Edmond Tupja

[GeoF]

Ja dhe njehere per poezine dhe fjalen e bukur poetike .
MARSHI I FJALEVE


Fjalë,
si plagë shpirti tek buza në prag
muzë dhe mort
Poezi!
Deri gjyqtare me cekan.


Fjalë,
Si ushtarë medalje keni hak
Por, sa u shpreh me ju, ndjenja
Zemra?
Ajo … vulos me gjak.!
"I.Te thyera" G.Banaj

[GeoF]

Isha njohur pak me vargjet e profesorit .
kisha lexuar vetem studimet dhe shkrimet e tij.
E ndjek vazhdimisht dhe nga shkrimet qe boton ne revisten Psikologji.
Ju lutem moderatoreve, nese ka vargje te tjera te postojne .
Faleminderit.

[aplepi]

Poezi qe te mbessin ne mendje. C'e frymezon E. Tupen per kaq shume krijimtari? I admirueshem. Adi

[shigjeta]

Përtej teje

Përtej teje është një tjetër
Shpirt i butë shpirt i egër
Që në sy ka veç vetminë
Në vetmi një pikëllim
Që mendohet buzë mbrëmjes
Dhe i pastër dhe përlyer
Midis ankthit dhe dhëmbjes

Jeta është pasqyrë e thyer

[Brari]

Luani i Bashkisë dhe Kali i Skënderbeut

04/10/2009



• Edmond Tupja

Një ditë prej ditësh, tek përshkruaja diagonalisht me biçikletë sheshin Skënderbe të kryeqytetit, gunga-gunga e gropa-gropa, që pret të rregullohet një perëndi e di se kur dhe nga kush, m’u kujtua një fabul e frëngut La Fonten të shekullit XVII me titull “Kur u plak Luani”, përmbajtjen e së cilës mund e duhet ta përmbledh shkurtimisht si vijon:
Luani, tmerri i pyjeve, një ditë na u plak dhe nisi të kujtonte me mall të përlotur kohën e trimërive të tij; ndihej fatkeq sepse shtetasit e vet, që dridheshin dikur para tij, nuk i trembeshin më; kështu, kali i binte me shkelma, ujku e kafshonte, kau e qëllonte me brirë, por kulmi qe kur erdhi për ta goditur edhe gomari, më frikacaku i frikacakëve: “Ah, ia bëri Luani, e dija që vdekje ka, por se do të vdisja kaq turpshëm s’ma merrte mendja!”.
M’u kujtua pikërisht kjo fabul dhe jo një tjetër, por për analogji kontrastive, sepse në këtë shesh, që është turpi i Tiranës, madje i Shqipërisë, aq i rrënuar, aq i lënë pas dore dhe aq mjeran më duket çdo mëngjes, madje në çdo orë të ditës (por jo të natës sepse errësira dhe efektet e ndriçimit ia fshehin bukur paraqitjen e vobekët), janë takuar ballë për ballë Luani i ri i Tiranës dhe Kali i vjetër i Skënderbeut. Si kështu? – mund të habitet me të drejtë lexuesi i vëmendshëm dhe i paanshëm i rubrikës sime të së dielës. Atëherë, po shpjegohem:
Prej disa kohësh, thuhet se, netëve pa hënë e pa shi, Skënderbeu e lë të lirë Kalin e vet të vjetër të çmpijë këmbët duke e zbritur nga piedestali dhe duke e lejuar të shëtisë në sheshin që mban emrin e tij. Mirëpo Kalit, nga që sheshi është gropa-gunga dhe gunga-gropa, i merren nganjëherë këmbët dhe rrëzohet; i revoltuar nga ky fakt, Skënderbeu, tek pa dritë një natë pa hënë e pa shi te zyra e Luanit të ri të Bashkisë, i quajtur ndryshe Edi Rama, njëkohësisht Kryetar i Partisë Socialiste, iu fut brenda këtij me gjithë kalë dhe iu lut që ta rregullonte sheshin sa më shpejt. Kur Luani i Ri i Bashkisë i mësoi se nuk kishte fonde për këtë, Heroi ynë Kombëtar nxori nga trasta e bajgave të kalit të vet, ku i kishte fshehur prej shekujsh, disa gurë të çmuar e monedha të florinjta, që u kishin shpëtuar kthetrave të turqve osmanllinj pas përdhosjes së varrit të tij në Lezhë si edhe babëzisë së Enver Hoxhës, dhe ia fali që t’ia rregullonte sa më shpejt e sa më mirë sheshin me emrin e vet të panjollosur. Por, thuhet, megjithëse Luani i ri i Bashkisë ia dha fjalën, asgjë nuk bëri, sepse qëlluan në mes zgjedhjet e 28 qershorit, kështu që, një natë pa hënë e pa shi, pasi u rrëzua nja dy-tri herë tek kalonte nëpër shesh, Kali i vjetër i Skënderbeut iu përvodh të zotit, iu fut Edi Ramës në zyrë dhe i dha një shkelm diku, atje ku kurrizi nuk quhet më kurriz, duke i kujtuar, me një hingëllimë mbretërore, premtimin e pambajtur. Ndryshe nga kali i fabulës së La Fontenit, Kali i vjetër i Skënderbeut i tregoi Luanit të ri e të fuqishëm të Bashkisë e të Partisë Socialiste se nuk i trembej atij dhe se nuk ishte as si kali, as si ujku, as si kau, edhe aq më pak si gomari i fabulës.
Prej disa kohësh, thuhet gjithashtu se një profesor i vjetër frëngjishteje, çun Tirone me diplomë Sorbone, që kalon gati çdo ditë – deri sa ta nxjerrin në pension – nëpër sheshin Skënderbe me biçikletën e tij rrakezhdrake, së cilës i kërcasin e i kuisin rrotat, pedalet, zinxhiri e shala nga gungat e gropat e panumërta e të pashmangshme, ka ndër mend t’i futet në zyrë dopiokryetarit Rama bashkë me biçikletën e tij për t’i kujtuar premtimin e pambajtur dhe, me atë rast, shkelmin e Kalit të vjetër të Skënderbeut, si edhe për t’i dhuruar përkthimin që i ka bërë fabulës së La Fontenit duke shpresuar se, pas leximit dhe rileximit të vëmendshëm të saj, dopiokryetari nuk ka për të harruar se një ditë, sado e largët qoftë ajo, do të plaket ashtu si Luani i fabulës, dhe se atëhere kuajt, ujqërit, qetë dhe, sidomos, kryesisht dhe veçanërisht gomarët e partisë së tij, do t’i sulen t’i lenë si kujtim shenja shkelmash, brirësh e dhëmbësh. Thuhet, së fundi, se pikërisht atë ditë fatkeqe të pashmangshme, profesori i moçëm i frëngjishtes ka vendosur t’i dalë në krah Luanit plak, dikur, në rini, kryetar bashkie e partie njëherazi, për ta mbrojtur nga sulmet e pabesa të ish-vartësve të tij të paskrupuj, qofshin ata kuaj (por jo si ai i Skënderbeut), ujqër, qe dhe, siç pritet, gomarë të një race të papërfytyrueshme.


panorama

[shigjeta]

Jam hapur

Jam hapur si lule e etur
Për të pritur një rreze drite

Pres prej vitesh pres prej shekujsh
Që të shpërbëhet kjo natë e plasaritur

Pres po sa do të pres kështu pa gjumë
A ia vlen për një rreze drite të rrish zgjuar
Gjithë jetën, gjithë vdekjen pa fund?


Po dalim

Po dalim nga frigoriferi i Historisë
Të zbardhur trup e shpirt prej akullit
Gjysmëshekullor. Po dalim

Sa e mundimshme qenka shkrirja
Na dhembin kockat fjalët ëndrrat
Na dhemb koha e humbur. Sa e mundimshme

Diçka shpresojmë megjithatë në mënyrën tonë
Një kuptim i duhet gjetur jetës që pikon
Tek dridhet në diell. Diçka shpresojmë

[Albo]

Edmond Tupja, 23 vjet pranë një fëmije autik

Iu desh të japë mbi 180 autografe. Dhe të gjithë të ndryshëm, sipas energjisë që i përçohej në atë moment shtrëngimi duarsh, apo zgjatjeje libri. Dje, në hollin e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit, Edmond Tupja prezantoi librin e tij “Kur dhimbja premton dashuri - Të jetosh me një fëmijë autik”, botim i shtëpisë botuese “Ombra GVG”. Një eksperiencë e jetuar. Një libër i dhimbshëm e plot dashuri. Shumëkush që e ka lexuar, nuk ka mundur të mos drithërohet nga rrëfimi i një babai mbi jetën pranë një fëmijë, jo si gjithë të tjerët. Të një djali, tashmë 23 vjeç, i prekur nga autizmi. E ftuar në këtë promovim, Liri Berisha, Presidente e Fondacionit të Fëmijëve Shqiptarë “Domenick Scaglione”, u shpreh se ajo, në pozicionin e mjekes pediatre, por edhe të një nëne, i detyrohet shumë të dy prindërve të Gesit, Edmondit dhe Xhildës për ditët e vështira që kanë kaluar, për durimin dhe dashurinë që i kanë dhënë këtij fëmije. “Libri “Kur dhimbja premton dashuri” nuk është vetëm një libër për djalin e me autizëm të Edmond Tupes, por për autizmin e shoqërisë shqiptare”, u shpreh Artan Hoxha, drejtor i Institutit të Studimeve Bashkëkohore. Sipas tij ky libër është pasqyrë e atyre problemeve, për të cilat nuk flitet e mbahen të fshehta, e që bëjnë që të mos kalosh përtej atij muri që krijon në zhvillimin mendor dhe perceptimin e botës prej fëmijëve që janë mbartës të saj. “Kur dhimbja premton dashuri - Të jetosh me një fëmijë autik”, është një libër i drejtpërdrejtë. Tupja rrëfen hapur këtë eksperiencë, të cilën nuk do të kishte dashur ta jetonte, por që e ka përballuar. Ai tregon dobësitë e tij, por edhe burimin e forcës për të pranuar fatin që i ishte caktuar djalit të tij, atij vetë e bashkëshortes. Kjo është arsyeja pse ky libër ka tërhequr vëmendjen e lexuesit, jo vetëm të atij që ndan të njëjtin short me të, por edhe të një lexuesi më të gjerë, i cili ka mundësi të kuptojë se ç’do të thotë të duash pa kushte dhe në çdo rrethanë.


Të dhëna

Titulli: “Kur dhimbja premton dashuri - Të jetosh me një fëmijë autik”
Autori: Edmond Tupja
Shtëpisë botuese: “Ombra GVG”

Panorama

[diku_aty]

Edmond Tupja: Ju tregoj vuajtjet me djalin tim, i semure me autizem

NGA: ILDA LUMANI


Ai luan më mirë se kushdo me fjalën. Kjo, sepse e njeh mirë atë. Sapo i them emrin tim në telefon, më thotë se do ishte shumë bukur ta kishe me H (Ilda). “H” është fi snike, hyjnore”, e gati të vë në faj për këtë gjë, a thua se njerëzit e zgjedhin vetë emrin e tyre. Por, në fakt këtë herë ai nuk do të fl asë për fjalën, interpretimin e saj. Pedagogu dhe studiuesi, përkthyesi e publicisti i mirënjohur, autor i mjaft librave, Edmond Tupja këtë herë fl et për dhimbjen e tij. Një dhimbje që atij dhe Xhildës, i ka premtuar dashuri, ashtu siç edhe e ka titulluar librin e tij: “Kur dhimbja premton dashuri/ Të jetosh me një fëmijë autik”. Është jeta e Gesit, djalit të tij... Të mirëpriturit gjithë dashuri nga dy prindërit e shqetësuar gjithmonë për çdo reagim të tij... por të tronditur pamasë kur pasi Gesi kishte mbushur pesë vjeç, mësuan se ai vuante nga sindroma e autizmit... Dhimbja s’kishte fjalë... Ajo depërtonte bërë të tejdukshëm... në çdo rresht të librit, e ndjen atë...
Sot Gesi është 23 vjeç, por mosha mendore e tij është vetëm katër vjeç. Tupja ka shkruar gjithë përjetimin si baba, ditët e vështira të Gesit, sidomos gjatë krizës së adoleshencës, apo edhe kur koha ështe gri. Po ashtu, castet e lumtura me Gesin, kur ai i puth, i përkëdhel gjithë dashuri. E ndërkaq, shqetësimin e pashtershëm që të shpon në trup për fatin e Gesit, kur dy prindërit e tij të mos jenë më në këtë botë... “Kush do të kujdeset për Gesin kur ne të mos jemi më?”
Pyetja e parë që më bëtë kishte lidhje me emrin tim. Ju Edmond, vetë e keni zgjedhur emrin tuaj?
Emrin Edmond ma ka zgjedhur mamaja, ma ka thënë vetë. Në moshën 11-vjeçare lexon në Greqisht (sepse ishte në Greqi atëherë, i ati ishte tregtar), lexon romanin “Konti i Monte Kristos”, ku personazhi kryesor ishte Edmond Dantesi.
Më vuri emrin Edmond prej tij. Që atëherë e kishte vendosur, që kur të martohej do të bënte një djalë dhe do t’ia vinte emrin Edmond. Dhe, kështu pra emrin e kam nga Edmond Dantesi. Por, unë mendoj, ose me kalimin e kohës, pasi bëra studimet në Francë, lexova Frojdin, them se do ketë qenë ndryshe. Domethënë, ajo si një 11- vjeçare, shumë e zhvilluar për moshën e saj, do ketë ëndërruar të martohet me një Edmond. Mirëpo, ajo doli partizane aty në mal, në Brigadën e Parë nuk takoi një Edmond, por takoi një Skënder dhe bëri atë që Frojdi e quan “transfertë”, atë ëndrrën e vet e realizoi tek i biri, tek djali i madh dhe dihen lidhjet e nënës me djalin e madh e me djemtë në përgjithësi, ashtu si edhe lidhjet e babait me vajzën e madhe e vajzat në përgjithësi. Kështu, unë e mora emrin Edmond.
Jeni i kënaqur me emrin tuaj?
Jam i kënaqur, ndihem mirë. Është emri im. Kur thoshte dikush, një politikan në radio, kur shqiptarët shkonin në Greqi e në Itali (e sidomos në Greqi ishte më e theksuar) dhe ndërronin emrin, ai thoshte, që unë e kuptoj që një njeri që quhet Mahmut ta ndërroj emrin, se shkurtimisht si mund ta thërrasin Mahmutin, por një njeri që quhet Hasan, le ta mbajë Hasan. Këta nga Hasan e bëjnë Aristidh, nga Xhevrie e bëjnë Xhesika, nuk ka kuptim. Kështu që unë nuk e ndërroj emrin tim. Sikur të ma shtrojnë me flori, siç thuhet rëndom, unë nuk e ndërroj. Jam i identifikuar me emrin tim.
Mirë, le të kalojmë tek motivi i intervistës, që është pikërisht libri që keni shkruar për djalin tuaj, Gesin. Si lindi ideja për të shkruar atë dhimbje që ju vetë e keni jetuar?
Erdhi krejt natyrshëm. Unë kisha përkthyer lloj-lloj librash, mbi 40, kam shkruar rreth 12 libra nga temat më të ndryshme, që nga shkenca e përkthimit, tek fjalorët erotikë, Fjalori Sinonimik i Gjuhës Shqipe (i pari), lloj-lloj temash kanë pasur librat e mi. Një ditë pata një si ndriçim, që gjithë këtë edhe vuajtje të madhe, edhe gëzime të vogla me djalin, këtë përvojë, përse ta mbaj vetëm për vete, të humbasë, ndoshta do më bënte mirë në disa rrafshe, që ta shkruaj. Së pari, do t'i jepja një përvojë prindërve që kanë fëmijë të tillë; së dyti do t'i sensibilizoja organizmat, institucionet qeveritare, shoqërinë civile që këta fëmijë kanë nevojë për t'u marrë në ngarkim, që të socializohen, të shoqërizohen, të hyjnë në marrëdhënie, sepse inteligjencën e kanë, por e kanë të frenuar; edhe së fundit dhe më së paku, mua më duket egoiste, por kështu është, duhet të shkarkoja, të pastroja vetveten, sepse çdo libër, çdo vepër arti është pastrim i vetvetes. Domethënë, një lehtësim, një barrë që e ke brenda do ta nxjerrësh.
Në momentin që e shkruat, e më tej e përfunduat librin, e shkarkuat plotësisht këtë barrë?
Kam vuajtur kur e kam shkuar! Çdo libër është vuajtje. Letërsia është vuajtje, thotë Fatos Kongoli, autori im, që e kam përkthyer në frëngjisht. Por, të shkruash një libër të tillë, ku ti shfaq përpara botës gjithë dhimbjen tënde, dhe në kuptimin e madh se çfarë do të bëhet me këtë fëmijë kur prindërit të mos jenë pranë; do ta plasin në ndonjë spital psikiatrik, do ta dendin me ilaçe, me 'haloperidol', etj, ku bëhet shuk mishi... nga kjo frikë, thashë, do shkruaj këtë libër që të ndërgjegjësoj shtetin, shoqërinë, t'u japim një minimum, jo ushqimi dhe uji, pra për të pirë e për të ngrënë, por t'u japë një qoshe të ngrohtë. Se këta kanë nevojë për dashuri, kanë nevojë për mirëkuptim, duan durim, duhet një personel të kualifikuar, këta mund të integrohen në punë të thjeshta, për shembull im bir ka qejf të mbushë dhe të zbrazë kova. Mos kujtoni se është fushë me lule, natyrisht edhe jashtë shtetit ka probleme të tilla. Sigurisht që shërbimet psikiatrike, atje ku jo rrallë përfundojnë fëmijë të tillë, janë pak më njerëzore se tonat, por unë them që shteti ynë duhet që për këta fëmijë, sidomos për këta se e kanë inteligjencën, por e kanë të bllokuar, por edhe për fëmijë të tjerë, të gjithë ata që kanë probleme të tilla' për të paralizuarit, paraplegjikët, për të verbrit, etj, duhet të kenë kushte. Numri i tyre vjen duke u rritur, sepse kjo është edhe tendenca në botë, jo vetëm në Shqipëri. Para 20 vjetësh ka qenë një autik në 10 mijë, tani flitet për një në 156, pra le të themi 10 në 10 mijë, pra po shtohet kjo dozë, për shkak të arsyeve që unë edhe i kam shpjeguar në libër. Pse ndodh kjo? Unë mendoj që shkenca mjekësore duhet të veprojë aq shumë, që qysh në barkun e nënës, në tremuajshin e parë, kur aborti është i mundshëm pa rrezik për jetën e nënës, të diktohet dhe t'i thuhet prindërit që fëmija juaj ka këtë defekt, do ketë këtë të ardhme. Doni ta sillni në jetë? Apo nuk doni? Problem për ju, problem për familjen e për shoqërinë... doni apo jo ta sillni në jetë?! Ka nëna që janë kurajoze dhe thonë "JO", unë do ta sjellë në jetë. Por, ka nëna që marrin vendimin tjetër.
Më falni që po tregohem cinike; nëse do të ishte zbuluar që tre muajsh që Gesi do të kishte këtë sindromë, çfarë vendimi do të kishit marrë ju?
Mua? Kjo pyetje i bëhet nënës! Ka nëna që vendosin "Jo". Unë mendoj që deri në 3 muaj nuk është krim, nuk është vrasje. Sartri thotë që, "aborti nuk është krim, është një vrasje metafizike!", kështu që unë vet në këtë rast jam për abort, sepse është plagë për nënën, plagë për familjen dhe shoqërinë, për shtetin. Është vërtetë traumë. Traumë e përjetshme. Por, kur lind fëmija, të supozojmë që t'i bëhet një gjilpërë etj, aty unë them jo. Ka ardhur në jetë tashmë.
Në libër keni shkruar historinë e Gesit, aty ka momente mjaft të dhimbshme, cili prej tyre ka qenë më i vështiri për t'u hedhur në letër?
Çdo moment është i vështirë. Ka momente ku unë kam qarë kur shkruaja librin, momente kur mendoja pasigurinë e të ardhmes së Gesit, unë aty tronditesha, më kullonin lot, vetvetiu. Ka edhe momente të tjera kur kam qarë, por sa herë që në atë libër është folur për të ardhmen e fëmijës, sa herë që në këtë libër flitet për marrjen e përgjegjësisë së rritjes së kësaj fëmije dhe unë rijetoja skenat, unë qaja, gulçoja me ngashërim.
Po gjatë kësaj bashkëjetese me Gesin, për ju si baba cili ka qenë momenti më i vështirë?
Ka pasur shumë... unë i kam treguar në libër. Por, ka pasur momente të vështira sidomos në krizën e adoleshencës. Gesi ishte shumë i dhunshëm ndaj vetes së tij, pastaj bëhej i dhunshëm edhe me ne. Kush ka rritur fëmijë, e ka parë që në kohën e adoleshencës edhe fëmijët normalë janë të dhunshëm, qoftë verbalisht me gojë, qoftë me gjeste, domethënë të godasë. Unë kam shembuj konkret nga njerëz që i njoh, nga komshinj, etj, që kishte raste kur fëmija godiste prindin, sidomos djemtë. Kështu që nëse unë librat e tjerë i kam nxjerrë në dritë natyrshëm, me njëfarë dhimbjeje si për shembull gruaja që lind, këtë libër unë e kam nxjerr në dritë me operacion çezarian, sepse e kisha të tërin brenda dhe pastaj kur filloi të dalë, kishte dhimbje të llahtarshme. Por tani, ashtu si një grua që ashtu siç lind ndihet e këputur mbas lindjes, që thonë se dhimbjet e lindjes janë të llahtarshme, unë nuk i kam provuar ato dhe nuk kam ndërmend t'i provoj sepse kështu është natyra mashkullore, ajo njerëzore, unë këto dhimbje i kam ndjerë mendërisht kur mbarova së shkruari këtë libër dhe ende nuk e kam marrë veten, më besoni.
Gesi nuk ka bërë asnjëherë pyetjen "Pse". Ju vetë sa herë e keni bërë?
Me mijëra herë, kur kam qenë fëmijë. Unë i nxija jetën time mëje kur isha tre vjeç, kur dilnim të shtunën ose të dielën në darkë dhe më nxirrnin në karrocë, unë kisha një lumë me pyetje; "Pse kjo pema është këtu? Pse kjo makina kalon kështu? Dhe, pyetjet e mia nuk kishin fund. Aq sa ime më qante; "po mjaft pra me psetë se më hëngre".
Po pasi morët vesh sëmundjen e Gesit, sa herë e keni bërë pyetjen, "Pse më ndodhi mua"?
Ah, e kam bërë një herë vetëm; "Pse më qëlloi mua?" dhe kaq. Pastaj pyetja që përsëritet është: "çfarë do të bëhet me fëmijën pas vdekjes sime?"
Ndërkohë, bashkëshortja juaj si e ka pritur botimin e historisë së Gesit?
Ah, atë e ka rrahur jeta mbas zbulimit të sëmundjes, më fort se unë, sepse është gdhirë me djalin. Unë punoj, dal, shkoj në fakultet jap mësim, vij këtu, u jap intervistë ju, por ajo është vetëm me djalin; del më pak, është e burgosur, prandaj është e madhërishme ajo është për mua, me të drejta të plota dhe të barabarta, bashkautore e librit. Ajo më ka dhënë mundësinë ta shkruaja librin.
Po të afërmit, familjarët, miqtë tuaj, si kanë reaguar kur kanë mësuar që shkruat këtë libër?
Vëllezërit e mi nuk e kanë lexuar akoma se janë jashtë shtetit, nuk e kanë parë, shokë, miq e kolegë më thonë: "Të lumtë për kurajën!", sepse të bësh publikisht këtë jetë nuk është kollaj. Ne shqiptarët, ballkanasit, nuk para flasim për këto gjëra. Madje, kur u mor vesh sindroma e Gesit disa më thanë, mos e bëj publike, fshihe. Por, unë jam i hapur, duhet që të gjithë ta merrnin vesh, unë do të ndjehesha më mirë dhe do më kuptonin më mirë të tjerët. Kur shkoja në fakultet ose takoja ndonjë mik dhe isha i gërvishtur apo i nxirë në fytyrë, ata e dinin që mua më kishte bërë ashtu im bir kur ishte në krizën e adoleshencës, dhe nuk më bënin pyetje. Gjatë këtyre ditëve më kanë marrë në telefon shumë, po shumë njerëz, ndoshta rreth 40 telefonata. Një zotëri nga një fshat i Korçës më mori dhe më tha: "Profesor, të dëgjova dhe kam një shtëpi të madhe me kopsht me gjelbërim, çdo verë merr djalin dhe eja rri sa të duash". Ka njerëz të mirë sa të duash. Ka njerëz të mirë!
Studentët tuaj e kanë lexuar librin, dhe ju ka bërë ndonjë prej tyre ndonjë pyetje?
Jo, sepse nuk e kanë lexuar. Mbase dhe nuk e dinë që e kam botuar. Unë nuk jam si disa kolegë të mi, që jo vetëm u bëjnë publicitet librave të tyre, por edhe ua shesin atyre me detyrim. Unë nuk e bëj këtë. Unë dhe për librat e profesionit, të mësimdhënies u them shkoni tek botuesi dhe i thoni që t'u bëjë ulje.
Po sot si është Gesi?
Gesi sot është një djalë i gjatë, pak më i gjatë se unë, i shëndoshë. I shëndoshë, se nuk del jashtë në hapësirë. Është i dashur, shumë i dashur, mosha mendore e tij është katër vjeç, por kur ka një siklet, kur ndërrohet moti, bëhet i dhunshëm me veten e tij, godet veten, dhe në fakt nuk godet veten. Ai do të përzërë nga koka atë dhimbjen e thellë që ka, por po t'i afrohesh ai të godet, sepse ai veten nga tjetri e dallon pjesërisht; unë i dukem si pjesë e tij, por flet, është i dhembshur, është i dashur. Kur është mirë, vjen të puth. Pa i thënë që hajde, vjen të puth, të ledhaton, kërkon të luajë me ato lodrat e tij të thjeshta, thotë hajde më kap babi, të vrapojmë, dhe unë bëj sikur e kap, luajmë me top.
Cili është mesazhi që do t'u jepnit të gjithë atyre prindërve që kanë fëmijë autikë?
Mesazhi im është ky: Zoti, natyra, fati, rastësia, quajeni si të doni, ky fëmijë është i juaji. Duhet t'i bëni ballë, çifti duhet të jetë shumë i fortë. Se ka mjaft prindër që janë ndarë, edhe në Shqipëri madje. Fëmija autik ka nevojë për të dy prindërit, ka nevojë edhe për vëllezërit, edhe për motrat. Jepuni dashuri këtyre fëmijëve, ajo i qetëson, i bën shumë mirë. Jepuni mirëkuptim, duke vënë veten në vendin e tyre, dhe ju do të ndjeheni më mirë dhe ai do të ndihet më mirë. Dhe, kini durim, shumë durim dhe thojini vetes që pa këtë fëmijë ju nuk do të ishit kaq i mirë sa jeni sot. Ndërkaq, kam një mesazh edhe për autoritetet shtetërore: Shteti shqiptar, shoqëria civile shqiptare, bizneset shqiptare, të bëjnë diçka, që ditën kur të keni bërë gjithçka mundni, që në ditën kur prindërit e këtyre fëmijëve nuk do të jenë më, këta fëmijë të mos përfundojnë nëpër spitale psikiatrike! Bëni diçka për këta fëmijë, që të merren në ngarkim plotësisht nga strukturat shtetërore ose private, dhe që në këto qendra të gjejnë një thërrime dashuri e dhembshuri, pak mirëkuptim, në mënyrë që kur të shuhen këta fëmijë që nuk jetojnë më shumë se 60 vjeç, të ikin me një kujtim të mirë nga kjo jetë... në qoftë se ata do të kenë kujtime.
(GSH/BalkanWeb)

[Brari]

Një emër midis njerëzve

Vendosur: 16/01/2010 - 09:08


• Edmond Arizaj

Kur në dhimbjen e tjetrit, gjen lumturinë tënde, kjo pamëdyshje do të quhej cinizëm. Por profesor Edmond Tupja, duhet të na e falë cinizmin, këtë sjellje të poshtër njerëzore, sepse ai është aq i fortë, 17 vjet i fortë, sa të mos pranojë sot njerëzillëkun fals, mëshirën e pështirë, apo keqardhjen e shtirë. Libri i tij i fundit, kushtuar djalit 22-vjeçar me autizëm, është një përmendore e forcës njerëzore. Në dhjetëra faqe, që padyshim përpihen mallëngjyeshëm në pak orë, në çdo rresht, në çdo gërmë, ka dashuri, ka dhimbje, ka urrejtje, ka nerv, ka inat. Aty janë përzier butshëm dhe egërth të gjitha ndjesitë njerëzore e kafshërore.
Tupja e ka shqyer egoizmin. Nuk e ka mbajtur të fshehur dhimbjen, por as ka pranuar ta ndajë me të tjerë. Dhimbja është e tij. Ashtu si dhe gëzimi. Mund të jenë vetëm 17 raste në 17 vjet, por është i tij. Ka arritur të mos qaravitet, duke na shmangur nga bashkëvuajtja, por na ka marrë përdore, duke na bërë bashkëmendimtarë. Të reflektojmë disa çaste, ku je, kush je, si je, çfarë ke marrë dhe çfarë ke dhënë, çfarë do të lësh dhe si do ta lësh, me çfarë je përballur, çfarë ke arritur dhe mbi të gjitha, kush është forca jote, forca që të shtyn të gjallosh.
Tupja na ka treguar thjesht, humnerën ku e rrëzoi…ai ende s’e di se kush, por gjithsesi ishte një hon i zi e i pafund. Ai nuk lejoi ta përpinte, u kap me thonj e me dhëmbë pas thepave të errët, duke tërhequr nga pas edhe të birin, për të dalë sërish në dritë…Edmond Tupja ia doli…Por një forcë e panjohur, shumë herë më e madhe se forca e tij, e mbajti Gesin për vete, duke u treguar tepër dorështrënguar, i fali vetëm pak çaste lumturie nga lumturia që një prind ndjen për fëmijën e tij. I fali vetëm pak shikime, pak buzëqeshje, pak fjalë…dhe asgjë tjetër.
Tupja është përpjekur të na fusë në një botë ku ne “normalët” nuk quhemi më të tillë. Në një botë pa lodra, pa qejfe, pa shokë, pa gëzim, pa dhimbje, pa dashuri. Kjo është bota e Gesit dhe gjysmëbota e Edmondit. Por ai nuk na kërkon të kuptojmë, sepse s’do të mundeshim kurrë. As ai nuk ia ka arritur dot. Por mund të meditojmë.
Të meditojmë për dashurinë dhe forcën e njeriut, për dashurinë dhe forcën e një babai. Të meditojmë për degëzimin e çuditshëm që merr ndonjëherë jeta. Dhe për mundin e sakrificat që duhen për t’u rikthyer sërish në rrjedhën normale, e që jo pak herë nuk ia arrin dot. Ju jeni normalë, thotë Tupja. Edhe kur shkoni ushtarë, edhe kur hyni në burg, jeni sërish normalë. Tek anormaliteti (siç e shohim ne) i një të dënuari, ai sheh pamundësinë për të parë normal të birin. Dhe kjo dhimbje, arrin kulmin kur babai ateist i drejtohet vetë Zotit. Jo pse është dorëzuar. Jo pse ka vendosur ta lerë veten ta rrëmbejë humnera. Por thjesht se s’ka kujt t’i kërkojë llogari, jo për vete. Ai nuk e mendon më veten. Ndryshe nga prindërit e mitikut Admet, ai është i gatshëm ta japë jetën e tij për të birin, nëse ëndrra i bëhet realitet.
Tupja i këndon dhimbjes së tij, por në dhimbjen e tij ne duhet të lexojmë forcën. Forcën për të kaluar çastet e vështira, sepse Tupja nuk ka kaluar çaste, por vazhdon të kalojë vitet, njëri pas tjetrit, njëri më i vështirë se tjetri. Mos u demoralizoni, duket se ulëret Tupja. Mos u jepni para vështirësive, është këshilla tjetër. Nëse ndokush ndodhet në situatë të vështirë, le të më kujtojë mua, thotë Tupe. Nëse ndokush i mrrolet fëmijës, le të kujtojë Gesin, përgjërohet sërish. Dhe pas kësaj, nuk na mbetet tjetër, veçse ta falënderojmë, pse në kohë të egërta e të ngatërruara, na solli pak dashuri, qoftë edhe dhimbje, por dhimbje njerëzore. Por mbi të gjitha, mbi gjithçka Edmond Tupja duhet të krenohet se tashmë Gesi i tij nuk është një anonim, por një emër midis njerëzve të tjerë. Midis normalëve të tjerë.

[Xhuxhumaku]

Edmond Tupja pasuron Fjalorin Erotik Shqip

» Vendosur: 06/08/2010 - 10:09

• Botimi i parë bëri jo pak bujë. Pas lëkundjeve të tabuve në lidhje me seksin, ishte hera e parë që flitej për një temë të tillë. Të konsideruara si fjalë të “ndyra”, ato nuk mund të dilnin në dritë të diellit. “Ç’të bëj i ngjaj tezes, ndryshe nga ime më që është shumë puritane, ajo ishte e lirë në përdorimin e fjalëve”, thotë ai.

Pati shumë që e panë shtrembër, sidomos mes seksit femër. “Ja ky!”, thoshte ndonjëra duke mbledhur buzët. Por profesor Tupja nuk e vrau mendjen fare për këto reagime, sepse kishte edhe nga ato (sërish femra), që i thoshin: “Të lumtë profesor! Të gjithë i mendojmë ato llafe, edhe pse nuk i themi”. Plot 6 vjet pas botimit të parë, përmes shtëpisë botuese “EDFA”, Edmond Tupja sjell për lexuesin variantin e “rivështruar dhe të pasuruar” të “Fjalorit Erotik të Gjuhës Shqipe”. Një libërth i vogël, me kapak gjysmë të kuq, ku njoftohet se është një botim “Për moshën mbi 18 vjeç”, ndërsa në faqen e brendshme, autori nxiton të të bëjë me dije se kemi në duar një fjalor, por “dhe të tjera “prapësi po aq të kripura (në mos më shumë)”. Për ata që nuk e kanë shfletuar botimin e parë të vitit 2004 e që pavarësisht turimbledhjeve dhe nënqeshjeve, u shit në 1 mijë kopje, shkurtimisht mund të thuhet se ky fjalor përmbledh ato fjalë, të cilat janë quajtur dhe vazhdojnë të konsiderohet si “vulgare”, apo të “pista”. Por që pavarësisht kësaj i ndesh në të gjitha ambientet, që nga rruga, në lokale, në zyra, në shtëpi, në raste sherresh, por edhe në dhomën e gjumit, madje edhe në sallën e Parlamentit Shqiptar. Ky botim ofron rreth 500 zëra, të ilustruara edhe me shpjegimet dhe shembujt përkatës. “Botimi i dytë i këtij fjalori erotik ndjek të njëjtin qëllim si botimi i parë: të regjistrojë, për aq sa është e mundur, fjalët dhe shprehjet erotike të shqipes, të cilat përdoren rëndom, por që ende janë të diskriminuara: kështu për shembull, “Fjalori i Gjuhës Shqipe” i Akademisë së Shkencave, Tiranë 2006, evidenton vetëm një pjesë të papërfillshme të tyre, atë më pak të kripurën. Nga ana tjetër, ky botim i dytë mëton të tregojë se këto fjalë e shprehje janë pasuri e patundshme e leksikut të shqipes dhe se, në këtë cilësi, kanë të drejtë qytetarie, njësoj si simotrat e tyre të ashtuquajtura të “ndershme”, në gjirin e fjalorëve, e studimeve gramatikore, stilistikore, etj. së fundi, ai kërkon t’i dëshmojë botës së qytetëruar se edhe shoqëria shqiptare po zhvishet sot nga paragjykimet shumëshekullore ndaj fjalëve dhe shprehjeve erotike”, shpjegon Edmond Tupja. Varianti i pasuruar, ofron deri në 100 fjalë të reja, shumë syresh krahinore, të cilat autori i ka regjistruar nëpër biseda mes miqsh, e të tjera burime. Madje ka edhe nga ata që ia kanë ofruar vetë fjalët “e reja” që kanë dëgjuar. Pjesa më e madhe e tyre nuk kanë dashur që të vënë “autorësinë” në anë të fjalës, ndërsa i vetmi që pranoi ishte gazetari Fatos Baxhaku, i cili ka ofruar disa fjalë të qëmtuara në zonat e thella të Mallakastrës, apo krahina të tjera, ku ai ka shkelur për reportazhet e tij. Përveç fjalëve të reja, Tupja thotë se botimi i ri ka përmirësime në shembuj, të cilët vijnë më të poetizuar, herë-herë kanë edhe rimë, apo vishen me nuanca të thekura humori. Gjithashtu është zgjeruar edhe pjesa zbavitëse me anë të poezive. Pjesa e fjalorit paraprihet nga dy parathënie, ku autori shpjegon qëllimin e këtij fjalori, si edhe një shtojcë “Rreth përfaqësimit të leksikut vulgar në fjalorë të shqipes”, që nuk është gjë tjetër veçse një kumtesë që Tupja e ka mbajtur përpara Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe asaj të Kosovës, në mbrojtje të fjalëve të “pista”. Në këtë kumtesë, e cila mësohet të jetë duartrokitur nga akademikët, ndër të tjera thotë: “Përfundimi ynë është i thjeshtë: meqë shqiptarët janë njerëz fizikisht e mendërisht, po aq sa janë të tillë edhe francezët, nuk ka më sot, asnjë arsye që termat në fjalë të mos figurojnë ose të figurojnë kalimthi në fjalorët tanë shpjegues”.
“Në fund të fundit janë fjalë, janë konvencione, të cilat marrin nuanca të ndryshme në kontekste të ndryshme. E njëjta fjalë përdoret si sharje, e njëjta në dhomë të gjumit merr një tjetër natyrë”, thotë ai, ndërsa sjell shembuj përdorimi fjalësh, jo vetëm në shqip, por edhe në gjuhë të huaja, si në italisht, apo frëngjisht. Pavarësisht reagimeve të njerëzve, Tupja thotë se ka bërë një punë të mirë, duke nxjerrë këtë fjalor, pasi jo vetëm është pjesë e leksikut të shqipes, por edhe një argument humori. Jo rrallë herë ka qëlluar që ndonjë grup miqsh të lexojnë mes tyre shpjegimet që shoqërojnë fjalët e fjalorit. Por në fakt nuk është ky qëllimi kryesor i botimit të këtij fjalori. Veç vlerave regjistruese, duket se ka edhe qëllim edukativ. Në parathënien e dytë të librit, i propozohet Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës që libri të përfshihet në programet mësimore, në orët e edukatës seksuale që zhvillohet nëpër shkolla, por edhe të edukatës erotike, e cila duhet të hyjë në sistemet arsimore, pavarësisht paragjykimeve të shumta që mund të ketë në këtë drejtim.

panorama.

[BOKE]

I mire duket ky shkrimi, por ndonje shembull konkret s'kishte, se keshtu ne tym, sikur s'kuptohet mire pasurimi i fjalorit te pare. lol

[Xhuxhumaku]

shembujt do jepen ne vone, besoj


lol

ky do te jete shkrim promovus qe te shkojne ne librari, ata/o qe kane ardh me pushime

[BOKE]

Me teper u bera kurioz se c'fjale nga zona e Mallakastres mund t'i kete sugjeruar Tos Baxhaku. lool

[Xhuxhumaku]

Me teper u bera kurioz se c'fjale nga zona e Mallakastres mund t'i kete sugjeruar Tos Baxhaku. lool

tosi,

noj fjale rakiore me spond erotor



tos baxhaku o ter diten lluce.

lol

[Xhuxhumaku]

Edmond Tupja: Do doja të vdisja duke bërë dashuri

Pyetësori i Prustitdownload (7)



Shkrimtari dhe përkthyesi Edmond Tupja, në një “bashkëbisedim” me heronjtë e tij; lexuesin.

Cila është ideja jote për lumturinë?

Sipas meje, lumturia në gjendje të pastër nuk ekziston, njeriu njeh vetëm çaste të shkëputura lumturie.

Cila është frika më e madhe?

Frika jo nga vdekja, por nga vuajtja qoftë fizike, qoftë shpirtërore.

Kë person të gjallë admironi më shumë?

Atë që jeton pa rënë në sy.

Cili është ai tipar i të tjerëve që të ngjall mëshirë?

Mëshira.

Ekstravaganca jote më e madhe?

Të shkruarit letërsi.

Cili është udhëtimi yt i preferuar?

Ai imagjinar.

Në ç’rast mund të gënjesh?

Kur bëhet fjalë vetëm për të mbrojtur të vërtetën.

Personi që përçmon më shumë?

Shtiracakun.

Cilat fjalë ose shprehje përdor më shpesh?

Bukur.

Pengu yt më i madh?

Autizmi i tim biri.

Kur dhe ku ke qenë i lumtur?

Në fëmijëri, në Tiranë dhe në rini, në Paris.

Në ç’gjendje shpirtërore je tani?

Tejet të dallgëzuar.

Nëse do të mundeshe të ndryshoje diçka nga vetja, çfarë do të ishte?

Temperamentin, skllav i të cilit jemi tërë jetën.

Ç’gjë e konsideron arritjen tënde më të madhe?

Përkthimin e tetë romaneve të Fatos Kongolit dhe botimin e tyre në Francë, si edhe botimin e Fjalorit tim erotik të gjuhës shqipe, i pari i këtij lloji në vend.

Po të vdisje dhe të mund të mishëroheshe në një tjetër njeri apo diçka tjetër, çfarë do të doje të ishe?

Fjalor enciklopedik me 1000 vëllime, që të më lexonin të vegjlit e të pambrojturit.

Cili është sendi më i çmuar që zotëron?

Fotografia e prindërve ditën kur shpallën fejesën.

Kë quan pikën më të thellë të mjerimit?

Kur ke humbur shpresën.

Ku do të pëlqente të jetoje?

Në malësi, larg megapoleve.

Ndër veprimtaritë me të cilat merresh, cila është e preferuara juaj?

Të shkruarit.

Cila është karakteristika juaj më e spikatur?

Empatia.

Veçoria që pëlqen më shumë te një mashkull?

Mbajtja e fjalës së dhënë.

Veçoria që pëlqen më shumë te një femër?

Dhembshuria.

Cilët janë shkrimtarët e preferuar?

Bodëleri, Aragoni, Kongoli.

Cili është heroi yt në art dhe kulturë?

Lexuesi.

Kë ke heronj në jetën reale?

Asnjë.

Cilat gjërat nuk të pëlqejnë fare?

Thashethemet.

Si do të të pëlqente të vdisje?

Duke bërë dashuri.

Cila është motoja juaj?

Vetmitar, por solidar.

http://mapo.al/2013/06/01/edmond-tup...-bere-dashuri/