Selman Riza

[Albo]

Krisafia Zeqo

Para pak kohe Akademia e Shkencave organizoi promovimin e librit të autorit Engjell Angoni-Selman Riza Gjuhëtar dhe Atdhetar i Shquar". Meqenëse për shumë vjet kam qenë e punësuar në Institutin Gjuhë-Letërsi dhe pikërisht në sektorët që i drejtonin profesorët Eqrem Çabej, Mahir Demo dhe Selman Riza, me ftesë të familjes Riza shkova dhe unë të marr pjesë. Mbledhja kryesohej nga Kryetari i Akademisë Dr.Ylli Popa, prof.Shaban Demiri dhe të tjerë. Përfaqësuesi i Akademisë mbasi hapi mbledhjen falenderoi pjesëmarrësit dhe i dha fjalën prof.Shaban Demirit dhe më pas gjithë referuesve të tjerë sipas profileve. Në referatet e tyre u përqëndruan vetëm për punimet e të naltpërmendurit në lidhje me shkencën që nuk ish asnjë e të njëmijta të punimeve që ruhen në arkivin familjar në atë të Institutit përkatës dhe kushedi sa të tjera të zhdukura. Kurse si atdhetar të shquar që saktësohet në titull nuk u tha asgjë. Po a do të shohin ndonjëherë dritë këto punime aq të rëndësishme për vendin tonë. Për këtë e kanë fjalën shkrimtarët dhe gjuhëtarët, institucionet përkatëse dhe ish nxënësit e të naltpërmendurve që sot gëzojnë tituj shkencore që Selman Riza dhe shumë të tjerë nuk i patën kurrë. Prandaj, vendosa t'i jap medias aq sa di për veprimtarinë atdhetare të birit të Kosovës kreshnike Selman Rizës.

Së pari, dua të vë në dijeni lexuesit me pak rreshta për zonjën Sabire, bashkëshorte e Selmanit besë dhe bijë e atyre burrave të hershëm që për gjatë gjithë shekullit që përcollën gjithë jetën e tyre ja kushtuan kauzës së clirimit kombëtar. Kurse zonja Sabire vitet më të shumta të jetës së saj bashkëshortore i kaloi në vuajtje të vazhdueshme. Sabireja me trimëri dhe kurajo i përballoi të gjitha situatat i qëndroi besnike idealit të bashkëshortit të saj gjithë jetën. Sa nëna dhe motra kanë kaluar situata të tilla, ç'bën shtypi, pse nuk i kujton fare, po mbush faqet e tij me ngjarje që nuk përputhen fare me karakterin e femrës së hershme shqiptare.

Selman Riza ish vetëm 12 vjet kur u largua nga familja dhe erdhi në këmbë në Korcë. Ai nuk mund të duronte vuajtje të hershme dhe të vazhdueshme të bashkëatdhetarëve të tij në Kosovë nga shtypja dhe shfrytëzimi i egër serb. Nuk mund të harronte si ja rrahën babanë dhe e poshtëruan në prezencë të gruas dhe fëmijëve. Në Korcë qytet me tradita të shquara kulturore dhe atdhetare, pasi mbaroi shkollën fillore me 6 vjet i mori vetëm me tre vjet, vazhdoi liceun francez që ish me nëntë vjet e përfundoi me gjashtë. Me interesimin e drejtuesve të Liceut të Korcës, si student i shkëlqyeshëm, Selman Riza dërgohet për studime në Tuluz të Francës, në tre vjet 1932-1935 mbaron dy fakultete shkëlqyeshëm dhe me t'u kthyer në Shqipëri, kryeministri Medi Frashëri i propozon për një vend në kryeministri por Selmani me dekret të Mbretit Zogu emërohet profesor në Liceun Francez në Korcë. Selman Riza edhe si student dhe kur erdhi profesor asnjëherë nuk e ndali aktivitetin e tij si dijetar dhe atdhetar jo vetëm me studentët, por edhe jashtë mureve të liceut. Shumë shpejt u miqësua me atdherarë të shquar korcarë. Me Mihal Gramenon publicisti i shquar, shkrimtar një nga veprimtarët më me zë i lëvizjes atdhetare e demokratike shqiptare që shkriu gjithë jetën e tij për mëmëdhenë. Në librarinë Dhori Koti takoheshin vazhdimisht dhe shpesh Mihal Grameno shkonte të takonte Selman Rizën dhe atdhetarë të tjerë të moshave të ndryshme. Bashkëpunëtorë i ngushtë me profesor Kostaq Cipo mjeshtër i shquar i letërsisë shqiptare. Me poetin e madh lirik Lasgush Poradecin, me Mitrush Kutelin te cilin e çmonte shumë, jo vetëm si ekonomist të zotin, si shkrimtar, publicist, përkthyes të shquar po edhe si njeri të ndershëm dhe me karakter të fortë, që gjithmonë i shpalosi hapur dhe me guxim, pikëpamjet e tij demokratike që vuajti dhe u burgos si shumë të tjerë nga regjimi komunist Enver Hoxha.

Pushtimi i atdheut tonë nga fashizmi italian ish një ngjarje e hidhur si për gjithë popullin shqiptar dhe për Selman Rizën. Vazhdimisht në ato ditë të zymta të prillit, ai merrte kontakt me shokët brenda dhe jashtë shkollës, çfarë duhej bërë, për shpëtimin e atdheut. I pari bashkë me studentët dhe profesorët e liceut Selmani në krye me vallen popullore që mbushën rrugët e qytetit drejt kazermave, duam armë, poshtë Italia fashiste, rroftë Shqipëria etj. Në bashkinë e Korçës vazhdonin mbledhjet gjithë natën me nismën e shoqërisë "Puna" e Korçës, me synim që të merrej pushteti nga ana e përfaqësuesve të popullit të niseshin vullnetarë për në Durrës dhe të organizohej qëndresa e armatosur kundër pushtuesit kur ky do të marshonte drejt Korcës, shkonte dhe Selman Riza dhe shumë nacionalitë të tjerë, Fazli Frashëri, Stavri Skëndi, Loni Kristo, Llazar Fundo dhe shumë intelektualë të tjerë. Në mbledhjen që vazhdoi gjithë natën në pallatin e bashkisë së Korcës, u formua Komiteti i Shpëtimit Publik, me kryetar Fazli Frashëri, sekretar Selman Riza dhe Masar Shehu anëtarë nga shoqëria "Puna" Stefo Grabocka, Llambi Dishnica, Stavri Skëndi etj. Selman Rizës ju ngarkua detyra për punët e jashtme, i cili përgatiti një numër telegramesh drejtuar shteteve të huaja, me qëllim që të sensibilizohej opinioni publik ndërkombëtar për t'u prerë rrugën kërcënimeve dhe përgatitjeve për agresion të Italisë fashiste ndaj vendit tonë. Protestat nuk rreshtën ditë me rradhë, Selman Riza në rradhët e para, vargu i turmës nga qendra e qytetit deri në kazermat, pro armiku i pajisur me armatimet më të fundit ja arritën qëllimit.

Një tjetër veprimtari do të kryente Selman Riza. Nga Ministri i Arsimit, ju kërkua që të zëvendësonte profesorët francezë, sepse me pushtimin e vendit ata u larguan. "Selman Riza u përgjigj prerë dhe me vendosmëri". Unë nuk bëj një veprim të tillë jo se nuk mund përse profesorët francezë u zbuan padrejtësisht".

Në kujtim të përvjetorit të pavarësisë, 28 nëntor 1939 shpërthen demostrata e madhe, një nga veprimtaritë e para të fuqishme kundër pushtuesit. Selman Riza bashkë me organizatorët e Komitetit të Shpëtimit ku u bashkua gjithë populli gra, të rinj e të reja, priftërinj, hoxhallarë deri dhe hamenjtë me samar në kurriz. Kjo demostratë tronditi pushtuesit dhe të informuar për organizatorët me në krye Selman Rizën me datën 6.2.40 karabinierët arrestojnë Selman Rizën gjithë profesorët, intelelektualë dhe shumë veprimtarë të tjerë dhe i nisin për në Durrës dhe prej andej në Ventotene. Këtu kish të internuar nga gjithë Shqipëria dhe shumë antifashistë italianë. Qysh nga ky internim Selman Rizës nuk ju ndanë gjithë jetës. Këtij birit të Kosovës kreshnike që i rezistoi haptaz pushtimit fashist të vendit, punoi dhe luftoi me të gjitha forcat për të drejtat e shqiptarëve në trojet e tyre etnike si dhe për lirinë dhe demokratizimin e jetës së vendit tonë, herë në Kosovë, herë në atdheun mëmë. Pikërisht për këto veprimtari u përpoq gjithë jetën me internime dhe burgime, prej regjimeve me totalitarë, regjimit fashist, atij komunist me në krye Enver Hoxhën dhe regjimit shovinist i J.B.Titos.

Por të gjitha përpjekjet e tij dhe aftësitë, punën që nuk pushoi asnjëherë ndonëse në kondita të vështira, si për shkencën ashtu dhe për atdhedashurinë nëpër birucat e burgjeve dhe kampet e internimeve, është shkruar shumë pak ose më saktë aspak. Për punimet voluminoze të Selman Rizës duhet që gjithë shtypi jonë të shkruajë për ditë nuk do të mund t'i përballojë, Selmani ka qenë dhe një përkthyes i përsosur, ai zotëronte 12 gjuhë të huaja që çuditi profesorët e dy fakulteteve në Francë. Në muajin e fundit të vitit 1941, Selman Riza lirohet nga internimi në "Ventotene". Ministri i Arsimit në atë vit fton zyrtarisht Selman Rizën në takim i premton për disa vende me rëndësi në dikasterin e tij dhe se do t'i paguantë dhe gjithë kohëen që ka qenë i internuar. Selmani nuk mund të gënjehej nga të joshurat e armiqve, prandaj e hodhi poshtë këtë propozim, duke ju përgjigjur me markaze se "rrogat i ka marrë në Ventotene të Italisë" dhe për të tjerat pyetjet provokuese, nga ana e Ministrit, Selman Riza tregoi vendomsërinë dhe guximin e tij ndaj regjimit fashist. Në këto rrethana dhe i shqetësuar sidomos për cështjen e Kosovës, Selmani shpërngulet familjarisht dhe vendoset në Prishtinë.

(vijon)

[Brari]

Shume mire ke bere Albo qe ke sjelle kte shkrim per prof.Selman Rizen.
Para disa vjetesh kam degjuar nga nji i moshuar, ish nxenes i Liceut te Korces, qe djaloshi Kosovar Selman Riza, ishte nxenesi me ekselence qe ka pasur Liceu.
Kur ne, thoshte ky plaku, per ndonji paqartesi pyesnim profesoret francez, ata na thoshin..shkoni e pyesni Selmanin..

....

[Xhuxhumaku]

Emin Riza: Mendonin se im atë ishte agjent jugosllav

» Dërguar më: 23/11/2009 - 15:09


Ai vazhdimisht më thoshte se asnjëherë nuk duhen humbur shpresat për lirinë e Kosovës, për sa kohë kemi shumicën dërrmuese të popullsisë shqiptare atje dhe për sa kohë që e drejta historike përputhet me të drejtën aktuale". Me këto fjalë e fillon rrëfimin e tij për babain, Emin Riza, i biri i studiuesit dhe gjuhëtarit, Selman Riza. Në ambientet e Akademisë Shqiptare të Shkencave u bënë dje homazhe pranë eshtrave të Selman Rizës. Në këto homazhe morën pjesë akademikë të shquar, miq e të afërm, si edhe kryeministri i vendit, Sali Berisha dhe Neritan Ceka. Siç do të shprehej dhe vet Riza më 23 dhjetor të vitit 1973, "Mbetjet e një jete së truer, do të prehen pas ditës së martë, kur data shënon 25 nëntor, në vendin ku ai lindi: në Kosovën shqiptare". Sipas profesor Emin Rizës, qe ëndrra e tij për një Kosovë të lirë, ose e thënë ndryshe, synimi i tij realist gjeti realizim me ndihmën e Evropës dhe SHBA-së. "Baza sigurisht ishte e qëndresës heroike të popullit kosovar, të të gjithë brezave të tij, të cilët e deshën vendin e tyre dhe u lidhën me truallin e tyre, si thotë populli si mishi me kockën. Kthimi i eshtrave të Selman Rizës në Gjakovë, në vendlindjen e tij, është plotësimi i një kërkesë të tij bërë para më shumë se 30 vitesh", - shprehet i biri. "Ai erdhi në Shqipëri në këmbë nga Kosova kur ishte 13 vjeç, dhe kjo sipas prof. Eminit, ka një domethënie. "Kombi shqiptar nuk është vetëm ai i Shqipërisë politike". I pyetur nëse është bërë aq sa duhet për botimin e veprës shkencore të të atit, Emin Riza në ditën e homazheve thotë: "Sigurisht që nuk është bërë, sepse në të kaluarën e vërteta shkencore ishte gjithmonë jo nën presion, por nën diktatin direkt të ashtuquajturit pushtet popullor". Në Kosovë janë botuar katër vepra të dijetarit, gjuhëtarit dhe studiuesit Selman Riza, e së fundmi volumi i pestë sapo është publikuar. Përveç kësaj është botuar edhe një monografi për jetën e tij, nga Rexhep Ismajli. "Punimi i Rexhep Ismajlit është më i gjerë dhe ka të përfshirë në të edhe dokumente, të tilla si pjesë të relacioneve të Sigurimit të shtetit. Ata vetë e kishin çuar të burgosur dhe ia kishin dorëzuar serbëve, dhe pastaj e gjurmonin sikur të ishte spiun eventual i ish-jugosllavëve. Vetëm dy vite pas vdekjes së tij është shënuar dhe sqaruar se nuk ishte agjent jugosllav", - kujton Emin Riza për të atin. Këto sipas tij janë makabritete që mund të ndodhin vetëm në vendin me diktaturën më të skajshme bolshevike, që mund të quhet edhe enveriste. Ai do të varroset në Gjakovë, ku do të ketë edhe një monument.

Studiuesit

Për studiuesin e Rizës, Behar Gjoka, "deklarimi i prof. Rizës kundër Marksizmit në gjuhësi, ka qenë vetëm një pretekst i pushtetit për fillimin e një tjetër kalvari vuajtjesh. Ai u hoq nga puna dhe e çuan në Berat. Mirëpo, ai i vazhdoi studimet e veta edhe pse nuk ia botonin". Gjoka thekson se "veprat e tij kanë vlera studimore, sepse falë tij ne e dimë se ç'është letërsia e vjetër shqipe, si vlerë gjuhësore, letrare, si dëshmi. Ai është një punim i bërë kryesisht për studentët, por i shndërruar në vlerë shkencore të mirëfilltë". Amanetin për varrosjen e eshtrave të tij, ai do ta linte në dorëshkrimet e veta, botuar në Kosovë. I dënuar nga fashizmi, jugosllavët dhe komunizmi, Riza ka qenë një ndër ata njerëz që themeloi një parti irredentiste, kundër komunizmit dhe kundër fashizmit. Ndaj, për Gjokën kjo qe arsyeja e vërtetë e kalvarit të vuajtjeve të tij. "Fjalia për gjuhën ishte vetëm për t'u kujtuar atyre 'se armiku ishte mes tyre", - thekson Gjoka. Por në idenë e studiuesit, ai e kreu detyrën e vet si shkencëtar. "Kontributi i Rizës në shkencë është i njëjti me kontributin që ka dhënë Eqerem Çabej, padyshim i barabartë", - thotë Gjoka. Po përse e quajtën agjent jugosllav? Sipas studiuesit, kjo ka të bëjë me faktin se ai kishte ardhur që i ri në Shqipëri dhe ishte kthyer edhe pas studimeve. "Është Fishta në vitin 1940 dhe Riza në vitin 1943, që formulojnë ide të qarta kundër komunizmit e fashizmit, dhe këtë nuk mund t'ua falnin kurrë", - deklaron Behar Gjoka, i cili pyetur se përse Selman Riza nuk u eliminua si shumë të tjerë asokohe, shton se: "Ai ishte një figurë e njohur në mjediset akademike përtej atyre shqiptare. Në Francë, për 3 vite ai mbaroi 2 fakultete, për letërsi dhe për drejtësi. Ishte një eksepsion dhe kishte arritur të përçonte vlerat e mëtimeve të tij shkencore kur ishte në shkollë. Mos harrojmë faktin se ishte një njeri që njihte 12 gjuhë të huaja. Ata nuk mund ta preknin. Internimi dhe ndalimi i botimeve ishte ajo çfarë komunistët kishin në dorë. Nuk mund të bënin më shumë". E t'i ndalosh botimin një shkencëtari, është shumë. Falë natyrës së tij rebele, nuk lejoi që për asnjë moment të binte dakord me konformizmin. "Riza nuk e pranoi kurrë mendimin gjysmak në shkencë. Ai kërkoi mendimin e plotë dhe e la të shkruar në studimet e veta në letërsi, gjuhë dhe në konkluzionet e albanologjisë. Ai është pjesë e plejadës së themeluesve të albanologjisë".

I përndjekuri

Në një studim të vetin, Uran Butka shkruan: "Riza ndiqej e përgjohej nga agjentët e Sigurimit të Shtetit kudo: në shtëpi, në rrugë, në vendin e punës, në lidhjet familjare e shoqërore. I kontrollohej gjithçka: çdo bisedë, çdo korrespondencë brenda e jashtë, çdo lëvizje. Madje, i kishin vënë edhe aparate përgjimi. Me dhjetëra titullarë të Ministrisë së Brendshme, operativë të sigurimit dhe bashkëpunëtorë të fshehtë ishin vënë në vëzhgim e përndjekje të Selman Rizës. Me dhjetëra raporte tepër sekrete për S.Rizën kalonin deri në qarqet e larta të pushtetit dhe të partisë, midis tyre dhe një raport i hollësishëm i ministrit të Brendshëm drejtuar Enver Hoxhës. Kjo mbikëqyrje e rreptë vazhdoi edhe kur u internua në Berat, edhe pas daljes në pension në Tiranë, deri ditën që vdiq". Më tej Uran Butka e vijon mendimin e vet: "Lufta kundër Selman Rizës kishte filluar me kohë, qysh nga viti 1943-1944 dhe vazhdoi për gjithë jetën e tij, në Shqipëri dhe në Kosovë. Në letrën e Enver Hoxhës të 10 prillit 1944, drejtuar sekretarit të Komitetit Krahinor të PKJ për Dukagjin, botuar për herë të parë nga prof. Rexhep Ismaili, gjejmë urrejtjen e E.Hoxhës për 'reaksionarin pseudo-demokrat Selman Riza, dishepull besnik i Zai Fundos". Aleksandër Meksi në një shkrim për studiuesin Selman Riza do të pohonte: "Pushtimi fashist e vuri atë në mënyrë të natyrshme në ballë të rezistencës antifashiste. Në demonstratën e madhe të 28 nëntorit 1939 në Korçë, Selman Riza do të arrestohej dhe burgosej. Që këtej nis edhe kalvari i tij i përndjekjeve që do ta shoqëronin në të gjitha regjimet dhe në të gjitha diktaturat. Sipas një shkrese të hartuar nga organet e milicisë fashiste, që ruhet në Arkivin Qendror Shtetëror, mësojmë se 'Selman Riza është kundërshtar i vendosur kundër politikës italiane. Propagandist i zoti ndërmjet elementit studentor. I rrezikshëm".

Dënimet

Përveç veprimtarisë shkencore, në studimet albanistike, Selman Riza në Kosovë, gjatë viteve 1942-1944 merret edhe me veprimtari politike. Veprimtaria politike e Selman Rizës synonte që përmes Lëvizjes Irredentiste Antifashiste, të cilën e kryesonte, të bëhej bashkimi i Kosovës, bashkimi i trojeve shqiptare në Maqedoni, me Shqipërinë. Këto synime pasqyrohen, argumentohen dhe propagandohen në traktatin programatik me titull: "Manifesti i Irredentizmit Antifashist", të cilin Selman Riza e botoi në Tiranë, në dhjetor të vitit 1943. Piter Kemp, një nga përfaqësuesit e Misionit Anglez në Shqipëri, gjatë Luftës së Dytë Botërore, për Selman Rizën raportonte: "Ai është truri i Partisë së irredentistëve..."Por mjerisht, kjo Lëvizje Irredentiste, e udhëhequr nga Selman Riza, nuk e kishte përkrahjen e Forcave Aleate, të cilat përkrahën komunistët e Enverit në Shqipëri dhe të Titos në Jugosllavi... Vepra shkencore e Prof. Selman Rizës shtrihet në shumë fusha, siç janë gramatika, tekstologjia, terminologjia, kritika gjuhësore, historia e gjuhës, gjuhësia e përgjithshme, gjuha letrare etj. Puna, veprimtaria e tij shkencore u ndërpre nga rrethanat politike shoqërore. Nuk iu lejua as që t'i mbahej një fjalim në ditën e varrosjes, më 16 shkurt 1988. Por këtë urdhër, në çastin e fundit e theu Prof. Aleks Buda, kryetari i Akademisë. Pas tij foli edhe dr. Behxhet Reso, i cili ishte i revoltuar nga heshtja zyrtare dhe tha: "Ç'po ndodh kështu?! Kë po varrosim?! Nuk mund të ndahemi kështu nga Selman Riza. Ai nuk është vetëm një gjuhëtar në zë, por në radhë të parë, një patriot i shquar, idealet e të cilit janë edhe sot flamur i shqiptarizmit në Kosovë".

gsh.

[Xhuxhumaku]

“Selman Riza ndiqej nga sigurimi, dosja u mbyll pas vdekjes”

» Vendosur: 23/11/2009 - 08:49
•

alma mile

Një amanet dhe një parashikim i përmbushur. Ai e dinte se Kosova do të ishte një ditë e pavarur dhe donte të prehej atje. Dje në ambientet e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë u bënë homazhe rreth eshtrave të gjuhëtarit Selman Riza, i cili do të prehet në vendlindjen e tij në Gjakovë. Kjo ngjarje përkon dhe me 100 vjetorin e lindjes së tij, që do të shoqërohet me një sërë aktivitetesh në Tiranë, Prishtinë e Gjakovë. Mori pjesë në këtë ceremoni edhe Kryeministri Sali Berisha, i cili shprehu konsideratat e tij për shkencëtarin e përndjekur nga diktatura komuniste. Në një intervistë i biri, akademiku Emin Riza, tregon për amanetin, lidhjen me Kosovën dhe marrëdhëniet me regjimin diktatorial të Selman Rizës.

Z. Riza, më në fund po përmbushet amaneti i babait tuaj, për t’u prehur në vendlindje, në Kosovë...

E ka lënë këtë dëshirë të shkruar qysh në vitin 1973 dhe ç’është e vërteta unë e kam zbuluar relativisht vonë, kur e kam lexuar në dorëshkrimet që ka lënë im atë. Natyrisht që është një përkim pozitiv që 100 vjetori i tij lidhet dhe me transferimin e eshtrave në vendlindje, aq më tepër që tani Kosova është e lirë. Më parë do të ishte e pamundur t’i çonim. Kjo dëshirë është e kuptueshme sepse im atë është larguar nga Gjakova bashkë me një grup moshatarësh, më këmbë për të ardhur në Tiranë, për të ndjekur shkollën, fillimisht në kryeqytet, pastaj Liceun në Korçë e më tej studimet e larta në Francë.

Si i ruajti lidhjet me Kosovën babai juaj?

Gjithmonë Kosova ka qenë një nga synimet e jetës së tij, bashkë me fushën studimore. Ai ishte edhe themelues i Lëvizjes Irredentiste, për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë në vitet ’43-’44. Dashuria e madhe me vendlindjen lidhej dhe me bindjen që Kosova një ditë do të ishte e pavarur. Shpesh më thoshte se “e drejta historike bashkohet me të drejtën aktuale, pra gjithëheri Kosova ka qenë e banuar nga shqiptarë dhe vazhdon të banohet nga shqiptarë, prandaj ajo në mos sot, nesër do të jetë e pavarur”. Dhe nuk bëhet fjalë për një ëndërr të Selman Rizës, por ishte përmbushja i një parashikimi të Selman Rizës, që Kosova u bë e lirë. Nuk mund ta mohoj kontributin e jashtëzakonshëm të ndërkombëtarëve, sidomos të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, por ata gjetën një arsye juridike dhe njerëzore, në qëndresën heroike të kosovarëve, për të qenë të pavarur.

Megjithatë kjo dashuri për Kosovën, i ka kushtuar jo pak, apo jo?

Gjithë jetës i ka kushtuar, sidomos nga komunistët shqiptarë. Nuk flas për njerëzit e thjeshtë, për partizanët që kanë qenë patriotë e kanë luftuar për atdheun, por drejtuesit e tyre kanë qenë fund e krye vegla të shovinizmit serb, deri në prishjen e tyre. E dihet historia 45-vjeçare, e cila është shkaku i këtij tranzicioni “sui generis” të vendit tonë. Ai u burgos nga Duçja, Enver Hoxha dhe Titoja. Mjafton të themi që ai është çuar i burgosur si kriminel lufte, prej Shqipërisë, dorëzuar serbëve në ’48-ën. Ai si intelektual nuk mund të pranonte këto padrejtësi dhe ka pasur gjithnjë guximin që herë pas here të shfaqë kundërshtitë e tij.

Pas riatdhesimit, cila ishte marrëdhënia e tij me regjimin diktatorial?

Nga dokumentet që janë gjetur, pas vdekjes së tij, pra 2-3 vitet e fundit mësojmë se ai ka qenë gjithnjë i ndjekur nga Sigurimi i Shtetit, si spiun potencial i serbëve në Shqipëri. Vetëm 2 vjet pas vdekjes është shkruar “Jo, nuk ka qenë spiun”. Pra, u burgos me urdhër të serbëve, po me urdhrin e tyre u çua prej këtu në Serbi dhe kur u riatdhesua, pasi pas tre vjetësh burg ai nuk pranoi nënshtetësinë jugosllave, nga bolshevizmi ekstrem i regjimit të Enver Hoxhës, ai sërish ndiqej si spiun i serbëve.

Sa e dëmtoi ky qëndrim Selman Rizës, në punën si shkencëtar?

Ai praktikisht ka qenë i përjashtuar dhe prej ’67-ës, kur në moshën 55 vjeç u çua si ciceron i muzeut të Beratit, praktikisht internim, vepra e tij ka qenë e ndaluar dhe nuk u botua asgjë. Vetëm pas vdekjes, 4 volume të veprës së tij janë botuar nga Akademia e Kosovës, kurse volumi i 5-të së fundi. Ndërsa në Shqipëri botimet kanë qenë tepër të vogla. E vërteta është që ende nuk njihet Selman Riza. Është krejtësisht i panjohur, si shumë intelektualë, të cilët kanë pasur edhe fund më tragjik. Mendoj se tani është momenti i konsiderimit të vlerave reale të tij.

panorama.

[Guri i Kuq]

Sejdiu: Meritat e profesor Rizës janë shumëdimensionale

-------
FJALA E PRESIDENTIT SEJDIU, NË AKADEMINË E SHËNIMIT TË 100-VJETORIT TË LINDJES SË PROFESORIT SELMAN RIZA


I nderuari kryetar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, zotni Besim Bokshi, I nderuari nënkryetar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Shqipërisë, zotni Myzafer Korkuti, Ministra dhe përfaqësues të pushtetit qendror e lokal, E nderuara familje e prof. Selman Rizës,


Të nderuar pjesëmarrës të akademisë solemne kushtuar 100-vjetorit të lindjes së prof. Selman Rizës

Jam i nderuar sonte që flas para një auditori të respektuar, në akademinë solemne kushtuar 100-vjetorit të lindjes së atdhetarit dhe intelektualit të madh, prof. Selman Riza.

Si president i Republikës së Kosovës, isha shumë i nderuar që po më krijohej mundësia që gjithë veprimtaritë e organizuara për këtë përvjetor, të udhëhequra nga Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, të mbahen nën përkujdesjen time.

Sonte mund të them me plot gojë se duke iu falënderuar punës së kryetar Bokshi dhe gjithë ekipit të Akademisë, ndihmës së Qeverisë së Republikës së Kosovës dhe Kuvendit Komunal të Gjakovës, ne po kryejmë një pjesë të detyrimit të madh që kemi ndaj kolosit të kulturës dhe të shkencës albanologjike, si dhe atdhetarit e njërit prej ideologëve intelektual, krijuesit të platformës nacional-demokratike për liri dhe pavarësi të Kosovës.

Profesor Selman Riza gjatë veprimtarisë së tij dha kontribut të shquar shkencor. Ai krijoi qendrën e parë të Studimeve Kosovare në Prizren qysh më 1943; pastaj në vitet ’50-të të shek. XX, ishte organizator dhe studiues në Institutin Albanologjik, duke qenë kështu mbjellës i farës së studimeve albanologjike.

Me plot të drejtë akademik Ismajli shkruan se prof. Riza, bazuar në shkrimet e tij, kishte dy pasione, dy dashuri: Gramatikën dhe Kosovën. Kishte dashurinë për lirinë e mendjes dhe dashurinë për lirinë e atdheut dhe kombit të tij. Ai vuajti shumë e bëri shumë për këto dy përcaktime ideale, dhe ne sot kemi rastin solemn të themi se të dy dashuritë e tij të vetme të kësaj bote, u fituan dhe u përkasin të gjithë bashkëkombësve të tij. Fitoi liria e mendjes, për të cilën u sakrifikua e vuajti në të gjitha regjimet; fitoi edhe liria e Kosovës, duke pasur frymëzim edhe idealizmën e tij për demokraci, për individ dhe shoqëri të lirë dhe të arsimuar.

Të nderuar pjesëmarrës,

Në studimet linguistike shqiptare dhe në studimet për gjuhën shqipe, Selman Riza njihet në radhë të parë si albanist me rezultate që i kanë shpënë përpara hulumtimet dhe njohjet për strukturën morfologjike të gjuhës shqipe. Do t’i jemi përherë falënderues se ai hartoi serinë e monografive të veçanta me bazë aktuale dhe zhvillime edhe historike për çështjet themelore të studimeve albanistike, duke vënë edhe bazat e një gramatologjie të tërë për gjuhën shqipe. Nëpërmjet studimeve të tij, gramatologjia shqiptare është shpënë përpara sa i përket modernizimit të mënyrës së studimit, në një anë dhe të përfundimeve, njohjeve të reja për çështje të gramatikës, në anën tjetër.

Po kështu, fushë tjetër e rëndësishme e fokusimit të prof. Rizës është ajo e studimit të zhvillimeve të gjuhës së shkruar dhe historisë së lavrimit të shqipes së shkruar. Studime të tij janë aktuale edhe për çështjet e standardizimit të shqipes, të dalluara me vështrimet e para teorike qysh më 1944, të cilat ai do t’i thellonte më vonë me hulumtimet e gjera për gjuhën e autorëve të vjetër shqiptarë. Në këtë fushë, Riza njihet si një nga autoritetet më të mëdha.

Selman Riza duhet të respektohet edhe për studimin e gjuhës shqipe në përqasje me gjuhët tjera. Gramatika e tij e serbokroatishtes sot e kësaj dite mbetet e vetmja e shkruar nga një shqiptar dhe e hartuar nga perspektiva e kontrastimit me shqipen.

Kohët e fundit janë vënë në pah edhe interesimet e Rizës për çështje më të përgjithshme për studime linguistike, duke pasur në bazë gjithnjë bindjet e tij për teorinë e filozofisë së njohjes.

Kontributi i prof. Rizës vërtet është shumështresor. Studiuesit kanë vlerësuar lart angazhimin e tij të gjerë në fushën e krijimit të termave të rinj për fushat e ndryshme të dijes, pjesëmarrjen në hartimin e fjalorëve të ndryshëm terminologjikë në vitet ’60-’70 të shekullit të kaluar. Ky fond i kontributit të tij sot na shërben neve që të kuptohemi dhe të shprehemi saktë për shumë çështje publike, shkencore dhe intelektuale përgjithësisht.

Duke respektuar vlerësimin e studiuesve për prof. Rizën, mund të theksohet se studimet e tij ishin ndihmesë e rëndësishme për zhvillimin e dijeve për gjuhën shqipe dhe për gjuhësinë, për emancipimin e përgjithshëm të këtyre dijeve në zhvillimet shqiptare të shek. 20 dhe në integrimin e përgjithshëm në rrjedhat e dijeve përkatëse linguistike.

Vlerësoj se ne të gjithë duhet prore të mësojmë nga këmbëngulësia dhe përkushtimi kritik i prof. Rizës.

Janë shkencëtarët, studiuesit, e veçmas gjuhëtarët, që ende shumë do të lëvrojnë thesarin e rezultateve të veprës së prof. Rizës.

Përkushtimi ynë institucional do të jetë pa hezitim, për të ndihmuar që një vepër kaq e pasur, të shkëlqejë e plotë në dritën e dijeve albanologjike.

Ky 100-vjetor i lindjes së prof. Selman Rizës, na jep detyrim veçmas neve që kemi përgjegjësinë publike dhe politike, për të punuar në krijimin e kushteve shumë më të mira për hulumtime shkencore, për të vënë në vend meritor synimet, projektet, rezultatet dhe kontributin e personaliteteve tona të shquara intelektuale dhe kulturore.

Gjatë veprimtarive të organizuara në këtë 100-vjetor në Kosovë dhe në Shqipëri, sigurisht që do të hidhet ende më shumë dritë në jetën dhe veprën e prof. Rizës.

Po kështu, nga nesër të gjithë do të ndjehemi më të përgjegjshëm se u krye amaneti i Profesorit të Nderuar, që e la për të gjallë - të prehet përgjithmonë në vendlindjen e tij, në Gjakovë, në Kosovë, të cilën u detyrua ta braktisë që fëmijë dhe ta mbajë peng sa të jetë gjallë.

Ai tash e tutje do të ketë vlerësimin dhe kujdesin e merituar të institucioneve shtetërore të Republikës së Kosovës.

Të nderuar pjesëmarrës,

Meritat e prof. Selman Rizës janë shumëdimensionale dhe të jashtëzakonshme. Presidenti historik i Kosovës dr. Ibrahim Rugova, më 17 qershor 2005 e nderoi prof. Selman Rizës me Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit, për kontributin e dhënë në fushën e studimeve albanologjike, në arsim, si dhe për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Duke pasur në vëmendje dhe respekt jetën, shkëlqimin e përhershëm të punës dhe veprës, unë si president i Republikë së Kosovës, kam vendosur që prof. Selman Rizën me rastin e 100-vjetorit të lindjes, ta dekoroj me Medaljen e Artë të Lirisë.

Ju faleminderit!

[Guri i Kuq]

Selman Riza ishte një patriot konstant si burrat e shquar të Kosovës

---------------
Emin Riza, me titull doctor, biri i Selmanit me përplot emocion shprehej se “jo vetëm për familjen Riza por edhe për mbarë Kosovën dhe Shqipërinë është një ditë e rëndësishme.Babai ishte i bindur që një ditë Kosova do të jetë e pavarurë enjten) rivarroset në Gjakovë
Mbetjet mortore të Selman Rizës të mërkurën janë gjendur aty ku për së gjalli por dhe për së vdekuri i ka takuar dhe dëshiruar një figure emblemë kombëtare dhe shkencore, në Pallatin e Kulturës “Asim Vokshi” në Gjakovë!Kësisoj, po i jetësohet amaneti dhe pas sjelljeve të mbetjeve mortore nga Tirana të enjten do të rivarroset në vendlindje, në Gjakovë!Qytetarë të shumtë, studies, intelektual, familjarë dhe përfaqësues të institucioneve kanë bërë homazhe para arkivolit që pos mbetjeve mortore mbante me vete dhe amanetin që po i jetësohet në qindvjetorin e lindjes, vit ky që shkencërisht dhe institucionalisht i përket veprës dhe emrit, Selman Riza!Të ngazëllyer kanë qenë nikoqirët që obligoheshin në organizim për birin e vet që jetën ia obligoi shkencës shqiptare dhe kombit shqiptar!të ngazëllyer ishin dhe familjarët e tij!Emin Riza, me titull doctor, biri i Selmanit me përplot emocion shprehej se “jo vetëm për familjen Riza por edhe për mbarë Kosovën dhe Shqipërinë është një ditë e rëndësishme.Babai ishte i bindur që një ditë Kosova do të jetë e pavarur, për dy arsye, si për të drejtën historike, sepse Kosova që në muzgun e historisë ishte e banuar me shqiptarë prandaj do ta meritonin plotësisht lirinë e tyre. Në këtë drejtim, Selman Riza është një patriot konstant, ashtu siç kanë qenë shumë burra të shquar të Kosovës dhe patriotët e mëdhenjë që një komb nuk i nxjerr në një mënyrë rastësore dhe kanë qenë mbarë qytetarët e Kosovës ata që në mënyrë të vazhdueshme kanë luftuar për të drejtat e tyre e që janë lidhur si mishi me kockën për tokën e vet që ka bërë të mundur lidhjen e këtyre figurave të mëdha.Figurat e mëdha nuk mund të lindin në një shkretëtirë, kanë lindur në këtë mjedis patriotësh që të gjjthë, që nga një fshatar i thjeshtë e deri te qytetari i Gjakovës dhe qyteteve të tjera të Kosovës”.Emocionuese ishte edhe Liri Dhrimo, e bija e Selman Rizës.Ajo kujton se “qyteti i Gjakovës gjithmonë është përmendur në familjen tonë, si një qytet i dashur dhe i shtrenjtë, si një qytet ku ka lindur ati im.Kur shoqet më pyesnin e më pyesin edhe sot, nga je, unë kam thënë nga Gjakova. Ndonëse e vogël, unë se kisha parë kurrë Gjakovën dhe e kisha thellë në zemër.Tani,sa herë që vi në Gjakovë më duket që jam në një gjendje shumë të këndshme, sikur fluturojë, skur ajri që thith edhe njerëzit që më shikojnë më bëjnë me flatra, me krahë, sikur nuk eci por sikur fluturoj”.Këtë ndjesi Liri Dhrimo tani e plotëson edhe me amanetin e të atit që po e jetësonin, ku shprehej se “jam e lumtur që amaneti i madh i tim eti po realizohet pikërisht tani. Ai do të prehet e do të qetësohet në gjirin e ngrohtë të qytetit të tij të lindjes. Do të ngrihet në qendër busti i tij edhe unë do të jemë gjithnjë me zemër dhe me mendje brenda bustit,brenda Gjakovës mu në qendër, mu në zemër të saj”.Homazhet u kryen të mërkurën ndërsa rivarrimi do të bëhet sot (të enjten), në ora 11, në varrezat e qytetit në Gjakovë.Në ora 12,30 do të bëhet zbulimi I bustit në qendër të qytetit, në ora 13 do të hapet ekspozita në Muzeun Etnografik ndërsa në ora 16,30 do të mbahet simpoziumi shkencor.Familja Riza me të mbërrirë është pritur nga kryetari i komunës, Pal Lekaj ku i janë shprehur falënderimet për organizimin e ceremonisë së rivarrimit të Selman Rizës si dhe organizimeve tjera për dy ditë në Gjakovë.

Kastriot Shehdadi

[Brari]

vite me pare jetonte ne shijak mesuesi veteran bedri deliallisi.
ndoshta jeton akoma.
ishte nje atdhetar i madh por dhe shum i ditur.
pamvaresisht se nuk e kish zyrtarisht titullin profesor njerzit e therrisnin profesor bedriu.
dhe ashtu ishte.
me kujtohet nje rast kur ai si ish-liceist i liceut francez te korces po tregonte per kohen kur ishte student aty.
dikush e pyeti per profesor selman rizen.
ai qe pyeti sapo kishte lexuar librin e filanit..spo ja them emrin.. ku mes tjerash ironizohej dhe me selman rizen.
e kam njohur mire tha profesor bedriu.. profesor selman rizen.. kemi qene te nji brezi si studente atje..
le se cthot ai.. i tmerrshmi tha.. ai mund te thote cte doje e ne nuk e kundershtojm dot.. por e verteta tha eshte keshtu.. qe kur ndonji nxenes i liceut kishte ndonji paqartesi ne mesime.. ne cfar do lende qofte.. dhe shkonte tek profesoret franceze per konsultim.. profesoret i thoshin.. po pse mor djale ke ardhur deri ketu.. shkoni tek i shkelqyeri selman riza.. se aty e kini ne konvikt..dhe ai ju sqaron.. njisoj si ne..
keshtu foli bedri deliallisi.. i nderuar..
pra profesoret franceze e konsideronin studentin selman riza.. . ekselence..

ai ishte gjuhetari me euridit i kombit shqiptar..

pergezime krejt atyre qe kryen amanetin e profesor selman rizan..pra te prehet ne vendlindje..



..

[DYDRINAS]

Dosja sekrete e Selman Rizes

» Dërguar më: 20/12/2009 - 15:02



Raport nga Taraboshi

Mar. Pun.Op. Bedri Lybesha.
Dhënë Agjenti Taraboshi
Raport i datës 1/VI/969

Në datën 27/V/969 ai vajti ke Selman riza për të marrë disa udhëzime nga Selmani për gjuhën frënge. Gjatë bisedës që filloj rreth lidhjes që ekziston ndërmjet të menduarit dhe të folurit Selman Riza tha: unë kam arritur në konkluzion se s’ka lidhje ndërmjet të menduarit dhe të folurit. Unë jam kaq i sigurt për këtë sa mar guxim dhe kritikoj edhe Markësin i cili ka arritur në një përfundim të gabuar për këtë çështje. Ai mbasi mbaroi punë me Selmanin filloi të bisedojë veç me Adile Protopapën përgjegjëse e bibliotekës rreth aftësive të Selmanit, ai qëllimisht e hapi këtë bisedë për të marrë diçka për Selmanin nga A. Mbasi ajo foli për aftësitë e Selmanit në gjuhësi tha:
Selmani është kokë: se gjatë bisedave që kam patur unë me të, ky ka arritur të kritikojë edhe pikpamjet e Marksit. Po kështu edhe Adileja përmendi tekstualisht atë që ka sipër shënuar.
Taraboshi

DETYRA
Meqë ju jeni të interesuar për të mësuar gjuhën frënge vazhdo bisedat me Selman Rizën për të futur më thellë në mendimet e tija në çdo drejtim.

MASAT AGJENTURORE OPERATIVE
Të bisedohet me Agj. Taraboshi se në cilën dit zakonisht vete ke Selmani dhe me qën se Selmani fle në hotel të shkohet drejt mundësive për vënjen e T.O.
Së shpejti.
Raporti të riprodhohet në nji kopje dhe të vendoset në dosjen e tij
Puntori operativ (Bedri Lybesha)Raport survejimi

Objekti i survejimit Aripi Dita e V-të datë 4/XI.1959
N’ora 6 filloj survejimi në rrugën B. Curri në drejtim të rrugës S.Kodra përkarshi shtëpisë Nr.106.
N’ora 1?,35’ Objekti doli nga Instituti i shoqëruar me Ëngjëll Angonin, i cili punon në universitetin shtetëror të Tiranës, kalojnë rrugën Labinoti, Sh.Partizani, n’ora 14,30’ para Kinemasë Partizani ndahet Engjëlli me biçikletë largohet në drejtim të ndr5yshëm, ndërsa objekti vazhdon ecjen Sh.Partizani, Barrikatave, B.Curri, Siri Kodra dhe n’ora 15,3’ u fut në shtëpinë e tij.
N;ora 18,30’ Objekti doli nga shtëpia kaloj rrugën Siri kodra, B.Curri dhe n;ora 18,37 u fut në dyqani shoqëruar me një grua e cila dyshohet të jetë gruaja e tij, mbasi gjatë ecjes i futi krahun objektit, që të dy vazhdojnë ecjen rrugës B.Curri dhe n’ora 18,55’ u futën në dyqanin e bukës Njësija nr.117 për 0,2’ dualën me një bukë 50 lekëshe në dorë vazhdojnë ecjen B.Curri, Siri Kodra dhe n’ora 19, 5’ u futën në shtëpinë nr.106.
Prej kësaj ore dhe deri n’ora 22.00 nuk ishte parë se objekti9 të bëjë ndonjë lëvizje. Në kët orë survejimi u7 ndërpre.
U shtyp në 2 kopje. Kopje e I-rë Degës...” II-të në degën e V-të.Androkli Kostallari: Riza i ka shërbyer Ballit
Shënim operativ

Në datën 26/IX/1962 në një bisedim verbal me Androkli Kostallarin – Drejtori i Institutit të Albanologjisë, rezulton se: “...Punonjësi Shkencor, Selman Riza ka qenë një nga aktivistët e organizatës tradhtare të B.Kombëtar, në ngarkim të të cilit nga një trakt që është lëshuar nga Partia tonë gjatë luftës demaskon të përmendurin si eksponent dhe armik në shërbim të Ballit dhe okupatorëve. Sipas Androkliut, ky trakt mendohet të botohet edhe në shtyp.
Androkliu thotë se Selman Riza akuzon gjithë shokët e shëndoshë, duke i cilësuar se këta nuk dinë asgjë dhe është grindur me të gjithë punonjësit, ndërsa vetë ay nuk ka aftësi për sektorin që ndjek. Hipotezat e tij që ka ngritur në institut nuk kanë asnjë bazë shkencore dhe kur është kritikuar për materialet e tij pa vlerë, është detyruar të tërhiqet dhe të mos botohen në shtyp.
Në një leksion për albanologjinë që ish ngarkuar të bënte, nuk ka shkruar realitetin duke i dhënë një frymë në favor të Jugosllavëve. Për këtë çështje në një mbledhje të punonjësve shkencorë u kritikua, aq sa edhe Eqrem Çabej e kundërshtoi për materialet e tij të dobta në kundërshtim me realitetin.
Na ka thënë Selmani nuk merremi me politikë por jemi të pavarun si shkencëtarë. Ne jemi autoritete shkencore dhe jo administrative. Nuk duhet bërë propagandë me çështjet shkencore.
Që nga prishja e marrëdhënieve me B.S ka filluar të aktivizohet duke goditur sistematikisht punonjësit e tjerë të vjetër e të rinj, sidomos tani flet edhe kundra A.P (?) gjë që më parë nuk e bënte.
Gjithashtu punonjësit shkencor K. I ka thënë Androkliut se kur kam qenë në burg me Selmanin, ay trajtohej shumë mirë, i lejonin libra e sende të tjera në burg, ndërsa neve nuk na jepej asnjë e drejtë. Mbas daljes nga burgu u emërua profesor në Sarajevë dhe Shkup dhe për çudi në vitin 1955 vjen në Shqipëri si i persekutuar nga Jugosllavët.
I paraqituri ka qenë pronar tokash dhe dyqanesh. Në të kaluarën ka qenë bile avokat i një firme tregtare private. Studimet i ka kryer në Francë por nuk ka asnjë dokument për fakultetin që ka kryer. Është tip egoist mendjemadh dhe e mbivlerëson veten e tij. Tregohet se është punëtor i madh duke qëndruar në zyrë, por në fakt nuk nxjerr asgjë në dritë, mbasi nuk ka aftësi shkencore.
Me qenë se na prish punë, pohoi Androkliu, do ti propozojmë komitetit Qendror për ta larguar nga Instituti.
Punëtori operativ, Tiranë, më 27/IX/1962 Kap.I-rë (Qiriako Prokopi)
Anash:
Qako! Grumbullo të gjitha që di mirë për... dhe të propozojmë një relacion të Q. për ta hequr andej E..
(Shënim në anën tjetër) Ky shënim operativ nuk është i plotë. Po duhej të bënte të kjartë çdo gjë që ven në dyshim objektin. –P.sh.
1.Thuhet se S. ka bërë një leksion për albanologjinë, nuk ka shkrojtur realitetin por i është dhënë një frymë jugosllave dhe për këtë është kritikuar nga E. Çabej. Për mendimin tim ky fakt duhej dërguar deri në fund.
2. Po kështu është edhe rasti i K. Megjith se i ka kalue koha. – Këto duhet të skjarohen se mbeten si të dyshimta për Selmanin.

Raport nga “Jaku”

Dhënë nga B.P. Jaku marrë nga Tog Gaqo Pema datë 9/V/1958

Raport
Ay raporton se në muajin prill 1958 i quajturi Zeqirja Rexha u riatdhesua nga Jugosllavia. Këtë lajm po ia epte në bisedë e sipër Kristo Frashëri Aleks Budës në sallën e institutit të historisë e gjuhësisë. Në diskutimet në mes të këtyre të dyve simbas thanjes së vet Zeqirja Rexhës se ai ishte riatdhesuar me vullnetin e tij etj. Në bisedat që kishte me Kristo Frashërin ay i kishte thënë se ishte persekutuar mjaft në Jugosllavi si dhe vuajtur mjaft ekonomikisht, megjithatë ndër të tjera i kishte thënë se kishte mbaruar fakultetin e romanistikës në Beograd. Kish sjellë me vehte nji koleksion të nji reviste letrare shqipe që del në Prishtinë të cilën ia shiti institutit të gjuhësisë e historisë nëpërmjet Kristo Frashërit, nga diskutimi që u bë në sallë doli se ay ishte nji shok i Selman Rizës i cili ky është riatdhesuar gjithashtu nga Jugosllavia para dy vjetëve. Duke shprehur habinë për persekutimin që i kishin bërë në Jugosllavi Aleks Buda i thosh K. Frashërit se ay në vitin 1947 ka qenë një eksponent i flaktë i lëvizjes titiste në Kosovë, por siç duket ay më vonë paska ndruar qëndrim.
“Jaku”

Raport nga “Gjenevreku”
Marrë nga XXXXXXXXXXX dhënë B.P. Gjenevreku

RAPORT I DATËS 27/x/58
Për Selman Rizën ai tha se e njifte qyshe në vjetin 1955 po thuaj nga nga fundi i këtij vjeti, kohë në të cilën erdhi nga Jugosllavia – d.m.th. kur u emërua profesor në fakultetin e Historisë dhe të Gjuhësisë në Universitet. – Mbi jetën e Selman Rizës ai ka mësuar këto gjëra:
Është nga Gjakova e Jugosllavisë, shkollën e Mesme e ka kryer në Liceun e Korçës dhe studimet e Larta në Francë, thonë se tërë kohën që ka vazhduar shkollën është i dalluar në mësime dhe studime, duke lënë përshtypje si në rrethin e studentëve dhe në atë të pedagogëve. Din shumë mirë gjuhën serbishte, frëngjishte, gjermanishte, rusishte dhe anglishte. Ai ishte munduar të mësojë tërthorazi mbi jetën e tija dhe të kaluarën, por Selmani i është shmangur nëj gjëje të tillë dhe kur ka raste të tilla që ta pyesësh të thotë ju lutem na lejoni të punojmë.
Ai ka mësuar nga Myrteza Kadzadej se Selmani ka qenë arrestuar kur ka qenë në Shqipëri dhe u është dërguar lidhur jugosllavëve, të cilët mbasi e mbajtën pak kohë e liruanë dhe emëruan profesor të gjuhës frënge Zagreb.
Që prej kohës që S. Riza punon në Universitetin tonë ai ka vrejture këto gjëra, në personin e tij: ëhstë njeri jashtëzakonisht puntor dhe me një vullnet të çuditshme n3ë punë, punon intensivisht si rrallë të tjerë, gjatë tërë orarit zyrtar ëhst5ë shumë i përpiktë në punë e orar, shumë rrallë del jashtë zyrës gjatë orarit të punës , flet shumë pak dhe eviton bisedat me cilin do, po edhe kure flet të shumtën e herës janë të tjerët q ëi drjetohen S. Rizës dhe jo ky të tjerëvet. Po ti drejtohesh për bisedë, pyetje a sqarim për çdo subjekte të përgjigjet menjëherë po shumë shkurte dhe e sheh se bashkëfolësi don me e zgjatë bisedën, atëherë bën disa gjeste padurimi që don të thotë “nëse mbarove të lutem më lër rehat se kame punë”, me një fjalë nuk të inkurajon të flasësh as të bësh shaka qëndron shumë serios.
Prej dy vjetësh punon mbi dy monografi shkencore (studime gjuhësore 1) mbi nyjet dhe 2) mbi përemrat pronorë të gjuhës shqipe) prej të cilëve pret të fitojë gradën kandidat i shkencave, punon dite e natë për këto monografi, vjen dhe të dielave e punon pothuajse tërë ditën.. gjatë këtyre dy vjetëve nuk është parë të frekuentojë nonji lokal, si duket nuk pi as duhanin as rakinë, as kafen. Është kaq i mbyllur e i heshtur sa nuk i dihen as gustot dhe as dëshirat e tija, jo vetëm kaq por nuk është parë të jetë shoqëruar no një herë në rrugë me nonjë person tjetër përveç gruas së tija. Gjithashtu dhe këtu në universitet nuk shoqërohet dhe nuk i kemi konstatuar as nonjë shoqëri me përjashtim të përshëndetjevet të zakonshme.
Është njeri ambicioz dhe i njef vetes një superjoritet intelektual mbi shumë të tjerë, vishet shumë thjeshtë të shumtën e herës me rroba doku. Në mbledhjet që bëhen çfarë do qofte sindikale apo zyrtare dëgjon me shumë vëmendje dhe kur e merr fjalën diskuton me shumë serjozitet. Njerëzit e ndryshme që e njofin flasin me konsideratë për të dhe e çmojnë. Përshtypja e përgjithshme që të le ky person është njeri shumë punëtor, i mbyllur në vetvete, mizantrop, i heshtur...ambicioz. Flet edhe shkruan toskërishte.
Gjenevreku.

Detyra
Do ti jepen më vonë në bazë të një vije sjelljeje dhe mbasi të vërtetojmë se sa do të jetë i zoti B.P që të përfundojë këtë.
Masat operative
Ti bëhet një vijë sjelljore e studjuar.
Punëtori operative. Emri dhe firma janë shlyer. Shefi i seksionit V-të kapitet I-rë
(Marke Dodani)

Raport nga “Jaku”
Dhënë nga B.P. “Jaku” Marrë nga Tog Gaqo Pema datë 11/IV/958
Raport
Ay raporton se Selman Riza bashkëpuntor i vjetër i Institutit të Historisë e Gjuhësisë, tani punon në sektorin e gjuhësisë. Paraqitet puntor serjoz dhe me shoqri. Nuk shoqrohet me askënd, përveç zyrës nuk shkon se nuk frekuenton ndonjë lokal si kafe, klube e tjera. Kur kthehet nga zyra për në shtëpi shkon më të shumtën vetëm. Asnjiherë në zyrë nuk trajton çështje politike, i eviton ato. Një ditë rreth datës 8/IV/958 erdh në zyrën e Aleks Budës mbasi mbaroi orari punës, e priti atë derisa u bë gadi dhe së bashku u nisën për në shtëpinë e Aleksit. Nuk dihet pse vajti: për të marrë ndonjë libër apo ihs i ftuar për drekë nga ai.
“Jaku”
Detyrat dhënë B.P. ndodhen në raportin e tij origjinal.
Masa op: Informata të shtypet dhe nji kopje ti jepet seksionit të V-të sektorit përkatës.
Puntori operative Toger (Gaqo Pema)
Ma dhat kot. 20/6.58 (firma e palexueshme)

Raport survejimi

Objekti i survejimit Aripi. Dita e I.... të e survejimit data 3.XI.1959.
N’ora 7.5’ objekti doli nga shtëpija në rrugën B.Curri në drejtim të rrugës Siri Kodra as. Deshnicaq, sh. A.Rustemi, M Këlliçi, Labinoti dhe n’ora 7,30’ u fut në institutin akademik.
N’ora 15,00 objekti doli nga instituti, kaloj rrugën Labinoti, M.Këlliçi, sh. A. Rustemi, Sh Deshnica, S.Kodra dhe n’ora 15,25’ u fut në shtëpinë e tij nr.106.
N’ora 16,35’ Objekti doli nga shtëpija e tij kaloj rrugën S. Kodra, Sh.Deshnica, Sh. A. Rustemi, M.Këlliçi, Labinoti dhe n’ora 17.00 u fut në Institutin Ekonomik.
N;ora 18,55’ Objekti doli nga Instituti kaloj rrugën 28 Nëndori, sh. Partizani, 28 nëndori, para pastiçerisë vollga Don, kthehet rrugës 28 nëndori, Sh.Partizani, barrikadat B. Curri dhe n’ora19,20’ para shkallës K.Permeti u takua me një grua në të cilës objekti i çeli çantën e cila e kishte gruaja në dorë dhe i shkoj krahun që të dy vazhdojnë ecjen rrugës B.Curri, S.Kodra dhe n’ora 19,25’ u futën të dy në shtëpinë me nr.106. deri n’ora 22,00 që vazhdoi survejimi nuk u pa ndonjë lëvizje. Në këtë orë Survejimi u ndërpre.
U shtyp 2 kopje. Kopje I-rë Degës.....
“II-të në Degën e V-të punëtori operativ Toger (Kleo Nika)

Raport nga “Tomorri”

Marrë nga P.O.Dh.Gjoni
Dhën nga B.P. “Tomorri”

Raport i datës 12/6/1967

Viktor Stratoberda kisht vajtur në Tiranë me datën II-Qershor 1967 bahskë me gruan për ta shtruar në Maternitet, kishte bizetuar me aleks Budën për Selman Rizën e të tjerë, Aleksi tha Viktori nuk të thotë gjë konkretisht dhe në hollësi ashtu siç duam neve, por tha se, “ janë shumë të ulët”, por e shoqja e Aleksit (Vasilika) që është netare e Viktorit, tha pikpamjet ndryshme në prirjen e goditjes që drejtoheshin kundra Aleksit të shoqit të saj”.
Për Selman rizën tha “Selmani filloi diskutimin në atë mbledhje duke thënë të dashur shokë dhe të shtrenjtë komunista-Antar të partisë, menjëherë në këtë rast e mori fjalën udhëheqësi i Partisë duke i thënë lëri ato shprehje borgjeze dhe hipokrite”. Ky qe fillimi pastaj merre me ment – Selmani foli për drejtorin se duke qenë drejtori dhe administrator nuk ka mundësi të merret dhe me punë shkencore, kaqe foli për Selman Rizën”.
“Tomorri”

Shënim. Detyra nuk ju dhanë.
Masa operative
Raporti të shtypet në dy kopje dhe vendoset në dosjen e dy objekteve S.Rizës dhe V.Stratoberdes. P.operativ (Dhimitër Gjoni)

Raport nga “Bleta”
Dhanë Bp. “Bleta” marrë P.O.B.Shehu
Në bazën “Riviera”
Raport dt.8.6.77

Burimi njofton se me dt.26.5.77 në Bibliotekën Kombëtare u takuan me Selman Rizën. Mbasi bënë bisedën mbi problemet gjuhësore, Selmani u shpreh: “Ne nuk kemi shkencë jemi akoma në primitivizëm, sepse “shkencëtarët” tanë duan të merren me politikë, me marksizëm e jo me shkencë. Tek ne çdo gjë është politike, para e mbrap”. Burimi nuk ja kundërshtoi mendimin me qëllim që Selmani të vazhdonte, por vetë Selmani e kaloi bisedën në një temë tjetër. Gjatë bisedës Selmani e pyeti atë nëse gjatë kohës që ka qenë për studime në Francë e ka njohur Rexhep Ismailin nga Kosova, të cilin Selmani e konsideronte si shokun më të ngushtë.. Burimi i tha se e njihte dhe se i ishte dukur me të vërtetë njeri i mirë. Selmani nuk u zgjat më shumë në këtë drejtim.
Bleta
Vlerësimi i të dhënës: E dhëna tregon se Selman Riza qëndron në pozita të theksuara armiqësore. Ky i kundërvihet heshtur politikës së Partisë, e cila thotë se politika në vendin tonë duhet ti paraprijë gjithçkaje dhe vetë shkencës, kurse Selmani mbron pikpamjet borgjeze-revizioniste, të cilat për demagogji e konsiderojnë shkencën të shkëputur nga politika. Selmani këto ide reaksionare mundohet t’i kultivojë edhe te persona të tjerë.
Detyra: B.p u porosit që ta mbajë këtë frymë vigjilence dhe sa herë të konstatojë pikpamje e veprime të karakterit armiqësor t’na bëjë me dijeni, mbasi ajo së shpejti do të seleksjonohet nga rrjeti agjentural, sepse jep mësim të gjuhës frënge te shokët e udhëheqjes së Partisë dhe të Shtetit, në familjet e tyre.
Masa operative: E dhëna të shtypet në një kopje dhe t’i kalohet P.O Astrit Mata që ka dosjen formulare 2B të Selman Rizës.
Tiranë 8.6.77 Puntori operativ Besnik Shehu.I

Shënim:
Materialet e kësaj specialeje janë shkëputur nga libri “Pasionet dhe pësimet e Selman Rizës”, përgatitur nga studiuesi Rexhep Ismajli. Përmendja e emrave të personazheve të njohur nuk ka si qëllim përbaltjen e tyre, por dëshmon faktin se ç’mjete përdorte Sigurimi i Shtetit për të pasur nën kontroll gjithçka e gjithkënd që vihej në rreth nga sistemI


gazeta shqiptare