Besimi dhe arsyeja

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 46.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


c)Drama e ndarjes ndërmjet besimit dhe arsyes.
46. Ashpërsimet më ndikuese janë të njohura dhe të dukshme, sidomos në historinë e Perëndimit.
Nuk është e tepërt të pohosh, që një pjesë e mirë e mendimit filozofik modern u zhvillua duke u larguar shkallë-shkallë nga Zbulesa e krishterë, derisa mbërriti në kundërvënie të hapur.
Në shekullin e kaluar, kjo lëvizje preku kulmin e saj.
Disa përfaqësues të idealizmit janë përpjekur në mënyra të ndryshme të shndërrojnë besimin dhe përmbajtjet e saj, deri edhe misrterin e vdekjes dhe të ngjalljes së Jezu Krishtit, në struktura dialektike të konceptueshme në mënyrë racionale.
Këtij mendimi i janë kundërvënë forma të ndryshme humanizmi ateist, të përpunuara filozofikisht, që e kanë paraqitur besimin si të dëmshëm dhe tjetërsues për zhvillimin e arsyeshmërisë së plotë.
Nuk kanë pasur frikë të paraqiteshin si religjione të reja duke krijuar bazën e shestimeve, që në planin politik dhe shoqëror, kanë shpërthyer në sisteme totalitare traumatike për njerëzimin.

Në rrafshin e kërkimit shkencor u bë gjithnjë e më e detyrueshme një mundësi pozitiviste që, jo vetëm u largua nga çdo referim ndaj vizionit të krishterë të botës, por mbi të gjitha la të bjerë referimi ndaj vizionit metafizik dhe moral.
Pasoja e gjithë kësaj është se disa shkencëtarë, pa asnjë referim etik, rrezikojnë të mos kenë më në qendër të interesit të tyre përsonin dhe tërësinë e jetës së tij.
Por ka edhe më shumë: disa prej tyre, të vetëdijshëm për potencialin e rrënjosur në progresin teknologjik, duket sikur i dorëzohen, përveçse logjikës së tregut edhe tundimit të një fuqie demiurge mbi natyrën dhe mbi vetë qënien njerëzore.

Si pasojë e krizës së racionalizmit, hodhi shtat në fund nihilizmi. Si filozofi e asjësë ai arrin të ndikojë një yshtje të tijën te bashkëkohësit tanë.
Ndjekësit e tij teorizojnë kërkimin si qëllim në vetvete, pa asnjë shpresë dhe mundësi për të mbërritur qëllimin e të vërtetës.
Në interpretim nihilist, ekzistimi është vetëm një rast për ndijime dhe përvoja, në të cilat e kalueshmja është parësore.
Nihilizmi është në zanafillën e asaj mendësie, sipas të cilës nuk duhet marrë më asnjë angazhim përfundimtar, sepse gjithçka është e kalueshme dhe jo përfundimtare.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 47.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


c)Drama e ndarjes ndërmjet besimit dhe arsyes.

47. Nuk duhet harruar, nga ana tjetër, që në kulturën moderne ka ndryshuar vetë roli i filozofisë.
Nga një urti dhe një dije universale, ajo është thjieshtuar shkallë-shkallë në një nga anekset e shumta të dijes njerëzore, në disa aspekte, madje, ajo është kufizuar në një rol tërësisht anësor.
Ndërkohë janë fuqizuar forma të tjera racionaliteti gjithnjë e më në dukje, duke e nxjerrë në pah dijen filozofike, si diçka e dorës së dytë.
Në vend që të orientohen drejt kundrimit të së vërtetës dhe të kërkimit të qëllimit të fundëm dhe të kuptimit të jetës, këto forma racionaliteti janë të orientuara, ose të paktën të orientueshme si “arsye mjetësore” në shërbim të qëllimeve dobiprurëse (utilitariste), përfituese dhe të pushtetit.

Se sa i rrezikshëm është absolutizmi i kësaj rruge e kam vënë në dukje qysh në Letrën time të parë enciklike, kur shkruaja:
“Njeriu i sotëm duket se është gjithmonë e më i kërcënuar nga çka prodhon, domethënë nga rezultati i punës së duarve të tij, e akoma më shumë, nga rezultati i punës së intelektit, i prirjeve dhe i vullnetit të tij. Frytet e kësaj veprimtarie shumëformëshe të aktivitetit të njeriut, shumë shpejt dhe shpesh në mënyrë të paparashikueshme, janë jo vetëm dhe jo aq shumë objekt i “tjetërsimit”, në kuptimin që thjesht i merren atij që i ka prodhuar, sesa, të paktën pjesërisht, në një rreth pasues dhe të tërthortë të efekteve të tyre, këto fryte drejtohen kundër vetë njeriut. Ato janë në fakt të drejtuara ose mund të drejtohen kundër tij. Këtu duket se qëndron akti kryesor i dramës së ekzistimit njerëzor bashkëkohor, në përmasën e saj më të gjërë dhe universale. Ndërkohë njeriu jeton gjithnjë e më shumë me frikë. Ai ka frikë se prodhimet e tij, natyrisht jo të gjithë dhe jo në pjesën më të madhe, por disa, dhe pikërisht ata që përbajnë një pjesë të veçantë të gjenialitetit të tij dhe të nismës së tij, mund të kthehen në mënyrë rrënjësore kundër vetë atij”.

Në vijim të këtyre shndërrimeve kulturore, disa filozofë, duke braktisur kërkimin e të së vërtetës në vetvete, kanë marrë përsipër, si qëllim të tyre të vetëm, arritjen e sigurisë subjektive dhe të dobisë praktike.
Pasojë e kësaj ka qenë errësimi i dinjitetit të vërtetë të arsyes, jo më në gjendje të njohë të vërtetën dhe të kërkojë absoluten.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 48.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


c) Drama e ndarjes ndërmjet besimit dhe arsyes.

48. Çka del në pah nga kjo kohë e shkurtër e tanishme e historisë së filozofisë është, pra, konstatimi i një ndarje të përshkallëzuar midis besimit dhe arsyes filozofike.
Është e vërtetë që, duke vëzhguar me kujdes, edhe në reflektimin filozofik të atyre që ndihmuan në zgjerimin e ndarjes midis besimit dhe arsyes, shfaqen nganjëherë fara të çmueshme mendimi që nëse thellohen dhe zhvillohen me ndershmëri mendje dhe zemre, mund të bëjnë të zbulohet rrugëtimi i të vërtetës.
Këto fara të së vërtetës, për shembull, gjenden në analizat e thelluara mbi perceptimin dhe përvojën, mbi imagjinatën dhe pavetëdijen, mbi personalitetin dhe ndërsubjektivitetin, mbi lirinë dhe vlerat, mbi kohën dhe historinë.
Edhe tema e vdekjes mund të kthehet në një qortim të ashpër, për çdo mendimtar, që të kërkojë brenda vetës së tij kuptimin autentik të ekzistimit vetjak.
Kjo, megjithatë, nuk pengon që marrëdhënia aktuale midis besimit dhe arsyes të kërkojë një përpjekje të kujdesshme dalluese, sepse arsyeja ahstu edhe besimi janë varfëruar dhe janë dobësuar përballë njëra tjetrës.
Arsyeja pa ndihmën e Zbulesës, ka përshkuar shtigje të njëanshme në të cilat rrezikon të humbasë nga sytë synimin e saj të fundëm.
Besimi, pa arsyen, ka vënë theksin te ndjenja dhe përvoja, duke rrezikuar të qënit
e saj me vlerë universale.
Është iluzion të mendosh që besimi, përballë një arsyeje të dobët, ka ndikim më të madh; ai, përkundrazi, bie në rrezikun e madh të thjeshtimit në një mit apo bestytni.
Në të njëjtën mënyrë, një arsye që nuk ka përballë saj një besim të rritur, nuk ngacmohet që të ngulë shikimin në risinë dhe rrënjësinë e qënies.

Ndërkohë, të mos duket e pavend, porosia ime e fortë dhe energjike, që besimi dhe arsyeja të rekuperojnë njësinë e thellë, që i aftëson të jenë koherente me natyrën e tyre duke respektuar autonominë e ndërsjelltë.
Parresia-s së besimit duhet t’i përkojë guximi i arsyes.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU V.


NDËRHYRJET E MAGJISTERIT NË LËNDËN FILOZOFIKE.

NR 49-56: Puna dalluese e magjisterit: shërbim për të vërtetën.

49. Kisha nuk parashtron një filozofi të veten, as nuk zyrtarizon një filozofi të veçantë në kurriz të të tjerave.
Arsyeja e thellë e këtij kujdesi qëndron në faktin se filozofia, edhe kur hyn në marrëdhënie me teologjinë, duhet të zhvillohet sipas metodave dhe rregullave të saj, përndryshe nuk do të kishte siguri që ajo të mbetej e orientuar drejt të vërtetës dhe të prirej drejt saj me anë të një zhvillimi racionalist të kontrollueshëm.
Do të ndihmonte shumë pak një filozofi, që nuk do të zhvillohej në dritën e arsyes sipas parimeve të saj dhe metodologjive të veçanta.
Në fund të fundit, rrënja e autonomisë që gëzon filozofia duhet të dallohet në faktin që arsyeja është, në natyrën e saj, e orientuar nga e vërteta dhe përveç kësaj është e pajisur me mjetet e nevojshme për ta arritur atë.
Një filozofi e vetëdijshme për këtë “status kushtetues” të sajin, nuk mund të mos respektojë kërkesat dhe qartësinë e mirëfilltë të së vërtetës së zbuluar.

Historia, megjithatë, ka treguar devijimet dhe gabimet, në të cilat, jo rallë, mendimi filozofik dhe sidomos ai modern, ka rënë.
Nuk është detyrë e as kompetencë e Magisterit të ndërhyjë për të mbushur zbrazëtitë e një diskutimi filozofik të mangët.
Është detyrim i tij, të reagojë në mënyrë të qartë dhe të fortë, atëherë kur teza filozofike të diskutueshme kërcënojnë kuptimin e drejtë të elementëve të zbuluar dhe kur përhapin teori të pavërteta dhe të pjesshme që mbjellin gabime të rënda, duke ngatërruar kështu thjeshtësinë dhe pastërtinë e besimit të popullit të Zotit.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU V.


NDËRHYRJET E MAGJISTERIT NË LËNDËN FILOZOFIKE.

NR 49-56: Puna dalluese e magjisterit: shërbim për të vërtetën.

50. Magjisteri kishtar, pra, mund dhe duhet të ushtrojë me autoritet, në dritën e besimit, punën e tij dalluese kritike në lidje më filozofinë dhe pohimet që përplasen me doktrinën e krishterë.
I takon magjisterit të tregojë, para së gjithash, cilat parakushte dhe përfundime filozofike janë të papërqëndrueshme me të vërtetën e zbuluar, duke formuluar, nëpërmjet kësaj, kërkesat që i imponohen filozofisë nga pikëpamja e besimit.
Në zhvillimin e mendimit filozofik, kanë lindur shkolla të ndryshme mendimi.
Edhe ky pluralizëm e vë magjisterin përballë përgjegjësisë së shprehjes së gjykimit të tij, përreth përputhshmërisë apo jo të konceptimeve themelore, tek të cilat këto shkolla mbështeten, me kërkesat e mirëfillta të Fjalës së Zotit dhe të përsjatjes teologjike.

Kisha ka për detyrë të tregojë çka në një sistem filozofik mund të jetë e papërputhshme me besimin e saj.
Shumë përmbajtje filozofike, në fakt, si janë temat mbi Zotin, mbi njeriun, mbi lirinë e tij dhe mbi veprimin e tij etik, e përfshijnë drejtëpërdrejtë në këtë çështje, pasi prekin të vërtetën e zbuluar, që ajo ruan.
Kur ushtrojmë këtë punë dalluese, ne Ipeshkëvinjtë kemi për detyrë të jemi “dëshmitarë të së vërtetës”, në përmbushjen e një diakonie të përvujtë, por të vendosur, të cilën duhet ta çmojë çdo lloj filozofie, në të mirë të “recta ratio”, domethënë të arsyes, që reflekton korrektësisht mbi të vërtetën.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU V.


NDËRHYRJET E MAGJISTERIT NË LËNDËN FILOZOFIKE.

NR 49-56: Puna dalluese e magjisterit: shërbim për të vërtetën.

51. Kjo punë shoshitëse, megjithate, nuk duhet të nënkuptohet kryesisht në formë negative, sikurse qëllimi të Magjisterit të ishte eliminimi apo reduktimi i çdo ndërmjetësimi të mundshëm.
Në të kundërt, ndërhyrjet e tij kanë për qëllim në rradhë të parë, të shtyjnë, të promovojnë dhe të stimulojnë mendimin filozofik.
Filozofët të parët, nga ana tjetër, kuptojnë nevojën e vetëkritikës, të korrigjimit të ndonjë gabimi të mundshëm dhe nevojën e tejkalimit të caqeve tepër të ngushtë, në të cilët ngjizet reflektimi i tyre.
Duhet të kihet parasysh, në mënyrë të veçantë, që e vërteta është një një, edhe pse shprehjet e saj mbartin gjurmët e historisë, e më shumë akoma, janë vepra të një arsyeje njerëzore të plagosur dhe të dobësuar nga mëkati.
Nga kjo del në pah se asnjë formë historike nuk mund të mëtojë se ka të drejtën e përqafimit të tërësisë së të vërtetës, as të qënit shpjegimi i plotë i qëniës njerëzore, i botës dhe i marrëdhënies së njeriut me Zotin.

Pastaj sot, me shumëzimin e sistemeve, të metodave, të koncepteve dhe argumentave filozofikë, shpeshherë skajshmërisht të copëzuara, një shoshitje kritike në dritën e besimit imponohet me një urgjencë të madhe.
Një shoshitje jo lehtë, sepse nëse është e mundimshme të njohësh aftësitë e lindura dhe të patjetërsueshme të arsyes,, me caqet e saj konstitutive dhe historike, ende më problematike mund të rezultojë ndonjëherë kjo shoshitje, në parashtrimet e veçanta filozofike, për çka, nga pikëpamja e besimit, ato ofrojnë të vlefshme dhe të frytshme, me krahasim me çka ato paraqesin të gabuar dhe të rrezikshme.
Kisha, megjithatë, e di që “thesaret e urtisë dhe të dijes” janë të fshehura te Krishti; për këtë arsye, ajo ndërhyn duke stimuluar reflektimin filozofik, në mënyrë që të mos mbyllët rruga, që prin në pranimin e misterit.

Torrkerry.

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU V.


NDËRHYRJET E MAGJISTERIT NË LËNDËN FILOZOFIKE.

NR 49-56: Puna dalluese e magjisterit: shërbim për të vërtetën.


52.Magjisteri nuk ka ndërhyrë vetëm kohët e fundit për të shfaqur mendimin e tij në lidhje me doktrina të caktuara filozofike. Sa për shembull, mjafton të kujtojmë gjatë shekujve, prononcimet lidhur me teorintë , që mbështesin paraekzistimin e shpirtrave, sikurse edhe lidhur me forma të ndryshme idhujtarie dhe ekzoterizmit bestytnor Brenda tezave astrologjike, për të mos harruar tekstet më sistematike kundër disa tezave të averroizmit latin, të papërputhshme me besimin e krishterë.
Nga fjala e Magjisterit është dëgjuar më shpesh duke filluar nga gjysma e shekullit të shkuar, kjo na ka ndodhur, sepse në atë periudhë, jo pak katolikë ndjenë detyrimin t’u kundërvinin, rrymave të ndryshme të mendimit modern, një filozofi të tyre. Në këtë pikë, bëhej I detyrueshëm për Magjisterin e Kishës të rrinte zgjuar në mënyrë që këto filozofi të mos ngartërronin rrugë, ato vetë, në forma të gabuara dhe negative. Kështu u ndaluan në mënyrë simetrike: nga njëra anë fideizmi dhe tradicionalizmi rrënjësor, për mosbesimin e tyre ndaj aftësive natyrore të arsyes; nga ana tjetër, racionalizmi dhe ontologjizmi, pasi i atribuonin arsyes natyrore çka është e mundur të njihet vetëm në dritën e besimit.Përmbajtjet positive të këtij debate u formalizuan në Kushtetutën dogmatike, ‘Dei Filius’, me të cilën për herë të parë një Konçil I Ekumenik i Vatikanit, ndërhynte në mënyrë solemne mbi mardhëniet ndërmjet besimit dhe arsyes. Mësimi që përmbajti ai tekst, ravijëzoi fuqishëm dhe në mënyrë positive këkrkimin filozofik të shumë besimtarëve dhe përbën ende sot një pikë referiminormues, për një përsiatje të krishtërë korrekte dhe koherente në këtë rrafsh të veçantë.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU V.


NDËRHYRJET E MAGJISTERIT NË LËNDËN FILOZOFIKE.

NR 49-56: Puna dalluese e magjisterit: shërbim për të vërtetën.


53. Më shumë se sa me teza të veçanta filozofike, pronocimet e Magjisterit janë marrë me donosdoshmërinë e njohjes racionale dhe në fund me filozofinë për intelligjencën e besimit.
Koncili i Parë i Vatikanit, duke sintetizuar dhe duke ripohuar në mënyrë solemne mësimet që në mënyrë të zakonshme dhe të vazhdueshme Magjisteri papnor i kishte parashtruar besimtarëve, vuri në dukje se sa të pandashme dhe njëherësh të pareduktueshme ishin njohja natyrore e Zotit dhe Zbulesa, arsyeja dhe feja.
Koncili nisej nga kërkesa themelore, parakushti i vetë Zbulesës, e njohshmërisë natyrore të ekzistimit të Zotit, fillimi dhe mbarimi i çdo gjëje dhe përfundonte me pohimin solemn që tashmë kemi përmendur:
“Ekzistojnë dy rende njohjeje, që dallohen jo vetëm për nga parimi i tyre, por edhe për nga objekti”.
Ishte e nevojsme të pohohej, pra, kundër çdo forme racionalizmi, dallimi i mistereve të besimit nga gjetjet filozofike dhe përtejshmëria e përparësia e tyre në lidhje me këto; nga ana tjetër, kundër tundimeve fideistike, ishte e nevojshme që të ritheksohej njësia e të vërtetës, atëherë, edhe ndihma pozitive që njohja racionale mund dhe duhet t’i japë njohjes së besimit:
“por edhe pse besimi është mbi arsyen, nuk mund të ketë kurrë mosmarrëveshje midis besimit dhe arsyes: pasi vetë Zoti, që mbulon misteret dhe komunikon besimin, ka vendosur gjithashtu në shpirtin njerëzor dritën e arsyes, ky Zot nuk mund të mohojë vetveten, as e vërteta të kundërthotë të vërtetën”.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU V.


NDËRHYRJET E MAGJISTERIT NË LËNDËN FILOZOFIKE.

NR 49-56: Puna dalluese e magjisterit: shërbim për të vërtetën.



54. Edhe në shekullin tonë, Magjisteri është rikthyer shumë herë mbi këtë argument duke tërhequr vëmendjen në lidhje me tundimin racionalist.
Në këtë rrafsh duhet të vendosen ndërhyrjet e Papës Shën Piu X, i cili nxorri në pah, se si në bazë të modernizmit qëndronin pohime filozofike me drejtim fenomenist, agnostik dhe imanentist.
Nuk mund të harrohet, gjithashtu, rëndësia që pati mospranimi katolik i filozofisë marksiste dhe komunizmit ateist.

Më pas, Papa Piu XII ngriti zërin e tij, në Letrën Enciklike Humani generis.
Ai tërhoqi vëmendjen kundër interpretimeve të gabuara, të lidhura me tezat e evolucionizmit, të ekzistenzializmit dhe të historicizmit.
Ai saktësonte se këto teza ishin përpunuar dhe parashtroheshin jo nga teologë, duke qenë se kishin zanafillën e tyre “jashtë vathës së Krishtit”; shtonte megjithatë, që devijime të tilla nuk ishin thjesht për t’u hedhur, por për t’u shqyrtuar kritikisht:
“Tani, këto prirje, që pak a shumë devijojnë nga rruga e drejtë, nuk mund të injorohen apo të anashkalohen nga filozofët apo nga teologët katolikë, që kanë detyrën e rëndë të mbrojnë të vërtetën hyjnore dhe njerëzore dhe ta bëjnë atë të depërtojë në mendjen e njerëzve.
Madje ata duhet të njohin mirë këta opinione, qoftë sepse sëmundjet nuk mund të kurohen, nëse më parë nuk njihen mirë, qoftë sepse ndonjëherë në vetë pohimet e pavërteta fshihet pak e vërtetë, qoftë së fundi, sepse vetë gabimet shtyjnë mendjen tonë të hulumtojë dhe të rrëmojë me më shumë zell disa të vërteta qofshin ato filozofike apo teologjike”.

Së fundi, edhe Kongregatës për doktrinën e Fesë, në disa përmbushje të detyrës së saj specifike në shërbim të Magjisterit universal të Papës, iu ka dashur të ndërhyjë për të ritheksuar rrezikun që sjell pranimi akritik, nga ana e disa teologëve të çlirimit, i tezave dhe metodologjive që rrjedhin nga marksizmi.
Në të kaluarën Magjisteri ka ushtruar në mënyrën të përsëritur dhe me mënyra të ndryshme punën shoshitëse në lëndën filozofike.
Çka kanë prurë paraardhdhësit e mi të nderuar, përbën një kontribut të çmuar, që nuk mund të harrohet.

Torrkerry

[landi45]

besimi eshte kontradiktor me arsyen