Arkiva Britanike: Historia e Shqiperise ne Luften e Dyte Boterore

[PLAKU]

ARKIVA BRITANIKE. Dështimi anglez me nacionalistët e Abaz Kupit në Luftën e Dytë Botërore

Ofensiva e Forcave Nacional Çlirimtare (FNÇ) kundër Abaz Kupit nisi më 5 korrik dhe qysh nga ai moment ai qëndroi në Lurë deri në mëngjesin e 7 korrikut, për t’u takuar me Smithin. Aty, nga mbrëmja e 7 korrikut, ai u ribashkua me trungun kryesor të forcave të tij pranë Burrelit. Në atë kohë, Forcat Nacional Çlirimtare kishin pushtuar tashmë të gjithë luginën e Shupalit, përfshirë Shtabin Qendror të Kupit dhe gjysmën e Matit, duke e privuar në këtë mënyrë atë nga pjesa më e madhe e territorit që kishte në zotërim dhe burimin e potencës së forcave të tij. Kjo situatë ishte e rëndë dhe pasi dha udhëzime për mbrojtjen e pjesës perëndimore të Matit, ai nxitoi të çante përmes kalimit të Qafështamës për të shkuar te baza e tij në Lurë, me qëllim që të mobilizonte forcat e tij të mbetura atje për mbrojtjen e rajonit të Krujës, që tashmë kërcënohej nga Forcat Nacional Çlirimtare pranë Bastarit.

Ofensiva e Forcave Nacional Çlirimtare kundër Dibrës dhe Matit, e cila kërcënonte gjithashtu edhe Mirditën, solli në fund themelimin e një aleance mes Kupit, Gjon Markagjonit, Fiqiri Dines dhe regjencës kundër forcave partizane. Ishte pikërisht kjo aleancë për të cilën kishin punuar më kot Mustafa Kruja, Mehdi Frashëri dhe bashkëpunëtorë të tjerë të gjermanëve, fill pas kapitullimit të Italisë dhe tani që pozicionimi ushtarak i Kupit ishte kritik, erdhi koha e duhur për një iniciativë politike nga kolaboracionistët e Tiranës. Si rezultat, bisedimet ka të ngjarë të jenë zhvilluar në Lurë (11 korrik) mes Kupit, Mustafa Krujës, Mark Gjonmarkajt, djalit të Gjon Markagjonit dhe përfaqësuesve të Fiqiri Dinos dhe Mehdi Frashërit.

Loja e Abaz Kupit

Asnjë akuzë për bashkëpunim me armikun nuk u ngrit ndaj Kupit gjatë periudhës përpara takimit të Lurës dhe nuk ka dyshim që pas 6 shtatorit ai ishte në konflikt të hapur me gjermanët. Si rrjedhojë, është pikërisht periudha ndërmjet 11 korrikut dhe 6 shtatorit për t’iu referuar të gjitha këtyre ndryshimeve. Është e vërtetë se rreziku i revolucionit social që kanosej nga Forcat Nacional Çlirimtare krijoi një komunitet interesash mes Kupit dhe elementeve kolaboracioniste dhe është e mundur që kontaktet që kishin ekzistuar përherë mes tyre, siç kishin ekzistuar në të vërtetë mes kolaboracionistëve dhe FNÇ-së, patën një karakter më pak informativ. Është gjithashtu e vërtetë se pas takimit të Lurës, ka të ngjarë, si rezultat i tij, Kupi siguroi 30 000 municione dhe në një rast 20 kamionë për transportimin e civilëve, gjatë të cilit ai nxitoi me forcat e tij përmes Qafështamës për t’u lehtësuar disi në rajonin e Matit. Në gjashtë javët e ardhshme, ai ndau racione buke për trupat e tij, duke i siguruar nga bukëpjekësit e Tiranës për të cilat ka të ngjarë që organizata e tij të ketë paguar. Natyrisht, qeveria ishte përgatitur të inkurajonte fushatën e Kupit kundër Frontit Nacional Çlirimtar, ndërsa gjermanëve, mendohet, se u mjaftonte fakti që të vinin re se përpjekjet e Frontit Nacional Çlirimtar drejtoheshin më shumë kundër zogistëve, sesa kundër objektivave gjermane. Gjithashtu, ka të ngjarë që Kupi të ishte në dijeni të vendimit të Fiqiri Dines për krijimin e një qeverie me simpatizantë të Zogut apo të Ballit, me synimin që ta përdornin makinerinë shtetërore kundër FNÇ-së, ndërsa Fiqiri Dine pranoi më vonë letrën për të siguruar para kesh dhe armë nga gjermanët.

Dokumente të tilla, që ranë në dorë të gjermanëve, të lënë përshtypjen se letra e konsideronte Kupin si agjent britanik dhe, në përgjithësi, qoftë në sferën ushtarake, ashtu edhe në sferën politike, ne nuk qemë kurrë në gjendje të kuptonim se ndonjë bashkëpunim me pushtuesit nga ana e Kupit do të kishte qenë i palogjikshëm. Ai e dinte mjaft mirë se pozicioni i tij politik, përveç faktit se bazohej në një influencë territoriale lokale rridhte plotësisht nga zotërimi i tij i mirë i anglishtes dhe fakti se ai përfaqësonte mbretin Zog, i cili ndodhej në Angli. Duke bashkëpunuar me gjermanët, disfata e të cilëve ishte, në çdo rast, e sigurt në atë periudhë, ai do ta kishte humbur menjëherë reputacionin e tij dhe do të kishte qenë asgjë më shumë sesa një prej bashkëpunëtorëve të shumtë të pushtuesit dhe një analfabet në këtë aspekt.

Beteja finale e nacionalistëve

Pozicioni i nacionalistëve u përkeqësua gradualisht aty nga muaji gusht. Kupi nuk kishte siguruar furnizime nga britanikët dhe influenca e tij kufizohej tashmë në Krujë dhe në Shijak, ndërsa Fiqiri Dine nuk arriti të siguronte as para kesh dhe as furnizime nga gjermanët, të cilët, duke qenë mosbesues ndaj shqiptarëve, iu kundërvunë edhe ballistëve, duke ekzekutuar Skënder Muçon me dyshimin se kontaktonte me anglezët dhe dëbuan disa ballistë nga Vlora drejt kampit të përqendrimit në Zemun. Sidoqoftë, natyra e propozimeve të Smithit, pavarësisht nga dështimi në pamje të parë, fakti se një mision britanik vazhdonte të kishte besim te Kupi dhe shembujt e revolucioneve rumune e bullgare, ku figura të tilla borgjeze dhe pjesëmarrëse aktive si Maniu dhe Giorgiefi ishin pjesë e qeverive të reja, i nxitën ata të besonin se britanikët nuk kishin për qëllim të lejonin që Fronti Nacional Çlirimtar të siguronte monopolin e pushtetit të pasluftës.

Rrjedha e ngjarjeve

Më 18 gusht, Fiqiri Dine dhe gjenerali Prenk Previsi, shef i Shtabit të Ushtrisë shqiptare, u takua me Kupin në Lurë për të kërkuar këshillën e tij lidhur me politikën që duhet të ndiqnin. Kupi propozoi që, së bashku me Gjon Markagjonin dhe ballistët, duhet të largoheshin nga Tirana me të gjitha forcat që kishin në dispozicion dhe të bashkoheshin me të në male kundër gjermanëve. Fiqiri Dine dhe Prenk Previsi duket se i joshi ky propozim, por vendosën që më parë të kërkonin mbështetje nga anglezët. Në përputhje me rrethanat, Kupi na informoi lidhur me këto negociata, të cilave ne iu referuam si Forca 399, duke qenë të pasigurt nëse një plan i tillë do të pajtohej me politikën ndaj Shqipërisë që ne e dinim se ishte në diskutim e sipër.

Më 24 gusht, një tjetër takim u zhvillua në Tiranë me pjesëmarrjen e Fiqiri Dines, Shefqet Vërlacit, Qemal Vrionit, Nuredin Vlorës, Mithat Frashërit dhe Ali Këlcyrës, ku u vendos të pranoheshin propozimet e Kupit për Fiqiri Dinen në rast se do të vinin ndihma nga anglezët.

Më 29 gusht, sipas udhëzimeve të Forcës 399, ne e informuam Kupin që t'ua transmetonte nacionalistëve të Tiranës se do të përgatiteshim për të marrë në konsideratë qëndrimin tonë ndaj tyre në rast se ata do të paraqisnin propozimet e tyre.

Po më 29 gusht Kupi na informoi se kishte vendosur të rifillonte operacionet kundër gjermanëve dhe t'i sulmonte në Durrës. (Një plan për të cilin ne ia kthyem mendjen pasi majori Smiley (Smajli) e njihte mirë kapacitetin mbrojtës të këtij qyteti).

Më 31 gusht, Fiqiri Dine dhe qeveria e tij dha dorëheqjen. Më 2 shtator, me kërkesën tonë, Kupi u zhvendos në zonën e Prezës për të ndihmuar në shkatërrimin e trupave të Turkestanit që gjendeshin mes Durrës dhe lumit Ishëm (Për hollësira shih shtesën B).

Më 5 shtator, u morën udhëzime nga Forca 399 "për të bërë ç'është e mundur që Kupi të hidhej në luftë".

Më 6 shtator, një çetë zogiste nën drejtimin e djalit të madh të Kupit, Petritit, së bashku me një skuadër ushtarake të Turkestanit, sulmoi dhe mori në kontroll shtabin e një baterie gjermane duke vrarë 10 gjermanë dhe duke sekuestruar materiale luftarake. Operacione të mëtejshme nga ana e forcave zogiste u kryen më 9, 10, 11, 12, 14, 20, 21 dhe 24 shtator (hollësirat jepen në shtesën A).

Më 6 shtator, si rezultat i garancive që na u dhanë, liderët e Ballit; Mithat Frashëri, Ali Këlcyra, Hasan Dosti, Koço Muço dhe Vasil Andoni u larguan nga Tirana për tu bashkuar me Kupin, duke sjellë me vete rreth 600 forca nën drejtimin e Abaz Ermenjit, të cilat u vunë nën komandën e Kupit. Të njëjtën ditë, Fiqire Dine, Prenk Previsi dhe Hysni Dema u larguan gjithashtu nga Tirana për t’u bashkuar me Kupin.

Më 9 shtator (4 ditë pasi ne ishim udhëzuar të bënim ç'është e mundur që Kupi të hidhej në luftë) dhe tri ditë pas fillimit të operacioneve, u morën udhëzime nga Forca 399 që urdhëronin kolonel-lejtënant McLean, majorin Smiley dhe rreshterët Jones dhe Jenkins të ktheheshin në Itali për të raportuar.

Zhgënjimi

Udhëzimet bënin të ditur më tej se nuk do të dërgohej asnjë furnizim për nacionalistët dhe se kapiteni WMERY, i cili ishte shefi i përkohshëm i misionit, duhet të vepronte si vëzhgues i paanshëm dhe të mos e inkurajonte Kupin për të luftuar. Këto udhëzime u konfirmuan dy herë në telegramet që pasuan, veçanërisht në fillim të luftës civile dhe më vonë kur dështimi i misionit të Smithit u bë evident, pikërisht atëherë kur ne mund t'i kishim braktisur nacionalistët me një lloj konsistence në dukje. Sidoqoftë, për ta bërë këtë në momentin më oportun kur vareshim nga udhëzimet dhe garancitë që na jepte autoriteti i Forcës 399, ata sërish kishin fituar terren ndaj gjermanëve, ne e gjetëm veten të ekspozuar ndaj akuzave të rënda për mungesë mbështetjeje dhe prerje në besë që nuk do të fshihen kurrë nga kujtesa.


Vijon në numrin pasardhës

Materiali është marrë nga kujtimet e majorëve britanikë që morën pjesë në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare në Shqipëri gjatë viteve 1942-1944


Albania
27 Tetor 2009

[PLAKU]

Arkiva britanike/Dorëzimi i Abaz Kupit. Anglezët: Si u shkatërruan nacionalistët dhe ardhja e komunistëve në pushtet


(Vijon nga numri i kaluar)

Vendimi për të mos u siguruar nacionalistëve mbështetje materiale apo propagandistike ishte dhe goditja vdekjeprurëse ndaj kauzës së tyre. Të dëbuar nga pjesa më e madhe e territorit që ata kontrollonin më parë, të gjendur në luftë, si kundër Frontit Nacional Çlirimtar (FNÇ), ashtu edhe kundër gjermanëve, pa të drejtën për të hyrë në Mirditë, pasi ndaloheshin nga Gjon Markagjoni nëse ata nuk paguanin, dhe të paaftë për të siguruar më ndihmë nga tregtarët e Tiranës, nacionalistët u gjendën në një krizë së cilës nuk do t’i mbijetonin. Ndoshta do të ishte plotësisht e vërtetë të thuhej se nga ky moment asgjë nuk ishte më e vlefshme, me gjithë ndikimin e tyre të vogël që gëzonin ende, pavarësisht zbarkimit të trupave britanike të përgatitura për t’i mbrojtur nacionalistët, të paktën nga forcat e Frontit Nacional Çlirimtar. Por, kjo shpresë e fundit u shua kur u detyruam të refuzonim një kërkesë të Abaz Kupit, në kohën e zbarkimit në Sarandë, për t’i ardhur në ndihmë të drejtpërdrejtë në operacionet në Durrës dhe në rrugën Tiranë-Shkodër. Më vonë, pasi ai e kuptoi që largimi ynë ishte tashmë i përcaktuar, ai filloi të shpërndante trupat e tij, një vendim për të cilin ne ishim këshilluar ta përkrahnim, duke mos qenë në gjendje t’i mbante ata në mënyrë të pavarur dhe njëkohësisht, duke refuzuar të kërkonte mbështetje nga kolaboracionistët e mbetur.

Dorëzimi dhe arratisja e Abaz Kupit

Më 12 tetor, Kupi zmbrapsi një sulm të forcave gjermane kundër bazës sonë në Velesh (Veljes) dhe pak ditë më pas, së bashku, marshuam drejt ultësirës bregdetare, pranë grykës së lumit Mat, në pritje të evakuimit. Ndërkohë mbërritën lajmet për një sulm të forcave Nacional Çlirimtare kundër forcave të Muharrem Bajraktarit dhe Gani Kryeziut, për arrestimin e Seitit dhe majorit Simcox dhe vrasjen e Fundos. Lëvizja nacionaliste tashmë kishte pushuar së qeni si një ekzistencë e organizuar. Kupi vazhdoi me shpërndarjen e forcave të tij dhe, kur ky proces kishte arritur një pikë të caktuar, ai na kërkoi të organizonim largimin e tij. Autorizimi që duhej për këtë nuk po mbërrinte, prandaj e këshilluam të siguronte një varkë dhe të largohej vetë, diçka që ai e realizoi me sukses, pa ndihmën tonë. Më 28 tetor, i gjithë misioni u largua me sukses përmes detit.

Lufta civile në Shqipëri tashmë ka përfunduar dhe çdo gjë tani ishte në dyshim nëse Fronti Nacional Çlirimtare do të pengohej për të mos ardhur në pushtet. Forcat politike dhe ushtarake të nacionalizmit të vjetër janë përmbysur dhe udhëheqësit e tyre janë ose në mërgim, ose robër të Forcave Nacionalçlirimtare, ose në arrati. Legjenda e njerëzve të tillë, si Kupi, do të jetojë në male dhe njerëz të rinj mund të shfaqen; madje, edhe nga brenda radhëve të Frontit Nacional Çlirimtar për të shfrytëzuar pakënaqësinë. Zemërimi ndaj regjimit të ri mund të rritej në mesin e Gegëve dhe ndoshta mund të ketë shpërthim të revoltave, por e tërë historia e Shqipërisë tregon se për sa kohë qeveria mbështetet vetëm në ndihmën e huaj, dhe Fronti Nacional Çlirimtar duket se ka shumë miq në Beograd, edhe pse, ndoshta jo më në mënyrë të hapur, një lëvizje opozitare nuk mund të rritet nëse nuk mbështetet nga jashtë. Fakti thelbësor është se një revolucion po ndodh dhe Shqipëria ka siguruar një kastë të re udhëheqësish dhe një orientim të ri të politikës së jashtme.

Mendja ka një prirje të natyrshme për të diktuar një motiv të caktuar lidhur me ngjarjet dhe nuk është e lehtë të vendosësh në një linjë të përbashkët të gjitha këndvështrimet e oficerëve britanikë, të cilët, në mënyrë të pashmangshme, e lidhin problemin shqiptar me luftën kundër Gjermanisë, dhe pikëpamjet e shqiptarëve, që natyrshëm dhe në mënyrë të njëllojtë, i lidhin të gjitha zhvillimet e luftës kundër Gjermanisë me revolucionin që po zhvillohet në vendin e tyre.

Duke shprehur pikëpamjet tona deri në një farë mase, kjo ndoshta u ka dhënë mundësinë shqiptarëve të flasin për veten dhe të arrijmë një përfundim me tre thënie të nxjerra nga bisedat personale me udhëheqësit nacionalistë:

1 - "Duhet ta dini që janë vetëm tri parti politike në Shqipëri; agjentët e Gjermanisë, agjentët e Anglisë dhe agjentët e Rusisë. Por, ajo që asnjëri nga ne nuk e kupton është përse agjentët e Rusisë paguhen nga anglezët". - Ramadan Kaloshi nga Dibra.

2 - "Duhet të mbani mend, zoti kolonel, se ne shqiptarët jemi gjithë çka është e ligë; ne jemi të varfër, ne jemi të paditur, ne jemi të vegjël". - Islam Elezi nga Dibra.

3 - "Ndoshta është thjesht e drejtë që ata (Fronti Nacional Çlirimtar) të marrin pushtetin. Ne gegët i kemi shfrytëzuar toskët për 1000 vjet; tani është radha e tyre të na shfrytëzojnë". - Abaz Kupi.




(Vijon në numrin pasardhës)

Në numrin e ditës së enjte do të lexoni

Ditari i agjentëve britanikë për rolin e forcave të mbështesnin mbretin Zog gjatë Luftës së Dytë Botërore

Bashkëpunimi me forcat angleze në betejat kundër gjermanëve dhe dobësitë që kishin krahasuar me forcat NÇ

Për më shumë na ndiqni në numrin pasardhës


Shkrimi është marrë nga arkiva britanike e kujtimeve të oficerëve anglezë për periudhën e shërbimit të tyre në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore


Albania
28 Tetor 2009

[PLAKU]

Arkiva britanike, agjentët anglezë: Forcat zogiste vranë më shumë gjermanë sesa partizanët


Përvoja me Frontin Nacional Çlirimtar në vitin 1943 na çoi në konkluzionin që komunikatat shqiptare, shpeshherë, janë tërësisht të pabaza dhe në të vërtetë është i dyshimtë fakti nëse u duhet kushtuar rëndësi raporteve të operacioneve të kryera nga shqiptarët për sa kohë që nuk gjenden dëshmitarë okularë për këtë. Si rrjedhojë, ishte politikë e këtij misioni të bënte të gjitha përpjekjet për të siguruar që BLO-të dhe BNCO-të kanë qenë të pranishëm sa herë që e lypte nevoja gjatë operacioneve. Gjithashtu, vinin raporte për aksione të kryera nga forcat zogiste si në rastin e Musa Picarit, Nik Sokolit e të tjerëve, gjatë të cilave nuk kishte pasur vëzhgues britanikë. Këto njoftime mund të kenë qenë të sakta, por meqenëse ato nuk mund të verifikoheshin, atëherë ato nuk përfshiheshin në listën e operacioneve të dhëna si më poshtë, në secilën prej të cilave kishin qenë dëshmitarë okularë BLO-të dhe BNCO-të.

Raportimet për operacionet

1 - 23 qershor: Shkatërrimi i Urës në Gjoles, përgjatë rrugës Shkodër-Tiranë nga çeta zogiste. Kjo urë ishte ura e tretë më e madhe në Shqipëri dhe ndodhej në një zonë që mbrohej nga gjermanët. Kjo ndodhi më shumë se një muaj përpara se gjermanët të ngrinin një urë të përkohshme që ruhej nga 60 ushtarë dhe në këtë periudhë, rruga kryesore Shkodër-Tiranë-Durrës ishte mbyllur dhe transporti gjerman (afro 200-300 automjete në natë) ishte detyruar në mënyrë të konsiderueshme të merrte një rrugë të tërthortë. Majori Smiley dhe rreshteri Jenkins ishin të pranishëm.

2. 6 shtator: Çeta zogiste sulmoi dhe mori në kontroll një pozicion gjerman, duke vrarë 10 gjermanë, përfshirë kapitenin e tyre dhe duke sekuestruar material luftarak, si dhe duke kapur robër 12 të burgosur italianë. Urës prej druri iu vu zjarri. Ky pozicion identifikohej si shtabi “3 Bty” i Regjimentit të Artilerisë 297. Kolonel-lejtënant McLean, majori Smiley dhe kapiteni Amery ishin të pranishëm.

3. 9-10 shtator (mbrëmje): Një çetë e përzier zogiste dhe balliste sulmoi një autokolonë që udhëtonte në rrugën nga Shkodra që do të mbërrinte pranë Prezës. Rezultati: 1 kamion me municione u hodh në erë, 2 kamionë u dogjën, afro 15 kamionë u plaçkitën dhe u dëmtuan; 8 motoçikleta të cilat u shkatërruan, 35 ushtarë gjermanë u vranë, 2 mitraloza të lehtë, 30 pushkë dhe materiale të tjera ushtarake. Lejtënanti Merrrett, rreshteri Jones and Corsentino ishin të pranishëm.

4. 10-11 shtator (mbrëmje): Çeta zogiste dhe rreshteri Jenkins minuan rrugën kryesore të Shkodrës. 3 kamionë u hodhën në erë.

5. 11/12 shtator (mbrëmje): Çeta zoriste, me majorin Smiley dhe rreshterin Jenkins, hodhën në erë urën prej betoni në rrugën kryesore të Shkodrës në G. 2558, duke bllokuar rrugën për tre net me radhë.

6. 12-13 shtator (mbrëmje): Çeta zogiste sulmoi autokolonën gjermane në Kulakumit G. 21 një autokolonë plot me 9 automjete e shkatërruar plotësisht nga zjarri dhe të gjithë ushtarët gjermanë u vranë apo u shpërndanë, përfshirë dy oficerë të xhandarmërisë. U sekuestruan mitraloza të lehtë, pushkë dhe material tjetër ushtarak. Një çantë e divizionit 181 të Trupave Alpine 21 gjendej mes dokumenteve të sekuestruara. Kolonel-lejtënant McLean, kapiteni Amery dhe rreshteri Jenkins ishin të pranishëm.

7. 14-15 shtator (mbrëmje): Pritë e çetës zogiste në rrugën Tiranë-Durrës, dy milje në veri të Tiranës. Vendosen mina; 1 kamion që transportonte ushtarë gjermanë u shkatërrua plotësisht, 1 kamion u dëmtua dhe 3 ushtarë gjermanë u vranë. Aksioni u prish ndërsa Fronti Nacional Çlirimtar nisi të sulmonte çetën zogiste pas shpine. Majori Smiley ishte i pranishëm.

8. 15 shtator (mbrëmje): Forca zogiste dhe të Turkestanit sulmuan dhe sprapsën një autoblindë gjermane që udhëtonte drejt Shkodrës. Kolonel-lejtënant McLean, kapiteni Amery dhe rreshteri Jenkins ishin të pranishëm.

9. 20 shtator: Një çetë e përbashkët zogiste dhe balliste sulmoi një autokolonë dhe në të njëjtën kohë hodhi në erë urën që gjendet në rrugën që të çon në Shkodër pranë Laçit. Një kamion u shkatërrua. Rreshteri Jenkins ishte i pranishëm.

10. 21 shtator: E njëjta çetë sulmoi një kolonë gjermane në rrugën e Shkodrës, duke e detyruar atë të tërhiqej. Rreshteri Jenkins dhe rreshteri Schoemaker ishin të pranishëm.

11. 24 shtator: Ura tek Hani i Teqes në rrugën kryesore të Shkodrës u hodh në erë dhe kolona gjermane u sulmua dhe u detyrua të tërhiqej nga çeta zogiste. Majori Smiley ishte i pranishëm.

12. 12 tetor: Zogistët sprapsën sulmin gjerman kundër shtabit të misionit britanik në Velsh. 3 viktima në radhët e gjermanëve e ndoshta më tepër. Kolonel-lejtnant McLean dhe kapiteni Amery ishin të pranishëm.

Partizanët, apo zogistët

Përveç këtyre aksioneve, më shumë se 200 shpues gomash u vendosën nga zogistët, BLO-të dhe BNCO-të dhe rezultuan të suksesshme. Duhet theksuar se të gjitha këto operacione u kryen nga forca të vogla në një kohë kur ofensiva e Frontit Nacional Çlirimtar kundër zogistëve ishte në kulmin e saj dhe kur letra që morëm nuk inkurajonte në asnjë aspekt ndihmën me furnizime dhe propagandë nga britanikët. Si rrjedhojë, rezultatet e siguruara mund të konsiderohen vetëm si një shprehje e pjesshme e potencialeve ushtarake të forcave të Abaz Kupit. Ata të misionit, që e kishin përjetuar shërbimin nga të dyja krahët, ishin të mendimit se megjithëse si njësi ushtarake partizanët e Frontit Nacional Çlirimtar, pa dyshim, që ishin superiorë në raport me organizimin, disiplinën dhe pajisjet e tyre, malësorët gegë, të cilët formonin trungun kryesor të forcave të Kupit, ishin luftëtarë më të mirë nga pikëpamja individuale.

Ndoshta është gjithashtu me vlerë të kujtojmë se kolonel-lejtënant McLean, majori Smiley dhe rreshterët Jenkins and Jones, të cilët kishin pasur gjithashtu përvojë me FNÇ, të gjithë binin dakord se secili prej tyre panë shumë kamionë gjermanë të shkatërruar dhe gjermanë të vrarë brenda tri javësh (6-24 shtator), kohë gjatë së cilës qëndruan më shumë me Kupin sesa me pjesën tjetër të 14 muajve të qëndrimit të tyre në Shqipëri.

Shërbimi Ushtarake: misionet e zbulimit

Personeli i misionit kreu tërheqjen e detajuar nga e gjithë zona e Durrësit, Shijakut, Vorës, Tiranës deri tek San Giovani De Medua, përfshirë mbrojtjen bregdetare, depot e municionit, urat, instalimet dhe postë-komandat gjermane dhe gjithashtu aerodromin dhe qytetin e Tiranës. Kjo u bë e mundur nga bashkëpunimi i plotë i Kupit, veçanërisht përsa u përket eskortave, guidave etj.

Agjentët
Kupi ishte gjithmonë i gatshëm t'i vinte oficerët dhe agjentët e tij në dispozicionin tonë për të siguruar informacion specifik dhe në përgjithësi vihej në vështirësi ta kalonte në duart tona një informacion të tillë ushtarak, ndërsa e siguronte përmes kanaleve të tij. Pjesa më e madhe e këtij informacioni sigurohej nga Franz Linder, një NCO në Byronë Operacionale Gekados, të trupave alpine 21, të shkatërruara nga zogistët që përfshinin detaje të urdhrit luftarak gjerman dhe urdhrit operacional për tërheqjen e trupave alpine 21 dhe 22 që besohet se ishin e vetmja njësi operacionale gjermane e sigurt përpara ekzekutimit.

Dokumentet
Abaz Kupi bëri përpjekje të mundimshme që të sigurohej se librat e pagesave, dokumentet e sekuestruara dhe traktet propagandistike të binin në duart tona. Veçanërisht një çantë e Divizionit 181 të shtabit të trupave malore 21 që përmbante informacione të rëndësishme, përfshirë vlerësime lidhur me situatën ushtarake dhe politike në zonën ku operonte Divizioni 181.

Inteligjenca politike

Kupi na mbajti të informuar për zhvillimet politike dhe shpeshherë bëri verifikime specifike me kërkesën tonë. Ai tentoi të dekurajonte shqiptarët e tjerë të viheshin në kontakt me ne, por asnjëherë nuk u përpoq të na pengonte të vendosnim çdolloj kontakti politik që dëshironim.


Albania
29 Tetor 2009

[RaPSouL]

Arkiva britanike, largimi i agjentëve anglezë që mbetwn pa para në Shqipëri

(Vijon nga numri i kaluar)

Zyrtarët shqiptarë mbajtën një qëndrim të paarsyeshëm dhe iritues. Sidoqoftë, pavarësisht nga vështirësitë apo burokracitë e imponuara, italianët mbetën bashkëpunues dhe të mirëdisiplinuar. Në shumë raste ata ndihmuan Shqipërinë në ngarkimin dhe shkarkimin e anijeve dhe, si rrjedhojë, shmangën vonesat në transportin e mallrave.

11. Shqipëria është një vend prodhues i naftës dhe italianët kishin bërë shumë për shfrytëzimin e kësaj pasurie natyrore; rafineritë në Bari ishin ngritur me qëllimin e vetëm për të përpunuar naftën shqiptare.

Puset e naftës ruheshin mirë dhe një dyshim sado i vogël shqyrtohej menjëherë në rast se tentohej të diskutohej kjo çështje. Si rrjedhojë, ky raport duhet të përfshinte një deklaratë të shkurtër lidhur me qëndrimin e gjeneral-kolonel Enver Hoxhës ndaj Petsec-it gjatë periudhës së luftës në Shqipëri. Petsec-u dëshironte të dërgonte një përfaqësues në Shqipëri në fazat fillestare. Ky veprim u kundërshtua nga forcat ushtarake shqiptare pasi konsiderohej se çdo çështje që kishte të bënte me shfrytëzimin e naftës në atë periudhë do të sillte pasoja katastrofike.

Tema në fjalë iu përmend autoriteteve shqiptare kohë pas kohe por pa sukses. Në të vërtetë, Shqipëria nuk mori asnjë deklaratë të qartë lidhur me objektin e saktë të vizitës së Petsec-ut. Më 2 qershor 1945, AFHQ-ja informoi Shqipërinë se asnjë nënprodukt nafte nuk do të dërgohej si ndihmë humanitare deri sa të pranohej Petsec-u. Ky vendim iu komunikua zyrtarëve shqiptarë të cilët u përgjigjën se nuk arrinin të dallonin asnjë lidhje mes ndalimit të ndihmës humanitare dhe pranimit të përfaqësuesit Petsec në vend.
Çështja u parashtrua në mënyrë të vazhdueshme dhe më në fund, më 4 korrik 1945, në një konferencë, me pjesëmarrjen e gjeneral-kolonel Enver Hoxhës, Comd-i dhe D/Comd-i ishin në gjendje të sqaronin me detaje objektin e vizitës së Petsec-ut. Nëse kjo ishte hera e parë që gjeneral-koloneli e kishte marrë personalisht në konsideratë çështjen apo nëse kjo ishte ndërprerja e aktivitetit ushtarak në Shqipëri dhe bashkë me të, fundi i të gjitha mundësive për furnizime në ndihma, kjo nuk do të bëhej asnjëherë e ditur, por gjeneral-koloneli i kërkoi atëherë përfaqësuesit të hynte dhe të inspektonte të gjitha pajisjet dhe të jepte këshilla lidhur me prodhimin. Kapiteni Rudd Petsec-ut hyri në Shqipëri më 18 korrik 1945.

12. Një raport i përkohshëm i kolonel-lejtnant John B Breckinridge, USA D/Comd ML (Albania) që u shkrua nga ai lidhur me riemërimin e tij jepet në shtesën N.

13. Si konkluzion, kjo histori do të ishte e paplotë pa një mendim lidhur me Shqipërinë. Gjatë gjithë muajve rraskapitës të planifikimit dhe gjatë gjithë periudhës së shkurtër operacionale në Shqipëri, të gjithë aktorët u sollën në mënyrë ekzemplare. Shumë ishin të destinuar të mos e vizitonin Shqipërinë, por të ruanin linjën e furnizimit në Itali, por pavarësisht se ku ishte fronti i punës, ajo u krye me besnikëri dhe mirë.

Shembulli dhe sjellja e atyre anëtarëve të ML-së në Shqipëri të cilët punuan atje nuk mund të bënin tjetër veçse të çimentonin miqësinë ekzistuese për aleatët që ishte e dukshme në mbarë Shqipërinë. Kështu, pas 18 muajsh, detyra që iu caktua ML-së në Shqipëri përfundoi dhe të gjithë aktorët mund të hidhnin një vështrim pas në këtë periudhë (duke cituar Sir WS Gilbert) "me ndjesinë e kënaqësisë se detyra e tyre ishte përmbushur".

Subversionet

Kupi na siguroi të gjitha mundësitë për të kontaktuar personelin e armikut, si trupat turkistane dhe italiane që ne donim t'i shkatërronim, dhe me të vërtetë na ndihmoi dhe i rigrupoi ata pasi kishin dezertuar një herë. Gjithashtu, duhet thënë se në shumë raste Kupi u orvat t'i shkatërronte vetë trupat turkistane edhe pse në asnjë rast nuk pati ndonjë sukses të madh.

Shpëtimi i pilotëve

Tetë amerikanë dhe një pilot i forcës ajrore britanike u shpëtuan nga forcat zogiste. Kapiteni i marinës amerikane Teilor (Taylor) dhe togeri Bullok (Bullock) u ndihmuan gjithashtu nga zogistët kur ata ishin bllokuar në Kepin e Rodonit. Këtu duhet të theksohet gjithashtu se për të 11 pilotët amerikanë të parashutuar në Mirditë ishte raportuar se u ishin dorëzuar gjermanëve nga Gjon Markagjoni.

Ndihma kryesore

(a) Shtabi dhe personeli i misionit prej afro 200 personash ishin nën mbrojtjen e forcave zogiste prej 17 prillit deri më 27 tetor. Strehimi, ushqimi, rojat, udhërrëfyesit, përkthyesit ishin siguruar nga Abaz Kupi së bashku me gjithë ndihmën tjetër të mundshme gjatë kësaj periudhe, si për shembull bërja a pazarit për blerjen e kafshëve të transportit (mushka), tagjisë, drithit, naftës dhe gjetjes së korrierëve për t'u lidhur me Tiranën.

(b) Të gjitha masat ishin marrë për lejtënant Hands dhe grupin e tij të cilët, të sigurt, u shoqëruan për te partizanët në Jug të vendit, dhe për Nënkolonelin Seymour dhe një grup amerikanësh, të cilët u shoqëruan për në kufirin jugosllav, në Veri të vendit duke iu dorëzuar partizanëve.

(c) Gjatë muajit të fundit, misionit i mbaruan fondet dhe hyri në borxhe dhe, kur Forca 399 nuk pranoi të dërgonte para të tjera, u duk se nuk kishte më asnjë mënyrë për zgjidhjen e kësaj çështjeje. Për të shmangur një njollë të keqe në reputacionin britanik për mospagim të borxheve te fshatarët shqiptarë, Kupi na dha hua një shumë të konsiderueshme për zgjidhjen e borxhit, megjithëse ai në atë kohë ishte i vetëdijshëm se për pak kohë ne pritej të largoheshim nga Shqipëria dhe se ai nuk do udhëtonte me ne, e për pasojë kishte pak gjasa të merrte sërish paratë e tij.

(d) Evakuimi: Misionit iu siguruan të gjitha lehtësitë për njohjen e terrenit dhe kryerjen e evakuimit edhe pse largimi ynë nënkuptonte një goditje vdekjeprurëse për kauzën e Abaz Kupit. Duhet gjithashtu të theksohet se në një kohë kur nuk kishte mënyra të tjera të pranueshme për evakuimin tonë, Kupi bëri përpjekje për gjetjen e një varke për ne.


vijon

Materiali është marrë nga arkivat britanike me kujtime të agjentëve anglezë që morën pjesë në operacionet e Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri


Albania
30 Tetor 2009

[RaPSouL]

Agjentët britanikë: Si morën pjesë turkistanët në Luftën Nacional-Çlirimtare

Në kohën e mbërritjes së misionit, në Shqipëri ishte një numër i madh trupash turkestane, kaukaziane dhe forca të tjera jogjermane. Ishte gjithmonë pjesë integrale e planit tonë të shkatërronim një pjesë të këtyre trupave në mënyrë që të krijonim një forcë goditëse nën komandën direkte të misionit që do të na jepte mundësinë, që në përputhje me parimet e vendosura nga gjenerali Uingeit (Wingate), të ushtronim një ndikim të madh mbi natyrën e këtyre lloj operacionesh për të cilët mund të përfshinim udhëheqësit nacionalistë.

Me këtë qëllim në mendje ne tentuam të vendosnim kontakte me trupat gjermane, por me përjashtim të një takimi me “Cpl”, ndryshe kolonel Brandt, që u rregullua nga W/Cdr. Neel në qershor dhe për rezultatet e të cilit i kemi trajtuar më parë, vetëm në muajin gusht arritëm disa suksese në këtë drejtim.

Në gusht arritëm të vendosim kontakte me njësitë turkestane në zonë e Kepit të Rodonit dhe Durrësit përmes dy hoxhallarëve që flisnin turqisht. Më 5 shtator, njëri prej hoxhallarëve raportoi se ia kishte dalë të organizonte një dezertim të shkallës së lartë nga njëri prej këtyre reparteve. Por, raporti rezultoi të ishte shumë i ekzagjeruar, si pjesa më e madhe e raporteve shqiptare. Megjithatë, hoxhallarët ia kishin dalë të na siguronin mjaft turkestanë për t'i përdorur si agjentë, që i bindëm të riktheheshin në bazat e tyre dhe përmes letrave apo kontakteve personale të bindnin edhe pjesën tjetër.

Si rezultat i këtyre përpjekjeve, dy kompani të trupave turkistane vranë komandantët e tyre gjermanë dhe dezertuan. Të paktën 80 prej tyre u rigrupuan nën komandën tonë, ndërsa pjesa tjetër u zhduk, ose ndoshta përfundimisht iu bashkua forcave partizane. Bëhet fjalë për repartin “Turkestan Bn” të regjimentit 359, që përbëhej nga 4 kompani trupash kazake dhe një kompani taxhike.

Si erdhën turkestanët

Kini parasysh që të mos i ngatërroni kazakët me kozakët. Është gjithashtu e vlefshme të theksohet se rusët u referoheshin turkestanëve si "aziatikë" dhe jo turkestanë.
(Në çdo kompani që dezertuan kishte gjithashtu edhe disa trupa të pakta uzbeke dhe kirkize). Ata ishin zënë robër nga gjermanët në frontin rus, kryesisht pas operacioneve përreth Kharkovit, në maj të vitit 1942 dhe pas një kohe trajtimi të ashpër në një kamp të robërve të luftës, ata, në shtator të vitit 1943, ishin bindur që në mënyrë vullnetare t'u bashkoheshin radhëve të ushtrisë gjermane, kryesisht pas premtimeve për ushqim dhe paga më të mira. Ata ishin vendosur dhe stërvitur në Ukrainë dhe u bënë pjesë e regjimentit 176. Më vonë këto trupa u zhvendosën përmes Gjermanisë dhe Italisë për në Ballkan dhe u transferuan nga regjimenti 176 në regjimentin 359. Të gjithë oficerët dhe shumica e NCO-s ishin gjermanë. Këto trupa mbanin pajisje dhe pushkë gjermane, por edhe automatikë dhe mitraloza të lehtë të prodhimit rus.

Përfshirja e trupave të huaja

Ata që u rigrupuan nga ne kishin kryesisht taxhikë, disa kazakë dhe pak uzbekë. Ata flisnin persisht, turqisht dhe në shumicën e rasteve në rusisht. I organizuam në pesë grupe me katër rusë që u arratisën nga organizata TODT që shërbente si NCO. Në mënyrë që t'i angazhonim plotësisht në funksion të kauzës sonë, qëllimisht i përdorëm në sulmin e parë të ndërmarrë nga zogistët kundër pozicioneve gjermane duke i bërë parapritë një mundësie të një dezertimi të dytë nga ana e tyre. Më pas ata morën pjesë në disa aksione kundër gjermanëve, dhe pasi ishte marrë vendimi për të mos u dhënë furnizime, ata u përdorën për ruajtjen e shtabit të misionit pasi nuk kishin sasi të mjaftueshme municioni për të marrë pjesë në operacione të tjera. U provua që ata ishin trima, me disiplinë të mirë, të ashpër dhe gazmorë pavarësisht ushqimit të keq, shirave të vazhdueshëm, malaries, mungesës së veshjeve dhe çizmeve.

Pothuajse të gjithë prej tyre dinin shkrim e këndim dhe disa kishin edhe disa vite shkollë. Ky grup përbëhej nga fshatarë, mekanikë dhe në mesin e taxhikëve kishte edhe prej tyre që vinin nga familje të kamura. Kur fillimisht u bënë pjesë e misionit, ata ishin disi të rezervuar dhe kërkuan që të trajtoheshin si ushtarët rusë, që përbënte bazën mbi të cilën marrëdhëniet tona me to u vendosën më pas zyrtarisht. Kur filluam t'i njihnim më mirë krijuam përshtypjen se kazakët, të cilët dukej se ishin të mësuar me një standard më të ulët të jetës, e konsideronin veten si rusë dhe ishin të kënaqur me kushtet ekzistuese.

Materiali është marrë nga kujtimet e agjentëve anglezë në arkivat britanike. Këto dokumente flasin për rolin e skuadrave speciale britanike gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri



Në numrin e ardhshëm do të lexoni

Partitë politike në Shqipëri gjatë dhe pas Luftës Botërore

Ditari i agjentëve britanikë vijon me raportimet e hollësishme të situatës politike në Shqipëri në periudhën e Luftës së Dytë Botërore

Formacionet partizane gjatë Luftës, roli i Partisë Komuniste Shqiptare dhe marrëdhëniet me Jugosllavinë e Titos

Marrëdhëniet e Enver Hoxhës dhe komunistëve me Ballin Kombëtar dhe konfliktet me forcat e Ballit. A pati luftë civile në Shqipëri?

Për më shumë, na ndiqni në numrin pasardhës


Albania
2 Nentor 2009

[RaPSouL]

Arkiva britanike: Politika e partizanëve dhe dështimi me Perëndimin

Vijon nga numri i kaluar

Partizanët, ky është një emër i përshtatshëm për të grupuar së bashku elementët me pikëpamje radikale, të cilët përfshihen në Lëvizjen Nacional Çlirimtare (LNÇ) dhe shkiptar-ët apo, zyrtarisht Partia Komuniste. Pavarësisht humbjeve të saj nga shkëputja e Balkom-it, LNÇ pretendonte ende se ishte partia më me influencë në Shqipëri. Është e qartë se ajo është e lidhur ngushtë me komunistët, të cilët janë partia e vetme e organizuar që ka mbetur përkrahëse e saj. Duket se po zhvillohet një situatë e ngjashme në Jugosllavi, ku nisma komuniste është mbizotëruese në Unionin e Krahut të Majtë, po ndërsa Tito ka formuar kabinetin dhe komitetin politik gjatë të cilit elementet liberalë dhe personalitetet e shquara janë në krye, nuk ka të dhëna se partizanët shqiptarë kanë grumbulluar rreth vetes figura të rëndësishme në jetën publike shqiptare për t'i mbështetur.

LNÇ dhe Shkiptarët duket se kanë veprimtari që përputhen kaq mirë me njëra-tjetrën, saqë është e vështirë të thuhet ku mbaron njëra dhe ku përfundon tjetra. Ata rekrutojnë meshkuj mbi moshën 15 vjeç si luftëtarë, në male apo si agjentë dhe organizatorë partie në qytete, ndërsa zgjedhin mes tyre ekzekutorët për tradhtarët të cilët janë dënuar nga partia. Djemtë, ndërmjet moshave 13 dhe 15 vjeç, janë rekrutuar si agjentë dhe informatorë. Puna e tyre përfshin transportimin e njoftimeve të shtypura nga malet drejt qyteteve dhe afishimin e tyre nëpër mure natën. Lëvizja ka një rrjet agjentët që punojnë në territorin e pushtuar. Kështu, në fillim të janarit, shtëpia e një fshatari 27-vjeçar u bastis në Babicë dhe brenda u gjetën dy makina shkrimi, një sasi e konsiderueshme materialesh propagandistike komuniste, medikamente mjekësore, fitil dinamiti dhe letër e bardhë. Pranë një shtëpie tjetër, në të njëjtin fshat, u gjetën të fshehura nëpër shkurre mortaja të lehta dhe municion tjetër ushtarak. Në një banesë në Shkodër u gjet një sasi e madhe materiali propagandistik ushtarak dhe gjithashtu 300 uniforma të ushtrisë italiane.

Partizanët, është e qartë, se po përpiqen të shkëputin lidhjet e kaluara me liderët e rezistencës në një federatë bandash të shpenguara, nga të cilat ekzistojnë 100 syresh secila e udhëhequr nga disa figura të shquara, të cilat komandojnë nga 20 deri në disa qindra luftëtarë. Në vend të tyre janë bërë përpjekje për të krijuar një ushtri të mirë-organizuar dhe në fillim të shkurtit 1944, një pamflet partizan ngrinte në qiell arritjet e asaj që tashmë është quajtur Ushtria Nacional Çlirimtare. Ndikimi i ngjarjeve në Jugosllavi është i dukshëm në zgjedhjen e emrit; ajo është bazuar thellësisht në politikën dhe organizimin e partizanëve, të cilët, në mënyrë të dukshme, arritën në përfundimin se Shqipëria nuk kishte asgjë për të fituar duke pritur thjesht disfatën e forcave të aksit, por mund të ndikonte në politikën e aleatëve, duke marrë nën kontroll ngjarjet ashtu siç kishte vepruar edhe Tito. "Ushtria Çlirimtare Kombëtare e Jugosllavisë", - thonë ata, - "me gjakun dhe djersën e tyre i kanë siguruar popullit të drejtat e tij me miratimin dhe njohjen e botës liridashëse, të qeverisë demokratike federale". Shkoni pra dhe veproni kështu, - thonë ata. Ky është një kontrast freskues me propagandën disfatiste që përdor qeveria.

Një sfidë e tillë është ambicioze, por ushtria partizane është ende shumë e vogël dhe influenca e saj kufizohet kryesisht në zonat malore në juglindje të vendit. Ajo përbëhet nga gjashtë brigada - e gjashta zhvilloi paradën e saj inaguruese në Përmet më 24 janar 1944, secila e përbërë nga dy apo tre batalione. Kështu, forcat e rregullta të ushtrisë nuk mund të jenë më shumë sesa afro 1500. Megjithatë, të gjitha ato nuk gjenden në të njëjtën kohë në terren, pasi secili batalion përfshin personel të përkohshëm që jeton në zonën ku kryhen operacionet dhe të cilët thirren atëherë kur është e nevojshme. Armatimi i një brigade të koracuar njoftohet të jetë i përbërë nga tre mortaja 81mm, një mortajë 45 mm, 5 mitralozë “Breda”, një granatahedhëse, gjashtë pushkë automatike “Breda” dhe pushkë të zakonshme. Gjendja e veshmbathjes së trupave linte shumë për të dëshiruar dhe në fillim të këtij dimri Unioni i Grave Antifashiste i lidhur me partizanët u bëri apel të gjitha grave të thurnin triko dhe çorape për burrat në betejë. Ato gra të cilat nuk mund të sigurojnë lesh për triko janë udhëzuar ta sigurojnë atë nga dyshekët dhe jasteqet.

Ushtria nuk duket të jetë më e madhe sesa një bërthamë forcash modeste që u përket bandave guerrile, ndërsa partizanët njoftohet se kanë mobilizuar në terren 800 burra në një aksion të vetëm - sulmi kundër fshatit Dukat, bastion i Ballit Kombëtar. Megjithë përfshirjen e një numri të madh fshatarësh, partizanëve u është bashkangjitur një numër i konsiderueshëm të rinjsh që i përkasin klasës së rrogëtarëve, si për shembull, mësues shkollash dhe nëpunës bashkish. Ky eksod nga fronti i tyre i punës duhet të ketë marrë përmasa të mëdha, ndërsa gjermanët lëshuan një paralajmërim se të gjithë nëpunësit që mungojnë në vendet e tyre të punës pas 15 dhjetorit do të trajtohen si dezertorë.

Lidhja mes çështjeve ushtarake dhe çështjeve politike ruhet ngushtë nga një komitet i vogël i njohur si “STAD”. Ky ka funksione ushtarake dhe politike, varet nga komanda qendrore e partizanëve dhe cakton komandantët e batalioneve dhe të brigadave. Oficerët që komandojnë skuadra caktohen nga brenda skuadrave.

Lidhur me aftësitë luftarake të partizanëve, opinionet deri tani kanë qenë të ndryshme. Kështu, në sulmin e vitit kaluar në fshatin Dukat, partizanët, megjithëse të armatosur me pushkë, mitralozë dhe ka të ngjarë edhe disa mortaja, nuk arritën ta merrnin fshatin nën kontroll pas shtatë orë luftimesh dhe kur 300 gjermanë mbërritën atje, ata ia mbathën pas 20 minuta luftimesh, duke plagosur vetëm një ushtar gjerman. Një vëzhgues britanik raportoi përshtypjen e tij se ata janë "një bandë krejtësisht vagabondësh pa aftësi luftarake". Meqenëse, shqiptari është cilësuar për një kohë të gjatë si luftëtar, kjo sugjeron se "të rinjtë e klasës së rrogëtarëve", më të aftë në ideologji sesa në çështje lufte përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të forcave partizane. Kjo klasë është e prirur ashtu si shumica e inteligjencës së qyteteve të vogla në Ballkan ndaj doktrinave të ngurta politike, një mungese takti politik dhe një komunizmi më pak të bazuar në të kuptuarit e Karl Marksit sesa një frustracioni të lindur për shkak të paaftësisë së vendeve të prapambetura për të siguruar shpërblime dhe njohje meritash dhe përmes tyre rrogën sipas titullit që kanë.

Nga ana tjetër, "aftësitë e shkëlqyera luftarake" të shumë formacioneve partizane u lavdëruan nga Zoti Çurçill në Dhomën e Komunëve nëntorin e vitit të kaluar dhe pas kapjes së brigadier Davies në janar, deklarata zyrtare britanike veçoi disa liderë partizanë si "heronj tipikë të shpirtit luftarak të Skënderbeut dhe luftëtarëve të tij".

Një prej kritikave më të rënda ndaj partizanëve vjen nga një burim amerikan në vend që përmend se "ata janë plotësisht përgjegjës për luftën civile dhe për ndërprerje të aksioneve kundër gjermanëve". Sulmet e tyre kundër bashkëpatriotëve dhe banesave të bashkëpatriotëve mendohet se e kanë detyruar Ballin Kombëtar, nga pikëpamja ushtarake një organizëm më i dobët, të ketë momentalisht një rol varësie ndaj mbështetjes gjermane. Duket se nuk ekziston as edhe dyshimi më i vogël se shumë mbështetës të Balkom-it, të cilët dëshirojnë të mbështesin britanikët dhe amerikanët u druhen më shumë sulmeve nga skuadrat të partizanëve kundër tyre sesa sulmeve gjermane për çlirimin e vendit. Për këtë arsye, nuk mund të hamendësohet se rangu dhe njerëzit e duhur janë domosdoshmërisht partizanët. Në të vërtetë, sulmet me zjarrhedhëse kundër fshatrave pranë qendrave të tyre sugjerojnë se mbështetja për partizanët është tejet e kufizuar lokalisht.

Ajo që sërish konsiderohet dis-avantazh i partizanëve është fakti se shumë prej liderëve të tyre politikë dyshohet se nuk janë shqiptarë dhe se ata luajnë një rol të konsiderueshëm në Balkom dhe propagandën e frymëzuar nga gjermanët. Kështu, Dushani besohet se është malazez, Miladin Popoviçi dhe Suloviçi serb, Gjerges dhe Dhima grekë, ndërsa Pirusheffi dhe Soronovski maqedonas. (Këtyre emrave të tjerët u referohen pa dallim si drejtues të LANÇ-it dhe liderë komunistë). Meqenëse Shqipëria në të kaluarën ka mbrojtur me vështirësi veten nga ambicionet territoriale të fqinjëve të saj, ky është, për fat që keq, një gabim trashanik me pasoja psikologjike. Jeta e Shqipërisë si një vend i pavarur është kaq e shkurtër dhe e ndërlikuar dhe e ardhmja e saj shfaqet kaq e pasigurt, saqë nacionalizmi është ende një çështje therëse. Në të vërtetë, një prej çështjeve kryesore të ngritura nga lufta civile është fakti nëse duhen të renditen të parat kushtet sociale apo integriteti i kombit. Partizanët, megjithëse planet e të cilëve për reforma agrare dhe ndryshime të ngjashme janë të arsyeshme në vetvete dhe pranohen nga shumica e shqiptarëve, nuk kanë treguar mençuri të madhe politike duke i parashtruar ato. Vendi nuk e ka ndjerë veten si një e tërë në mënyrë që partizanët të realizonin këto reforma më shumë në kuadër të një Shqipërie të lirë dhe të pavarur sesa një vendi ballkanik të mjegulluar nga dominimi sllavo-sovjetik.

Kjo duhet ngulitur në mendje sa herë që ekziston një tendencë kur mendojmë se politika shqiptare ndahet mes pro-gjermanëve dhe pro-aleatëve. Kjo ndarje ekziston megjithëse pro-gjermanët janë padyshim të paktë, por kjo nuk është gjithmonë një politikë efektive ditë pas dite. Megjithëse pro-gjermanët janë të paktë dhe pro-aleatët janë të shumtë, këta të fundit gjendet në grupe të ndryshme – disa, madje, brenda qeverisë, shumë prej tyre mes rangjeve të Balkom-it, zogistëve dhe më pak ekstremistëve në radhët e partizanëve. Por, ata janë shpërndarë si ato shufrat e hekurit që kërkojnë mangetin e një zbarkimi aleat apo në rastin më të keq të një politike aleate për të cilën ata mund të grumbullojnë mbështetje popullore mbi bazat e vetëkënaqësisë.

Pjesa më aktive e partizanëve është larg të qenit pro-aleatëve, me përjashtim të admirimit të tyre të fortë për Bashkimin Sovjetik. Ata sulmojnë Britaninë kapitaliste dhe Amerikën, sikurse Gjermaninë naziste. Një qarkore e gjatë që mendohet të jetë lëshuar nga Komiteti Qendror i Partisë Komuniste Shqiptare në nëntor 1943 dhe më vonë e ribotuar nga Balkom-i, pretendonte se anglo-amerikanët kishin kontribuar shumë pak për luftën kundër ushtrisë gjermane dhe se çdo lidhje me ta kishte pak vlerë pasi politikat e tyre si në të kaluarën bazohej në interesa personale. Qarkorja nuk jepte impresione lidhur me praninë e misioneve britanike, por komentonte: "Në shumë provinca ka misione angleze që përpiqen të fusin hundët në çështjet e brendshme politike dhe veçanërisht në çështjen e organizimit tonë ushtarak. Ata orvaten të bashkohen me reaksionarët, t'i organizojnë ata në mënyrë që t'i përdorin si vegla për një zbarkim të mundshëm. Ne duhet të mbajmë një qëndrim të mirë ndaj britanikëve, por gjithashtu edhe një qëndrim të prerë. Ata nuk duhet të përzihen me punët tona të brendshme."

Pasi sugjeronte se britanikët po përpiqeshin të rritnin prestigjin e Balkom-it "për të luftuar gjermanët në mënyrë që t'i kenë në varësi në të ardhmen, kërkohet që çdo informacion lidhur me aktivitetet e tyre duhet t'i përcillet shtabit tonë të përgjithshëm dhe në rast se zbulohet ndonjë dokument i rëndësishëm apo personel, atëherë duhet t'i dërgohet personelit të misionit britanik përmes shtabit tonë të përgjithshëm".

Pjesa më e madhe e këtij materiali, sidoqoftë është provokues. Ekstremistët shqiptarë qëndrojnë në pozita të ngjashme me liderët e hershëm bolshevikë. Me mungesën e një mbështetjeje nga jashtë, me një organizatë të ashpër dhe të gatshme dhe me një kërcënim të vazhdueshëm për tu shfarosur nga një ushtri e huaj, me mbështetjen e bashkëpatriotëve të tyre, sjellja e tyre është ekstremisht e ashpër. Ata nuk i kanë siguruar akoma shërbimet e një shtetari finok dhe të një vizionari për të krijuar një lëvizje që do të kënaqte qoftë nacionalistët, qoftë reformatorët socialë.

Vijon në numrin pasardhës

Materiali është marrë nga arkiva britanike për Luftën e Dytë Botërore. Agjentët anglezë rrëfejnë misionet e tyre në Shqipëri

Albania
3 Nentor 2009

[RaPSouL]

Arkiva britanike: Motivet e aleancës së Ballit me gjermanët


Balli Kombëtar pretendon, sipas një trakti propagandistik të hedhur nga komiteti i tij rajonal në Vlorë në dhjetor, se është "e vetmja organizatë revolucionare nacionaliste" që punon "për një Shqipëri demokratike dhe etnike" dhe përfaqëson "90 për qind të popullit shqiptar". Të gjitha këto pretendime ngrihen në përmasa gjigante, megjithëse Balkom-i nuk duket se ka ndonjë numër të madh luftëtarësh dhe mbështetjeje. Ai nisi së ekzistuari, siç përmendet tashmë, si një krah i Luftës Nacional Çlirimtare në shtator 1942 dhe qëllimi i tij ishte të organizonte opinionin nacionalist si kundërpeshë ndaj komunistëve, të cilët ishin krijuar si një parti e mirëdisiplinuar përpara se të krijohej Fronti Nacional Çlirimtar. Një raport shpjegon se anëtarësia e tij përbëhet nga myslimanë, shqiptarë të territoreve të pushtuara të Jugosllavisë dhe ish-bashkëpunëtorë të italianëve. Një tjetër raport e përshkruan atë si një parti antizogiste, e përbërë me elemente me prejardhje nga shtresat e pasura, si pronarë tokash dhe pjesë më të vjetra të shtresave të mesme të shoqërisë. Ata nuk janë të fuqishëm nga pikëpamja numerike dhe nga frika e komunizmit, ata janë më të prirë të mbështesin gjermanët.

Rreziku kryesor në shpjegimin e politikave të Balkom-it është lehtësia me anë të së cilës kushdo mund të provojë pothuajse gjithçka lidhur me të. Mund të japim shembullin e dyshimit të hapur dhe të fortë ndaj pro-gjermanëve dhe provat për këtë akuzë janë mjaft intriguese. Pas marrëveshjes fillestare mes guerilëve, Balkom-i humbi shumë prej liderëve të tij më progresistë dhe më të rinj në moshë, të cilët u vunë nën mbikëqyrjen e italianëve dhe një numri anëtarësh të njohur si Grupi i Parisit, mes të cilëve Rexhep Mitrovica dhe Ali Këlcyra siguruan influencë të konsiderueshme duke drejtuar politikën e partisë nga krahu i djathtë dhe duke favorizuar bashkëpunimin me Aksin. Disa prej anëtarëve të tij kryesorë u kanë shërbyer gjermanëve dhe literatura e tyre e shtypit dhe propagandës stigmatizon partizanët si komunistë të dominuar nga të huajt. Trupat e Balkom-it njihen për bashkëpunimin e tyre me gjermanët në luftë kundër partizanëve dhe Balkom-i pranon se personeli i tyre ushtarak ka dënuar me vdekje dhe ka vrarë me armë zjarri ata që ndihmonin partizanët duke u vënë në dispozicion shtëpitë e tyre si depo armësh dhe seli propagande. Ai shkon më tej dhe pranon përgjegjësinë për reprezaljet, duke vrarë 5 deri në dhjetë kundërshtarë për secilin prej luftëtarëve të tij të vrarë nga partizanët. Kjo procedurë përshkruhet në mënyrë lakonike si "vëllavrasje".

Shpjegimi i pro-gjermanizmit është i thjeshtë dhe i gjerë, por nuk përputhet me të gjitha faktet. Ai nuk sqaron për shembull përse Lef Nosi u dëbua nga Balkom-i se iu bashkua komitetit fillestar të formuar në Tiranë kur mbërritën gjermanët, as përse partia duhet të sqaronte se "ky veprim ka shkelur direktivat e Ballit që janë dhe do të jenë gjithmonë lufta e pandalshme kundër të gjithë pushtuesve". Kemi një raport të oficerit ndërlidhës të Flotës britanike, i cili intervistoi 50 barinj pranë një territori që kontrollohej nga partizanët dhe zbuloi se 49 prej tyre mbështesnin Balkom-in. Ai vuri re mes tyre "një besim të thellë" se e vetmja shpresë për vendin e tyre qëndronte me Britaninë e Madhe dhe tre prej tyre i mundësuan atij zbulimin e pozicioneve gjermane. Oficerët britanikë kanë raportuar se simpatizantët e Balkom-it ka rezultuar të jenë "në mënyrë të pazakonshme të arsyeshëm" dhe ata janë përshkruar si "i vetmi grup" atje që mund të jepte ndihmesë në punën tonë dhe të siguronte çfarëdolloj rendi pas dëbimit të gjermanëve.

Mund të kuptohet fare mirë se megjithëse Balkom-i gëzon mbështetje të gjerë popullore, shumë prej qendrave të tij janë në qytetet dhe rajonet e ekspozuara të rrafshinës bregdetare, bastione të fuqishme të armikut, ku një sulm i hapur kundër gjermanëve me armatime të pamjaftueshme që zotëron Balkom-i do të ishte një akt vetëvrasjeje, veçanërisht kur Balkom-i është përfshirë në një luftë civile, për të cilën oficerët tanë fajësojnë partizanët.

Por, partia duket qartë se qëndron pasive në këto rrethana të paqarta. Për shembull, një pamflet i Balkom-it, që doli më 21 shtator, i sulmonte ashpër gjermanët dhe bashkëpunëtorët e tyre shqiptarë, të cilët një ditë më parë kishin mbledhur të gjithë meshkujt e Durrësit e të Shijakut dhe i kishin çuar ata në një fushë duke zgjedhur prej tyre një grup që do të transportohej në një destinacion të panjohur. "Armiku barbar, - përmendej në pamflet, - përsëriti kundër popullit shqiptar veprimet çnjerëzore që kreu në Poloni dhe gjetkë... Ky akt brutal i armikut ka provokuar urrejtjen e popullit, por urrejtja më e madhe, mallkimi dhe dënimi i të gjithë Shqipërisë drejtohet ndaj këtyre shqiptarëve, të cilët, duke shkelur të gjitha të drejtat e përcaktuara sipas traditës së kësaj toke, i dorëzuan armikut vëllezërit e tyre të gjakut".

Sërish, Skënder Muço, shefi i Balkom-it në zonën e Vlorës dhe përfaqësues i komitetit të Balkom-it, u ka bërë një vizitë oficerëve ndërlidhës britanikë në një mision nga presidenti i komitetit. Ai tha se partia e tij është e gatshme të shërbejë nën urdhrat e britanikëve, por ai dëshiron më parë të vizitojë Kajron dhe të marrë garanci nga aleatët për pavarësinë e Shqipërisë. Së dyti, ai dëshiron që bandat partizane të shtypen.
Kërkesat e tjera të tij për rikthimin e ishullit të Sazanit (Në gjirin e Vlorës) Shqipërisë, dëmshpërblimi nga ana e Italisë dhe diskutimi i përfaqësisë shqiptare në Londër, por dhe mundësia e një federate ballkanike që Balkom-i ka prirje ta favorizojë. Muço shprehu keqardhje për bashkëpunimin me gjermanët, por mendoi se kjo ishte e vetmja rrugë për të thyer lëvizjen partizane që e konsideronte si armikun kryesor. Kur partizanët të asgjësohen, atëherë ai do të jetë i gatshëm të luftojë gjermanët.

Më 22 dhjetor, fshatarët e Dukatit, mbështetës të Balkom-it, thanë se ishin të gatshëm të bashkëpunonin me britanikët kundër gjermanëve dhe premtuan se nuk do t’i goditnin partizanët me përjashtim të rasteve kur do të gjendeshin të sulmuar dhe do të vetëmbroheshin. Burimi i informacionit konsideronte se oferta ishte e sinqertë dhe rekomandonte që populli i Dukatit të furnizohej me ushqime dhe veshmbathje si gjest mirënjohjeje për mbështetjen ndaj britanikëve. Nga mesi i nëntorit, këshilli i Balkom-it, nën udhëheqjen e Mit’hat Frashërit u dorëzoi britanikëve një marrëveshje me shkrim se tani ata do të luftonin kundër gjermanëve, por pozicioni u komplikua nga fakti se këshilli i LNÇ-së për pasojë lëshoi urdhra për të likuiduar Balkom-in duke mos e besuar "kthimin e pllakës" nga ana e këtij të fundit. LNÇ-ja, duke refuzuar të anulojë këto urdhra, vazhdon të shprehë indinjatën e saj se Balkom-i duhet të jetë duke pranuar ndihmën gjermane për të parandaluar shkatërrimin e fshatrave bastione të saj dhe shpëtimin e anëtarëve të saj nga skuadrat e pushkatimit.

Balkom-i duket më i fuqishëm në jug të Tiranës dhe selia e saj gjendet në Fier, ku ajo ka të mobilizuar rreth 1500 veta të pajisur me armatim italian. Ata që i bashkohen ushtrisë së tij njihen si vullnetarët e Lirisë Kombëtare. Lushnja dhe Vlora janë mbushur me formacione të Balkom-it dhe Kavaja gjithashtu ndodhet në duart e tyre. Si rrjedhojë, ajo ruan një forcë relativisht të konsiderueshme për madhësinë e vendit.

Në numrin pasardhës do të lexoni:

Lëvizja zogiste gjatë Luftës sipas arkivave britanike

Roli që pati lëvizja zogiste në Shqipëri gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore

Figurat kryesore që mbështesnin mbretin në ekzil. Karriera e major Abaz Kupit

Programi i këtij formacioni politik. Lidhjet që mbajti me mbretin në ekzil gjatë Luftës

Për më shumë, na ndiqni në numrin pasardhës

Albania
4 nentor 2009

[RaPSouL]

Arkiva britanike. Zogu: Do të bëj referendum pas lufte për rikthimin tim në fron

Vijon nga numri i kaluar

Zogistët, ky “titull” i ashpër dhe i prerë ka të ngjarë të jetë diçka që ngjan me një term të gabuar, pasi ka njerëz në gjithë vendin, në të gjitha partitë, të cilët ose mbështesin Zogun, ose nuk do të kundërshtonin kthimin e tij në atdhe sipas disa garancive për sa i përket regjimit të ardhshëm. Por, ai është një emër i përshtatshëm për të mbuluar partinë dhe forcat që, jo thjesht të kënaqura që Zogu, duhet të kthehet në atdhe, e të vendosin kthimin e tij në ballë të programit të tyre dhe e bazojnë të ardhmen e shtetit shqiptar tek ky fakt.

Lideri i zogistëve dhe i forcave që mbështesin mbretin është majori Abaz Kupi, i cili ka qenë në terren për afro pesë vjet; në fillim kundër italianëve dhe më pas kundër gjermanëve. Dikush mund të hamendësojë një lidhje të ngushtë mes këtij grupi dhe mbretit, ndoshta përmes burimeve neutrale. Megjithatë, politikat e tij janë përcaktuar me kujdes që të mos kompromentojnë Zogun në sytë e aleatëve dhe kanë treguar më shumë dorën e një burri shteti praktik sesa një lideri të guerilëve të izoluar nëpër male.

Siç është vënë re, Kupi ishte një prej njerëzve të parë që nisën luftën kundër pushtuesit. Ai ishte një prej themeluesve të Luftës Nacional Çlirimtare në përpjekje për të unifikuar aktivitetin gueril. Një vit më vonë, ai ndihmoi zhvillimin e një tjetër konference për ruajtjen e unitetit që tashmë ishte thyer dhe nënshkroi me liderët partizanë manifestin për sulmin ndaj tendencës në rritje të Balkom-it për bashkëpunim me pushtuesin. Vetëm atëherë kur mbërritja e gjermanëve theu mundësinë e një bashkimi imediat, grupi i tij vendosi të krijonte organizatë më vete, Lëvizjen Kombëtare të Legalitetit. Këtë ai e sponsorizoi tetorin e kaluar, me besimin se uniteti ishte i mundur të arrihej në Shqipëri vetëm përmes figurës së mbretit Zog. Kjo ishte e vetmja parti që deri tani prodhoi një program politik mbi bazat e një manifesti zgjedhor dhe kjo mund të përmblidhet nga kolonat e gazetës zogiste “Atdheu”, si vijon:
1. Lufta kundër pushtuesit për të çliruar Shqipërinë nga pushtimi i huaj.
2. Krijimi i një kombi shqiptar "me të gjitha të drejtat e tij etnike".
3. Kthimi i "regjimit të ligjshëm", një mbretëri demokratike dhe parlamentare nën Zogu I
4. Reformat sociale: Një shpërndarje më e drejtë e pronave, veçanërisht në fshat, ku çdo fermer duhet të zotërojë tokën që e punon, për shembull, shpërbërja e pronave të mëdha feudale. Institucioni i një sistemi sigurimesh sociale.

Gazeta pretendonte se ky program ishte i shenjtë në një mënyrë sublime dhe solemne nga konferenca që zhvilloi lëvizja në Herraj më 21 nëntor 1943 dhe ku u ra dakord njëzëri nga delegatët e të gjitha provincave të Shqipërisë. Propaganda që ofronte gazeta “Atdheu” është pa dyshim më finokja dhe më e zgjuara që shfaqet tani në Shqipëri. Ndërsa partizanët dhe kolaboracionistët shajnë rëndë me fjalor që i përket shekullit 18-të, i përzier shpeshherë me terma të shëmbëlltyrës orientale, zogistët ndërtuan vullnetin e mirë për regjimin e para luftës pa rënë në grackat gjermane që kanë rezultuar të efektshme në kapjen e elementeve të Balkom-it. Kështu, kaosi që ekziston në Shqipëri përforcon argumentin se Zogu e shpëtoi dikur vendin nga anarkia. Ai lavdëron patriotizmin e shërbimit publik të Zogut, duke theksuar se italianët shkarkuan menjëherë nëpunësit shqiptarë dhe emëruan të vetët. Nuk ka dyshim që lavdërohen "miqtë e mëdhenj anglo-amerikanë", ndërsa në të njëjtën kohë kundërshtohet propaganda gjermane me mohimin zyrtar të saj se nuk është e vërtetë që Zogu nuk ka shfaqur interes lidhur me çështjen e Kosovës. Kushtet aktuale i shtojnë pikë kujtesës se “Zogu ishte themeluesi i Kryqit të Kuq Shqiptar”.

Nuk ka dyshim se gjermanët ishin të gatshëm të ri-themelonin parimin e monarkisë dhe regjencës së emëruar nga shqiptarët, pasi megjithëse ajo mund t'u linte atyre dorë të lirë të rikthenin Vilhelm Vidin (mbreti që u caktua në Shqipëri nga fuqitë e mëdha në 1914) apo djalin e tij, ata mund të kenë pritur se kjo do t'i bindte zogistët dhe do t'i bënte të gatshëm për të bashkëpunuar me shpresën e sigurimit të rikthimit të kandidatit të tyre. Kupi e ka anashkaluar këtë kurth dhe ka refuzuar të kompromentohej dhe ai është i çliruar nga përgjegjësia e tmerreve të luftës civile. Nuk ka dyshim se qëndrimi i tij i lidhur me propagandën e tij po rezulton i efektshëm. Një vlerësim në nëntor 1943 sugjeronte se 15 për qind e popullsisë dëshironte që Zogu të kthehej, 25 për qind e kundërshtonin fuqimisht këtë tezë, ndërsa 60 për qind ishin indiferentë lidhur me këtë fakt. Informacioni i fundit që erdhi nga Shkodra, e cila njihej si një qendër e fuqishme e opozitës ndaj Zogut, sugjeronte se 60 për qind e opinionit publik kishte filluar të shprehej në favor të tij. Burimet amerikane theksonin se ky ndryshim në janar dhe një i arratisur nga Shkodra i marrë në pyetje nga shkruesi në shkurt, dha si arsye për mbështetjen ndaj Zogut, admirimin e tij për Kupin, respektin për forcat e tij që janë më të qëndrueshme sesa ato të partizanëve dhe dëshiron për krijimin e një qeverie nën udhëheqjen e mbretit shqiptar.

Ne mund të hamendësojmë se zogistët po fuqizohen së tepërmi brenda vendit në kuadër të lëvizjes për unitet mes shqiptarëve jashtë vendit dhe veçanërisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Atje, shqiptarët, të cilët janë bërë qytetarë amerikanë i përkasin Organizatës “Vatra”, kryetar i së cilës ishte Faik Konica, ish-Ministri Shqiptar në SHBA. Vatra kishte organin e saj, gazetën “Dielli”, kishte platforma për Frontin e Bashkuara që u krijua disa muaj më parë nën udhëheqjen e Konicës, peshkopit Fan Noli dhe mbretit Zog. Marrëveshja u bazua në tezën se lidershipi i Mbretit gjatë luftës ishte e vetmja rrugë për të arritur unitetin mes shtresave të ndryshme të shqiptarëve. Kjo i dedikohej pjesërisht faktit të një suksesi edhe mes kritikëve të tij më të ashpër se uniteti shqiptar pa Zogun do të ishte si Hamleti pa Princin e Danimarkës; por bazohej gjithashtu në faktin se kurora është për momentin i vetmi organ i shtetit shqiptar në ligjin ndërkombëtar. Marrëveshja u përforcua nga garancitë e Zogut se regjimi i ardhshëm do t'i lihej në dorë vetë popullit shqiptar. Kjo politikë mbështetet nga Komitetet e Miqve të asociuar ngushtë me Shqipërinë, qoftë në SHBA, qoftë në Britaninë e Madhe, të kryesuara përkatësisht nga zoti Charles Hart, ish-Ministër i SHBA-së në Shqipëri dhe zonja Miriam Tildesley, antropologe dhe anëtare e Shoqatës Anglo-Shqiptare, një degë e Komitetit Ballkanik. E vetmja opozitë e organizuar jashtë vendit për këtë zgjidhje (as Balkom-i dhe as partizanët nuk duket të kenë siguruar mbështetje jashtë vendit) vjen nga zoti Kostandin Çekrezi, i cili kryeson një Lëvizje të Lirë Shqiptare, të vogël por aktive në SHBA dhe publikon gazetën “Liria”. Çekrezi dëshiron një republikë dhe ka sugjeruar një komitet provizor, bazuar në modelin francez, me shpresën se do të jetë në gjendje të shpërfillë mbretin Zog duke bashkuar një numër figurash me popullaritet të cilat duke u kombinuar së bashku do të kishin më tepër peshë se ai. Protagonistët e kësaj ideje kanë shumë emra për të sugjeruar si për shembull peshkopi Noli dhe dy vëllezërit Frashëri janë figurat më qendrore. Fakti se Noli e ka hedhur poshtë politikën e Zogut, Mehdi Frashëri është kolaboracionist, ndërsa Midhat Frashëri ka humbur në mugëtirën e errët të politikave të Balkom-it, e përjashton planin Çekrezi. Kështu, duart e Kupit janë forcuar ndjeshëm.

Përshtypja më e mirë e organizimit të forcave zogiste jepet nga një oficer i ushtrisë jugosllave, i cili qëndroi i fshehur bashkë me ta nga shtatori deri në dhjetor 1943. Ai shprehet se liderët caktohen kryesisht nga ish-oficerë dhe zyrtarë të ushtrisë, ndërsa rangu dhe numri i forcave përfshinin myslimanë të pa-interesuar në politikë, por të atashuar nga ndjenja simpatie ndaj ish-sovranit të tyre që ka të ngjarë të nënkuptojë fiset e vendlindjes së mbretit Zog në rajonin e Matit. Guerilët zogistë të cilët hyjnë në operacione luftarake me vrull të madh ndahet në grupe prej rreth 200-300 veta, që ndahen më tej në skuadra që udhëhiqen nga një oficer dhe 25 luftëtarë. Grupet komandohen nga liderë të vetë-emëruar të grupit të cilët nga ana e tyre emërojnë oficerët e tyre dhe NGO-të. Ato janë grupe në Zall Herr (pranë Tiranës), Prezë, Shijak dhe Dibër. Armatimet përbëhen nga revole të tipit “Lewis”, mitralozë italianë dhe mortaja të lehta. Veshmbathjet përfshinë uniformat ushtarake të hedhura nga avionët britanikë apo këpucë ushtarake italiane, uniforma të vjetra italiane dhe artikuj suplementarë. Një pjesë e burrave veshin çizme britanike apo italiane, por shumica duhet të kënaqen me sandalet e dhuruara nga dyqanxhinjtë në Tiranë dhe në vende të tjera. Ky oficer jugosllav vlerëson se numri i përgjithshëm i nacionalistëve të organizuar nën udhëheqjen e Kupit është 25 000, por druhet se ata po i kursejnë forcat për një betejë të mundshme me Jugosllavinë dhe Greqinë.

Vijon në numrin pasardhës

Materiali është marrë nga arkiva britanike. Oficerë anglezë rrëfejnë Shqipërinë gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore dhe situatën politike në këto momente

Albania
5 Nentor 2009

[RaPSouL]

Arkiva britanike: Dështimi i aleatëve për të bashkuar Shqipërinë


Vijon nga numri i kaluar

Vlen për tu përmendur fakti se çfarë mund të bëhet për të siguruar një shkallë maksimale bashkëpunimi me shqiptarët në detyrën e dëbimit të gjermanëve qoftë për të lehtësuar zbarkimin aleat nga ajri, apo për ta bërë atë të panevojshëm. Puna paraprake, e nevojshme nga ana jonë, është në një masë të vogël vetëm problem ushtarak. Kjo do të thotë se ndërsa shqiptarëve do t'u nevojiten armë, do të jetë më pak i nevojshëm thjesht furnizimi me armë sesa të vendosim kujt dhe në çfarë kushtesh do të bëhet furnizimi i tyre.

Nuk mund të ketë gabim më të madh sesa të supozohet se gjithçka që duhet bërë është t'u pompojnë armë partizanëve dhe të varemi nga ata për të bërë detyrën tonë. Arsyet për këtë janë shkurtimisht si më poshtë:

1- Lëvizja partizane në Shqipëri nuk mund të krahasohet me atë në Jugosllavi. Në Jugosllavi, Tito ka harmonizuar nacionalizmin dhe politikën sociale. Kombet e Jugosllavisë janë shumë dhe premtimi i federalizmit dhe reformave radikale lejon këdo; qoftë slloven, qoftë maqedonas që të bashkohet me partizanët pa ushtruar dhunë ndaj patriotizmave lokale. Në Shqipëri, ku ekzistenca e vetë shtetit duket në rrezik për shumë arsye, lëvizja partizane luan rolin e përçarësit në vend që të bashkojë. Nacionalizmi atje është një çështje qejfi në krahasim me pjesën tjetër të Evropës, ndërsa partizanët nuk kanë arritur të bindin nacionalistët se ata janë në gjendje apo do të harmonizojnë reformën sociale me pavarësinë e Shqipërisë.

2- Në rast se (gjë që nuk ka të ngjarë të ndodhë) do të dërgoheshin armë në një masë të tillë, saqë partizanët mund të dërrmonin çdo element tjetër në vend së bashku me ushtrinë gjermane, atëherë ne duhet ta ndihmojmë dhe jo ta pengojmë pushtimin gjerman.
Është e qartë se gjermanët nuk dëshirojnë të shkatërrojnë partizanët, të cilët mund të jenë duke luajtur lojën e tyre. Për sa kohë që linjat e komunikimit ruhen, ekzistenca e një ushtrie partizane përbën avantazh ndaj gjermanëve, meqenëse ajo ndihmon në mbajtjen nën kontroll të Balkom-it dhe nacionalistëve të tjerë të papërfshirë në politikë dhe si rrjedhojë t'i binden asaj. Partizanët nuk e kanë përfituar ende dhuntinë apo aftësinë politike për të diferencuar mes dikujt që vepron si kolaboracionist me paramendim dhe qëllim të keq dhe një patrioti të sinqertë dhe progresist, i cili përmes forcës së rrethanave mbetet inaktiv apo e kufizon veten duke luajtur një rol neutral. Sa më të fuqishëm të bëhen partizanët në pjesët e tjera të vendit, - natyrisht deri në njëfarë mase, pasi ata nuk mund të fuqizohen deri në dominimin e vendit, - aq më shumë do t'i shtyjë intransigjenca e tyre politike elementet e moderuar pro-britanikë dhe pro-amerikanë në duart e gjermanëve.

3- Partizanët nuk kanë në gjirin e tyre figura popullore dhe një talent administrativ për të siguruar mbështetje publike dhe për të ruajtur qetësinë në prag të një pushtimi aleat. Ne do të ishim të përfshirë në një luftë civile gjatë të cilës rebelët do të përfshinin me mijëra nga ata që do të uronin sinqerisht një fitore të aleatëve, ndërsa forcat ku mbështeteshim ne do të na konsideronin si diçka me të cilën sillesh me një tolerancë përçmuese.

4- Furnizimi vetëm i partizanëve do të na hiqte nga duart fuqinë më të madhe bindëse që zotërojmë, - kapacitetin për të përdorur burimet tona të ushqimit, veshmbathjes dhe armëve si argument për rikthimin e unitetit kombëtar mbi bazat e një përpjekjeje kundër gjermanëve. Kjo do të ishte kryekëput gabim në kuadër të provave se a) elementët e Balkom-it, sa vijnë e bëhen më agresivë nën pushtimin gjerman dhe se b) elementi zogist po fiton mbështetje të gjerë popullore dhe gjashtë nga dhjetë prefektura tashmë raportohet se janë pothuajse plotësisht besnike ndaj lëvizjes zogiste.

Ne po përballemi me disa mijëra gjermanë dhe kosovarë të armatosur, - këta të fundit parashikohet të zhvillojnë një betejë të dëshpëruar kundër nesh dhe të dy këta mund të shfarosen vetëm nëse ne do të mund t'i shfrytëzojmë të gjithë elementet jo të kompromentuar nga mbështetja e Gjermanisë. Neve na nevojiten partizanët, formacionet e Kupit dhe rangjet dhe numri i luftëtarëve të Balkom-it. Së bashku ata mund të formojnë një "rreth të hekurt" duke i rrethuar gjermanët në ultësira dhe çdo politikë që nuk tenton në fillim t'i bashkojë ata do të sillte pështjellim në vetvete.

Mendohet se mundësia e një bashkimi është më e madhe tani sesa asnjëherë më parë për arsyet e mëposhtme:

1- Lëshimet territoriale me të cilat është manipuluar kaq shumë kohët e fundit do të kishin humbur shumë prej shkëlqimit të tyre për shkak të akteve të kryera nga kosovarët. Ka pasur gjithmonë një element të fuqishëm në Shqipëri, duke pasur parasysh pikëpamjen se irredentizmi nuk duhet inkurajuar me qëllim që të ruhet miqësia me Jugosllavinë dhe se në vend të pretendimeve të reja territoriale nga ana e Shqipërisë duhet të thithen elemente të dëshirueshme mes popullit të Kosovës nëpërmjet intensifikimit dhe kultivimit të tokës së tyre. Kjo pikëpamje duhet të jetë shtrirë gjerësisht muajt e fundit.

2- Rrjedha e luftës u tregon të gjithë elementëve të pasigurt se nuk ka asnjë shpresë në politikën e balancimit të premtimeve të aleatëve, të cilët janë në prag të fitores me premtimet e gjermanëve të cilët janë drejt humbjes së sigurt.

3- Që prej Konferencës së Teheranit, partizanët kanë humbur bazat për shtrirjen e ndikimit të tyre që nënkuptonte mosmarrëveshje mes britanikëve dhe amerikanëve nga njëra anë dhe një Bashkimi Sovjetik të angazhuar për një revolucion botëror nga ana tjetër. Meqenëse kundërshtarë me popullaritet të regjimit zogist, si peshkop Noli e pranuan mbretin Zog si liderin e përkohshëm të periudhës së luftës, ai sërish njihet të jetë ashtu siç ka qenë, në fakt për një kohë të gjatë, figura qendrore në skenën shqiptare. Si i tillë, njohja e këtij statusi është maksimumi që mund të parashikojnë edhe vetë zogistët gjatë luftës. Nga ana tjetër, garancitë e dhëna nga Zogu se e ardhmja e regjimit do të vendoset nga populli dhe fakti se aleatët janë në gjendje të shohin se këto rrethana janë realizuar, mundëson që partizanët të fundosin pretendimet e tyre ekstreme për një të mirë të përbashkët pa dyshimin se ata do ta gjejnë veten në disavantazh pas luftës.

Theksohet në kuadër të këtyre konsideratave se nuk duhet t'i jepet mbështetje ndonjë elementi të vetëm në kurriz të pjesës tjetër, por se avantazhet tona të konsiderueshme dhe në rritje duhen shfrytëzuar për të rikrijuar unitetin në Shqipëri dhe si rrjedhojë, për të bërë të mundur rikthimin e prestigjit tek aleatët dhe shpëtimin e qindra jetëve të aleatëve në muajt në vazhdim.


Vijon në numrin pasardhës

Materiali është marrë nga arkiva britanike të Luftës së Dytë Botërore. Agjentët anglezë që morën pjesë në operacionet e forcave aleate në vendin tonë mbajtën ditar për gjithë zhvillimet e Luftës, ku tregohet skena politike e Shqipërisë së viteve 1943-44 dhe roli i forcave politike në luftë

Albania
6 Nentor 2009

[RaPSouL]

ARKIVA BRITANIKE, Ballit Kombëtar: Ahmet Zogu, tradhtar


Shqipëria, një provincë turke deri në vitin 1912, u krijua si shtet i pavarur në fund të Luftës Ballkanike 1912-1914 edhe pse në një gjendje të copëtuar. Shteti i ri shqiptar ishte sërish i dënuar të copëtohej sipas paktit të Aleatëve në Londër në vitin 1915 për të kompensuar shtetet fqinjë dhe në mënyrë të veçantë Italinë. Brenda kufijve të saj të vitit 1914, vendi ynë u shpëtua fatmirësisht nga Lëvizja Kombëtare, që drejtohej kundër dominimit italian, veçanërisht në Vlorë në vitin 1920. Më pas, në sajë të ndihmës bujare të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, përmes mesazhit të paharruar të Presidentit Uillson, dërguar Konferencës së Paqes, vendi ynë i shpëtoi një copëtimi të mëtejshëm.

Që atëherë fillimi i jetës sonë kombëtare, ideali i patriotëve shqiptarë, si dëshira për të shpëtuar vendin tonë, ka qenë ngritja e një regjimi të pavarur demokratik dhe krijimi i një elementi paqeje dhe progresi në Ballkan. Në këtë pikë, një lëvizje tjetër nacionaliste u zhvillua në vitin 1924. Të gjithë elementët reaksionarë, të cilët në funksion të përfitimeve të tyre synonin të ruanin traditat e vjetruara të dominimit turk, u detyruan të dilnin nga skena politike dhe filluan të bashkoheshin me elementë të jashtëm dhe thurin intriga kundër patriotëve, që kishin filluar të realizonin reforma të mëdha sociale dhe politike në vend.

Shqipëria dhe fqinjët

Shtetet fqinjë nuk neglizhuan të përdornin këta elementë për të çuar përpara ambiciet a tyre politike në Shqipëri. Kështu, pavarësisht përpjekjeve të fuqishme të patriotëve shqiptarë për konsolidimin e shtetit të pavarur dhe përshpejtimin e zhvillimit kombëtar, planet e tyre nuk mundën të zbatoheshin për shkak të intrigave të shteteve fqinjë me të cilët u përballën në çdo hap. Jo vetëm Italia fashiste e shikonte Shqipërinë si një pre të lehtë gjatë periudhës së ambicieve perandorake të Italisë, por edhe qeveritë maniake të Beogradit, me ëndrrën e tyre ekstravagante për një hegjemoni jugosllave në Ballkan, nuk ishin të kënaqura vetëm me zotërimin e tyre të afro një milionë shqiptarëve, por e konsideronin pjesën tjetër të vendit, që ndërkohë ishte themeluar si shtet i pavarur, si tokën e premtuar.

Për të gjitha këto arsye, në sajë të kombinimit të zgjuar të intrigave ndërkombëtare, kreu i reaksionarëve, Ahmet Zogu, i cili kishte shkuar për të gjetur strehim në Beograd, u vendos si monark absolut i vendit me ndihmën e fuqisë së shteteve fqinjë. Institucionet demokratike, në kuptimin e plotë të fjalës, u eleminuan dhe për 14 vjet me radhë populli ynë jetoi nën një regjim terrori. Një numër i madh bashkëpatriotësh mërguan ose u burgosën.

Më vonë, Shqipëria u bë shtet i pavarur dhe vend anëtar i Lidhjes së Kombeve. Për të justifikuar në sytë e opinionit ndërkombëtar këtë ndërhyrje brutale të jashtme në punët tona të brendshme, këtë cenim të vendit tonë nga forcat e shteteve fqinjë, një përligjje e këtyre akteve nuk ishte e vështirë të argumentohej në atë kohë: Qeveria demokratike e Fan Nolit akuzohej për metoda diktatoriale dhe intelektualët shqiptarë që e përkrahnin atë besohej se kishin prirje bolshevike, sidomos pasi ata ishin shprehur për realizimin e reformës sociale dhe agrare brenda vendit.

Shitja nga Zogu

Ky pretekst ishte shumë qesharak pasi elementët komunistë në Shqipëri mund të numëroheshin me gishta. Kjo goditje e rëndë ndaj pavarësisë kombëtare u krye nën hundën e Lidhjes së Kombeve dhe të Britanisë së Madhe që mbajti qëndrim indiferent; madje e aprovoi me pretendimin se është në interes të rendit dhe paqes në Ballkan.
Qeveria e Beogradit, që më shumë se çdo fqinj tjetër kishte ndihmuar në vendosjen e regjimit të Zogut, politikisht u mashtrua për përmbushjen e ëndrrës së saj për kthimin e vendit tonë në një lloj province jugosllave. Në vend të vasalit të tij, Zogu, për shkak edhe të urrejtjes nga populli dhe sidomos nga rinia intelektuale e vendit, u detyrua nga lëvizja e parë kombëtare kundër tij që të kërkonte vendosjen e tij nën mbrojtjen e Musolinit, të cilin Zogu e shihte si një padron më premtues dhe me të sigurt se padroni i vjetër Pashiç.

Kështu Shqipëria u bë një trampoline e Italisë fashiste në Ballkan. Në saj të ndihmesës efikase të Romës, Zogu sundoi vendin dhe shtypi kryengritjet e vazhdueshme gjatë 15 viteve të mbretërimit të tij. Patriotët shqiptarë nuk kishin asnjë dyshim në qëllimet imperialiste të Italisë fashiste që mbajti në këmbë regjimin e Zogut kundër vullnetit kombëtar. Kjo është arsyeja përse pushtimi i Shqipërisë së vogël nga "aleati ynë" më 7 prill 1939 nuk ishte diçka e papritur. E kishim pritur këtë fatkeqësi për shumë kohë dhe kishim bërë gjithçka ishte e mundur për ta parandaluar si përmes propagandës për jashtë vendit, ashtu edhe nëpërmjet rebelimeve brenda vendit.

Pushtimi italian

Megjithëse goditja e befasishme e 7 prillit ishte shumë e fuqishme, kjo nuk i ligështoi patriotët shqiptarë. Ata gjithmonë mbanin të pashuar shpresën për të ardhmen e vendit të tyre, veçanërisht në ditët e errëta të viteve '40. Që prej fillimit të pushtimit italian, patriotët filluan të krijonin grupet e bashkimit kombëtar përballë terrorit të pushtimit fashist. Një organizate e fshehtë kombëtare ishte formuar pothuajse plotësisht deri në vjeshtë të vitit 1939.

Qindra prej shokëve tanë ishin arrestuar, burgosur apo syrgjynosur në mërgim, sidomos në vitin 1940, gjatë luftës italo- greke. Grupet tona kombëtare ishin tashmë të gatshme për të goditur më së shumti forcat italiane në prapavijë ndërsa tërhiqeshin përballë ushtrisë greke. Fatkeqësisht, qeveritë e Athinës e hodhën poshtë propozimin tonë për njohjen e pavarësisë dhe kufijve shqiptarë të vitit 1913. I njëjti propozim i është bërë nga ana jonë ministrit të Britanisë së Madhe në Beograd, por pa rezultat. Deklarimi i pavend i gjeneralit Metaksa se Korça dhe Gjirokastra do të konsideroheshin tërësisht si qytete të Greqisë shkaktoi zhgënjim të hidhur dhe zemërim të papërmbajtur në gjirin e patriotëve shqiptarë; ne ishim të përgatitur t'i konsideronim grekët si viktima të një padrejtësie të përbashkët dhe ishim gati te hidheshim ne lufte kundër armikut tonë të përbashkët.

Pavarësisht ambicieve imperialiste të fqinjëve tanë dhe pavarësisht masave të egra të milicisë italiane, organizata kombëtare bëri gjithçka ishte në dorë të saj për të sabotuar fashizmin që, me anë të forcës apo intrigave, synonte t'i kthente shqiptarët në trupa mercenare brenda ushtrisë italiane dhe t'i përdorte në luftën kundër Greqisë. Kjo është arsyeja përse më shumë se 5000 shqiptarë u internuan gjatë kësaj kohe në Itali, pa përmendur këtu çarmatimin e forcave shqiptare dhe dërgimin e tyre në kampet e përqendrimit në Shijak. Një qëndrim i ngjashëm u mbajt nga patriotët shqiptarë kur forcat e boshtit (aksit) pushtuan Jugosllavinë, pavarësisht aspiratave tona të drejta kombëtare për Kosovën, ku jetojnë afro një milionë shqiptarë. Me këtë ne u dëshmuam fqinjëve tanë, pavarësisht përplasjeve me ta dhe padrejtësive të panumërta qe kishin kryer në kurrizin tonë, një dinjitet kombëtar po aq sa "vetëdija ballkanase" që në vetvete nuk na lejonte të bëheshim vegël e fashizmit, qe synonte të sundonte gadishullin e Ballkanit.

Që prej fillimit të pushtimit nga Italia fashiste, qëllimi kryesor i organizatës sonë ishte përfshirja e të gjithë lëvizjes kombëtare antifashiste në një front të vetëm luftarak. Fatkeqësisht, programi ynë, që i përgjigjej interesit dhe aspiratave të vërteta të popullit shqiptar, u përball me kundërshtimin e grupeve me prirje marksiste. Këta të fundit, jo vetëm që i lejuan vetes të ruanin një identitet politik individual, por u vetëdeklaruan hapur kundër të gjitha veprimeve kundër imperializmit fashist. Ata këmbëngulën që të konsideronin si tërësisht të pavlefshme të gjithë sakrificën kombëtare për këtë qëllim. Ata deklaruan qartë se asnjëherë nuk do të ishin dakord të shkatërronin popullin për atë që ata e quajtën "vetëm për interesin e Britanisë imperialiste".

Po këto grupime marksiste, që nga viti 1939 deri në vitin 1940 mbajtën një qëndrim të heshtur dhe paqësor në një kohë kur nacionalistët dergjeshin nga njëri burg në tjetrin dhe kur vendi prej dy vjetësh rënkonte nën zgjedhën fashiste, krejtësisht papritur në fund të verës së vitit 1941 u bënë pjesëmarrës të flaktë në luftë. Tani ata na propozuan që menjëherë t'i bashkoheshim një rezistence kundër forcave të boshtit dhe jepnim ndihmesën tonë në atë që tashmë ata e quanin "kauza e drejtë e Aleatëve dhe jo më "interes i vetëm i perandorisë britanike". Kjo kthesë e menjëhershme ishte aq e papritur dhe radikale që na krijoi bindjen e palëkundur se shtysa e vetme për këtë metamorfozë ishte hyrja e Rusisë Sovjetike në luftë.

Materiali është marrë nga arkivat britanike. Në to gjenden dokumente që oficerët anglezë morën me vete pas largimit nga Shqipërinë me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore.



Në numrin e ardhshëm do të lexoni

Si u ndanë grupet e ndryshme politike në Shqipëri gjatë viteve të para të Luftës së Dytë Botërore

Ndikimet ruse dhe jugosllave në udhëheqjen politike në vend dhe në rezistencën kundër pushtuesve italianë

Hapat e parë në krijimin e grupeve luftarake dhe mbërritja e misioneve të huaja për të ndihmuar vendin


Për mës shumë na ndiqni në numrin pasardhës


Albania
10 Nentor 2009

[PLAKU]

ARKIVA BRITANIKE, Dushani dhe Miladini, padronët e padiskutueshëm të Enver Hoxhës


Vijon nga numri i kaluar

Pushtimi italian

Megjithëse goditja e befasishme e 7 prillit ishte shumë e fuqishme, kjo nuk i ligështoi patriotët shqiptarë. Ata gjithmonë mbanin të pashuar shpresën për të ardhmen e vendit të tyre, veçanërisht në ditët e errëta të viteve '40. Që prej fillimit të pushtimit italian, patriotët filluan të krijonin grupet e bashkimit kombëtar përballë terrorit të pushtimit fashist. Një organizate e fshehtë kombëtare ishte formuar pothuajse plotësisht deri në vjeshtë të vitit 1939.

Qindra prej shokëve tanë ishin arrestuar, burgosur apo syrgjynosur në mërgim, sidomos në vitin 1940, gjatë luftës italo- greke. Grupet tona kombëtare ishin tashmë të gatshme për të goditur më së shumti forcat italiane në prapavijë ndërsa tërhiqeshin përballë ushtrisë greke. Fatkeqësisht, qeveritë e Athinës e hodhën poshtë propozimin tonë për njohjen e pavarësisë dhe kufijve shqiptarë të vitit 1913. I njëjti propozim i është bërë nga ana jonë ministrit të Britanisë së Madhe në Beograd, por pa rezultat. Deklarimi i pavend i gjeneralit Metaksa se Korça dhe Gjirokastra do të konsideroheshin tërësisht si qytete të Greqisë shkaktoi zhgënjim të hidhur dhe zemërim të papërmbajtur në gjirin e patriotëve shqiptarë; ne ishim të përgatitur t'i konsideronim grekët si viktima të një padrejtësie të përbashkët dhe ishim gati te hidheshim ne lufte kundër armikut tonë të përbashkët.

Pavarësisht ambicieve imperialiste të fqinjëve tanë dhe pavarësisht masave të egra të milicisë italiane, organizata kombëtare bëri gjithçka ishte në dorë të saj për të sabotuar fashizmin që, me anë të forcës apo intrigave, synonte t'i kthente shqiptarët në trupa mercenare brenda ushtrisë italiane dhe t'i përdorte në luftën kundër Greqisë. Kjo është arsyeja përse më shumë se 5000 shqiptarë u internuan gjatë kësaj kohe në Itali, pa përmendur këtu çarmatimin e forcave shqiptare dhe dërgimin e tyre në kampet e përqendrimit në Shijak. Një qëndrim i ngjashëm u mbajt nga patriotët shqiptarë kur forcat e boshtit (aksit) pushtuan Jugosllavinë, pavarësisht aspiratave tona të drejta kombëtare për Kosovën, ku jetojnë afro një milionë shqiptarë. Me këtë ne u dëshmuam fqinjëve tanë, pavarësisht përplasjeve me ta dhe padrejtësive të panumërta qe kishin kryer në kurrizin tonë, një dinjitet kombëtar po aq sa "vetëdija ballkanase" që në vetvete nuk na lejonte të bëheshim vegël e fashizmit, qe synonte të sundonte gadishullin e Ballkanit.

Që prej fillimit të pushtimit nga Italia fashiste, qëllimi kryesor i organizatës sonë ishte përfshirja e të gjithë lëvizjes kombëtare antifashiste në një front të vetëm luftarak. Fatkeqësisht, programi ynë, që i përgjigjej interesit dhe aspiratave të vërteta të popullit shqiptar, u përball me kundërshtimin e grupeve me prirje marksiste. Këta të fundit, jo vetëm që i lejuan vetes të ruanin një identitet politik individual, por u vetëdeklaruan hapur kundër të gjitha veprimeve kundër imperializmit fashist. Ata këmbëngulën që të konsideronin si tërësisht të pavlefshme të gjithë sakrificën kombëtare për këtë qëllim. Ata deklaruan qartë se asnjëherë nuk do të ishin dakord të shkatërronin popullin për atë që ata e quajtën "vetëm për interesin e Britanisë imperialiste".

Po këto grupime marksiste, që nga viti 1939 deri në vitin 1940 mbajtën një qëndrim të heshtur dhe paqësor në një kohë kur nacionalistët dergjeshin nga njëri burg në tjetrin dhe kur vendi prej dy vjetësh rënkonte nën zgjedhën fashiste, krejtësisht papritur në fund të verës së vitit 1941 u bënë pjesëmarrës të flaktë në luftë. Tani ata na propozuan që menjëherë t'i bashkoheshim një rezistence kundër forcave të boshtit dhe jepnim ndihmesën tonë në atë që tashmë ata e quanin "kauza e drejtë e Aleatëve dhe jo më "interes i vetëm i perandorisë britanike". Kjo kthesë e menjëhershme ishte aq e papritur dhe radikale që na krijoi bindjen e palëkundur se shtysa e vetme për këtë metamorfozë ishte hyrja e Rusisë Sovjetike në luftë.

Para hyrjes së Rusisë në luftë, grupet me prirje ekstremiste përbëheshin dhe drejtoheshin tërësisht nga shqiptarë. Nga fundi i vitit 1941, komunistë jugosllavë, të dërguar nga Komiterni, erdhën në Shqipëri për të organizuar të gjithë elementët e ndryshëm shkatërrimtarë në një parti të vetme radikale. Udhëheqësit e këtyre elementëve radikalë ishin serbët Dushan dhe Miladin. Ata ia dolën të bëheshin padronët e padiskutueshëm të organizatës së sapokrijuar radikale shqiptare. Të gjitha përpjekjet tona për krijimin e fronit të vetëm kombëtar antifashist dështuan për shkak të intrigave dhe papajtueshmërisë së këtyre agjentëve sllavë. Këta të huaj u provuan se ishin zotërues të plotë të organizatës revolucionare. Për të përhapur doktrinën marksiste, së pari ata shfrytëzuan ndjenjën kombëtare kundër pushtuesit. Me shumë mjeshtëri, ata mbollën ndjenjën e urrejtjes dhe mosmarrëveshjeve mes bashkëkombësve tonë për të pasur dorë të lirë në çrrënjosjen e idesë së kombit, vendit dhe familjes.

Kështu ata ia arritën të përçanin popullin shqiptar në dy kampe armike: që u nxitën t'i hidheshin në fyt njëri-tjetrit me gjithë egërsinë e pasionit jo njerëzor. Sot jemi tërësisht të bindur se lufta kundër pushtuesit ishte vetëm një justifikim i shfrytëzuar me zgjuarsi nga këta dy të huaj me qëllimin për të luftuar çështjen tonë kombëtare dhe përgatitur së pari rrugën për bolshevizimin dhe më pas skllavërimin e Shqipërisë.

Në shtator të vitit 1942, Partia Komuniste ftoi në një mbledhje sekrete individë të caktuar të zgjedhur nga vetë partia. Në këtë takim mori pjesë Abaz Kupi, lideri i partisë zogiste, dhe dy delegatë nga organizatë jonë. Delegatët tanë u përballën me një "fakt të kryer". Ata vendosën të krijonin një organizatë, të ashtë-quajtur patriotike, me emrin "Fronti Nacional Çlirimtar", një organizatë që ishte kombëtare vetëm në emrin e saj. Ky emër tërheqës i ishte vendosur kësaj organizate vetëm për të shkaktuar pështjellim në popull dhe maskuar organizatën bolshevike, radikaliste që qëndronte pas saj. Natyrisht, ne nuk mund të mashtroheshim nga këto pazare, makinacione të agjentëve sllavë, të cilët nën shtirjen nacionaliste, u përpoqën të mbillnin përçarje dhe përgatisnin shpërthimin e një lufte civile në vend.

Në këtë kohë ne ishim në gjendje ta shkatërronim që në djep këtë Parti Komuniste. Megjithatë, nuk e bëmë një gjë të tillë, pasi konsideruam të pamoralshme dhe antipatriotike krijimin e përçarjeve dhe konflikteve midis bashkëkombasve tanë në një kohë kur gjendeshim nën sundimin fashist. Përkundrazi, bëmë më të mirën për t'i mbrojtur ndaj kërcënimeve politike dhe ushtarake të autoriteteve italiane. Me shpresën se një ditë do të krijonim një front të përbashkët kundër pushtuesit, ne shkuam aq larg me qëndrimin tonë paqësor dhe vëllazëror deri sa u përballëm me shfryrjen më të egër të miqve tanë ekstremistë. Ne, madje, mbajtëm qëndrim gjakftohtë edhe kur disa nga njerëzit tanë, u vranë në mënyrën më burracake vetëm se ata u qëndruan idealeve të tyre nacionaliste. Qëndrimi ynë, tej mase i urtë, dhe pajtues ndaj radikalistëve, në shumicën e rasteve u konsiderua si shenjë dobësie jo vetëm prej tyre, por edhe nga publiku i gjerë.

Nga fundi i vitit 1942, grupet nacionaliste dhe komuniste kishin filluar tashmë, pothuajse në të njëjtën kohë, të lindnin në çdo pjesë të vendit, kryesisht në Shqipërinë e Mesme. Pavarësisht mosmarrëveshjeve ideologjike që i frymëzonin, dhe përçarjes, me shumë zgjuarsi të krijuar midis tyre, këto grupime, jo në pak raste. luftuan krah njëri-tjetrit kundër trupave italiane, sikurse ndodhi për shembull në Gjorm, Rushdie, Selenicë dhe Berat. Sidoqoftë, në të gjitha këto operacione, komunistët shfaqën mungesë të vajtueshme ndershmërie dhe sinqeriteti.

Në qershor të vitit 1943, rrëmbimi nga grupet komuniste të një anëtari të Komitetit Qendror të organizatës nacionaliste shkaktoi tërbimin e patriotëve dhe ngjarje të papritura që çuan drejt shpërthimit të luftës civile. Në atë kohë, forcat komuniste dhe nacionaliste ishin pak a shumë të njëjta në numër. Të gjendur nën kërcënimin e mijëra nacionalistëve të grumbulluar menjëherë, komunistët u detyruan të tërhiqeshin dhe kërkonin falje.

Ekuilibri i forcave u prish në dëmin tonë, si pasojë e dy faktorëve të rinj: a) mbërritja e Misionit Ushtarak të Aleatëve në Shqipëri, b) kapitullimi i Italisë. Pothuajse e gjithë elita e patriotëve shqiptarë, thellësisht e frymëzuar nga ndjenjat liberal-demokrate dhe pas vuajtjeve të rënda nën fashizëm, jo vetëm gjatë pushtimit italian, por edhe gjatë regjimit despotik të Zogut që u mbajt në pushtet nga qeveria e Romës, i kishte të gjitha arsyet t'i konsideronte oficerët e Aleatëve si çlirimtarë. Megjithatë, duhet të pranojmë, me gjithë hidhërimin dhe sinqeritetin tonë, se mbërritja e Misionit të Aleatëve në Shqipëri ishte një mashtrim i madh për ne. Misioni i Aleatëve ka qenë, ndoshta jo me qëllim, një shkak i fatkeqësisë për vendin tonë. Pa furnizimet me armë, që ky mision në mënyrë të njëanshme ua siguroi komunistëve, lufta civile do kishte shumë mundësi të mos kishte ndodhur. Këto armatime që iu dhanë komunistëve për të luftuar kundër pushtuesit, përkundrazi u përdorën prej tyre sipas udhëzimeve të dhëna nga menaxherët sllavë për të vendosur me zjarr dhe hekur bolshevizmin në Shqipëri. Kështu, gjithmonë ishim ne nacionalistët demokratë të Shqipërisë që u kthyem në viktima të politikës britanike. Në vitin 1924, në sajë të kompanisë Anglo-Persiane të naftës, Zogu, përveç shumës prej 20 000 paundësh të kompanisë me të cilën ai drejtoi ekspeditën, fitoi edhe miratimin e heshtur të qeverisë britanike që me ndihmën e forcave jugosllave të bëhej sundimtari absolut i vendit.

Mijëra patriotë, intelektualë shqiptarë u detyruan ose të largoheshin në mërgim ose të përfundonin të lidhur në birucat e burgjeve me pretendimin se ata ishin elementë subversivë. Në vitin 1944 ishin po të njëjtët patriotë liberal-demokratë të cilët u masakruan nga terroristët falë furnizimit të tyre me arin dhe armët britanike por këtë radhë me pretendimin se ata kishin prirje fashiste. Në vitin 1924 ishte vetë kryeministri Pashiç (Pasitsch), i cili drejtoi aktet kundër patriotëve nacionalistë shqiptarë, dhe këtë herë ishin serbët Dushani dhe Miladini që po përpiqeshin të vendosnin bolshevizmin duke vringëlluar kundër nesh po ato thika (armë) që ua kishte dhënë Misioni Ushtarak i Aleatëve.

Një fatkeqësi tjetër ishte edhe fakti që ushtritë italiane, të shpërndara pas armëpushimit, iu bashkuan partizanëve, në bazë të urdhrave të oficerëve britanikë të Misionit të Aleatëve. Këto grupe italiane, të përbërë kryesisht nga teknicienë, u siguruan komunistëve shqiptarë aq shumë armatim dhe pajisje ushtarake duke shkaktuar po aq andralla që i kishin shkaktuar më parë nën flamurin e fashizmit.


Vijon në numrin pasardhës

Materiali është marrë nga Arkivat britanike. Oficerët anglezë që morën pjesë në operacionet e forcave aleate në Shqipëri, tregojnë për skenën politike në vend dhe rolin e të gjitha partive dhe formacioneve ushtarake gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Albania
11 Nentor 2009

[Albo]

Arkiva britanike, Balli: Në Shqipëri ka pasur luftë civile


Vijon

Populli shqiptar në përgjithësi dhe intelektualët patriotë në veçanti nuk mund të ushqenin kundër pushtimit gjerman të njëjtat ndjenja dhe urrejtje që për shumë arsye kishin shfaqur kundër imperializmit fashist. Pas intrigave dhe makinacioneve të kahershme, ushtria italiane doli hapur me synimet për të pushtuar vendin tonë. Fashizmi e konsideronte Shqipërinë si pjesë përbërëse të mbretërisë italiane, ndërsa komandanti i trupave gjermane, me të hyrë në Shqipëri, deklaroi se nuk kishte asnjë aspiratë në Shqipëri dhe se pushtimi ishte tërësisht i përkohshëm dhe i diktuar nga rrethanat e luftës. Përkundrazi, nacionalizmi shqiptar, deri në një farë mase, kishte arsye të ishte disi miqësor kundrejt gjermanëve pasi kishte ndihmuar gjysmën tjetër të shqiptarëve të çliroheshin nga zgjedha e urryer serbe.

Pavarësisht këtyre arsyeve shumë të mira, organizata jonë vazhdoi luftën kundër pushtuesit gjerman për tre muaj me radhë, me të njëjtën shtysë si edhe kundër pushtuesve të mëparshëm fashistë. Sikurse shumë lehtë mund të provohet përmes fakteve tërësisht të pamohueshme, të njohura madje edhe nga Misioni i Aleatëve, autokolonat gjermane u sulmuan në mënyrë të përsëritur dhe të suksesshme nga grupet nacionaliste në të gjithë Shqipërinë e Jugut, veçanërisht në rrethinat e Vlorës. Të gjitha propozimet e autoriteteve gjermane drejtuar udhëheqësve të organizatës sonë për arritjen e një mirëkuptimi me to u hodhën poshtë në mënyrë kategorike nga ana jonë. Përkundrazi, ishin komunistët ata që ishin më të prirur për të bashkëpunuar me gjermanët sikurse edhe ndodhi në Berat dhe në Lushnjë.

Qëndrimi armiqësor ndaj gjermanëve pas kapitullimit të Italisë fashiste nuk na u diktua as nga arsye ideologjike, as nga ndjenja hakmarrjeje dhe urrejtjeje apo interesa të vendit. Forca shtytëse që qëndronte pas kësaj lufte ishte vetëm detyrimi moral ndaj fuqive të mëdha demokratike të botës pa të cilat vendi ynë nuk do të kishte shpëtuar nga katastrofa dhe poshtërimi i kthimit në një koloni italiane. Pra, ishte pikërisht nxitja e kësaj ndjenje që ne për tre muaj rresht vazhduam luftën e armatosur kundër gjermanëve, pavarësisht faktit se ne ishim të armatosur keq dhe gjendeshim nën sulmet e bandave komuniste të armatosur shumë më mirë. Nëse nuk do të ishte kjo luftë e brendshme, i gjithë populli shqiptar do t'i ishte bashkuar luftës kundër okupatorit gjerman.

Lufta civile

Në përputhje me rekomandimet e Misionit Ushtarak të Aleatëve u mbajt një takim mes përfaqësuesve të organizatës sonë dhe asaj komuniste në Mukje, pranë Tiranës. Të dy palët arritën një marrëveshje që u prit me entuziazëm nga publiku i gjerë shqiptar. Në bazë të kësaj marrëveshjeje, të dy organizatat do t'i jepnin fund propagandës kundër njëra-tjetrës, do të kishin një staf të përbashkët për vazhdimin e luftës kundër pushtuesit dhe në mënyrë të sinqertë do të punonin së bashku për një Shqipëri demokratike brenda kufijve të saj etnikë. Për një moment u duk sikur lufta civile tashmë ishte shmangur. Për fat të keq, kjo shpresë ishte shumë jetëshkurtër. Vetëm pak ditë pas nënshkrimit të marrëveshjes së Mukjes, një mbledhje e përgjithshme e Partisë Komuniste vendosi denoncimin e marrëveshjes dhe nisjen e një sulmi të menjëhershëm kundër partisë nacionaliste, duke përfituar në këtë mënyrë nga fakti që ne ishim të papërgatitur për një luftë civile dhe bolshevizmi do të vendosej kështu më lehtë. Sulmet kundër nacionalistëve nisën menjëherë dhe kudo, veçanërisht në Shqipërinë e Jugut, me një egërsi të pashembullt dhe në përputhje me metodat e njohura tradicionale sllave, që tashmë kishin hyrë dhe imponuar në vendin tonë nëpërmjet agjentëve të organizatës terroriste pansllave. Hordhitë e kuqe kriminale, të quajtura brigada, të udhëhequra nga tipat më të këqinj të këtij vendi, filluan të hyjnë në vend me të gjitha mënyrat, jo vetëm përmes sulmeve kundër trupave nacionaliste, por edhe duke ushtruar terror në çdo pjesë të vendit. Të gjithë ata që nuk pranuan të mbanin yllin e kuq dhe t'u bashkoheshin bandave komuniste jo vetëm që u plaçkitën dhe u zhvatën nga gjithçka kishin, por gjithashtu u torturuan dhe u masakruan. Mijëra bashkëkombës të të dyja gjinive dhe të të gjitha moshave u rropën për së gjalli dhe u masakruan pa provokuar askënd. Për tre muaj me radhë, patriotëve shqiptarë iu desh të luftonin jo vetëm kundër pushtuesit, por edhe kundër këtyre kriminelëve të kuq. Aty nga fundi i vitit të kaluar, municionet që u kishim marrë italianëve kishin mbaruar, ndërkohë që bandat e kuqe furnizoheshin rregullisht nga forcat ajrore të Aleatëve. Kështu, ne u detyruam të ndalonim luftën tonë kundër pushtuesit dhe të përforcoheshim përreth qyteteve.

Në fillim të këtij viti, një mbledhje e përgjithshme e organizatës sonë u zhvillua në Berat. Terrorizmi ndërkombëtar u shpall armiku numër një i vendit tonë. Mbledhja vendosi t'u bëhej thirrje të gjithë energjive kombëtare për të luftuar kundër terrorizmit. Natyrisht, rrethanat nuk na lejuan të bënim dallimin se kush kishte luftuar kundër pushtuesit dhe kush kishte bashkëpunua me të. Ky vendim u mor pasi konstatuam se nuk kishte rrugë tjetër për mbrojtjen e popullit nga kjo organizatë terroriste.


Vijon

Materiali është marrë nga Arkivat britanike. Krerët e lartë të Ballit Kombëtar tregojnë gjendjen në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, situatën politike dhe rolin e formacioneve ushtarake në luftën kundër nazi-fashizmit




Në numrin pasardhës do të lexoni

Gabimet e misionit britanik në politikën ndaj Shqipërisë

Mbështetja që dhanë grupet e forcave aleate për Enver Hoxhën dhe Frontin Nacional Çlirimtar

Ndikimi i Bashkimit Sovjetik tek grupet komuniste dhe dalja e situatës jashtë kontrollit në mbyllje të luftës

A ndikuan përplasjet e brendshme dhe lufta civile mes palëve në Shqipëri për të mbështetur pushtuesit

Për më shumë, na ndiqni në numrin pasardhës

Albania
12 Nentor 2009

[Albo]

Arkiva britanike, Balli akuzon britanikët për mbështetjen e Hoxhës


Vijon nga numri i kaluar

Kjo tragjedi e tmerrshme që sapo përshkruam, vazhdon prej nëntë muajsh në Shqipëri. Misioni Ushtarak i Aleatëve, jo vetëm që s'kishte bërë asgjë për të ndaluar këtë katastrofë kombëtare, por disa prej anëtarëve të Misionit mund të konsiderohen përgjegjës për këtë katastrofë për shkaqet e mëposhtme:

a) Oficerët e parë të Aleatëve mbërritën në Shqipëri në prag të pranverës vitin e kaluar. Ata iu rekomanduan grupeve komuniste shqiptare nga partizanët grekë dhe u mbajtën nën një mbikëqyrje të rreptë dhe për këtë arsye ata ndoshta nuk kanë mundur të hyjnë në kontakt me popullin e aq më shumë me grupet nacionaliste shqiptare që luftonin kundër fashizmit. Të gjitha kërkimet tona për ta ishin të kota, pasi nuk mund të gjendeshin. Duke parë se ata gjithmonë ishin të shoqëruar nga grupet komuniste, ne filluam të hedhim dyshime lidhur me kombësinë e tyre. Publiku shqiptar besonte se ata ishin agjentë të maskuar të Internacionales së Tretë. Ishte në interesin e partizanëve shqiptarë për t'i mbajtur këta oficerë të Aleatëve larg lëvizjes kombëtare në mënyrë që të bindnin opinionin publik, që në përgjithësi, nuk ishte dashamirës ndaj komunizmit, që lëvizja komuniste ishte e vetmja që gëzonte simpatinë dhe mbështetjen e fuqive të mëdha demokratike anglo-saksone. Mbërritja e Misionit të Aleatëve me qëndrimin e tyre të njëanshëm në favor të bolshevikëve ndikoi në shtrirjen e pushtetit të tyre në vend.

b) Madje, edhe kur, pas kërkimeve të gjata, grupet e nacionalistëve shqiptarë hynë në kontakt me përfaqësuesin e Misionit të Aleatëve, ky i fundit, i ndikuar edhe nga intrigat dhe propaganda degraduese që iu servir nga komunistët, shfaqi në përgjithësi një qëndrim shumë të rezervuar ndaj nacionalistëve. Një pjesë e këtyre oficerëve nuk hezituan që në mënyrë të hapur të shfaqnin qëndrimin e tyre ndaj nacionalizmit shqiptar. Ne nuk e dimë nëse këta oficerë vepruan në përputhje me urdhrat e eprorëve të tyre apo në përputhje me simpatitë personale ideologjike. Sidoqoftë, ne druhemi se këta oficerë këtë herë, për fatin tonë shumë të keq, nuk zotëronin mendjemprehtësinë e duhur për të vlerësuar pak a shumë drejtë situatën politiko-sociale të një populli pas një qëndrimi të shkurtër në një vend. Përndryshe, është e pamundur të shpjegohet se përse ata duhej që në fillim të armatosnin dhe pajisnin komunistët në një kohë kur forcat nacionaliste, edhe pse jo superiore, ishin të paktën të barabarta me forcat marksiste dhe në të njëjtën kohë të gatshme për të bashkëpunuar me Misionin e Aleatëve në luftën kundër sundimit fashist. Kjo mbështetje materiale dhe morale e Misionit Aleat për bolshevikët prishi ekuilibrin e forcave në dëm të nacionalistëve shqiptarë. Të inkurajuar nga këto favore, këta vartës të Internacionales së Tretë nuk hezituan të hidheshin me armatimin e Aleatëve kundër patriotëve shqiptarë me qëllim vendosjen e bolshevizmit në vendin tonë duke e mbytur në një luftë të përgjakshme.

c) Disa nga këta oficerë aleatë, jo vetëm furnizuan në mënyrë ekskluzive të kuqtë me armatimet e Aleatëve, por njëkohësisht bënë gjithçka ishte e mundur për të penguar çarmatimin e trupave italiane nga nacionalistët shqiptarë pas kapitullimit të Italisë duke bërë të mundur kështu që armatimet e italianëve të binin në duart e të kuqve. Kështu ndodhi në Këlcyrë kur një regjiment italian, i rrethuar nga nacionalistët, ishte në prag të dorëzimit dhe çarmatosjes, por ndërkohë një oficer i Misionit të Aleatëve mbërriti me një grup partizanësh dhe i kërkoi komandantit të trupave nacionaliste që pajisjet e italianëve t'u jepeshin komunistëve. Në Gjirokastër, gjenerali që komandonte divizionin italian, por një oficer i Aleatëve ndërhyri dhe e ndaloi një gjë të tillë. Gjatë betejës që pasoi këtë ngjarje, komandanti i trupave nacionaliste ra së bashku me disa anëtarë të tjerë të grupit.

Fundi

Duke qenë një nga viktimat e para të agresionit të imperializmit fashist, populli shqiptar është i gatshëm të bëjë sakrificën sublime për vendosjen e një rendi të ri të drejtësisë ndërkombëtare dhe mbrojtjen e kauzës së Aleatëve. Megjithatë, kjo sakrificë e kërkuar nga interesi i përgjithshëm duhet të jetë në përpjesëtim me forcën e këtij populli dhe dobinë që kjo sakrificë do të kishte. Është e padrejtë të pretendosh që kombi më i vogël i Europës, siç ka kërkuar deri tani Misioni i Aleatëve, të hapë dhe mbajë një front kundër ushtrisë gjermane kur madje edhe miliona bajoneta të anglo-saksonëve nuk e kanë bërë një gjë të tillë deri tani.

Lufta kundër fashistëve dhe pushtuesve gjermanë dhe lufta civile i kanë kushtuar popullit shqiptar më shumë se 15 mijë të vrarë, pa numëruar të plagosurit apo viktimat e urisë dhe vuajtjeve, dhe gjysmën e vendit të rrënuar plotësisht. Humbjet e pësuara nga armiku kanë qenë të pallogaritshme në krahasim me sakrificat tona. Oficerët aleatë shpesh kanë këmbëngulur që rajone të tëra të ekspozohen ndaj rrezikut të djegies dhe shkretimit të plotë vetëm për të shtënë disa herë me armë kundër një autokolone gjermane.
Misioni Ushtarak i Aleatëve zotëron provat dhe faktet se si armët, me të cilat furnizuan komunistët, shkaktuan gjakderdhje të panevojshme mes shqiptarëve. Lufta Civile ka qenë në favor të pushtuesit. Këtë pushtuesi e di plotësisht dhe kjo është arsyeja përse ai nuk orvatet të shkatërrojë lëvizjen terroriste kur një gjë të tillë mund ta bëjë shumë lehtë.

Fund

Materiali është marrë nga Arkiva Britanike. Eksponentë të lartë të Ballit Kombëtar kanë paraqitur versionin e tyre për shkaqet e humbjes së nacionalistëve, ardhjes së komunistëve në pushtet dhe rolit të misioneve të huaja gjatë Luftës së Dytë Botërore.


Albania
13 Nentor 2009

[Albo]

PROJEKTE TË ALEATËVE TË MËDHENJ PËR STATUSIN NDËRKOMËTAR DHE KUFIJTË E SHQIPËRISË GJATË LUFTËS SË DYTË BOTËRORE

- Marrëdhëniet e Aleatëve të Mëdhenj me Shqipërinë kanë në thelb dy përbërës: së pari, ndihmëne e tyre ushtarake, materiale e morale, dhe së dyti, vizionin për të ardhmen e shtetit shqiptar të pasluftës

- Pushtimi i Shqipërisë nga Italia fashiste shënoi fundin e ekzistencës së shtetit të pavarur shqiptar

- Gjatë Luftës së Dytë Botërore (LDB) në BM dhe SHBA u hartuan disa studime për Shqipërinë

- Ja cilat ishin interesat britanike në Ballkan dhe për të “garantuar” të ardhmen e shtetit shqiptar

- Britanikët hodhën të parët idenë e vënies së Shqipërisë nën mandatin e tyre

- Politika britanike ndaj Shqipërisë dukej se ishte ende e turbullt, edhe në periudhën mars-korrik 1943

- Ballkani nuk përbënte ndonjë zonë atraktive për interesat amerikane

- Për kufijtë e Shqipërisë së pasluftës janë hartuar jo pak studime si nga Anglia ashtu edhe nga SHBA

Gjatë LDB Shqipëria për shkak të rezistencës së saj kundër pushtuesve italianë e gjermanë u radhit në krah të fuqive aleate dhe dha një kontribut të çmueshëm e modest në konfrontimin më të madh botëror të historisë. Për këtë arsye ndërmjet Shqipërisë dhe Aleatëve të Mëdhenj u vendosën marrëdhënie bashkëpunimi, të cilat erdhën gjithnjë në ngritje dhe që me kalimin e kohës u institucionalizuan e materializuan në forma të ndryshme. Lufta e popullit shqiptar fitoi kështu përmasa ndërkombëtare dhe u shndrrua në një hallkë modeste në zinxhirin e koalicionit botëror antifashist. Për herë të parë që nga krijimi i shtetit të pavarur shqiptar, shqiptarët u bënë pjesë e një aleance fituese duke ndjekur rrjedhën e duhur të zhvillimeve ndërkombëtare. Marrëdhëniet e Aleatëve të Mëdhenj me Shqipërinë kanë në thelb dy përbërës: së pari, ndihmëne e tyre ushtarake, materiale e morale, dhe së dyti, vizionin për të ardhmen e shtetit shqiptar të pasluftës, për pavarësinë, statusin ndërkombëtar dhe kufijtë e tij. Pa nënvleftësuar e anashkaluar raportin e parë me aleatët, i cili është i njohur e trajtuar jo pak në literaturën historike shqiptare e të huaj, më lejoni që në ligjërimin tim të përqëndrohem tek aspekti i dytë, pra tek vizioni i Aleatëve të Mëdhenj për të ardhmen e Shqipërisë dhe kufijtë e saj pas LDB.

1. Statusi ndërkombëtar i Shqipërisë

Pushtimi i Shqipërisë nga Italia fashiste shënoi fundin e ekzistencës së shtetit të pavarur shqiptar. Reagimet e qeverive të vendeve evropiane e ballkanike për arsyje tashmë të njohura ishin pothuajse inekzistente. Qeveria britanike e njohu zyrtarisht pushtimin dhe aneksimin e Shqipërisë.[i] Një deklaratë e butë për mosnjohjen e pushtimit italian të Shqipërisë u bë nga Sekretari Amerikan i Shtetit më 8 prill 1939. Gjatë Luftës së Dytë Botërore (LDB) në BM dhe SHBA u hartuan disa studime për Shqipërinë, me objekt statusin ndërkombëtar dhe kufijtë e saj. Ato u përgatitën kryesisht nga institucione të specializuara në shërbim të Forin Ofiss-it (Foreign Office), apo të Departamentit të Shtetit (Department of State). Shumica e studimeve britanike që njohim u hartuan nga “Instituti Mbretëror i Çështjeve Ndërkombëtare, Kërkimi me Jashtë dhe Shërbimi i Shtypit” Ballioll Kollixh, Oksford (Royal Institute of International Affairs, Foreign Research and Press Service, Balliol College, Oxford) në Londër, ndërsa ato amerikane nga Sektori i Çështjeve të Evropës Jugore dhe Sektori i Studimeve Territoriale. Fragmente të studimeve sovjetike për Shqipërinë kemi hasur në ndonjë botim dokumentar rus të viteve të fundit[ii], si dhe në disa dokumente të veçanta të arkivave britanike e amerikane.Studimet e lartpërmendura nuk duhen konsideruar si politika zyrtare të qeverive aleate, por si lëndë e parë që ushqente politikën e tyre.

Interesat britanike në Ballkan

Për të ruajtur interesat britanike në Ballkan dhe për të “garantuar” të ardhmen e shtetit shqiptar dhe kufijtë e tij, janë hartuar projekte të ndryshme nga institucione të specializuara në Britaninë e Madhe e SHBA, brenda të cilave do të gjente zgjidhje edhe problemi shqiptar: përkatësisht në formën e një Federate apo Konfederate; Bashkimi apo Pakti Ballkanik; Federatë të Vendeve të Evropës Lindore. Janë projektuar gjithashtu skema të tilla, si vënia e shtetit shqiptar nën një mandat britanik apo amerikan, protektorat, madje edhe vendosjen e shtetit shqiptar nën mbikëqyrjen e një organizmi kolektiv,të ngjashëm me Lidhjen e Kombeve, e cila mund të krijohej pas mbarimit të LDB apo për një Shqipëri neutrale nën kontrollin ndërkombëtare dhe me sovranitet të kufizuar etj. Duhet të pranojmë, se pavarësisht nga vlerat e tyre, dhe dëshira e mirë për ndërtuar një shtet normal shqiptar, në një pjesë të studimeve amerikane për qeverisjen e ardhshme të Shqipërisë vihet re një lloj mosnjohje e mirë e realitetit shqiptar, veçanërisht për zhvillimet e brendshme të Shqipërisë. Ndonëse vet hartuesit e tyre pranojnë se “qëllimi është ndihma ndaj Shqipërisë dhe jo kontrolli i huaj mbi të”, disa skema e propozime të tyre për statusin ndërkombëtar dhe qeverisjen e Shqipërisë gjatë periudhës së tranzicionit duken larg realitetit. Sidoqoftë, duke bërë një vështrim krahasues ndërmjet studimeve britanike e amerikane, do të gjykoja se alternativat e paraqitura nga SHBA për problemet e kufijve të Shqipërisë, ishin më realiste e të pranueshme se ato britanike,por asnjëherë të mjaftueshme për të përmbushur aspiratat e shqiptarëve.

Britanikët hodhën të parët idenë e vënies së Shqipërisë nën mandatin e tyre

Britanikët hodhën të parët idenë e vënies së Shqipërisë nën mandatin e tyre, apo të SHBA. Kjo ide e përsëritur edhe më mbrapa do të dështonte, se as Britania e Madhe dhe as SHBA nuk kishin interesa të tilla në Shqipëri, që të përligjnin ekzistencën e një mandati mbi të, por as shqiptarët nuk e dëshironin këtë formë të tejkaluar qeverisjeje. Shqiptarët kishin dhënë prova mëvetësie dhe qeverisjeje të sukseshme, veçanërisht në vitet 1921-1939. Ideja e një mandati amerikan mbi Shqipërinë, që u servir nga Komiteti Ballkanik në Londër, në korrik 1942 u kundërshtua si nga Zogu ashtu edhe nga Faik Konica. Konica gjykonte, se shqiptarët kishin aftësi qeverisëse, të cilat ishin dëshmuar me nxjerrjen e 35 kryeministrave prej tyre, gjatë sundimi osman e më tej. Për Konicën nuk ishte Shqipëria, por Greqia që kishte nevojë për mandat. Duhet thënë se LNÇL nuk fare ide për këto projekte gjatë luftës, të cilat ndryshonin kryekëput nga konceptet e saj për shtetin e ardhshëm. Politika britanike ndaj Shqipërisë dukej se ishte ende e turbullt, edhe në periudhën mars-korrik 1943, kur në rrethet e larta ushtarake britanike shtrohej rebusi, se si do ta konsideronin Shqipërinë, një vend mik apo territor të pushtuar, në rast se trupat e tyre do të zbarkonin në Shqipëri. Këtë udhëkryq do ta zgjidhte ministri i jashtëm britanik me përgjigjen e tij, se Shqipëria duhet të trajtohet juridikisht si territor mik nën administratën britanike. Dilema britanike për të ardhmen e Shqipërisë dhe kufijtë e saj vazhdoi edhe në mbarim të luftës. Në arkivat britanike ka një numër dokumentesh që i dëshmojnë qartazi këto dilema.

Ballkani nuk përbënte ndonjë zonë atraktive për interesat amerikane

Ballkani nuk përbënte ndonjë zonë atraktive për interesat amerikane dhe Shqipëria nuk përbënte ndonjë përjashtim nga kjo politikë. SHBA ndonëse nuk kishin ndonjë interes të veçantë në Shqipëri, dërguan në vend misionet e tyre, për të ndihmuar e bërë më efektive rezistencë e shqiptarëve, ndonëse Shqipëria nuk bënte pjesë në listën e vendeve që përfitonin nga programi amerikan i huadhënies (Lend-Lease). Presidenti Rusvelt nuk e kishte përfshirë Shqipërinë ndërmjet vendeve me rëndësi vitale për SHBA. Megjithë këtë, SHBA dërguan misionin e tyre të parë në Shqipëri në nëntor 1943. Dërgimit të tij i parapriu një studim i gjatë i OSS, duke u mbështetur në argumentimin e veçantë se SHBA nuk e kishin njohur asnjëherë pushtimin italian të Shqipërisë. Misioni amerikan në Shqipëri nuk e arriti ndonjëherë numrin e britanikëve në këtë vend, megjithëse ndihma nuk ishte e pakët. Për sytë e shqiptarëve të kahjeve të ndryshme politike e ushtarake gjatë periudhës së luftës, por edhe pas saj, imazhi i amerikanëve ishte më i mirë dhe më i besueshëm se i britanikëve.

2. Kufijtë e Shqipërisë

Për kufijtë e Shqipërisë së pasluftës janë hartuar jo pak studime si nga Anglia ashtu edhe nga SHBA. Duke mos pasur mundësi t’i përmend ato, mund të shprehem pa hezitim se përgjithësisht ato priren nga ideja e lënies në fuqi të kufijve të caktuar nga Konfernca e Londrës e vitit 1913, pavarësisht se shtrohen edhe alternativa të tjera për ndryshimin e tyre në favor të Shqipërisë, apo vendeve fqinje. Studimet amerikane duken më realiste për këtë problem se sa ato britanike, por në asnjë rast ato nuk përmbushin pritshmërinë e Shqiptarëve.

Nëse do të bëja një krahasim mbi pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë dhe kufijtë e saj gjatë Luftës së Parë Botërore (LPB), Konferencës së Paqes të Parisit të vitit 1919, Konferencën së Ambasadorëve në Paris (nëntor 1921), me pozitën e saj gjatë dhe në mbarim të Luftës së Dytë Botërore (LDB), do të nënvizoja veçoritë e mëposhtme:Së pari, gjatë dhe pas LDB nuk ndodhi sikurse në LPB, kur problemi i pavarësisë së Shqipërisë mbeti pezull e u rihap në Konferencën e Paqes së Parisit. Përkundrazi, tre aleatët e mëdhenj anglo-sovjeto-amerikanë, në dhjetor 1942, riafirmuan të drejtën e ringritjes së shtetit të pavarur shqiptar pas mbarimit të luftës, dhe i njohën popullit shqiptar të drejtën për të vendosur për formën e qeverisjes dhe për të zgjedhur qeverinë që ata dëshironin mbi bazën e Kartës së Atlantikut. Këto vendime mbetën pikë reference dhe të pandryshueshme në periudhën e mëpasme, me gjithë dilemat e krijuara në mbarim të luftës, si rezultat i fitores së Lëvizjes Nacionalçlirimtare në Shqipëri dhe epërsisë sovjetike në Ballkan. Ajo ç’ka mbeti e diskutueshme, sipas mendimit tim, të mbështetur në dokumentacionin më të fundit britanik e amerikan, ishte natyra e pavarësisë së shtetit shqiptar, nëse ai do të ishte plotësisht i pavarur, apo do të kalonte një periudhë prove të një sovraniteti apo vetëvendosjeje të kufizuar.

Së dyti, problem delikat dhe i diskutueshëm ishte ai i kufijve të Shqipërisë. Në dhjetor 1942 tre Aleatët e Mëdhenj ndërmorën aktin më të rëndësishëm të periudhës së luftës, duke deklaruar zyrtarisht ringritjen e shtetit të pavarur shqiptar të pasluftës. Deklarata britanike u shpall më 17 dhjetor 1942 në Dhomën e Komuneve një javë pas deklaratës amerikane. Deklarata e Iden-it për Shqipërinë mbyllej me dy rezerva të përgjithëshme. E para nënkuptonte planet e ardhshme britanike për krijimin e një federate apo konfederate te vendeve të Ballkanit, brenda së cilës do të ishte edhe Shqipëria, ndërsa e dyta e linte të hapur problemin e kufijve të saj, e cila do të merrej në shqyrtim në Konferencën e Paqes. Sekretari Iden (Eden) do të deklaronte në Dhomën e Komuneve më17 dhjetor 1942: “Qeveria e Madhërisë së Tij e shikon çështjen e kufijve të shtetit shqiptar pas lufte, si një çështje që do të duhet të merret në shqyrtim në Konferencën e Paqes”. Me këtë deklaratë qeveria britanike shpallte mosangazhimin e saj për ruajtjen e kufijve të shtetit shqiptar të paraluftës dhe ekspozimin e tyre ndaj pretendimeve greke. Ndërhyrjen e qeverisë greke në emigracion për këtë problem e pranon qartazi P. Dikson më 18 dhjetor 1942, në takimin e tij me sekretarin e ambasadës amerikane në Londër, zotin Kou (Coe). “Në lidhje me problemin e kufijve, deklaronte Dikson, ne morëm në konsideratë pretendimet e forta greke në lidhje me kufijtë jugorë të Shqipërisë”.

Deklarata e SHBA, e paraqitur nga Cordell Hull më 10 dhjetor 1942, ndryshonte nga deklarata britanike në dy elementë jo të parëndësishëm, sepse ajo vlerësonte rezistencën aktuale të popullit shqiptar kundër italianëve dhe i referohej Kartës së Atlantikut, për formën e qeverisjes dhe qeverinë që do të zgjidhnin shqiptarët pas luftës. Ky ndryshim solli një farë shqetësimi në FO, e cila ngarkoi ambasadori britanik në Washington, lordin Halifax që të kërkonte sqarime në DSH. Edhe deklarata e qeverisë sovjetike shpallte simpatinë e saj për luftën e guximshme çlirimtare të patriotëve shqiptarë, dhe dëshirën për t’a parë Shqipërinë të çliruar nga zgjedha e pushtuesve fashistë dhe pavarësinë e saj të rivendosur. SHBA, në deklaratën e tyre të 10 dhjetorit 1942të paraqitur nga Sekretarit i Shtetit Hull, nuk e përmendën fare problemin e kufijve të ardhshëm të Shqipërisë, gjë që nuk u prit mirë as nga qeveria greke në emigracion, dhe as nga qeveria britanike e cila do të kishte dashur që qeveritë e dy vendeve të flisnin me një zë të vetëm. Qeveria greke dhe ajo britanike i kërkuan qeverisë amerikane që ta modifikonte deklaratën e saj për Shqipërinë dhe ta përshtaste atë me deklaratën britanike, duke e lënë të hapur çështjen e kufijve. Një kërkesë e tillë iu e bë e njohur zëvendës Sekretarit Amerikan të Shtetit Wells, nga ambasadori grek në Washington, Cimon Diamantopulos, më 21 dhjetor 1942. Por, Wells do të përgjigjej se “deklarata amerikane kishte qenë standarde, si edhe për vendet e tjera të okupuara”, ndërsa shtonte më tej se,“kjo qeveri nuk ka bërë dhe nuk merr ndonjë angazhim sekret në lidhje me ndryshimet territoriale të ndonjë vendi tjetër, dhe se askush në Kombet e Bashkuara nuk do të marrë ndonjë vendim përfundimtar lidhur me këto rregullime deri në përfundim të luftës”. Qeveria amerikane nuk pranoi as “sugjerimin e veçantë” të ambasadorit grek, që të pranonte në heshtje dhe me rezervë ndryshimet që mund të bëheshin në të ardhmen për kufijtë. Më 23 dhjetor 1942 qeveria amerikane do hidhte poshtë zyrtarisht kërkesën greke të lartpërmendur. Ky qëndrim iu bë i ditur edhe ambasadorit britanik në Washington, Halifaks (Halifax), qeveria e të cilit kishte kërkuar nga qeveria amerikane që “të shprehte diçka më shumë në lidhje me Shqipërinë”. Kërkesa britanike u cilësua si e pakuptimtë”. Qeveria greke në emigracion vazhdoi tu kushtonte vëmendje dhe ndjeshmëri të veçantë çdo shprehjeje apo fraze që dilte nga institucionet apo zyrtarë të lartë të SHBA, të cilat përmendnin direkt apo indirekt kufijtë e Shqipërisë.

Prof. Dr. Hamit KABA
Instituti i Historisë/QSA
Tiranë, 12 nëntor 2014