Tekst i Intervistës me Ilva Tare, Tonight, Ora News Ambasadori i SHBA Aleksandër A. Arvizu, ish-Ambasadori Uilliam E. Rajerson, dhe ish-Ambasadori Xhon L. Uidhers, II (27 nëntor 2012)

Ilva Tare: Mirëmbrëma. Mirësevini dhe faleminderit. Jam e sigurt se këto janë fjalët e para që mesojnë ambasadorët e SHBA kur vijnë për herë të parë në Shqipëri. Sonte, kam tre muskutjerë amerikanë: Ambasadorin Arvizu ish-ambasadorin Ryerson dhe ish-ambasadorin Withers. Ndoshta ka qënë e thënë të jetë kështu, por ndoshta është dhe fat që në këtë 100 vjetor ne i kemi sytë nga Amerika për të mësuar dhe dëgjuar mesazhet e tyre. Kjo është një zgjedhje e veçantë për të qënë këtu në “Tonight” për të folur për shqiptarët në këtë 100 vjetor të rëndësishëm dhe me shqiptarët në një intervistë të paparë në televizionin Ora News. Faleminderit që jeni këtu sonte. Ndjehem e privilegjuar dhe e nderuar, zotërinj ambasadorë. Jeni të vetmit të ftuar që nuk kanë nevojë për prezantim pasi jeni të famshëm tashmë. Jam e sigurt se asnjë shqiptar nuk e ka harruar ambasadorin e parë të SHBA në Shqipëri në vitin 1991 kur komunizmi po binte. Mirësevini, z. Ambasador.

Ambasador Ryerson: Faleminderit.

Ilva Tare: Shqipja juaj është impresionuese.

Ambasador Ryerson: Çfarë mund të flas, mund të flas. Nuk është aq e mirë.

Ilva Tare: Si e keni ruajtur kaq mirë për 18 vite dhe kur ktheheni për herë të parë që atëherë?

Ambasador Ryerson: Unë lexoj dy here në javë një gazetë nga Bronks, Illyria, që është edhe në anglisht edhe në shqip. Dhe bisedoj dy-tre herë në ditë me shqiptarë.

Ilva Tare: Shumë interesante. Urime. Jam e sigiurt se të gjithë ne e mbajmë mend ambasadorin “luftarak” John Withers. Faleminderit që jeni këtu sonte.
|
Ambasador Withers: Kënaqësia ime.

Ilva Tare: Dhe shqiptarët mbajnë sytë nga gjithçka që ju thoni çdo herë, Ambasador Arvizu.

Ambasador Arvizu: Nuk e besoj, megjithëse tani e kam shumë zili Ambasadorin Ryerson, kur e dëgjoj të flas shqip. Mendoj se Ambasadori Withers dhe unë jemi paksa të përulur para kësaj.

Ilva Tare: Dhe mendoj se duhet të ndaj me shqiptarët faktin se kemi dy ish-ambasadorë të SHBA sonte këtu të cilët ndajnë mendimet e tyre si qytetarë amerikanë, ish-diplomatë të Shteteve të Bashkuara, dhe z. Arvizu do të jetë më i kujdesshëm?

Ambasador Arvizu: Diplomatik.

Ilva Tare: Më diplomatik. Sikur të mos jeni treguar mjaftueshëm tashmë. Si ndjeheni kur jeni ulur pranë njëri tjetrit dhe iu flisni shqiptarëve? Është ky fakt një tregues i politikës së vazhdimësisë së Shteteve të Bashkuara drejt Shqipërisë, z. Arvizu?

Ambasador Arvizu: Para së gjithash dua t’ju falënderoj juve dhe të gjithë në Ora News që e bëtë këtë të mundur. Së dyti, është një kohë shumë emocionuese për mua – jemi në vigjilje të festimeve të përvjetorit të 100 të Shqipërisë, por të kemi këtu edhe ambasadorin e parë amerikan të akredituar pas rënies së komunizmit, kthimin e tij të parë në Shqipëri që nga largimi në vitin 1994, dhe paraardhësin tim direkt, është një ndjenjë e jashtëzakonshme. Shumë emocionuese. Një ndjenjë fantastike.

Ambasador Ryerson: Unë jam me emocion. Shumë emocionuese për mua. Po, më kanë njohur dhe njerëzit kanë ardhur në rrugë e më kanë thënë: “Më falni, po a s’jeni ju…?” U preka shumë mbrëmë kur pashë lajmet, gjëra të ndryshmë, aspekte të ndryshme të 100 vjetorit. Ajo që më emocionoi më shumë ishte ngritja e flamurit shqiptar në selinë e NATO-s. qava. Ishte fantastike. Është privilegj të jem këtu dhe ju falënderoj për mundësinë dhe për tolerancën e tregua nga Ambasadori për të patur dy pleq si ne të vijnë këtu dhe të bëjnë këtë.

Ilva Tare: Z. Withers, si ndjeheni, i ulur pranë dy ambasadorëve të tjerë?

Ambasador Withers: Është shumë emocionuese të jem këtu, në këtë moment. Dhe me këta zotërinj. Ju përmendët vazhdimësinë, dhe mendoj se kjo është një fjalë jashtëzakonisht e rëndësishme. Shpresoj se njerëzit që shohin këtë program do të na shohin ne të tre bashkë këtu si një premtim i pashprehur për popullin shqiptar se ne gjithnjë do të jemi me ju dhe do të jemi miqtë tuaj.

Ilva Tare: Është një mesazh fantastik. E kemi dëgjuar shumë, veçanërisht gjatë vizitës së Sekretares Clinton. Unë mund të ndaj me ju përshtypjet dhe emocionet që shqiptarët morën nga një mesazh i shkëlqyer që ajo dha në Parlament. Fare rastësisht, gjeta një fotografi të politikanit dhe shkrimtarit shqiptar Fan Noli. Jam e sigurt se keni dëgjuar për të dhe e njihni. Është një foto e Fan Nolit e marrë më 1907 dhe ne e kemi gjetur në koleksionin privat të z. Niko Kotherja. Siç e shihni, ai është duke mbajtur një flamur amerikan dhe një flamur shqiptar. Saktësisht siç ndodh sot me politikanët shqiptarë, kemi të njëjtin flamur pranë flamurit shqiptar. Është vitin 1907. Noli ishte i pari politikan shqiptar i arsimuar në Harvard dhe kishte lidhje të forta me SHBA. Mendoni se nëse ai do të kishte vazhduar të qëndronte në pushtet, fati i shqiptarëve do të kishte qënë i ndryshëm, z. Withers?

Ambasador Withers: Po bëni një pyetje shumë të thellë historike. Më lejoni t’ju jap diçka më pak se një analizë, një kuptim të kësaj. Mendoj se gjashtë muajt e Nolit, gjithë e gjithë, si udhëheqës i Shqipërisë, ishte një eksperiment i madh. Ishte ndoshta një ekperiment i tepërt për atë kohë. Ai kishte qënë larg për shumë kohë dhe përpjekjet e tij për të sjellë këto lloj reformash, veçanërisht në fushën agrare, ishin në një farë mënyrë tepër, tepër herët. Ai vetë e tha këtë. Ai tha se prezantimi i reformave e armiqësoi me pronarët e tokave ndërsa moszbatimi i tyre dëmtoi reputacionin e tij me fshatarët. Megjithatë, unë i shoh këto gjashtë muaj si një hyrje, një gjysmë fillimi i miqësisë amerikano-shqiptare që vazhdon dhe mendoj se kjo përfaqësohet nga ne që ndodhemi të ulur këtu, tani, në këtë moment, në këtë vend.

Ilva Tare: A mund të kishte qenë ndryshe Shqipëria, z. Arvizu, nëse dikush me arsimim dhe lidhje të forta amerikane do të kishte qënë në pushtet më gjatë?

Ambasador Arvizu: Kjo është një pyetje intriguese. Duket sikur po të shohësh shembuj të vendeve të tjera ku ka patur individë të cilët në një moment të jetës së tyrë, shpesh gjatë fazave të arsimimit, kanë patur mundësi të jetojnë, të marrin frymë në SHBA, të ndërveprojnë me amerikanë, se ata gjithnjë do të ktheheshin në vendet e tyre me vlera të caktuara, një lloj tolerance për llojet e ndryshme të ideve konkuruese. Kështu që, patjetër, është një nga ato pyetjet hipotetike që është interesantë të peshohet gjerë e gjatë.

Ilva Tare: Ambasador Ryerson?

Ambasador Ryerson: Nuk kam asgjë për të cilën nuk jam dakord. Vetëm do të vë në dukje diçka historike. Flamuri ynë tani ka tre yje më shumë se ç’kishte atëherë dhe juaji ka një yll më pak.

Ilva Tare: Një yll më pak! Po, gjithmonë i lidhur me rënien e komunizmit. Një pikë e rëndësishme. Mendoni se diaspora shqiptare në SHBA është e rëndësishme në marrëdhëniet që Shqipëria ka me Shtetet e Bashkuara? Ambasador Ryerson?

Ambasador Ryerson: Po, ka qenë dhe vazhdon të jetë kështu. Jo vetëm për vetë shtetin shqiptar por edhe për Kosovën. Mbështetje shumë e fortë nga i gjithë komuniteti për zhvillimin e shqiptarëve në Ballkan. E kam përjetuar drejtpërdrejt këtë; ju ndoshta e dini që u përfshiva duke u bërë një lloj figure kryesuese kur NAAC – Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, u themelua. Kam punuar me shqiptaro-amerikanët për çështje ballkanike që nga ajo kohë.

Ilva Tare: A mund të bëjnë më shumë ata? Çfarë mund të bëjnë ata për të forcuar marrëdhënien tonë, Ambasador Withers?

Ambasador Withers: Komuniteti shqiptaro-amerikan në SHBA është impresionues. Them që është sepse ata bëjnë dy gjëra. Njëra është që ata kontribuojnë kaq shumë për SHBA. Kudo që shkon, do të takosh patjetër shqiptarë që janë të angazhuar në të gjitha llojet e profesioneve që na nevojiten në SHBA. Mendoj gjithashtu se ata luajnë rolin jetësor të një ure komunikimi për ato që ndodhin këtu dhe për ato që ndodhin atje, në një mënyrë të cilën e kuptojnë të dyja anët njësoj, duke shmangur problemet në komunimim. Ata kanë luajtur një rol jetësor këtu. Vatra dhe të tjerë në fillimet, dhe tani luajnë, ndoshta jo aq e reklamuar, por ata luajnë një rol shumë të fortë në marrëdhënien tonë.

Ilva Tare: A luajnë ata një rol të rëndësishëm, z. Arvizu?

Ambasador Arvizu: Absolutisht. Ajo që më ka bërë përshtypje është se sa shumë e duan Amerikën dhe sa shumë e duan Shqipërinë. Në dy vitet e mia këtu, më ka bërë mjaft përshtypje në momente të ndryshme të kalendarit politik këtu kur ne kemi marrë mesazhe të përbashkëta. Mendoj se në bashkësinë shqiptaro-amerikane ka preferenca për këtë apo atë pol politik por ngaqë ata janë amerikanizuar, ndonjëherë habiten me polarizimin e thellë këtu dhe ata bëjnë deklarata të tilla që thonë: “Çfarë është kjo? Duhet të ketë tolerancë.” Numër një. Numër dy, do të bëja, dhe ky është një apel për të ardhmen ndoshta. Diaspora shqiptaro-amerikane mund të luajë një rol më të madh në prezantimin e Shqipërisë si një destinacion për investimet amerikane, jo vetëm e kufizuar për komunitetin shqiptaro-amerikan.

Ilva Tare: Zgjedhje interessante mendimesh dhe kuptimesh. Ekonomia është e rëndësishme për zhvillimin e marrëdhënieve njerëzore gjithashtu. Tani një pyetje për marrëdhënien tonë, Amerika dhe Shqipëria. Shqiptarët janë populli më pro-amerikan dhe ne të gjithë e dimë se kjo është një zgjedhje e shqiptarëve. Por, në politikë, ashtu si në dashuri, duhen të dyjas palët. Nga mendoni se buron mbështetja që SHBA na jep? Z. Ryerson?

Ambasador Ryerson: Mendoj se në sipërfaqe, ka një ndjenjë tipike amerikane për viktimën, për të pafuqishmin, dhe Shqipëria është si ai njeriu i pafuqishëm me fqinjë të pakëndshëm. Kjo është, siç e thashë në nivel sipërfaqësor, por amerikanët kanë parë gjithashtu reagimin e shqiptarëve, mbështetjen që kanë dhënë në vitet e fundit apo mikpritjen e jashtëzakonshme që iu dha Sekretarit Bejker kur erdhi këtu në vitin 1991. Amerikanët e kanë parë këtë dhe kanë dëgjuar për këtë. Ata thonë: “O, po, këta janë miqtë tanë. Më thuaj më shumë për ta.” Dhe ndonjëherë më bëjnë pyetje që do të dukeshin të thjeshta për ju por, ato janë të nevojshme sepse shumë ameriknaë nuk dinë shumë për Shqipërinë. Është një vend i vogël, “Ku është?”

Ilva Tare: Është impresionuese të dëgjonim nga Sekretarja Clinton që SHBA kanë qenë me Shqipërinë në këto 100 vite të para dhe do të jetë me të për 100 vitet e tjera. Z. Arvizu, cili është burimi i kësaj marrëdhënie? I kësaj dashurie me Shqipërinë?

Ambasador Arvizu: Do të përsërisja atë që Ambasadori Ryerson sapo tha sepse është në rrënjët e mentalitetit amerikan që të kujdeset për më të pafuqishmin. Kjo është saktësisht fjala që do të kisha zgjedhur. Megjithëse jemi gati duke festuar përvjetorin e 100-të të Shqipërisë dhe është një festim i lavdishëm, por kanë qenë 100 vjet të vështirë. Ka vetëm disa vitë që Shqipëria gëzon kufij të sigurtë, liri lëvizjeje, mundësinë për të shprehur pikëpamje të ndryshme politike, kështu që amerikanët e duan të pafuqishmin. Pika e dytë që do vija në dukje është se Shqipëria, në mënyrë konsistente që nga viti 1991 ka qënë një lojtar shumë konstruktiv, si në skenën ndërkmbëtare dhe atë rajonale kjo është diçka që shoh të ndahet gjerësisht nga njerëzit dhe spektri politik. Do të isha i pakujdesshëm nëse nuk do të komentoja pak për disa nga shenjat e një nacionalizmi më të drejtpërdrejtë në muajt e kaluar. Pjesë e kësaj është e natyrshme dhe nuk është krejtësisht e pashëndetshme. E kemi thënë publikisht shumë që shprehjet e patriotizmit, shprehja e shqetësimit për gjendjen, mirëqenien e shqiptarëve etnikë në Maqedoni, Mali i Zi, Preshevë, dhe sigurisht në Kosovë është shumë e kuptueshme. Është shumë e rëndësishme në këtë 100 vjetor për të kuptuar që një arsye pse SHBA-të e përqafuan me kaq ngrohtësi çështjen e shqiptarëve është sepse shteti, Shqipëria si vend sot, në vitin 2012, është një lojtar kaq konstruktiv në rajon. Ne do të mbështesim gjithnjë Shqipërinë. Ne gjithnjë do të mbështesim Kosovën, siç tha dhe Sekretarja Clinton. Por është shumë e rëndësishme për popullin shqiptar të kujtojnë veten se duhet t’i kapërcejnë disa tundime të caktuara, t’u rezistojnë përpjekjeve për të përçarë dhe të vazhdojnë të jenë një forcë pozitive në këtë rajon.

Ilva Tare: Nëse e kuptova drejt, ju jeni kundër tezës së bashkimit kombëtar që ndonjë parti e re po shpall?

Ambasador Arvizu: Mendoj se të shprehësh lidhjen e përbashkët të shqiptarëve etnikë është shumë e natyrshme. Këto janë lidhjet e kulturës, traditës, gjuhës, historisë, çfarëdo lloj gjëje tjetër. Por kjo mund të bëhet brenda vendeve ekzistuese në hartë. Dhe më pëlqen shumë kur politikanët, qofshin ata socialistë apo demokratë, apo ndonjë tjetër, kur thonë “Ne do të bashkohemi në Bruksel. Rruga drejt bashkimit shqiptar është nëpëmjet Brukselit.”

Ilva Tare: Pra kjo nuk është një anomali, vetëm politikë e asaj që ju doni të arrini në këtë rajon?

Ambasador Arvizu: Mendoj se pjesë e kësaj ka të ngjarë të jetë politike, e lidhur me 100 vjetorin, dhe me zgjedhjet e ardhshme të vitit 2013, por disa gjëra të caktuara janë të paprekshme dhe është e rëndësishme për shqiptarët që të ngelen të bashkuar në një sens pozitiv.

Ilva Tare: Z. Withers, çfarë mendoni për këtë?

Ambasador Withers: Më lejoni të kthehem tek pyetja juaj. Gjëja që më bën përshtypje është se edhe pse kemi pasur përvoja historike mjaft të ndryshme, dhe edhe pse vendet tona janë gjeografilkisht nga pikëpamja e popullsisë në shkallë të ndryshme, gjithnjë më kanë bërë përshtypje, që nga momenti që kam ardhur këtu, dhe që vazhdon edhe tani, disa aspirata të përbashkëta që shqiptarët dhe amerikanët kanë. Një nga ato që del në pah shumë shumë qartë, kur flas me miqtë e mi amerikanë për Shqipërine dhe përpiqem ta përshkruaj këtë tokë shumë speciale, është ajo aspirata historike për liri, ajo që ju po festoni sot. Kjo është diçka që amerikanët e kuptojnë plotësisht. Nëse sheh historinë tonë moderne, ne gjithnjë iu këmi ardhur në ndihmë popujve që kanë kërkuar dhe janë përpjekur për liri. Ne kemi qenë kundër fashizmit, komunizmit, kundër diktaturave të të gjitha llojeve. Kjo është diçka që mendoj se ka kuptim për të dyja palët, shqiptarët dhe amerikanët. Mendoj se ky është elementi kyç që ne ndajmë.

Ilva Tare: Ka një tezë tjetër që marrëdhënia jonë është në një farë mënyre e lidhur me demografinë, me faktin që sipas disa parashikimeve, në vitin 2025 shqiptarët do të jenë popullsia më e madhe në këtë rajon. Ju thotë diçka kjo, Ambasador Arvizu?

Ambasador Arvizu: Kjo është një tezë mjaft interesante. Nuk e kisha dëgjuar më parë. Nuk di se si t’i përgjigjem kësaj siç duhet. Do të vija në dukje se ajo që më bën përshtypje nga udhëtimet rreth e rrotull Shqipërisë është se pavarësisht nëse është dikush në moshën 80 vjeçare apo një nxënës shkolle, entuziazmi për botën jashtë Shqipërisë, se entuziazmi për lidhjen speciale të miqësisë mes Shqipërisë dhe Amerikës, nuk merr parasysh grupmoshën apo demografinë. Nuk di a i përgjigjet pyetjes suaj kjo, por mendoj se e ardhmja duket pozitive.

Ilva Tare: Diplomatikisht, por duket. Ambasadori Ryerson?

Ambasador Ryerson: Nëse mund të bëj një koment, nuk besoj se SHBA kanë apo do ta formulojnë politikën e tyre kështu: “O, po; është popullata më e madhe kështu që duhet të jemi miqësorë me ta.”

Ilva Tare: T’i mbajmë mirë!

Ambasador Ryerson: Më falni?

Ilva Tare: T’i mbajmë mirë?

Ambasador Ryerson: T’i mbajmë mirë, po, por t’i mbajmë ata brenda kufijve të demokracisë që ne bashkëndajmë jo sepse ata janë një popull i madh në numër, por sepse ata janë një popull tolerant. Jo sepse “Ej, ata do të jenë më të shumtë se serbët, maqedonasit apo kroatët në numër. ”

Ilva Tare: Ambasador Withers?

Ambasador Withers: Nëse thjesht sheh pikëpamjen amerikane në të gjithë botën, sado pas të duash të kthehesh në kohë, dhe ju e keni dëgjuar të shprehet këtu sonte, ne nuk i zgjedhim miqtë tanë në bazë të madhësisë së tyre. Ne i zgjedhim miqtë tanë në bazë të angazhimeve tona të përbashkëta dhe vlerat e përbashkëta. Ata përdorën fjalën “i pafuqishëm” – po, amerikanët e duan më të dobëtin, pavarësisht nëse është një vend pa mundësi apo nëse është jë vend shumë i vogël. Do të varet nga faktorë të tjerë të ndryshëm nga demografia. E ardhmja është e qartë. Mendoj se miqësia do të jetë aty gjithnjë.

Ilva Tare: Dhe siç e thatë, miqtë tuaj janë ata që ndajnë vlerat tuaja. A e ka arritur Shqipëria ëndrrën e saj për të qenë demokratike dhe e lirë, Ambasador Arvizu?

Ambasador Arvizu: Mendoj se është qartazi në rrugën për ta arritur këtë ëndërr.

Ilva Tare: Mund ta shtjelloni këtë?

Ambasador Arvizu: Nuk kam patur mundësi të flas me Ambasadorin Ryerson që nga kthimi i tij. Jam i sigurt se pothuajse nuk e njeh vendin tani, dhe nuk e kam fjalën thjesht në kuptimin e infrastrukturës. Ai përmendi sa emocionues ishte për atë fakti që tani Shqipëria është në NATO. Shqipëria do të jetë në Bashkimin Europian një ditë; ndoshta jo aq shpejt sa mundet apo sa duhet, por do të ndodhë. Kështu, përgjigja e thjeshtë është që ëndrra po përmbushet. Shqipëria është në këtë rrugë. Por, siç e dimë vendi filloi nga një bazë shumë e ulët dhe 20 vjet janë veç një moment i shkurtër në terma historikë. Dhe siç e dimë të gjithë, nuk ka patur vazhdimësi në 20 vitet e fundit. Dukej sikur gjërat po shkonin siç mund të pritej midis viteve ’91 deri në ’96.

Ilva Tare: Si Wall Street ditët e sotme?

Ambasador Arvizu: Por në vitin 1997, ndodhi kolapsi, një kolaps i vërtëtë. U deshën disa vjet për të marrë veten, dhe dukej sikur po ecte mjaft mirë për pak kohë, derisa në periudhën e John -- dhe nuk ta vë fajin ty për këtë -- duket se ngeci në vend përsa i përket përparimit, luftës kundër korrupsionit, zbatimit të reformave. Këto janë gjëra që priten në çdo eksperiencë demokratike, por Shqipëria është në rrugën e duhur.

Ilva Tare: Ambasador Withers?

Ambasador Withers: Ajo që do të thoja është kjo – demokracia nuk është një produkt fiks apo një ide fikse. Democracia është një evoluim në vazhdimësi, dhe është diçka më e çmuar se një mall i rrallë që duhet mbrojtur. Nuk mund të thuash “tani jeni një demokraci” dhe të shpresoni që kjo do të zgjasë përgjithnjë. Duhet që gjithnjë, gjithnjë, të jeni në vëzhgim për ato presione që mund ta minojnë demokracinë dhe ta çojnë atë në drejtime të tjera. Edhe pse jam shumë dakord me Alex, ka pasur një ecje përpara, unë bexoj gjithashtu se tani është momenti që shqiptarët të jenë veçanërisht të kujdesshëm ndaj tendencave që duket se po kërcënojnë të minojnë atë që mund të arrihet.

Ilva Tare: Për cilat kërcënime po flisni?

Ambasador Withers: Gjithnjë i kthehem institucioneve të pavarura. Ka të ngjarë që t’i kem thënë këto dy fjalë më shpesh se çdo fjalë tjetër. Besoj se më shumë kam thënë “Shqipëria” dhe “Amerika”, por, të dytat vijnë institucionet e pavarura. Pa ato, një demokraci nuk mund të lulëzojë, nuk mund as të ekzistojë. Kur ka kërcënime ndaj këtyre instistucioneve, kur ato fillojnë të marrin karakter politik në vend të një karakteri të pavarur, ky është një kërcënim tepër, tepër i madh ndaj qeverisjes demokratike.

Ilva Tare: Do t’ju pyes më vonë mbi atë për të cilën mendoj se po flisni. Ambasador Ryerson?

Ambasador Ryerson: Mendoj se Ambasadori është shumë i saktë. Shqipëria është në rrugën e duhur për të bërë përparim të mirë, por të gjitha demokracitë janë gjithnjë në zhvillim e sipër. Nëse keni një demokraci të përfundur, dielli do të lindë në perëndim; kjo nuk ka për të ndodhur. Për mendimin tim, nuk ekziston demokracia e kompletuar. Ka nevojë për punë këtu, dhe në fakt na nevojitet punë edhe në SHBA – ne iu themi partive politike shqiptare që duhet të bashkëpunojnë me njëri tjeterin, dhe mund të predikojmë të njëjtën gjë në Uashington.

Ilva Tare: Të gjithë biem dakord se vendi ka ndryshuar dhe ne po punojmë për një vend të lirë e demokratik, por ajo që s’ka ndryshuar është elita politike. Politikanët janë pothuajse të njëjtët. Çfarë mund të bëjmë për këtë, Ambasador Ryerson?

William Ryerson: Me vota. Ju votoni për dikë tjetër. Ju dilni në fushatë që ‘filan filani’ duhet të zëvendësojë ministrin aktual të kësaj apo asaj.

Ilva Tare: Pse po buzëqeshni, Ambasador Arvizu?

Ambasador Arvizu: Ambasadori Ryerson përmendi votën. Më bëri përshtypje të madhe, më dha kënaqësi të madhe të dëgjoja Sekretaren Clinton të përmendte rëndësinë e mbajtjes së zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013 për eksperimentin demokratik të Shqipërisë. Qartazi, ky është një sinjal i Uashingtonit. Është gjithashtu një mesazh që e kemi dëgjuar të përsëritet nga miqtë e Shqipërisë në kryeqytetet shqiptare. Vota është jashtëzakonisht e rëndësishme. Jam i sigurt se do të flasim përsëri…

Ilva Tare: Po, do të flasim prapë për zgjedhjet…

Ambasador Arvizu: Përsa i përket zgjedhjeve, mezi pres t’u flas kolegëve të mi për këtë nismë që kemi filluar, ACT NOW. Është folur shumë për të. Mendoj se është keqkuptuar mjaft, por parimi kryesor i Act Now është që qytetarët duhet të veprojnë tani. Qytetarët duhet të kërkojnë më shumë llogari nga udhëheqësit e zgjedhur në çdo nivel, kombëtar dhe vendor. Dhe ajo pjesëmarrje qytetarësh në çështjet e shtetit është shumë vendimtare për mirëqënien e vendit dhe për demokracinë. Kjo pjesëmarrje shkon përtej hedhjes së votës në ditën e zgjedhjeve. Edhe vota është shumë e rëndësishme, por pjesëmarrja shkon përtej saj.

Ilva Tare: Ambasadori Withers, të njëjtët protagonistë në 20 vitet e fundit të demokracisë?

Ambasadori Withers: Ka vetëm një përgjigje: nëse publiku shqiptar dëshiron të shikojë ndryshim, ai voton për ndryshim. I vetmi sqarim që duhet bërë aty, sqarim shumë i rëndësishëm, është se ato zgjedhje duhet të jenë me të vërtetë të lira dhe të drejta. Votat duhet të numërohen si duhet dhe rregullat e lojës nuk mund të ndryshohen minutën e fundit. Duke supozuar se vota është e lirë dhe e drejtë, atëherë mjeti i ndryshimit është në duart e popullit dhe është në duart e votës së tyre.

Ilva Tare: Sigurisht, dhe do të flasim më vonë për këtë. Ambasadori Rajerson, do të doja të na sillnit disa kujtime nga viti 1991. A e dinit se po vinit në një vend i cili jetonte në një rezervuar historik, i cili kishte kultivuar urrejtje për Amerikën për 40 vjet e se ju ishit njeriu i shpresës, rrezja e shpresës nga SHBA-ja. Si i kujtoni ato ditë?

Ambasador Rajerson: Qartë dhe shpesh. E mbaj mend të gjithë skenën. E mbaj mend sa sa e largët ishte kur isha akoma në Beograd dhe shkova në Ambasadën shqiptare për të marrë vizë për një shofer që do të sillte kongremenin Lantos në Shqipëri. Hyra te dera dhe u ktheva në vitin 1952. Ajo lloj tronditjeje ishte. Kur erdha këtu e pashë se në ç’rrëmujë të tmerrshme ishte vendi, sa i varfër dukej vendi, sa të kequshqyer dukeshin fëmijët si edhe shkatërrimin që po shoqëronte kapërcimin nga pushteti absolut që kishte pasur partia deri atëherë. Them se e mbaj mend shumë qartë dhe mbaj mend pritjen shumë të ngrohtë që më bënë, në fillim shumë qetësisht sepse njerëzit që vinin të më takonin merreshin në pyetje nga Sigurimi.

Ilva Tare: Kishin frikë?

Ambasadori Rajerson: Disa kishin, e disa të tjerë, pavarësisht frikës, erdhën të më takonin. Vite më vonë kur u ktheva me titullin luksoz, mora letër nga një burrë në Fier. Më shkruante se ishte shumë i gëzuar që kishte kaluar në rrugë, kishte ngritur kokën e kishte parë flamurin tonë. Kur ishin akoma italianët atje, kushdo që shikonte flamurin mbahej brenda nga njerëzit që vëzhgonin kush kalonte pranë ambasadës. Ishin një lloj sinjali. Akuzoheshin se ishin spiunë të Italisë sepse shikonin flamurin dy herë. Ishte një lloj paranoje, një botë e çuditshme. Të çuditshmit ikën, e hyri në mes kaosi. Isha I vetëdijshëm për problemet.

Ilva Tare: E ndjetë peshën e të përfaqësuarit të demokracisë mbi supe?

Ambasadori Rajerson: Po, nuk isha në gjumë, isha i vetëdijshëm. Isha i ndërgjegjshëm që njerëzit më shikonin ditë e natë. Ndjeva gjithashtu një lloj trimërie sepse kur ika më thanë: “Bill, nëse shkëput telefonin, je Shtetet e Bashkuara të Amerikës.” Një ditë pasi mbërrita vizitova Ministrinë e Jashtme dhe thashë: “Dua të shikoj se ç’ndodh në parlament.” Më thanë: “Jo, nuk mund të marrësh pjesë atje.” U thashë: “Më falni?” Përsëri mora përgjigjen “jo”. U thashë “Qeveria ime proteston,” dhe kjo funksionoi. E kuptova që po trokisja në një derë të pakyçur, në mos të hapur. Shqipëria kishte nevojë për një shtytje të lehtë dhe unë shtyva, ose u përpoqa.

Ilva Tare: Vizita e sekretarit Xhejms Beiker që keni organizuar atëherë bën jehonë edhe sot. Të gjithë i mbajmë mend ato imazhe, pritjen e tij, lutjet për të si edhe gëzimin që ai erdhi këtu. A ishit në ato kohë i përfshirë aktivisht në fushatë në krah të Partisë Demokratike? Ose siç e thonë kundërshtarët tuaj, kishit njëanshmëri politike ato kohë.

Ambasadori Rajerson: Përfaqësoja SHBA-në dhe çoja përpara idenë se duhet të kishte demokraci dhe se duhet të kishte tregje të lira. Kjo u interpretua nga ata që nuk e pëlqenin si ndërhyrje në punët e brendshme të Shqipërisë. Kishin të drejtë, ashtu ishte, të nxisje demokracinë ishte ndërhyrje në skemat ekzistuese në Shqipëri. Në mënyrë të ndërgjegjshme, të merrja pjesë në skenën politike, jo, por drejt saj çoi. Merrja ftesa nga shumë përfaqësues në parlament, të Partisë Demokratike, që të shkoja në Shkodër, Korçë, Durrës dhe të takohesha me njerëzit. Dhe kjo u interpretua si përfshirje e drejtpërdrejtë në fushatën zgjedhore.

Ilva Tare: Ishit gjithashtu në krah të udhëheqësit të PD-së në mitingun e fitores më 22 mars, 1992.

Ambasadori Rajerson: Kjo ishte pas zgjedhjeve.

Ilva Tare: Po, pas zgjedhjeve. Po festonit fitoren.

Ambasadori Rajerson: Isha atje, po, në radhën e dytë.

Ilva Tare: Si e sillni atë çast në mend?

Ambasadori Rajerson: O, përsëri, me emocion. Ishte ngjarje e pabesueshme. E mbaj mend kryeminstrin e tanishëm në atë kohë me zor fliste dhe zërin e kishte shumë … të ngjirur. Isha atje më një anëtar të kongresit amerikan, me një anëtar të parlamentit gjerman me të cilin flisja gjermanisht mënjanë.

Ilva Tare: Pra, ishte kjo mbështetje per PD-në, udhëheqësin Berisha, apo për partinë që luftoi komunizmin?

Ambasadori Rajerson: Ishte mbështetje për personat që luftuan komunizmin dhe përfshiheshin këtu njerëz nga Partia Republikane, Sabri Godo, sigurisht, Dr. Berisha si edhe të tjerë.

Ilva Tare: Si e keni njohur kryemistrin e tanishëm Berisha dhe çfarë mendoni për të tani?

Ambasadori Rajerson: Kur e takova për herë të parë, e mbaj mend shumë qartë se gjëja e parë që më tha ishte: “Kemi nevojë për disa shkolla si ajo e Harry Fultzit.” Kisha dëgjuar për këtë shkollë kur isha në Beograd nga një grua që më mësonte shqip. Kisha mësuar shumë për shkollën që më parë dhe mendova: “Ky njeri paska interes për arsimin, gjë e mirë. Kushtoji më shumë vëmendje.” E mbaj mend këtë. Mendoj se ka bërë shumë për vendin, por këtë gjë e kanë bërë edhe shumë shqiptarë të tjerë nga parti të tjera, duhet theksuar kjo. Ai ka pasur privilegjet dhe detyrimet e udhëheqjes. Mendoj se nëse e pyesni, do t’ju thotë po, ka bërë gabime. Këtë përshtypje kam. Ka vite që nuk e kam takuar, shpresoj ta takoj këto ditë.

Ilva Tare: Kam një pyetje tjetër lidhur me ato ditë. A ka pasur rol SHBA-ja në arrestimin dhe futjen në burg të Fatos Nanos, siç pretendon ai, sipas një mesazhi të Uikiliks, gjatë një takmi që kishte pasur me ambasadoren Lino?

Ambasadori Rajerson: Jo! SHBA-ja nuk ka pasur absolutisht fare të bëjë me këtë gjë.

Ilva Tare: Pra, nuk keni qenë të përfshirë në arrestimin e tij?

Ambasadori Rajerson: Jo, jo, jo. Thuhej se ishim sepse zakonisht kur më thërrisnin në zyrën e tij, unë shkoja në këmbë. Po ecja një ditë përpara derës së ambasadës dhe shoferi më erdhi pranë e më tha: “Po të çoj unë.” I thashë: “Jo, jo.” Më tha: “Ec pra.” Kështu, hipa në makinë, më la atje dhe në atë çast, siç u pa, po bëhej arrestimi i Z. Nano dhe mua më kishin parë në presidencë.

Ilva Tare: Përse duhet ta thoshte ai këtë?

Ambasadori Rajerson: Do t’ju duhej të pyesnit ata.

Ilva Tare: Nëse takoheni me Z. Berisha, çfarë do t’i thoni? Fjalinë e parë?

Ambasadori Rajerson: Mirëse ju gjeta! Jam i lumtur që jam përsëri në Shqipëri.

Ilva Tare: Në një intervistë të kohëve të fundit, përkrah përparimit dhe arritjeve që ka pasur Shqipëria, ju përmendët gjithashtu se duhet të ishte bërë më shumë për ç’komunistizimin e Shqipërisë se në vendet e tjera të ish-Europës Lindore. Dy përpjekje nuk patën sukses në zhveshjen e sistemit të trashëgimisë komuniste. Në vitin 1996, pati një ligj kundër genocidit i cili besohej se synonte të përjashtonte përfaqësues të krahut të majtë nga hyrja në parlament; pati edhe një përpjekje tjetër në vitin 2009, kur mbaj mend, ambasadori Withers, ligji i lustracionit për të cilin pati kriktikë të fortë nga qeveria amerikane, nëpërmjet jush. A mendoni se Shqipëria duhet ta shqyrtojë këtë çështje tani dhe cila do të ishte mënyra më e mirë për ta bërë atë, ambasadori Rajerson.

Ambasadori Rajerson: Mënyra më e mirë për ta bërë është ajo mënyrë që shqiptarët janë të gatshëm të përdorin. Sa më shpejt që ta bëjnë aq më mirë do të jetë. Nuk mund të përshkruaj formulën më të mirë dhe nuk mendoj se mund tua japin nga jashtë këtë formulë. Ne mund t’i këshillojmë – shikoni se ç’bënë çekët, shikoni se ç’bënë polakët, shiko se si vepruan hungarezët, bëni diçka.

Ilva Tare: Por a mundet të bëjnë diçka elita e tanishme politike duke qenë se ata kanë dështuar në këtë gjë gjatë 20 viteve të fundit? Përse do ta bënin tani? Ambasadori Arvizu?

Ambasadori Arvizu: Pak pasi mbërrita, hasa vështirësitë e emërtimit dhe pronësisë së tokës dhe kjo sigurisht lidhet me problemin e korrupsionit në gjykata, probleme me investimet e huaja, si edhe në të pasurit të investitorëve të mirë vendas. Edhe pse u përpoqa t’i bëja detyrat e mia përpara se të vija, siç mund ta dëshmojnë dy zotërinjë këtu, mëson diçka të re deri ditën që nisesh. Unë akoma po mësoj, por diçka teksa shikoja thellë në këtë çështje është trashëgimia komuniste dhe se si ajo përshkon sistemin akoma këtu. Debati i para dy muajve, ose ndoshta i para 6 javëve, i ish të përndjekurve politikë, dhe mbaj mend që edhe ambasadori Rajerson komentoi për të, ose e përmendi në intervistën e tij për Zërin e Amerikës, ai debat shfaqi disa plagë të hapura që ekzistojnë akoma në këtë shoqëri. Ndoshta nuk është koha për të riparë atë episode por fakti mbetet është që ajo trashëgimi akoma vazhdon të jetojë në Shqipëri. Nëse nuk ekziston vullneti nga ana e shqiptarëve të përgjegjshëm për t’u përballur me sfidat, jo duke i hedhur mbeturinat poshtë rrogozit, duke bërë sikur ato nuk ekzistojnë, këto çështje nuk kanë për t’u larguar vetë. Nëse nuk bëni përpjekje për të shqyrtuar problemet që sjellin çështjet e pronës, sa të sukseshëm mund të jeni në përpjekjet për të sulmuar korrupsionin në gjyqësor? Nuk është e lehtë, është shumë e vështirë, e dimë këtë, por në një farë mënyre drejtuesit politikë të Shqipërisë dhe populli duhet të mobilizojnë kurajën politike për të ndërmarrë disa nga këto çështje të vështira politike që zvarriten akoma 20 vite pas rënies së komunizmit.

Ilva Tare: Ambasadori Arvizu, ju u përpoqët të ndërjmetësonit një dialog ndërmjet qeverisë dhe ish të përndjekurve politikë, por ai nuk pati sukses. Apo nisi e u ndërpre. Çfarë mendoni në lidhje me sjelljen e qeverisë në lidhje me atë protestë?

Ambasadori Arvizu: Ishte një ngjarje e vështirë. Kam përjetuar shumë të vështira gjatë dy viteve të mia këtu. Më vjen shumë keq që Z. Bejko humbi jetën. Mendoj se u bënë disa përpjekje për t’ia shpëtuar jetën atij. Ajo që i dekurajoi Shtetet e Bashkuara ishte paaftësia e partive të ndryshme politikë për t’u përfshirë në ndonjë lloj dialogu. I kuptoj akuzat për manipulime mbrapa kuintave, e keni parasysh kjo akuzë kundër kundërvënies me atë akuzë; e përsëris, këta dy zotërinj e njohin këtë lloj sjelljeje … është pjesë e jetës politike. Sigurisht, në SHBA, ka shkëmbim akuzash, por në fund të fundit, pa ndonjë lloj dialogu si mund të shpresohet për zgjidhje mosmarrëveshjesh? Diçka që vërtet më shqetëson është se pavarësisht arritjeve të mëdha që janë bërë këtu, duket sikur politikanët shqiptarë akoma kanë ngecur në periudhën pas-komuniste, ku reagimi instinktiv për t’u përballur me kundërshtarin është thirrja me fjalime urrejtjeje, gjetja e një mënyre për të denigruar personin, partinë apo çështjen. E përsëris, edhe në SHBA nuk e kemi kapërcyer këtë. Ka elemente fanatike në çdo debat. E pamë këtë në zgjedhjet e fundit presidenciale, por shumica dërrmuese e popullit amerikan, mendoj, pikërisht si shumica dërrmuese e popullit shqiptar duan të gjejnë një mes të artë dhe në këtë pikë, u zhgënjeva nga mënyra si u trajtua çështja. Mendoj se duhet të ishin bërë përpjekje më të forta, nga ana e qeverisë, për të gjetur një zgjidhje, ose së paku një formë dialogu. Kjo gjë nuk u bë.

Ilva Tare: Keni ndonjë koment ambasadori Rajerson?

Ambasadori Rajerson: Amin!

Ilva Tare: Ambasadori Withers, ju jeni njeriu që ndaloi miratimin e ligjit të lustracionit?

Ambasadori Withers: Mendoj se nuk mund t’i jepet as merita e as faji një personi të vetëm.

Ilva Tare: Çfarë kishte ai që nuk shkonte?

Ambasadori Withers: Rajersoni tha diçka me shumë rëndësi kur foli për verpimet e tij në ato kohë. Nuk mund t’jua ripërsëris fjalët e sakta, por tha se përfaqësonte politikën e Qeverisë së SHBA-së. një prej mësimeve shumë të rëndësishme që duhet të marrin shqiptarët – dhe shpresoj ta marrin nga një panel si ky – është se duhet të pasqyrojmë rrethanat e kohës së caktuar kur shërbejmë, por ajo që nuk ndryshon asnjëherë, për ne apo edhe nëse do të keni tre ambasadorët e ardhshëm apo njëqind ambasadorët e ardhshëm, është se përfaqësojmë politikat e SHBA-së. Dhe përsa i përket ligjit të lustracionit, mendoj se kjo lidhet edhe me pyetjet që keni bërë, një prej elementeve komuniste të mbetura – më lejoni të jem shumë shumë i qartë – nuk përfaqësoj më pozicion zyrtar, gjë që bëhet më shumë aftësi nga miku dhe kolegu im ambasadori Arvizu, por thjesht flas si amerikan i thjeshtë, një prej trashëgimive më të vërteta është forma reale e vetë politikës. Mjafton të kthesh shikimin në çfarëdo shteti komunist – kritikët janë marrë gjithmonë me format më të ashpra e me të vrazhda të kritikave. Jo “ti përfaqëson një pikëpamje me të cilën unë nuk jam dakord”, “nuk je armiku im, je kundërshtar politik”, por jo, këtu përdoren rregullisht disa prej fjalimeve më të këqia që nuk mund të tolerohen në asnjë demokraci. Më lejoni të përdor vetëm një shembull, sulmet ndaj Prokurores së Përgjithshme; jo në formën “ti je Prokurore e Përgjithshme dhe mban qëndrim tjetër” por sulme personale mbi personin e saj e kështu me radhë. Dhe jo vetëm për Prokuroren e Përgjithshme, çfarëdo kritike bëhet me atë lloj sulmi. Kjo, për mua, nuk është mënyrë demokratike për t’u përballur me sfidat që has çdo institucion politik. Kjo është kthim prapa në të shkuarën. Nuk ka vend për këtë mënyrë në asnjë demokraci moderne. Kjo duhet hequr. Isha në SHBA gjatë gjithë fushatës së fundit – ndërmjet guvernatorit Romni dhe presidentit Obama. Dhe gjatë procesit të garës së tyre politike, thanë disa gjëra goxha të ashpra për tjetrin, por asnjëherë të vetme nuk sulmuan personin tjetër. Në fund të garës, me fitoren e presidentit Obama, ai tha, dua të ulem me guvernatorin Romni dhe të dëgjoj idetë e tij se si mund të ecim përpara e në mënyrë të veçantë në fushën e ekonomisë. Dhe do ta bëjë këtë. Kam besim se do ta mbajë fjalën për këtë. A mund të përfytyroni një proces si ky këtu në Shqipëri? Për këtë ka nevojë Shqipëria në mënyrë që të ecë përpara.

Ilva Tare: Ambasadori Withers, kam disa pyetje për ju e ndoshta edhe kolegët e tjerë mund të duan të thotë diçka në lidhje me to.

Ambasadori Withers: Mirë, po kemi rënë dakord që do të jenë pyetje të lehta?

Ilva Tare: Mandati juaj si ambasador i SHBA-së në Tiranë ishte në dy pjesë si të ishte ndarë me thikë. Në pjesën e parë ju ishit mbështetës i fuqishëm i anëtarësimit të Shqipërisë në NATO dhe të gjithë jemi të kënaqur për këtë e ju falënderojmë. Megjithatë, gjërat ndryshuan pas tragjedisë së Gërdecit. Nisët të bënit kritika të forta për mënyrën si po shkonin gjërat në vend, një intervistë në lidhje me nominimet presidenciale për vendet e lira në gjykatën e lartë, si e kujtoni këtë ndryshim?

Ambasadori Withers: E mbaj mend shumë shumë qartë atë ndryshim. Si mund të harrohet? Dua të them, pamjet në televizion të njerëzve të varfër, të plagosur rëndë nga copat e predhave që fluturonin, tek vraponin në spital të gjakosur, si edhe të moshuarit e fëmijët. Ishte e tmerrshme t’i shikoje këto. Por, dua ta sfidoj pak premisën e pyetjes duke thënë se nuk ndryshova unë. Gjërat në Shqipëri ndryshuan, por unë nuk ndryshova. Parimet si të ndihmoja në atë pak gjë që mund të bëja, me Shqipërinë që u bë anëtare e NATO-s, dhe parimet e institucioneve demokratike që ishin pjesë e rëndësishme e procesit të anëtarësimit të Shqipërisë në NATO ishin po ato të njëjtat të pandryshuara. Ndryshimi ishte se pas tragjedisë së Gërdecit, pati një zhvendosje shumë shumë të madhe në veprimet dhe tonin e qeverisë së Shqipërisë, e cila bëri që institucionet demokratike të periudhës përpara NATO-s që ishin mbështetur dhe përkrahur fuqishëm, pas NATO-s dhe pas Gërdecit, po të njëjtat institucione u bënë pre e një sulmi politik shumë të fortë. Puna ime, mbështetja e politikave të qeverisë së SHBA-së, ishte të mbaja Shqipërinë në trajektoren e epërme demokratike dhe kjo pavarësisht asaj çfarë ndodhi në Gërdec në fakt varej nga ajo çfarë ndodhi pas Gërdecit pasi qeveria iu vu gjykatave dhe institucioneve të tjera që ishin disi kërcënuese për të.

Ilva Tare: A kishit dijeni për trafikim dhe fishekë të shitur në Afganistan siç ju akuzoi ministri Mediu?

Ambasadori Withers: Nuk mbaj mend ta ketë thënë ndonjëherë ministri Mediu këtë. Jo, i gjithë rasti, ky rast i çuditshëm i AEY, ishte dredhi dhe pjesëmarrësit amerikanë në këtë dredhi u kapën dhe u gjykuan e kanë marrë dënimin e merituar. Ambasada, siç e dini, u mor në pyejte nga një kongresmen, por si Departamenti i Drejtësisë edhe ai i Shtetit e shqyrtuan mirë dhe përjashtuan tërësisht shqetësimet që kishte kongresmeni. Tema e këtyre sasive të mëdha të municionit që janë mbledhur nën regjimin komunist është temë që duhet ta trajtojë Shqipëria, sepse është temë që duket të ndikojë shumë prej veprimeve të lojtarëve kryesorë në shoqërinë shqiptare dhe ndoshta në qeverinë shqiptare. Ajo çështje është e rrezikshme në vetvete dhe duhet trajtuar si pjesë e programeve të çmilitarizimit që kemi nxitur ne, por nuk duhet të kthehet në një kancer që fillon të ndikojë e nis të korruptojë elemente të tjera të shoqërisë shqiptare.

Ilva Tare: Keni ndonjë peng në lidhje me mënyrën si e trajtuat situatën?

Ambasadori Withers: Jo. E vërteta është gjithmonë mënyra më e mirë për gjithçka. Gjithmonë e kam besuar këtë, ndonjëherë më kritikonin për këtë; ose më shumë se ndonjëherë. Tregoja të vërtetën dhe njëra palë e spektrit politik ishte e pakënaqur. Thosha diçka tjetër dhe ana tjetër e spektrit politik mbetej e pakënaqur. Thosha se mënyra më e mirë për t’u përballur me këto çështje të ndërlikuara dhe të vështira është të tregohet e vërteta.

Ilva Tare: Po, dhe meqenëse po flasim për të vërtetat, pati edhe një të vërtetë tjetër me zgjedhjet e vitit 2009, opozita bojkotoi parlamentin, cili është mendimi juan në lidhje me atë krizë? Kush menduat se ishte përgjegjës për atë situatë?

Ambasadori Withers: Më lejoni të them diçka. Nuk mendoj se, dhe nuk dua të flas për kolegët e mi. Ata mund të flasin vetë, por mbaj mend kur flisja me ambasadorët amerikanë që kishin qenë këtu përpara se të vija unë, dhe një prej karakteristikave të politikës shqiptare është pikëpamja apo nocioni që duket se është i përhapur në media, mes politikanëve, edhe mes publikut, se ose je në një anë ose në tjetrën. Mendoj se kjo është një ide tejet e gabuar kur keni të bëni me amerikanët. Amerikanët janë në atë anë, ose përpiqen të jenë në atë anë, të parimeve që janë vendimtare për ne dhe mënyrën se si e kuptojmë veten; vendimtare për ne dhe ajo që kuptojmë se na bën të mëdhenj dhe ajo që shpresojmë se do na mbajë po kaq të mëdhenj. Dhe do t’u mbahemi atyre parimeve, edhe nëse kjo anë apo ajo anë në një moment të caktuar do të inatoset me ne. Kjo duhet kuptuar mirë. Pra, kush është përgjegjës për një krizë të caktuar zgjedhore apo kush është përgjegjës për një krizë të caktuar politike, ne nuk jemi këtu për të zgjidhur këtë, kur nderohemi me titullin ambasador për një kohë të shkurtër. Jemi këtu për të mbështetur parimet dhe kushdo që nuk ndjehet rehat kur ne mbështesim këto parime dhe kur bëjmë më të mirën tonë për t’iu qëndruar besnikë atyre parimeve është në njëfarë mënyrë përtej shqetësimeve tona. Parimi është i rëndësishëm.

Ilva Tare: A keni edhe ju këtë këndvështrim, ambasadori Arvizu?

Ambasadori Arvizu: Tërësisht. Tërësisht!

Ilva Tare: Ambasadori Rajerson?

Ambasadori Rajerson: Nuk kam asnjë kundërshtim.

Ilva Tare: Asnjë kundërshtim në lidhje me ato parime që zakonisht nuk duhet të jenë të njëanshme.

Ambasadori Arvizu: Nëse mund të përsëris ato që tha ambasadori Withers. Ndoshta gjëja më zhgënjyese për mua këtu në thuajse dy vitet e mia… janë dy anët e së njëjtës medalje. Shqiptarët janë të mrekullueshëm, për një njeri, ose pothuajse për një njeri, por mundem ndoshta t’i numëroj me gishtat e dy duarve ata shqiptarë që janë miq të mirë në kuptimin që, më shikojnë dhe e dinë se jam ambasador, por e dinë gjithashtu që quhem Aleks, se kam familjen që kam, dhe se jam njeri me pikat e mia të forta e me të meta si çdo njeri, sepse gjithë të tjerët të shikojnë e përpiqen të të matin: A je në anën time, a po mbështet çështjen që unë përfaqësoj apo jo. Kjo pikë është pikë e rëndësishme nisjeje. Nuk e di nëse e mendojnë edhe kolegët e mi këtë.

Ambasadori Withers: Dakord jam.

Ambasadori Arvizu: Është burim zhgënjimi me të vërtetë dhe dimensioni tjetër i saj është …

Ilva Tare: Cilën anë mban?

Ambasadori Arvizu: Veçanërisht nëse je në anën e dikujt që përfaqëson një këndvështrim të caktuar – mund të jetë politikan, mund të jetë zyrtar qeverie, mund të jetë reporter, biznesmen. Mendoj se kështu e shikojnë njëri tjetrin shqiptarët. Por mendoj se gjëja tjetër paralizuese është se në Shqipëri, ka prirje për ekzistencën e flluskave. Njerëzit veprojnë në një flluskë dhe aty luan rol edhe media. Priren të shikojnë këtë stacion apo tjetrin. Pra, hyn në këtë dhomë jehone ku idetë e grupit përforcohen dhe kur dëgjon diçka të kundërt, thjesht e heq nga mendja. Ndonjëherë mund të habitesh sepse nëse je në atë flluskë dhe nuk ke mënyrë për të marrë informacion jashtë saj, mund të hysh në telash.

Ilva Tare: Pyetja e fundit për ju ambasadori Withers, e më pas do të rikthehemi me tre ambasadorët.

Ambasadori Withers: Të paktën një pyetje të lehtë të lutem.

Ilva Tare: Këto janë të gjitha pyetje të lehta. Sipas atyre që pretendohen si mesazhe të Uikiliks, ju keni thënë se shqiptarët janë dembelë dhe grykës. A e kishit fjalën për njerëzit, situatën ekonomike, mënyrën se si drejtohen gjërat në vend, për çfarë e kishit fjalën?

Ambasadori Withers: Së pari, do të habitesha shumë me karakterizime si dembel edhe grykës. Një prej gjërave në lidhje me mesazhet e Uikiliks është se edhe pse ato jepen nën emrin e ambasadorit, unë nuk kam shkruar anjë prej tyre. Mendoj se shqiptarët e dinë afërsinë e madhe që ndjej për ta, një afërsi shumë shumë e thellë që do të jetë pjesë e jetës sime në vazhdim. Nuk ka për të ndryshuar kjo. Problemi këtu është nocioni i dobët i të mirës së përbashkët. Se ashtu siç është kjo pikëpamje e palës sonë kundër palës suaj, ka aq shumë besim se kur një palë përfiton, nuk ka problem, edhe nëse përfiton në kurriz të palës tjetër apo publikut të gjerë. Nuk e gjej fuqinë e nocionit të sakrificës së përbashkët apo sakrificës universale në të cilin kjo palë apo ajo palë do të lëshojnë diçka pë rata njerëzit që qëndrojnë në mes. Nuk po flas nga ana ekonomike, por po flas kryesisht në aspektin politik. Duhet të ketë në një pikë një fushë të një të mesmeje të përbashkët për të cilën njerëzit të munden së paku të flasin. Nëse zhvillon polarizim, nëse problemi politik apo filozofia politike bëhet sipas “fituesi i merr të gjitha”, atëherë kjo çon menjëherë në problemin e madh të korrupsionit, problemin e madh të zgjedhjeve të korrputuara, problemet e mëdha të centralizimit të pushtetit, që janë në të vërtetë rreziqe të mëdha për Shqipërinë sepse mund të justifikohen lehtësisht nën parimin se ajo që është e mirë për mua është e mirë për të gjithë. Jo, jo, jo. Filozofia duhet të jetë ajo që është e mirë për të gjithë është e mirë për këdo.

Ambasadori Arvizu: Nëse mund të ndërhyj këtu. Së pari, kam luksin të them se ne nuk komentojmë mbi Uikiliksin. Të dëgjosh “dembel” dhe cila ishte fjala tjetër?

Ilva Tare: Grykës.

Ambasadori Arvizu: “Grykës” për të përshkruar shqiptarët, nuk mund të imagjinoj ndonjë ambasador të SHBA, asnjë staf të ambasadës së SHBA-së, e përsëris, jo për të komentuar mbi Uikiliks, por gjithçka mund të diskutohet jashtë kontekstit të saj. Cilido ambasador që ka shërbyer këtu do të thoshtë ekzaktësisht të kundërtën. Se shqiptarët janë tejet të zellshëm. Dhe se janë bujare, ndoshta deri në faj. Dua të them më shumë se sa bujarë. Kjo është diçka e thjeshtë, por udhëtoj nëpër këtë vend po aq sa kanë udhëtuar edhe dy paraardhësit e mi, po përpiqem të kujtoj herën e fundit që kam paguar për një filxhan kafe apo një gotë lëng. Është gjë e vogël, por gjithmonë përpiqem. Nuk mendoj se kam pasur sukses. Ndonjëhere them ke biznes këtu; nëse i qeras të gjithë, si i bën paratë? Gjithsesi … ajo që dua të them është se të gjithë vëzhguesit nga jashtë do ta kundërshtonin këtë. Shqiptaret janë tejet të zellshëm dhe tejet bujarë.

Ambasadori Withers: Më lejoni të them edhe diçka të fundit. Kur fola për atë punën e “fituesi i merr të gjitha”, duket si karakteristikë e elitës politike. Kur ke të bësh me shqiptarë të zakonshëm, shpirti i bujarisë, shpirti i përkujdesjes, shpirti i ndarjes me të tjerët dhe i sakrificës për të mirën e përbashkët është më i fortë nga ç’kam parë në ndonjë vend tjetër ku kam shërbyer. Në një farë mënyrë apo tjetër, “fituesi i merr të gjitha” ndodh kur njerëzit në pushtet dhe kjo është çështje që duhet ta shqyrtojnë haptazi ju dhe brezi juaj e kolegët tuaj. Ajo që mund të bëjmë ne është t’u ndihmojnë si miq.

Ilva Tare: Ambasadori Rajerson?

Ambasadori Rajerson: Jam i sigurt se ju dhe shikuesit tuaj janë e dinë që disa nga gjërat që pretendohet të kenë qenë në Uikiliks, nuk kanë qenë në të vërtetë atje. U sajuan. Thjesht nuk ishin atje. Dhe dikush po e shfrytëzon këtë. Departamenti i Shtetit thotë “nuk komentojmë në lidhje me to”. Por mund të themi gjithashtu: “Ai telegram nuk ka ekzistuar asnjëherë.” Njerëzit e dinë formatin e gjërat mund të sajohen – Perandori Franc Jozef është gjallë dhe ecën rrugëve të Parisit dhe kjo vihet në formën e një mesazhi amerikan. Nuk do të thotë se kjo do të jetë e vërtetë. Ju lutem, kijeni parasysh këtë.

Ilva Tare: E drejtë. Tani do të flasim për disa çështje të tjera serioze. Po flisni për kontroll politik të të gjitha institucioneve? A është ky një kurth nga i cili duhet të ruhet Shqipëria, zoti ambasador?

Ambasador Arvizu: Nocioni i kontrollit dhe balancimit është kryesor dhe themeltar për çdo demokraci vërtet efikase dhe funksionale. E them këtë me përulësi – mendoj se po flisni me tre burra inteligjentë që kanë privilegjin e përfaqësimit të SHBA-së – por në sistemin tonë, ne jemi rritur të mësuar me pikëpamje kundërshtuese. E dini se çfarë, edhe pse Bill Rajersoni, apo Xhon Withersi, apo Aleks Arvizu po përpiqen të bëjnë gjënë e duhur, ne mund të mos dimë gjithçka që duhet ditur në lidhje me diçka. Duhet dikush – mund të jetë një bashkëshort/e, zëvendësi, kolegu, mund të jetë punonjësi më i ri – që të të japë disa pikëpamje të kundërta, por veçanërisht kur je njeri me pozitë duhet ndonjë mekanizëm institucional ku pikëpamjet e tua, qofshin ato të mira apo jo të mira, duhen marrë parasysh nga të tjerët. Është i gjithë koncepti i sistemit të kontrollit dhe balancimit. Në Shqipëri, për shkak së është akoma demokraci e re, ambasadori Withers përmendi institucionet e pavarura; çdo vend do të ketë mekanizma paksa të ndryshme. SHBA-ja ka sistem të mrekullueshëm, dhe më besoni, ka qenë në përmbushje përgjatë vite e vite eksperimenti – dhe akoma është proces në vazhdim. Në Shqipëri, vendi akoma nuk e ka atë sistem efikas të kontrollit dhe balancimit. Prandaj është vërtet e rëndësishme që të ketë institucione të pavarura, qoftë kjo presidenca, prokuroria e përgjithshme, shërbimet e inteligjencës, megjithëse kjo është kategori paksa e ndryshme, dhe jo vetëm një parti apo një person. Nga kjo gjë duhet të ruhet Shqipëria.

Ilva Tare: Por kur kjo ndodh me kushtetutë, do e pranosh – rasti i presidentit apo të tjera? Edhe pse komunitetit ndërkombëtar bëri presion për konsesus të pranuar gjerësisht për presidentin në këtë rast. Si ruhet ekuilibri ndërmjet të qenit i zgjedhur nga kushtetuta dhe ruajtes së pavarësisë së institucioneve të pavarura.

Ambasadori Arvizu: Duhet ta them me kujdes dhe pres dhe nga kolegët e mi të më ndihmojnë. Kur flasim për ligjin, respektimin e shtetit ligjor, është e dukshme që kjo është tejet thelbësore për funskionimin e shtetit demokratik. Nuk mund të bëhet në mënyrë arbitrare, duhet bërë në përputhje me ligjin. Por mund të gjendet një avokat i mprehtë që të interpretojnë realisht gjithçka. Mendoj se mund të gjendet një njeri në Bjellorusi që mund të ndërtojë një çështje të fortë ligjore për të provuar pse zgjedhjet e fundit ishin të ligjshme. Ka ndryshim midis të ligjshmes dhe legjitimes, të pranueshmes. Dhe kjo ndodh kur i futesh çështjes së gërmës të ligjit dhe frymës së ligjit. Edhe pse gërma është e rëndësishme, duhet legjitimizuar i gjithë procesi, në mënyrë që të respektohet gjerësisht dhe të mbështetet nga populli.

Ilva Tare: Keni ndonjë koment?

Ambasadori Withers: Mundem thjesht të jap një rast që më ka bërë përshtypje nga historia juaj dhe kishte të bënte me gjyqin e Musine Kokalarit. Sipas ligjeve komuniste, ajo kishte bërë shkelje. Por të gjithë e dimë se ai ligj ishte në kundërshtim me cilindo parim të një qeverisjeje demokratike. Pra duhet të ketë legjitimitet këtu.

Ilva Tare: Ambasadori Rajerson?

Ambasadori Rajerson: Anjë drejtues i zgjedhur në mënyrë kushtetuese nuk mund të jetë perëndi. Mund të bëjë gabim dhe duhet të keni mundësi të komentoni mbi këto gabime e të thoni: “Ky apo ai ministër bëri gabim.” Nuk janë me intelligjencë të lartë. Njerëz të mirë, por do të bëjnë gabime. Nuk janë perëndi.

Ilva Tare: Po e them më konkretisht. Presidenti Nishani nisi konsultimet në lidhje me Prokuroren e Përgjithshme, duke e paraqitur të afërt largimin e Prokurores së Përgjithshme Ina Rama. Cili është komenti juaj dhe cili është prokuror i mirë për SHBA-në, sa i përket karrierës dhe integritetit të njeriut?

Ambasadori Arvizu: Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm luan rol vendimtar në funksionimin efikas të Shqipërisë moderne. Ka rol qendror në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Ka një problem serioz me korrupsionin këtu. Një prej kolëgëve të mi që foli për Zërin e Amerikës, tha se nuk është thjesht fjali për t’u thënë. Shqipëria nuk po bën përparimin të mjaftueshëm tani në luftën kundër korrupsionit. Prandaj është shumë e rëndësishme që prokurori i përgjithshëm të ketë rol kyç këtu. E vetmja mënyrë për ta bërë këtë është me komunikim të mirë, marrëdhënie të mira veprimi me elementët e tjerë të shtetit. E përgëzoj presidentin Nishani për nisjen e këtij diskutimi me drejtues të partive të tjera. Pata fatin e mirë të takohesha me të të hënën e kaluar. Folëm për këtë çështje si edhe për të tjera. Ka disa pyetje legjitime si për shembull kur përfundon mandati i prokurores së përgjithshme, por përderisa pyetja juaj ka të bëjë me cilësitë, mendoj se është dikush që ka përvojë të fortë ligjore, por ndoshta dikush që ka përvojë të suksesshme si prokuror çështjesh. Duhet të shikojmë më shumë suksese në ndjekje penale, dënime, qofshin këto me burgosje apo gjoba të rënda. Jo vetëm për këto fruta të kapshme, zyrtarët e vegjël që përfshihen në gjoba sepse vetëm nëpërmjet një mesazhi të fortë të dërguar nga sistemi gjyqësor, flas për gjykata, prokurorët, të gjithë, vetëm nëpërmjet kësaj do të ndryshojnë për mirë mundësitë e Shqipërisë për të luftuar korrupsionin.

Ilva Tare: Ambasador Withers, ju keni qenë mbështetës i fortë i Prokurores së Përgjithshme. Znj. Rama është para shkarkimit dhe Presidenti e ka bërë të qartë këtë duke filluar konsultimet. Kjo pasi Kryeministri e etiketoi si një prej organizatorëve të grushtit të shtetit të 21 janarit. Komenti juaj?

Ambassador Withers: Nuk kishte grusht shtetit. Është absurde. Dhe, të akuzosh Prokurorin e Përgjithshëm si pjesë e grushtit të shtetit është një absurditet edhe më i madh. E gjitha të kthen tek çështja e retorikës skandaloze që nuk duhet të vijë prej zyrtarëve të lartë në një demokraci. Mendoj se është me rëndësi që fokusi të mos jetë thjesht tek Znj. Rama. Ajo që është e rëndësishme dhe shqetësuese për mua është e gjithë radha e Prokurorëve të Përgjithshëm që janë shkarkuar. Po të kthehesh pas, më kujtohet sigurisht Z. Sollaku si dhe të tjerët para tij. Duket sikur në një fazë të caktuar, ka qenë traditë shkarkimi i Prokurorit të Përgjithshëm. Ajo që shqetëson në këtë model është që duket se sa herë që autoritetet në pushtet ndjejnë se Prokurori i Përgjithshëm po tregohet tepër i pavarur, reagimi është shkarkimi. Kjo gërryen themelin absolut të pavarësisë së këtyre institucioneve. Nuk është e nevojshme, nuk është pjesë e ndonjë skeme më të madhe që njerëzit duhet ta pëlqejnë atë që bën Prokurori i Përgjithshëm. Në fakt, ka shumë mundësi që nëse nuk e pëlqejnë atë që bën Prokurori, me siguri ai apo ajo po bën punën e vet sepse tregon që procedimet përcaktohen nga provat, jo nga konsideratat politike. Prandaj gjithë ky rifillim i shkarkimit edhe të një prokurori tjetër për mua është shenjë shumë e keqe. Mes shumë institucioneve, ky institucion, sëbashku me gjykatat dhe të tjerë, duhet të mbeten të pavarur dhe nuk mund të vihen nën presionin politik që Prokurorët e Përgjithshëm janë vënë historikisht në Shqipëri.

Ilva Tare: Mendoni se performanca e Znj. Rama ka pasur presionin e politikës?

Ambassador Withers: Unë them që e ka pasur ajo por edhe të gjithë të tjerët. Nuk di që ndonjë Prokurori të Përgjithshëm këtu t’i kenë thënë: bë punën tënde dhe ne nuk do të ta zëmë rrugën. Mendoj ka qenë sigurisht kështu kur sheh Gërdecin. Kush sheh hetimet e 21 janarit, sheh presionin politik që nuk është pas perdes, por është haptas dhe në publik në deklaratat që zyrtarët e qeverisë kanë bërë me zë të lartë përpara shqiptarëve.

Ilva Tare: Ambasador Ryerson, çfarë menduat kur dëgjuat për 21 janarin? Katër persona të vrarë nga përplasjet mes opozitës dhe forcave të sigurisë?

Ambassador Ryerson: Kam dëgjuar vetëm kaq dhe asgjë më shumë. Nuk mund të komentoj hollësitë. Përsëris që më erdhi keq për Shqipërinë dhe shqiptarët dhe përparimin e tyre drejt demokracisë. Ishte një hap prapa. Se kush është përgjegjës, nuk jam në pozitë ta gjykoj, por ishte një ditë shumë e trishtuar.

Ilva Tare: Ambasador Arvizu, pasi dëgjuat paraardhësin tuaj lidhur me 21 janarin, ka diçka që do ta shprehnit ndryshe nga deklaratat tuaja pas atyre ngjarjeve tragjike?

Ambassador Arvizu: Doni të thoni…

Ilva Tare: Ato që thatë atëherë. A ka diçka që mendoni ta shprehni ndryshe apo diçka që e keni thënë nën presion?

Ambassador Arvizu: Kam menduar për atë rast. Ishin çaste vërtet të vështira. Ishte një kohë plot emocione. Siç e thatë, u qëlluan dhe u vranë katër protestues. Disa të tjerë u plagosën; disa policë që nuk po bënin gjë tjetër veçse përpiqeshin të bënin punën u goditën me gurë dhe u lënduan. Ishte një ditë e tmerrshme për vendin. Sinqerisht, jam krenar për rolin që qeveria e SHBA dhe ambasada e SHBA luajti në ditët që pasuan. Pa hyrë në hollësi, kishte tension, po mblidhej shumë trysni mes disa prej lojtarëve kryesorë. Ministria e Brendshme, policia, Prokuroria, të tjerë. Dukej se i vetmi institucion, i vetmi ent që të gjitha këto palë i besonin ishte ambasada e SHBA. Kishim personel të ambasadës në drejtorinë e policisë, në Prokurori, në Ministrinë e Brendshme, ose isha vetë atje, dhe, përsëris, jo për të ndërhyrë, jo për të diktuar, por në përpjekje për të qenë një urë komunikimi. Mendoj se ishte kuptimplotë që njerëzit më besonin mua, besonin ambasadën që të ishte aty. Ishim të fortë dhe të pa ekuivok në deklaratat tona publike sepse ishte një kohë shumë e tensionuar. Forcat e policisë ishin të cfilitura, opozita kërcënonte me demonstrata njëra pas tjetrës. Partia në pushtet fliste për një kundër-demonstratë. Menduam se të gjitha këto ishin një ide e keqe. Nxitëm, bëmë thirrje publike dhe privatisht që njerëzit të ushtronin vetëpërmbajtje. Kam menduar për ato ditë. Nuk e di nëse ishim me fat, kishim këshilla të mira, apo gjykim të mirë, por nuk ka gjë që do ta ndryshoja nëse do mund ta ribëja.

Ilva Tare: Pas pak ditësh do të jetë dyvjetori i atyre ngjarjeve. Çështja është nën shqyrtim gjyqësor. Javën e kaluar, megjithë ekspertizën e FBI-së që lidh dy personat e paditur me vrasje specifike, gjykata dëgjoi nga ekspertë vendas që thanë se nuk mund të lidhnin në mënyrë specifike dy personat, Prendi dhe Llupo, me vrasjet specifike të Myrtajt dhe Veizit. Media dhe opinionërësit u habitën me thënë të drejtën. Po ju?

Ambassador Arvizu: Mendoj se nuk është ide e mirë që të komentoj për një çështje në proces, por siç kam thënë më parë dhe me kënaqësi e përsëris sonte, jam absolutisht i bindur që kur ke të bësh me rezultate dhe teste të laboratorit të krimeve, FBI-ja nga SHBA nuk ka të dytë askund në botë.

Ilva Tare: Ndonjë koment, Ambasador Withers?

Ambassador Withers: Edhe një herë, ka një temë. Hera herës, një temë e trishtueshme, që në një mënyrë a një tjetër, institucionet shqiptar nuk arrijnë t’i zgjidhin këto tragjedi. Disi, nuk i shkojnë në fund këtyre çështjeve të tmerrshme. Është 21 janari, është Gërdeci, e shumë të tjera. Nuk ia nxjerrin dot fundin. Keni çështjet me Z. Meta, Z. Mediu, e me radhë. Dhe struktura institucionale nuk i lejon institucionet shqiptare që t’i zgjidhin këto çështje. Në një mënyrë, kjo është sprova e këtyre institucioneve dhe pavarësisë së tyre. Kur Shqipëria të arrijë ditën në të cilën një figurë e fuqishme politike të procedohet nga prokuroria, të çohet në gjykatë, të gjendet fajtor bazuar në prova, jo bazuar në lidhjet politike apo emrin e vet, ajo do të jetë dita kur Shqipëria do të ketë kaluar vërtet testin madhor të demokracisë dhe nuk do jetë ambasada amerikane apo cilido qoftë ambasadori amerikan i radhës që do thotë që Shqipëria e kaloi testin. Por do të jetë vetë populli shqiptar.

Ilva Tare: Ambasador Ryerson, nëse ekspertët vendas sfidojnë ekspertët e FBI-së, a mendoni se kjo tregon diçka për demokracinë e Shqipërisë?

Ambassador Ryerson: Nuk është e thënë. Thatë më parë, nëse ju kuptova drejt, që disa nga gjetjet e FBI-së nuk mund të përcaktonin…

Ilva Tare: Ekspertët vendas nuk mund të përcaktonin …

Ambassador Ryerson: Jo, po them që ekspertët e FBI nuk arritën të përcaktonin me vendosmëri…

Ilva Tare: Njerëzit e FBI-së mund ta përcaktonin. Ata që nuk mundnin ishin ekspertët vendas..

Ambassador Ryerson: Kuptoj…

Ambassador Arvizu: Ishte diçka që zgjati mjaft… Së pari, prokurorët na kërkuan… ishte një listë e gjatë dhe ne iu përgjigjëm që disa gjëra nuk ishin të mundura. Kishte disa pjesë të hetimit ku laboratory i kriminalistikës tha se kishte prova përfundimtare. Kishte vende të tjera ku ishte më e vështirë të përcaktoje.

Ambassador Ryerson: Kam dijeni aq sa dikush që lexon gazetat në SHBA që hera-herës, shpesh në fakt, FBI thotë që nuk kemi prova për të mbështetur këtë teori apo atë teori. Mund të ndodhë. Nuk mund të sajojnë prova, nuk e bëjnë. Por mes gjithë të tjerëve që bëjnë këtë punë në botë, bastin tim do ta vija për FBI-në.

Ilva Tare: Pyetja e fundit lidhur me pavarësinë e institucioneve. Duke marrë parasysh sjelljen e tanishme ndaj Prokurores së Përgjithshme, Ambasador Arvizu, a mendoni se kultura e pandëshkueshmërisë do të ndryshojë lidhur me ndëshkimin e krimeve të tilla si korrupsioni, abuzimi i pushtetit, mes zyrtarëve të lartë, jo mes peshqve të vegjël siç thamë?

Ambassador Arvizu: Më falni…

Ilva Tare: Duke pasur parasysh mënyrën se si politika po sillet me prokurorinë, a mendoni se do ketë përmirësim lidhur me kulturën e pandëshkueshmërisë?

Ambassador Arvizu: Kuptoj, po mendoj shpejt. Nëse mund të merrem me një çështje më të gjerë. Dhe ka të bëjë me institucionet e pavarura. Prandaj respekti për to, dhe Ambasadorët Ryerson dhe Withers e kanë ritheksuar në komentet e tyre, dua vetëm të kujtoj shkurt një incident lidhur me Presidentin Topi kur e kishte postin. Vizitoi disa qytete, një prej tyre ishte Puka, më duket dhe një tjetër. Kjo ndodhi në një kohë kur marrëdhëniet e Topit me të tjerë në PD ishin në pikën më të ulët, aspak të mira. Siç e dinë shikuesit tuaj, kur viziton Presidenti ka një protokoll që zbatohet. Por nuk u zbatua. Ishte shumë e qartë që ose qenë dërguar udhëzime ose dikush në nivel vendor mori përsipër që të fitonte pikë thjesht duke mos respektuar Presidentin në atë kohë. Për mua ishte diçka e trishtuar, zhgënjyese, madje e dhimbshme. Sepse kushdo që e bën këtë, ndoshta mendon se fiton pikë, apo se po tregoheshin të zgjuar. Por ajo që bënin në fakt ishte idiotësi. Po tregoheshin antishqiptarë, antipatriotë. Ajo që po bënin ishte minimi i një simboli të një shteti demokratik që funksionon. Do ishte njësoj sikur dikush në Kongres, po të kishte një mosmarrëveshje të fortë me dikë dhe, siç tha Ambasadori Withers, në një demokraci, duhet të ketë respekt për institucionet e përfaqësuara, dhe kur njerëzit e thyejnë atë, madje edhe nuk iu ndodh gjë…Jo vetëm nuk iu ndodh gjë, por kur ka edhe të tjerë përgjegjës në qeveri që fërkojnë duart, atëherë ku është shpresa? Prandaj ka një rëndësi kritike që të ruhet integriteti i institucioneve.

Ilva Tare: Tani kam disa pyetje për një tjetër temë serioze. Zgjedhjet. Ambasador Ryerson, duket sikur të vetmet zgjedhje të pakundërshtuara ishin ato që u organizuan gjatë mandatit tuaj këtu 20 vjet më parë. A flet kjo më shumë për vullnetin politik apo për vullnetin e qytetarëve?

Ambassador Ryerson: Ndoshta, por zgjedhjet e 1992 i organizuan shqiptarët, jo unë. Ju lutem ta mbani mend këtë. Më falni, e humba fillin.

Ilva Tare: Për mirë a për keq, ishin zgjedhjet më të mira që kemi zhvilluar.

Ambassador Ryerson: Nuk jam fort i sigurt sepse nuk i kam vëzhguar zgjedhjet më pas. Sigurisht kam lexuar, por s’jam i sigurt që ishin më të mirat.

Ilva Tare: Ambasador Withers, ç’mendoni për mënyrën si janë zhvilluar fushatat zgjedhore, proceset e votimit në 20 vitet e fundit?

Ambassador Withers: Teksa po bënit pyetjen, ndjeva zhgënjim. Vinte thjesht e vetëm prej faktit që e ngrini atë pyetje me tre ambasadorë amerikanë. Zgjedhjet nuk duhet të jenë çështje debate. Edhe fëmijët në shkollë mund të organizojnë zgjedhje të lira e të ndershme. Shqipëria duhet ta kishte kaluar këtë tashmë. Pyetja nuk duhet të jetë kush po ndryshon rregullat, apo nëse qendrat e votimit po e bëjnë punën si duhet, apo nëse ka manipulim në ndonjë nivel. Shqiptarët, e në fakt kushdo që jeton kudo në një demokraci, duhet të jenë në gjendje, si çështje besimi, që të supozojnë që zgjedhjet e tyre janë të ndershnme. Atëherë, debati duhet të ketë të bëjë me – cilët nga udhëheqësit politikë po më tregojnë, mua si votues i thjeshtë shqiptar, diça në të cilën besoj? Cili po më paraqet një politikë që më duket racionale e logjike që unë të votoj për të? Dhe, kur të votoj, të mos kem frikën se diçka do t’i ndodhë asaj vote, dhe që ajo votë do të regjistrohet si duhet dhe me korrektësi. Zgjedhjet nuk duhet të jenë çështje kundërshtish. Duhet të jenë një pikë besimi. Fakti që ju e bëni këtë pyetje është një koment i vërtetë, është komenti më i madh për zgjedhjet shqiptare se sa çdo përgjigje që mund të japim ne.

Ilva Tare: Ambasador Arvizu, si e shpjegoni faktin që rezultati i zgjedhjeve vendore të 8 majit në Tiranë vitin e kaluar ndryshoi pasi ju ishit vetë dëshmitar në procesin e numërimit? Jam e sigurt që mbani mend mëngët e përveshura në Njësinë 5. Çfarë ju tregon kjo, juve dhe neve, për mënyrën si zhvillohen zgjedhjet këtu?

Ambassador Arvizu: Një sfidë e madhe dhe një problem i madh me zgjedhjet në Shqipëri është zgjidhja e mosmarrëveshjeve. Kur rezultati është tepër i ngushtë, dhe e kam thënë më parë këtë, ndoshta në këtë studio, që zgjedhjet e Tiranës ishin një tmerr politik. Nga rreth 250,000 vota, pasi ishin numëruar të gjitha votat, një person, Rama, ishte përpara me 10 vota. Është thuajse një pamundësi statistikore. Në çdo juridiksion në SHBA, nëse dikush pason me 10 vota, do ta sfidonin. Por, edhe një herë, cilat janë mekanizmat e përcaktuar për të trajtuar mosmarrëveshjet? Si numërohen votat e hedhura gabim? Cilat janë rregullat? Vëzhguesit ndërkombëtarë këtu dhe ambasadat këtu kishim një të kuptuar të qartë të mënyrës si numëroheshin votat e diskutueshme. Kjo procedurë nuk u ndoq. U ndryshua. Përsëris, u paraqit një argument ligjor dhe që tingëllonte shumë i kuptueshëm. Thjesht uroj që ai argument të ishte paraqitur përpara se të kishim arritur në atë pikë në mënyrë që të ishte e qartë: këto janë rregullat. Pra, mësimi, teksa ecim përpara, është, siç tha Ambasadori Withers, kanë kaluar 20 vjet; nuk është kohë shumë e gjatë. Shqiptarët janë shumë të zgjuar, janë të mençur, punëtorë. Ka shumë ekspertizë ndërkombëtare që mund të jepet për praktikat më të mira. Nuk ka asnjë shfajësim, absolutisht kurrfarë shfajësimi që zgjedhjet e 2013 të mos jenë mbi normën, të drejtpërdrejta, dhe transparente. Kjo është ajo që pret qeveria e SHBA dhe ajo që pret komuniteti ndërkombëtar.

Ilva Tare: Në fakt, Sekretarja Klinton bëri thirrje për zgjedhje të lira dhe të ndershme dhe Brukseli po nxit që për të përparuar me statusin, zgjedhjet e përgjithshme duhet të përmbushin standardet ndërkombëtare si të lira dhe të ndershme.

Ambassador Arvizu: Ju e dëgjuat Sekretaren Klinton dhe kam përshtypjen se i kam të qarta udhëzimet.

Ilva Tare: Po, por dua t’ju pyes. Nëse mendojmë më të keqen, për një çast, sikur standardet zgjedhore të kompromentohen prapë, cili do të jetë qëndrimi i SHBA?

Ambassador Arvizu: Pyetje hipotetike, është e vështirë t’i përgjigjesh.

Ilva Tare: Mund të shohim historinë. Ndoshta kemi arsye ta bëjmë pyetjen?

Ambassador Arvizu: Prandaj duhet te jetë ndryshe në 2013. Siç thashë, Ilva, këtë herë nuk duhet të ketë justifikim. Nuk flas vetëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, por flas për të gjithë atmosferën, rregullat e fushatës, kohën e reklamave. Gjithmonë do të ketë çështje. Edhe në SHBA kishim. Votimi para ditës së votimit atje po bëhet gjithnjë e më i përhapur. Në disa shtete, kishte radhë të gjata. Sinqerisht, të vinte në siklet ta shihje si amerikan, dhe presidenti foli për këtë. Çdo vend përballet me sfida, por është koha që shkohet përtej disa prej praktikave që nuk ishin të pranueshme në kohën e Ryerson, por sigurisht nuk do të jenë të pranueshme në vitin 2013.

Ilva Tare: Dhe nëse nuk përparojmë dhe mbetemi po ata kokëfortët edhe në 2013, ç’do të na këshillojë SHBA? Ç’do të thonë SHBA për zgjedhjet? Si mendoni, Ambasador Withers?

Ambassador Withers: Pyetët për pozicionin e Shteteve të Bashkuara dhe për këtë nuk mund të flas. E para, është mjaft larg. Gjithashtu, mendoj përgjigja e Ambasadorit Arvizu ishte në shenjë. Edhe një herë, mendoj se ka nevojë të shohim tek diçka pak më e madhe. Unë flas me shumë njerëz për Shqipërinë dhe gjithmonë them se çfarë vendi i jashtëzakonshëm është, çfarë populli i jashtëzakonshëm është, dhe se si historia, kultura, e vendosmëria janë ndërthurur bashkë për të sjellë atë pavarësi që festohet sot. Shumë shpesh – amerikanët dinë shumë pak për Shqipërinë – dhe vërtet më lëndon kur amerikanët pyesin, ‘Nuk është ai vendi që kishte ato zgjedhjet, dhe këtu mund ta zgjidhni vetë mbiemrin, e kundërshtuara, të dështuara, të korruptuara – por mbetet një mbiemër negativ. Nuk është ky vendi që ka nivele skandaloze korrupsioni?’ Nuk dua që të jetë kjo përshtypja e parë e amerikanëve. Dua që të jetë, ‘Nuk, Z. ish-ambasador, më bindët të shkoj atje. Më bindët të dua ta vizitoj Shqipërinë dhe të takoj njerëzit. Kam interes ta bëj këtë. Kjo është përshtypja që do doja. Është shumë e vështirë të bindësh një amerikan të ketë atë përshtypje të parë pozitive nëse nuk praktikohet elementi më bazë i demokracisë, zgjedhjet e lira.

Ilva Tare: Dy pyetjet e fundit, jo se po më mbarojnë pyetjet, por sepse po mbaron koha. Ambasador Ryerson, cila është këshilla juaj për shqiptarët për 101-vjetorin e pavarësisë, vitin që fillon këtë të enjte?

Ambassador Ryerson: Vazhdoni të përparoni drejt demokracisë. Do arrini sepse nuk ekziston në një formë të kulluar, por jeni në rrugën e duhur. Vazhdoni të punoni për të.

Ilva Tare: Ambasador Arvizu, ndonjë këshillë për 101-vjetorin?

Ambassador Arvizu: E dini, është një shprehje, ndoshta edhe në shqip, por në anglisht është: sot është dita e parë e asaj që të mbetet nga jeta. Njëqind vjet! Çfarë udhëtimi mbresëlënës! Ka qenë i vështirë. Të gjithë shqiptarët duhet të jenë krenarë me të drejtë; kemi qenë të sinqertë në vlerësimet tona dhe kemi shprehur disa gjëra negative, por nuk duhet të ketë asnjë fije dyshimi që të tre ne dhe kolegët tanë që nuk mund të jenë këtu në studio kanë një përshtypje shumë pozitive e të mirë për Shqipërinë. Por, flasim për potencialin tuaj. Është koha të mos flasim më për potencialin dhe të realizohet ajo që mund të sjellë krijueshmëria dhe origjinaliteti i shqiptarëve. Shqiptarët mund t’ia dalin, por nuk mund të flini mbi dafina. Nuk mund të thoni, ‘Arritëm deri këtu në 100 vjet dhe, kaq ishte!’ Jo, kushdo tjetër po konkuron, kushdo tjetër po ecën përpara. Është si një shkallë lëvizëse dhe numërimi fillon më 29 nëntor, ditën e parë të pjesës tjetër të demokracisë së Shqipërisë.

Ilva Tare: Ambasador Withers?

Ambassador Withers: Nuk ka mundësi të vish këtu, të jesh këtu, të lexosh për këtë vend, për historinë e tij, nuk mund ta njohësh këtë kulturë – dhe unë kam veçanërisht për zemër poezinë – pa krijuar një respekt, admirim, madje dashuri të pamatë për ato cilësi thelbësore që i bëjnë shqiptarët shqiptarë. Mjafton të shohësh figurat e historisë, meqenëse po shohim historinë. Shikoni cilësitë e Ismail Qemalit dhe Nënë Terezës, të Skënderbeut dhe të tjerëve – përmenda Musine Kokalarin. Shihni cilësitë e tyre dhe janë të pashoqe ndokund tjetër në botë. Mirësia, trimëria, fisnikëria. Ndaj, këshilla ime për përvjetorin tjetër është vazhdoni të jeni shqiptarë dhe ruani fort thelbin e të qenit shqiptar përballë çdo gjëje që rreket ta ndryshojë atë.

Ilva Tare: Dhe së fundi, dëshiroj që secili prej jush t’iu dërgojë një urim popullit shqiptar, shikuesve, për 100 vjetorin. Ambasador Arvizu?

Ambassador Arvizu: Kur po shihnim fillimin e këtij programi dhe po flisnim për emocionet që të ngjall të jesh këtu në prani të dy pararendësve të mi – dhe di që VOA po bën një bashkim të mesazheve nga të gjithë ish-ambasadorët – fatkeqësisht njëri nuk mund të jetë pjesë e saj, Jozef Limpreht, i cili ndërroi jetë këtu në Shqipëri. Mesazhi i të gjithëve është se si secili prej nesh ka ardhur këtu me një mision, u përpoqëm ta bënim profesionalisht dhe, ndonëse s’jam larguar ende, kur të iki, e di që do të kem të njëjtin emocion, të njëjtën ndjenjë të veçantë, të pakta janë vendet në botë që kanë atë aftësinë të të prekin në zemër. Thjesht e di që do të largohem me atë ndjenjë. Përpiqem të mos e mendoj sepse e di që do të jetë shumë emocionuese. Ndaj, dua të them vetëm: faleminderit, dua të dini që çdo ditë që zgjohem – e kam thënë këtë më parë – ngrihem dhe pyes veten: ç’mund të bëj që ta përfaqësoj më mirë vendin tim dhe ç’mund të bëj që të përpiqem të ndihmoj popullin shqiptar.

Ilva Tare: Ambasador Ryerson është i prekur që tani.

Ambassador Ryerson: E pranoj akuzën. E vërtetë.Guilty Unë e kam thënë një herë që e kam lënë një pjesë të zemrës sime në Shqipëri. Kam ardhur edhe një herë për tA marrë prapë, por nuk do ta bëj. Do të rrijë këtu. Një pjesë e zemrës sime. Uroj 100-vjetorin të gjithë shqiptarëve kudo që janë, në Shqipëri ose jashtë Shqipërisë. 100-vjetor të mirë. Gëzuar!

Ilva Tare: Çfarë ju bën t’i doni shqiptarët kaq shumë?

Ambassador Ryerson: I dua.

Ilva Tare: I do. Dashuria nuk ka shpjegime. Nuk mund të shpjegohet dashuria. Ambasador Withers?

Ambassador Withers: Mendoj që mesazhi që do doja të përcjell është që kjo është një tokë e veçantë me një popull të veçantë. Përballet dhe është përballur, siç kam thënë më parë, duket se ka një trup të përbashkët aspiratash për liri që amerikanët dhe shqiptarët ndajnë. Mendoj se kjo është baza e lidhjes së miqësisë midis dy popujve dhe dy vendeve. Dikur, në kohën e lëvizjes për të drejtat civile, ishte një këngë që u shndërruar në himn të marshimit për lirinë në vendin tonë. Strofa e parë është shumë e njohur: Do t’ia dalim, do t’ia dalim, një ditë, thellë në zemër besoj që do t’ia dalim një ditë. Por e dyta nuk është po aq e njohur dhe e them këtë për shqiptarët me shqiptarët dhe shqiptarët me amerikanët: Do ecim dorë për dorë, do ecim dorë për dorë, thellë në zemër besoj që do ecim dorë për dorë një ditë.

Ilva Tare: Faleminderit, Ambasador Arvizu, Ambasador Ryerson, Ambasador Withers. Faleminderit edhe ju të nderuar teleshikues në këtë bisedë të jashtëzakonshme me tre ambassadorët e SHBA në Tonight, në Ora News. Mendoj që fjalët nuk mund ta shprehin emocionin në lotët e Ambasadorit Ryerson, fjalët nga zemra që dëgjuam sot, këshilla nga miqtë që duan të na shohin t’ia dalim. Po t’i dëgjonim, jam e sigurt që 100-vjetori tjetër do të na gjejë më të pjekur, më të zhvilluar, e pse jo më të dashur me njëri tjetrin. Ju faleminderit.

Ambassador Arvizu: Mirupafshim.

Ambassador Withers: Faleminderit.


Burimi: Ambasada Amerikane, Tirane