Dr. Safer Zhygjeli
Astma bronkiale, njė sėmundje kronike serioze, qė dita ditės po shpeshtohet, ėshtė problem shėndetėsor botėror. Edhe nė moshėn fėmijėrore ajo u shpeshtua. Pėr shembull, nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės, prej 1965-1983, sulmet astmatike u katėrfishuan, nė Angli u trefishuan; por arsyet nuk janė tė qarta (kombinim i faktorėve mjekėsorė, shoqėrorė, psikikė dhe tė faktorėve tė ambientit jetėsor). Nuk kemi tė dhėna pėr shpeshtėsinė e astmės te ne; disa shėnime flasin qė ajo duhet tė jetė mjaft e lartė (rreth 11% nė Beograd, rreth 5% te fėmijėt shkollorė nė Podgoricė). Shkaktarėt e astmės, si edhe tė sėmundjeve tjera atopike, janė alergjenet e ambientit jetėsor dhe tė disa llojeve tė ushqimit. Kėtu hyn nė rend tė parė pluhuri i shtėpisė, ku gjendet njė lloj tenje. Sipas tė dhėnave tė dijetarėve tė ndryshėm, mbi 55% tė astmatikėve janė tė ndieshėm nė kėtė tenjė, kurse mbi 30% nė qimet dhe epitelin e kafshėve, nė mykra (kėrpudha) rreth 10% dhe nė polen rreth 40%. Mirėpo, rolin kryesor nė shfaqjen e astmės e luan trashėgimi. Trashėgohet paraprirja pėr tė reaguar me manifestime alergjike nė kontakt me alergjenet e caktuara; nė rastin e astmės me reagime pezmatuese alergjike tė mukozave bronkiale, qė manifestohet me sulme astmatike. Pra, pėr t'u shfaqur astma, nevojitet prirja e trashėguar dhe kontakti me lėndėn alergjike.
Manifestimet klinike tė astmės Manifestimet klinike tė astmės te fėmijėt te fėmijėt
Shenjat klinike te fėmijėt, varėsisht nga mosha, mund tė ndahen nė tre grupe.
Grupi i parė janė fėmijėt nė gji, ku sulmet astmatike shfaqen me gulēim,
grupi i dytė fėmijėt me astmėn e qartė atopike dhe
grupi i tretė fėmijėt me shenja tė astmės tipike, por pa mundėsi tė vėrtetimit tė konstitucionit atopik.
Kjo ndarje shkakton edhe njė konfuzion terminologjik mė tepėr, ashtu qė sėmundja nė grupin e parė quhet bronkit obstruktiv recidivues (bronkitit i paraprinė infektimi viral dhe sėmundja mė vonė tėrhiqet). Sėmundja nė grupin e dytė quhet bronkit obstruktiv alergjik recidivues (nėse shenjat e sėmundjes janė shumė tė rėndė, pėrkufizohet si astma). Ėshtė diskutabil edhe emri i sėmundjes nė grupin e tretė (bronkiti obstruktiv recidivues joalergjik), pėr tė cilėn u thuhet prindėve qė fėmijės do t'i tėrhiqet nė moshėn e pubertetit. Nė tė vėrtetė, te tė gjitha kėta raste, bėhet fjalė pėr astmėn. Ngurimi nė definimin e diagnozės sė sakt ėshtė eufemizėm, ēka pengon fillimin e hershėm tė profilaksės, gjė qė insistohet nė kohė tė fundit. Shenjat mė tė shpeshtė nė fillim tė sėmundjes janė ngulēimi, kollitja, marrja frymė me vėshtirėsi, si dhe tė dhėnat pėr bronkitet dhe pneumonitet qė pėrsėriten. Ngulēimi ėshtė shenja mė e shpeshtė e astmės, por pėr kėtė sėmundje duhet tė mendohet edhe te kollitjet e paqarta, sidomos natėn, si dhe te bronkitet dhe pneumonitet qė rikthehen.
Mjekimi
Masat parandaluese tė sulmeve astmatike pėrfshijnė mėnjanimin prej tė gjithė shkaktuesve tė mundshėm. Pėr astmėn e lehtė nuk janė tė nevoshme masat parandaluese, por vetėm bronkodilatatorėt kohė pas kohe. Pėr astmėn e rėndė nevojitet inhalimi i kortikosteroideve me teofilinė. Vetėm rrallė te fėmijėt duhet dhėnė nėpėr gojė edhe kortikosteroide. Kjo bėhet me kujdes, duke zvogėluar dozėn ngadalė, e mė vonė tė kalohet nė inhalim tė kortikosteroideve. Atėherė kur ėshtė i mundshėm, mjekimi mė i mirė do tė ishte desensilizimi specifik. Mjekmi balneo-klimatik dhe qėndrimi nė ambientin me pak pluhur ndikojnė nė mėnyrė qetėsuese dhe e pėrmirėsojnė gjendjen e tė sėmurit. Ulqini, me pozitėn gjeografike tė veēantė, i ka faktorėt e ambientit tė pėrshtatshėm pėr shėrim tė sėmundjeve tė organeve tė frymėmarrjes. Kjo vlenė, sipas pėrvojės qė kemi, sidomos pėr astmėn nė moshėn fėmijėrore. Faktorėt shėrues tė ambientit tė Ulqinit janė klima e butė me shumė diell, uji i detit i pastėr, uji mineral sulfurik, rėra e hollė me radioaktivitet tė lehtė dhe pelloidi. Kėtu ėshtė edhe pylli i pishave buzė detit, si dhe ullishta, tė pėrshtatshme pėr shėtitje, sidomos nė mėngjes. Kėshillohet, si terapi klimatike, qė tė qėndrohet nė ambientin shėrues dy herė nė vjetė nga 21 ditė, qė organizmi t'i pėrshtatet ngadalė ambientit. Nė fillim astmatikėve mund t'u keqėsohet gjendja, pėr ē'arsye ata duhet ta marrin me vete bronkodilatatorin. Qėndrimi nė ambientin e Ulqinit, edhe nėse nuk ka njė efekt tė madh pėrmirėsues pėr sėmundjen, prapseprapė do tė ndikojė nė mėnyrė pozitive nė shėndetin fizik dhe psikik tė fėmijės.
Krijoni Kontakt