore te ndryshem. Me saktesisht, ne gazeten MAPO. Autoret nuk kane asnje lidhje me njeri-tjetrin. Ndersa shkrimet, edhe mund te perplasen pakez bashke.
Jam mjaft i lenduar kur lexoj ēdo dite ne shtyp per sjelljen e nje mase te madhe besimtaresh si ne Shqiperi ashtu edhe ne Kosove e Maqedoni. Mesa duket, radikalizmi fetar i shtrin rrenjet aty ku varferia dhe mosvemendja e shtetit per popullin e tij eshte me e madhe.
Po e nis fillimisht me:
Radikalizėm islam apo injorancė radikale ndaj Islamit?
Enklid Pelari
Kohėt e fundit po vėmė re njė fushatė intensive (nuk po e quajmė kryqėzatė) ndaj “islamizmit dhe islamizmave”, por fatkeqėsisht jo nga njerėz kompetentė. Pra, jo siē ndodh nė botėn perėndimore ku, fjala bie, njerėz tė subvencionuar nga shteti, por jo vetėm, studiojnė pėr Orientalizėm dhe pas studimeve informojnė opinionin publik pėr “tė mirat” dhe “tė kėqijat” e kulturės orientale. Kėta studiues njihen me emėrtimin Orientalisėt. Ajo qė bie nė sy tek ta janė dy karakteristika esenciale: E para ėshtė dituria e thellė rreth kulturės orientale dhe e dyta ėshtė etika dhe gjuha e kuruar qė ata pėrdorin kur flasin rreth kulturės orientale nė pėrgjithėsi dhe islamit nė veēanti. Pėr kėtė gjė nė Perėndim nėpėr mediume tē ndryshme bėhen debate tė hapura dhe dialogė tė ndryshėm. Kjo gjė promovon bashkėpunimin dhe tolerancėn ndėrfetare.
Nga ana tjetėr shohim se nė Ballkan, ata qė bėjnė kompetentin e fushės, jo vetėm, qė fatkeqėsisht, nuk e kanė “haberin” e kulturės orientale dhe islamit, por dhe gjuha e pėrdorur prej tyre nuk ndryshon nga ajo e njė njeriu tė pastudiuar. Pra mesazhi i vetėm qė pėrcillet ndėr rreshta ėshtė sharja dhe ofendimi i drejtpėrdrejtė pa etikė dhe estetikė, se pėr argumente as qė bėhet fjalė. Meqė “analistėt” qė e kanė marrė tagrin dhe kompetencėn pėr tė baltosur “Orientalizmat” e kanė tė vėshtirė tė gjejnė argumente tė mirėfilltė pėr para/gjykimin e tyre, atėherė kam menduar t’u vij nė ndihmė me disa teza tė hedhura nga homologėt e tyre nė vende tė tjera tė botės. Disa prej kėtyre tezave kanė mbėrritur dhe nė vendin tonė. Ajo qė bie nė sy nė kėto teza janė defektet logjike tė qėllimshme ose jo, qė nė shkrimin akademik njihen me nocionin “tatėpjetė e rrėshqitshme”. Unė po mjaftohem me pėrmendjen e mė tė spikaturave prej tyre:
1- XHIHADI SI NOCION TERRORIST I ISLAMIT. Ėshtė e vėrtetė qė xhihadi (apo lufta e shenjtė) evidentohet nė Kur’an, por nuk duhet tė harrojmė se Kur’ani ėshtė njė kushtetutė, ku si ēdo kushtetutė tjetėr nė botė evidentohet edhe lufta si “mburojė” e sigurisė kombėtare. Pėrndryshe nė suren Tewbe thuhet; “Paqja ėshtė mė e mirė -se lufta-”.
2- ISLAMI SI SIMOTĖR E DEMOKRACISĖ. Trendi i analistėve nė botė ėshtė ta paraqesin islamin si njė fe “reaksionare” ndaj demokracisė. Faktikisht, ata qė merren me hulumtimin e religjioneve e dinė shumė mirė se kjo fe pėrkon pothuajse totalisht me parimet demokratike, si “Votimi, Kolegjialiteti dhe delegimi kompetencave nė vendimmarrje, e drejta pronės private, e drejta e sipėrmarrjes, liria e tregut dhe ndershmėria e tij, lufta ndaj monopolit etj.” Prandaj dhe e pėrditshmja prestigjioze Nee York Times pas fillimit tė Pranverės Arabe e hapte gazetėn me artikullin: “Partitė islame qė po e kuptojnė demokracinė mė mirė se partitė demokratike”.
3- SUBJEKTIVIZIMI ISLAMIT. Islami si ēdo fe tjetėr nė botė ėshtė njė sistem moral dhe kod etik qė pėrkthehet dhe subjektivizohet te ēdo individ nė bazė tė temperamentit, formimit apo kulturės sė tij. Nė kėtė kontekst ēdo mysliman quhet i mangėt apo i plotė nė baze tė zbatimit tė fesė dhe nuk mund tė emėrtohet “mangėsia apo ekstremizmi tij” si pėrfaqėsues i islamit.
4- ISLAMI SI FENOMEN DHE JO POLITIKĖBĖRJE. Pėrhapja e islamit nė botė ėshtė njė fenomen qė lind natyrshėm dhe jo njė lėvizje politike e nxitur nga subvencionime apo investime tė dyshimta shtetare, celulash terroriste apo ideologjizmash ekstremiste. Qė nė kohėn e Qeverisė Nano, kur u implementua pėr herė tė parė operacioni “fshesa” ndaj organizatave islamiste arabe -dhe mirė bėri- shohim se performanca e islamit nė vend ėshtė rritur jo vetėm nė dimensioni kuatintativ por edhe atė kualitativ.
5- ISLAMI SI “FE” E TĖ MARGJINALIZUARVE. Nuk ėshtė e vėrtetė qė islami gjen implementim vetėm te shtresat mė tė margjinalizuara sociale; sot kemi praktikues tė kėsaj feje duke filluar nga zyrtarėt mė tė lartė, tek akademikė, pedagogė, doktorantė, e deri te specialistė tė fushave tė ndryshme, si mjekėsi, ekonomi, inxhinieri dhe shumė e shumė tė tjera qė kontribuojnė si pjesė integrale dhe e pandashme e organizimit tonė kolektiv.
6- TENTATIVA E KAMUFLIMIT. Sot po tentohet qė islamit t’i jepet identikiti i njė feje tė karakterizuar nga injoranca, varfėria apo inferioriteti. Kjo shihet qartė te disa media, kur pėr evenimente fetare mjaftohen me intervistimin e disa njerėzve tė moshuar, qė nuk do tė ishte habi qė tė kenė humbur edhe memorien. Kjo situatė do tė ishte analoge sikur media, nė tentativė pėr t’i prezantuar opinionit publik njė subjekt politik, PD, PS, apo LSI, tė merrte nė intervistė njė misėrpjekės, kėpucėlustrues apo bananeshitės. Pra, t’i jepte ngjyrim gjithė subjektit politik me njė pjesė tepėr minoritare tė saj dhe jo adekuate pėr njė prezantim dinjitoz.
7- TERRORIZMI SI QEVERI E LEGALIZUAR. Nėse do tė ishte e vėrtetė teza se myslimanėt janė radikalė xhihadistė qė propagandojnė akoma luftėn e shenjtė, atėherė qytetarėt do tė ngrinin njė pyetje ndaj jush: “Pse kur parti islame nė botė qeverisin vende tė fuqishme si Turqia, Egjipti etj. nuk i shpallin ‘xhihad’ botės perėndimore? Madje kanė marrėdhėnie diplomatike edhe ndaj armiqve tė tyre tradicionalė, si Izraeli. A mos ndoshta dhe islami ėshtė njė fe qė e pranon edhe luftėn, edhe paqen, edhe marrėveshjen, edhe diplomacinė si ēdo shtet, qeveri apo parti normale nė botė?
8- ISLAMI SI MBROJTĖS MORAL. Shoqėria shqiptare ka njė “hemorragji” tė theksuar nė ruajtjen e moralit tė rinisė nga veset e kėqija, si droga, bixhozi, imoraliteti, krimi etj. Shumė njerėz tė rinj, nė mungesė tė alternativės, gjejnė prehje nė religjionet qė operojnė nė vend. Nėse kjo xhelozon kėdo nė shoqėri, atėherė le tė vijė me platforma mė tėrheqėse dhe tė integruar, nė mėnyrė qė tė plotėsojmė ato vakuume qė nuk i kemi plotėsuar deri mė sot si shoqėri.
9- ISLAMI SI EKSTERNALITET POZITIV. Ekzistenca e fesė nė shoqėri sjell pėr tė benefite tė dobishme, jashtė mekanizmave tė tregut. Njė njeri fetar ka prirje mė tė dobėta dhe probabilitet mė tė ulėt pėr tė vjedhur, spekuluar, mashtruar, gėnjyer etj. Kjo bėn qė shoqėria tė pėrfitojė prej kėtyre sjelljeve tė ekuilibruara, tė cilat nė afat tė gjatė sjellin stabilitet nė mekanizmat socio-ekonomikė tė vendit.
Mesa shohim, islami ėshtė pjesė e pandashme e shoqėrisė globale. Ai operon normalisht si ēdo lėvizje, organizim, religjion apo ideologji e legalizuar dhe pranuar gjerėsisht nė botė. Ekstremizmat dhe radikalizmat ekzistojnė nė ēdo fe dhe nė ēdo ideologji. Madje dhe nė sistemet demokratike ka parti tė djathta apo tė majta ekstremiste qė propagandojnė dhe nxisin pėr luftė. Mos tė shkojmė mė larg se e majta ekstreme e fqinjėve tanė grekė, apo e djathta ekstreme nė Itali. Ajo qė e pėrfaqėson njė organizim kolektiv ėshtė performanca afatgjatė dhe jo devijanca e individėve tė caktuar apo rastet e izoluara e sporadike. Prandaj islami nuk ka qenė dhe nuk do tė jetė njė kėrcėnim apo rrezik kombėtar. Nuk duhet harruar se qė nga Lidhja e Prizrenit, te Fetvaja e Vehbi Dibrės, e deri te themelimi UĒK-sė, islami ka qenė njė nga faktorėt pėrcaktues pėr pavarėsinė nė viset tona dhe pėr asnjė arsye apo motiv nuk do tė shkonte kundėr interesave tė shenjta kombėtare.
Sot myslimanėt i kanė tė gjithė potencialėt akademikė, administrativ, financiarė, kanė madje dhe kuorumin e nevojshėm pėr tė themeluar njė parti qė do tė ishte faktor nė politikėbėrjen e vendit. Kėtė gjė, nėse nuk e dinė analistėt, e dinė shumė mirė politikanėt, qė mundohen t’i pėrcjellin ata me muhabete kafenesh dhe ndėrtime xhamish. Fakti qė sot myslimanėt nuk kanė ambicie dhe nuk tentojnė pėr tė themeluar parti ėshtė argumenti mė i fortė se ata ndihen tė pėrfaqėsuar nga partitė politike qė bėjnė ligjet dhe qeverisin nė vend. Pra, janė demokracidashės dhe konvenient me tė.
Nė doktrinat historike ka njė parim tė induktuar: “Cilėsi e lėvizjeve ekstremiste ėshtė dritėshkurtėsia dhe nxitimi nė vendimet politike, ēka gjithmonė i ēon kėto lėvizje nė dėshtim dhe sjellje radikale”.
*Teolog i atashuar pranė Komitetit Mysliman Shqiptar.
Krijoni Kontakt