Astrit Delvina

[Xhuxhumaku]

Dhe u bukura nuk u zgjua

ASTRIT DELVINA


Ben Ramoni, i biri i Ben Hose de Santojamës, i kishte të gjitha të mirat që natyra mund t'i dhurojë njeriut. Të mëdha dhe heroike ishin bëmat e familjes së tij, e gjyshërve dhe stërgjyshërve në luftën e pa ndërprerë për lirinë e Spanjës. Një stërgjysh i tij kishte luftuar me trimëri të pashoqe kundër trupave pushtuese të Napoleonit, gjyshi i tij kishte ngritur zërin kundër pushtimit të Marokut, i ati, Ben Hose de Santojama kishte mërguar nga Frankoja dhe Ben Ramoni ishte rritur në Francë, ku kishte marrë tri diploma. Ishte një djalë me bukuri të rrallë, një Apollon i shekullit të 20-të, me një shpirt më të bukur se hijeshia e tij fizike, i pajisur me të gjitha prirjet, i aftë për të qenë gjithçka në çdo fushë të dijeve dhe të artit.

Ishte kompozitor i madh, muzika e tij rrethonte lëmshin, ishte poet, dramaturg, romancier, shkencëtar i njohur për studimet e tij në lëmin e gerantologjisë, të shkencës që merret me zbulimin e shkaqeve të pleqërisë, ishte arkitekt i mbaruar, skulptor, piktor, mjek, inxhinier-ndërtues aparatesh elektronike, robotësh të pajisur me ndjeshmëri si te njeriu. Një mjeshtër i kibernetikës që kishte çuar më tej studimet e Venerit, shkurt, një gjeni universal, një Leonardo da Vinçi në fuqinë e tretë. Ishte edhe sportist i përkryer, atlet olimpiadash, ku kishte fituar tri medalje ari, në not 5000 m, në vrapime maratonike dhe në akrobaci.

Ky njeri i jashtëzakonshëm, ylli i shekullit 20-të në të gjithë botës, ky div me bukuri superapollonike, për të cilin ëndërronin bukuroshet e gjithë globit, vetëm një gjë i mungonte - nuk kishte gjetur dashurinë e vërtetë. Sipas tij, shekulli i atomit ishte shekulli që kishte vrarë dashurinë, ishte shekulli i shthurjes dhe i epsheve shtazarake seksuale; dashuria e trembur ndofta ishte zhdukur nga planeti, ndofta gjallonte në ndonjë zemër

të thjeshtë e të pastër që edhe në ravgimet e tij tej e mbanë botës, nuk e kishte gjetur.

Ben Ramoni dashuronte me dhjetëra zemra dhe nuk kishte gjetur akoma një krijesë ku të derdhte tërë thesaret e tij shpirtërore. I neveritur nga dëfrimet boshe, i vetëm nga përkëdheljet e femrave bukuroshe, po pa shpirt të dlirë, i lodhur nga zhgënjimet që pësonte në çdo përpjekje që bënte për të gjetur vlerat e vërteta shpirtërore, ai udhëtonte nëpër botë me shpresë se mos gjente partneren e tij. Por ato që ai dashuronte ishin të futura në mbretërinë e përrallave, ai dashuronte Biankonevën, krijesat e bukura të pranverës së Botiçelit, Hirushen. Shkurt, ato që nuk ishin të kësaj bote.

Një ditë, në udhëtimet e tij në Florida njohu të ëmblën Manuela, një meksikane që lëshonte nga sytë e saj rrezatime radioaktive. Manuela ishte një perëndeshë e qeshur, e gëzuar ishte ajo - kështu e gjeti, kështu e la.

-Je e bukur Manuela, por je shumë e gëzuar dhe gëzimi yt nuk u shtua aspak nga dashuria ime, dhe po ky gëzim nuk u shua në sytë e tu plot kaltërsi kur unë një ditë ika prej teje duke të thënë: "Lamtumirë vashë krenare, zemra ime nuk mbetet me ty".

Dhe një ditë tjetër ai njohu të trishtuarën Dolorez, në ishujt havajane, një tjetër bukuri marramendëse:

-Dolores, -i tha djaloshi. -Je shumë e trishtë, nuk mundem të të dashuroj sepse trishtimi yt nuk u pakësua nga dashuria ime dhe nuk u shtua pasi unë ika prej teje. Lamtumirë, o vashë, ideali yt ishte më i madh se unë, zemra ime nuk të nxë dot.

Dhe Ben Ramoni i dëshpëruar vazhdoi ravgimet e tij nëpër botë. Mijëra bukuroshe digjeshin për të, por zemra e tij ishte kthyer në akull.

"Ju s'më doni mua, ju doni famën time."

Dhe mendoi se vasha, që do të dashuronte si i marrë e që do të dashurohej prej saj me të njëjtën forcë, ishte e bukura e fjetur në pyll prej qindra vjetësh e që priste atë që do ta dashuronte me të vërtetë, Princin e Kaltër. Këtë do të kërkonte tani Ben Ramoni dhe i rifilloi udhëtimet e tij duke hulumtuar në të gjitha skutat e globit për ta gjetur. Puthja e tij do ta kthente në jetë të vdekurën e bukur, dashuria do ta mposhtte vdekjen dhe Ben Ramoni do të gjente lumturinë e vërtetë.

Dhe një ditë, buzë një liqeni të kaltër si një qiell i dytë që kishte rënë mbi tokë, ai pikturoi një krijesë me bukuri jashtëtokësore.

"Vasha e fjetur në pyll". Një peri e shtrirë, që duket sikur është e kapluar nga një gjumë i thellë. Qerpikët e gjatë lëshojnë hije të lehtë, faqet trëndafili, hunda e vogël e derdhur mbi ca buzë si kuti të vizatuara me mjeshtëri nga natyra, që dukej sikur prisnin puthjet e zjarrta të dashurisë së madhe që të gjalloheshin. Prisnin puthjet e ëndërruara prej mijëra vjetësh, që do të hapnin sytë e saj të bukur për të përflakur mbi këtë botë të mjeruar valët e dashurisë së madhe për njerëzimin që ka luftuar dhe lufton për një jetë më të bukur. Këta sy prej zafiri do të derdhin në çdo shpirt ëmbëlsinë, këta sy do të zbutin dhe kafshët më të egra, si muzika e lirës orfeiane. Këta sy të mahnitshëm, që ishin të mbuluar nën qepalla gati të tejdukshme, duhej t'i hapte dashuria për t'i kthyer në burim dashurie për gjithçka të bukur dhe fisnike në këtë botë të përçarë nga mosmarrëveshje shekullore, nga moskuptime fatale, nga urrejtje të kobshme. Këta sy do ta kthenin skëterrën në parajsë. Këta sy duhej të hapeshin, përndryshe çdo gjë do të merrte fund, globi do të çahej më dysh dhe gërmadhat do të mbulonin gjithë planetin pas një katastrofe apokaliptike.

Ben Ramoni, si një Pigmalion i ri, bëri dhe statujën e Bukuroshes së fjetur në pyll, me këmbët duke shtrirë krahët për të përqafuar gjithë njerëzimin, statujën e madhe të dashurisë. Pastaj, Bukuria e Perisë së fjetur në pyll u hodh në muzikë, muzikë qiellore e gërshetuar me harmoninë dhe meloditë më të ëmbla, që s’i ka dëgjuar gjer më sot vesh njeriu.

Dhe këtë perëndeshë, atij, nuk do t’ia ngjallte Zeusi i vjetër, por dashuria e tij. Dhe papritur, një ditë ai u gjend në pyllin ku flinte e bukura prej mijëra vjetësh.

E pa të shtrirë mbi një shtrat trëndafilash hyjnorë, e pastër, rrezatuese bukurish të pashoqe. Zemërdridhur u afrua, u gjunjëzua pranë saj dhe buzët e tij cikën lehtë buzët e ftohta të vashës. Sytë e saj vazhduan të qëndrojnë të mbyllur edhe pas puthjesh të tjera më të zjarrta dhe kështu mbetën, edhe pse fytyra e saj u mbulua me puthjet e djaloshit.

E bukura nuk u zgjua dhe Ben Ramoni u shemb përdhe dhe vdiq.





Seks a dashuri?



Të pashë një ditë pranvere

Nga kurmi yt rrezatonte bukuria.

Sytë lëshonin aroma ëndrre,

Flokët t’i dallgëzonte puhia,

Që frynte me ëmbëlsi

Dhe në zemër më lindi

Çfarë?! Unë nuk e di!

Seks apo dashuri?

Seksi është dëshirë e zjarrtë

Epsh i fortë për çdo bukuri,

Po ç’i mbetet të jetë dashuria?

Admirim, adhurim

I bukurive q’i sheh çdo sy,

Po dhe zbulim

I të fshehtave bukuri,

Që rrinë të heshtura në thellësi,

Që i sheh vetëm një

I dashuruari sy!



Zemër e çmendur!



Më punove qindin dhe të dua përsëri,

Për ty harbon kjo zemër e marrë,

Thuamë, ç’është kjo çmenduri

Dashuri e parë?

Më merr me të mirë e harroj çdo gjë

Dhe kujtoj se kështu do t’jesh gjithmonë

Dhe ti më pëshpërit me të butin zë:

S’ka si dashuria jonë



Po në krah të një tjetri të pashë një herë,

Dhe të t’urreja s’pata fuqi

Si re do të zhytem në skëterrë,

Të mbledh zemërim, vrerë e furi.



Zemrën e dobët të mbushë me egërsi,

O fuqi e valëve të egërsuara

Pushtoje shpirtin tim të sfilitur,

Tallaze, shkreptima, forca të tërbuara

Vërshoni me vrull në zemrën e ronitur.

Zemra u thërrmua e s’të fal më kurrë,

O perëndeshë e magjishme zemërgur.



Letra dashurie



Një nga një i hedh në zjarr

Letrat e verdha të dashurisë...

Stuhia jashtë ka shpërthyer,

Brenda meje ka pushuar.

Fjalë të bukura përpin flaka,

Si një autodafe

I inkuizicionit shtazarak...

Në zjarr u dogjën premtimet, betimet,

Në zemër u dogjën ndjenjat

E përrallat e jetës.



02/09/2009

standart

[Albo]

Shkrimtarin që duhet ta nxjerrim nga “burgu”

• Ndriçim Kulla

Mes shumë njerëzve që kanë pasur fatin të njohin shkrimtarin disident, Astrit Delvina, jam dhe unë. Më ka ngacmuar vazhdimisht mbijetesa njerëzore e vuajtjeve të këtij njeriu, por dhe thjeshtësia e pashprehur kurrë e këtyre vuajtjeve, i cili antikonformizmin e tij kundër ideologjisë komuniste e pagoi me çmimin e lartë të shkatërrimit fizik të jetës së tij. Më ka bërë përshtypje tronditëse jeta qëndrestare, modestia dhe qetësia me të cilat ka mbrojtur idetë në ndeshje me diktaturën, në luftë me vështirësitë dhe torturat që aplikuan instrumentet e forcës me kundërshtarët politikë si Astriti. Por më ka tërhequr shumë talenti i tij artistik, si shkrimtar dhe mënyra se si ai e bëri të pamundurën të mundur për ta shprehur këtë mundësi. Ai fatkeqësisht u nda nga jeta në kohën kur sistemi politik pluralist kishte filluar që të vinte por nuk ishte vendosur plotësisht në Shqipëri. Dhe periudha 20-vjeçare e lirisë pluraliste nuk tregoi ndonjë shembull të qartë ku shoqëria shqiptare t'i kushtonte ndonjë vëmendje kujtimit apo rivlerësimit të veprës së tij, për të bërë të mundur njohjen e vlerave të tij. Rënia në kontakt me Astrit Delvinën, sidomos si shkrimtar, për mua ka qenë një kënaqësi e madhe, por dhe një tronditje e thellë, e cila më ka bërë të mendoj gjithmonë me shpresë se çfarë mund të bëhet për ta nxjerrë nga kasafortat e mallkuara të hetuesive të diktaturës, ta botoj dhe ta paraqes publikisht atë. Pikërisht, atë që ne si shoqëri duam të bëjmë sot. Ajo që më ka munduar gjithmonë të bëj diçka të flasin idetë dhe dëshirat e tij, nuk është fatkeqësia e prezencës së tij sot, për t'u kujdesur për veprat e tij, por vepra tij e rrallë e shprehur në romane, novela, tregime, poezi; është cilësia e veprës së tij, të shkruara në burgje dhe internime, që shpreh një shkrimtar të veçantë shqiptar, por për shkak të rrethanave tragjike njihet pak ose aspak. Sigurisht që në drejtim të rivlerësimit të tij, si mjaft mbrapështira të tjera, shoqëria dhe shteti ynë ka shfaqur një formalizëm ekstrem, në mos të themi mospërfillje. Kam pasur rastin të botoj një pjesë të rëndësishme të veprave të këtij autori të ndaluar, të dënuar dhe të përçmuar nga diktatura si librat: "Ëndrra me ngjyra", "Globi në rrjetë", "Hielita", "Dhe e bukura nuk u zgjua" dhe "Pikëpjekje shpirtërash". Si botues, ku kam qenë edhe lexues i parë, jam ndjerë dhe njohës i parë i dramës së tyre në jetën njerëzore. Në asnjë moment nuk kam ndjerë se vlerat artistike të këtyre autorëve të qëndrojnë më poshtë se veprat e atyre autorëve që zgjodhën rrugën e konformizmit me regjimin komunist, të cilët ne i ruajmë më së shumti në vazhdimësi edhe sot, duke i mbajtur me fanatizëm si vlera për librat e rekomanduar jashtëshkollor dhe nëpër bibliotekat e shkollave, por dhe si pjesë të kapitujve të librave shkollorë. Megjithatë, Astrit Delvina dhe shumë të tjerë si ai, mbeten të shpërfillur. Nuk bëhen as debate për vlerat e veprave të tij, dhe ai ende vazhdon të jetë i dënuar, i nënçmuar dhe i paragjykuar. Qëndron si i fshehur me veprat ende të pa eksploruara plotësisht sepse ka munguar përkushtimi ynë individual, shoqëror dhe institucional për ta bërë veprën e tij letrare dhe biografike pjesë të trashëgimisë sonë më të mirë kulturore dhe demokratike. Ata 2-3 miq të tij dhe të mitë, të cilët kishin nisur që ta nxirrnin nga burgu ku ishte syrgjynosur veprën e tij dhe që pata fatin që të më flisnin dhe mua, sot, kur kam botuar dhe lexuar disa nga veprat e tij nuk më duken më si Don Kishot. Pasi lexova dorëshkrimin e romanit të tij të parë, të botuar para dhjetë vjetësh, "Ëndrra me ngjyra", të botuar nga shtëpia botuese PHOENIX, të deshifruar dhe të përgatitur me aq shumë vështirësi, ndjeva se rashë në magjinë e artit të një shkrimtari për të cilin askush nuk kishte krijuar ndonjë legjendë. Niveli artistik i kësaj vepre dhe kompozicioni letrar i një romani surrealistë të pa parë më parë në letërsinë shqipe, të jepnin të kuptoje, se në këtë rast nuk kishim të bënim me ndonjë shkrimtar të rastësishëm, që kishte shkruar një vepër të radhës, por me një fenomen letrar në letërsinë shqipe. Ndërsa përmbajtja mjaft interesante e këtij libri nënkupton një njeri introvers, që ecën përbrenda, një kundërshtar të ndërgjegjshëm kundra regjimit komunist, i cili megjithëse ishte i burgosuri i diktaturës, brenda vetes së tij jetonte me lirinë. Është e besueshme për ato që janë thënë mbi të nga mjaft njerëz që e njihnin dhe që kanë qenë bashkëvuajtës burgu dhe internimi me të,se një pjesë e veprave të tij të kenë humbur në rrethana diskriminuese. Por këtij fakti dëshpërues, përveç dhimbjes dhe keqardhjes nuk kam se çfarë t'i shtoj më tepër. Por më duhet të pyes mbi përgjegjësinë që ndjej: me veprat e tjera të tij, që kanë një adresë ku janë, çfarë do bëjmë? Do t'i lëmë në mëshirën e fatit barbar, që iu rezervoi diktatura komuniste shqiptare, e cila e zhytur në paranojën e saj nuk guxoi që t'i jepte asnjë moment "leje dhe liri" asaj bote mendore shqiptare, që donte të ringjallte shpresën, apo të zgjohemi dhe të nxitojmë t'i nxjerrim nga heshtja e pluhurosur prej atje ku janë mbyllur dhe t'u krijojmë shansin e merituar për të cilin janë vetësakrifikuar?
Të kujdesemi dhe t'i përgatitim për botim s'do bënim më shumë se detyrën e detyrueshme për ta. Rasti krejtësisht i veçantë i krijimtarisë letrare të këtij autori, i cili me ato vepra që i janë botuar ka prova që është një shkrimtar i mirë, por që veprat e tij letrare më së shumti ndodhen si aktakuza prej organeve të sigurimit të shtetit, nëpër arkivat e ish-hetuesive, tregojnë se këto vepra i përkasin fondit të asaj letërsie që quhet letërsi kombëtare dhe mendimit kombëtar të kombit. Çdo vend normal në botë, edhe i varfër qoftë, të cilin e drejton një shtet, nuk harron që të kujdeset për vlera të tilla shumë dimensionale, të cilat do të ishin mjaft të rëndësishme për kulturën, trashëgiminë kombëtare, njerëzore dhe demokratike. Unë nuk i kam vënë vetes si qëllim që të krijoj ndonjë legjendë në lidhje me të, por nuk mund të mos shpreh shqetësimin tim përpara opinionit për këtë nënvleftësim, i cili tregon rangun e ulët të kujdesit, që kemi ne si shoqëri dhe si shtet kundrejt rivlerësimit dhe integrimit të kësaj trashëgimie.
Ç'mund të bëj një botues i varfër me këto vepra që fatkeqësisht autori i tyre ka qenë i ndaluar, ç'mund të bëj botuesi të cilit "i ka mbet kjo letërsi në dorë", e cila do kohë për ta nxjerrë nga qelia, që do para për t'u deshifruar, sepse është shkruar vetëm njëherë fshehurazi në kushtet e përgjimit policesk, që do para për t'u deshifruar, për t'u radhitur, redaktuar, korrektuar, shtypur dhe reklamuar?
Më kanë rënë këmbët nëpër fondacione dhe firma private për të gjetur ndonjë ndihmë për botimin e këtyre librave. Nuk më kanë ndihmuar fare. Por ndërkohë që koncerteve dhe spektakleve të zbukuruara me femra të bukura dhe me imazhe fantazmagorike, bujaria iu vërshon si lumë, për këto lloj librash nuk e zgjidh askush qesen. Sigurisht që vlerat letrare dhe filozofike të këtyre librave dhe të dhjetëra librave që kanë të bëjnë me mendimin shqiptar janë mijëra herë më të larta se gjendja e kënaqësisë dehëse, që mund të japin për disa minuta spektaklet, dhe këtë e ka provuar çdo lexues me punën e çdo botimi që është bërë deri tashti në këtë drejtim. Por dihet gjithashtu është e pa shmangshme deri në njëfarë mase, që publiku i thjeshtë ka marrëzitë e tij në këtë drejtim, prandaj këtu duhej të shfaqej etika e përgjegjësisë shtetërore, e cila me politikën e saj publike subvecionuese, duhej të orientohet nëpërmjet individëve të spikatur për diferencimin, dhe ndërtimin e hierarkisë së këtyre vlerave për botim dhe përdorim në dijet mësimore.
Pikërisht, për një sërë arsyesh të tilla por edhe për arsye më të përligjura, që kanë të bëjnë me nevojat që ka kultura dhe dijet mësimore që mbartin këto vlera, të cilat është e pa mundur të thuhen në një shkrim, shteti duhet të bëhet kujdestar real dhe i drejtpërdrejt i saj, si dhe të parashikojë programe për t'i marr në mbrojtje në të gjithë procesin e rivlerësimit, deri sa t'i çojë në duar të lexuesve, por dhe bibliotekat e shkollave, që nxënësit dhe mësuesit të fillojnë të bien në kontakt me këtë literaturë të ndaluar kombëtare, duke marrë si fillim të paktën informacion.

Panorama