Karl Gega (Karl Ritter von Gehga)

[RaPSouL]

Pse e vrau veten Karl Gega?

Karl Gega ishte inxhinier dhe arkitekt me origjinë shqiptare. Lindi në Venedik në një familje të ardhur nga veriu i Shqipërisë. Studioi në Universitetin e Padovës në Itali dhe u specializua në Amerikën e Veriut, e shtete të perëndimit.
Pasi punoi për disa vite si inxhinier, u emërua kryeinxhinier për pjesën e Italisë verilindore, që atëherë zotërohej nga Austria. Ai drejtoi punimet për ndërtimin e rrugëve, urëve, kanaleve private malore etj Midis veprave kryesore: hekurudha Vjenë-Grac-Trieste; hekurudha e Semeringut. Kjo e fundit mbetet si një nga veprat më të hershme e më të shquara të hekurudhave në Evropë. Në Semering u hap edhe një tunel malor me gjatësi 1430 m , por që Karl Gegës i kushtoi jetën. Ziliqarët thurën fjalë se tuneli i projektuar prej tij do të dështonte, ndaj ai vrau veten para se ai të përfundonte. Pas vdekjes së tij, punimet vazhduan dhe tuneli përfundoi me sukses. Në stacionin e Semeringut, në shenjë respekti për veprën e Karl Gegës, është ngritur një vepër skulpturore.

[Albo]

Zbardhet plotësisht enigma e Karl Gega

as 136 vitesh, më 24 qershor 2005, në Vjenë, gjatë simpoziumit “Carl Ritter von Ghega -Midis legjendës dhe realitetit” dhe zbardhen enigmat e fundit te këtij kolosi te artit te ndërtimit te hekurudhave.

136 vjet më parë, me 22 qershor 1869, Shoqata e Arkitektëve dhe Inxhiniereve austriakë inauguronte në Semmering të Austrisë monumentin kushtuar projektuesit dhe ndërtuesit te hekurudhës më të famshme malore në botë, atij që hodhi poshtë një nga dogmat e shkencës inxhinierike angleze mbi pamundësinë e ndërtimit te hekurudhave malore, dhe, beri te mundur kalimin e një lartësie te pa arritur më parë - rreth 1000 metra mbi nivelin e detit, Karl Gegës.

Pas 136 vitesh, më 24 qershor 2005, në Vjenë zbardhet plotësisht enigma – Karl Gega. Kështu na shkruan miku ynë, Fatmir Velaj, nga Vjena. Është Shoqata „Rinia“ që në bashkëpunim me ambasadën shqiptare në Vjenë organizon simpoziumin “Carl Ritter von Ghega -Midis legjendës dhe realitetit” dhe zbardh enigmat e fundit te këtij kolosi te artit te ndërtimit te hekurudhave.

Është merite e kryetarit te Shoqatës “Rinia”, Shpetim Redo, këshilltarit te ambasadës Dr. Artan Canaj, studiuesit nga universiteti i Venecias Dr. Alvin Saraçit dhe arkitektit Flamur Ahmeti nga Kosova, organizimi i këtij simpoziumi ne sallën festive te Bashkisë Nr. 9 të Vjenës, ne prani te dhjetëra bashkatdhetarëve dhe zbulimi i te panjohurave mbi lindjen, vdekjen, prejardhjen dhe shume elementeve te panjohura me parë, nga jeta e këtij gjeniu te hekurudhës - perle te Semmeringut : “një kryevepër e mendjes njerëzore, qe për te gjitha kohët do te mbetet e lidhur me jetën e Gheges“, sikurse e ka vlerësuar ish-Presidenti i Austrisë, Franz Jonas.

Qe sot e tutje ne shqiptaret mund te deklarojmë plotësisht te sigurt se Karl Gega është shqiptar dhe kjo, jo mbi bazën e hipotezave, por të dokumenteve historike te deklaruara për here te pare publikisht me 24 qershor 2005. Te gjithë biografët e Karl Geges, ( botimet për te janë me dhjetëra në Austri, Itali e Gjermani), në se kanë arritur ta japin një përshkrim te detajuar të gjithë veprimtarisë se Gegës - arkitekt e inxhinier, e kane pasur te pamundur të hyjnë ne jetën e tij personale.

Biografi me i fundit i Geges, austriaku Wolfgang Straub, ne librin e tij te ri botuar me 2004 “Carl Ritter von Ghega“ nënvizon se “Për njeriun - Gega ne nuk kemi trashëguar pothuajse asgjë”. Jeta e tij private ne te gjitha botimet letrare e shkencore është trajtuar ne përgjithësi ne mënyre të mjegullt apo hipotetike. Sigurisht qe edhe prejardhja e tij është trajtuar ne mënyre hipotetike, duke e konsideruar si austriak italian. Edhe ne ato raste kur thuhej se prejardhja e tij mund te ishte nga Shqipëria, referuar formalisht mbiemrit te tij, ajo konsiderohej me shume si një hipoteze, por jo si një realitet i argumentuar dhe i provuar. Karl Gega radhitet ndër 100 “Austriaket me te mëdhenj” të të gjithë historisë se kombit austriak, krahas Mozartit, Froidit, Maria Terezes, Franz Josefit, Kafkes etj.

Dr. Alvin Saraçi e argumenton gjenezën e Gegëve mbi bazën e dokumenteve origjinale te gjetura ne bibliotekën e Muzeut Correr te Venecias, te pabotuara më parë, hartuar ne vitin 1835 nga Giovanni Battista Ghega, prift ne Kishen e San-Markos dhe kusheri i pare (djal i xhaxhait) i Karl Gheges. Katragjyshërit e Karl Gegës dhe Giovanni Battista Gheges ishin vendosur ne Perast, pranë Kotorrit në Mal te Zi, pasi u larguan nga Shqipëria, e cila ra plotësisht nën sundimin turk me mposhtjen edhe te Shkodrës me 1479. Prej me shume se tre shekujsh ata kishin shërbyer si oficere marine dhe zyrtarë te lartë te Republikës se Venedikut. Një dokument i 3 tetorit 1739 mund te konsiderohet si dokumenti i pare e gjetur deri tani, qe dokumenton linjën e Gegeve, qe fillon me Giorgio (Gjergj) Ghegen dhe vazhdon me te birin e tij Cristoforo (Kristofor), qe del si oficer marine ne Venedik, por edhe si pjesëmarrës ne luftën Veneciane te Thesalise kundër turqve, ku mbetet i plagosur dhe humbë një krah.

Cristoforo pati një djalë me emrin Gasparo (Gaspër), i cili ne vazhdën e traditës familjare u be oficer marine duke arritur gradën e kolonelit. Gaspari pati tre fëmije: Antonion (Anton), Giovanniantonion dhe Angelan.

Antonio Ghega eshte babai i Karl Geges, kurse Giovanniantonio është i ati i Giovanni Battista Gheges, prift ne Kishen e San-Markos. Dr. Saraçi nënvizon se duhen vazhduar kërkimet e mëtejshme ne arkivat e Perastit ne Mal te Zi. Ne ketë simpozium iu dha fund edhe hipotezës mbi vetëvrasjen e Karl Geges. Dr. Artan Canaj mbi bazën e dokumenteve origjinale te gjetura ne arkivin e Shtetit te Austrisë dhe Muzeut Teknik të Vjenës, dëshmoi lindjen e Karl Gheges me 10 janar 1802 (dhe jo me 13 qershor 1802), si dhe provoi se Karl Ghega ka vdekur me 14 mars 1860 ne Lugeck ne Vjene (hipoteza e vetëvrasjes hidhet plotësisht poshtë) dhe se ceremonia fetare është zhvilluar ne Katedralen kryesore te Vjenës, Shën-Stefan, kurse trupi është varrosur ne varrezat e Währinger-it ne Vjene. Me 1887, kur këto varreza u shpërngulen, sarkofagu me eshtrat e Geges u vendos ne panteonin e njerëzve me te shquar te Austrisë, pranë Mozartit, Beethovenit, Shubertit, Shtrausit, Brahmsit dhe Alois Negrellit (projektuesit te kanalit te Suezit).

Legjenda Gega filloi me 22 qershor 1869. Kjo date e përjetësoi ketë personalitet shumëdimensional duke iu berë e ditur te gjithëve se Karl Ghega është Gega i Semmeringut, se personin nuk mund ta ndanin më nga vepra e tij. 24 qershori 2005 mbase do te duhej ta konsiderojmë si datë që zbardhi përfundimisht enigmën Gega. Çdo komb kërkon gjithmonë identitetin e tij dhe kjo në një fare mase mishërohet tek personalitetet dhe figurat e mëdha. Një figure e tille është edhe Gega. Çështja e prejardhjeve ka kohe qe është bere një nga çështjet më të ndjeshme, jo vetëm në skenën ballk anike por edhe me gjere. Rasti i Nënë Terezës, mohimi i prejardhjes se saj shqiptare dhe hedhja e tezave nga me absurde për origjinën e saj, sikurse shprehet shkrimtari ynë i shquar Kadare: “ … janë tërthorazi një përpjekje për të shpallur, se populli shqiptar s´mund të ketë modele pozitive, e aq me pak modele sublime si Nene Tereza…”.

Dokumentimi dhe vënia në pah e prejardhjes dhe origjinës se Geges, “nuk duhet te konsiderohet si një përpjekje folklorike apo mendësi romantike nacionaliste, por si një detyrim moral dhe shkencor, që do ta bëjë më të plotë portretin e gjeniut Karl Gega”. Fati ka dashur qe ne që punojmë dhe jetojmë në Vjenë e Austri kemi një privilegj te madh, te krenohemi me figura te tilla mitike qe do t’i kishte zili çdo komb. “Skënderbeu, Nënë Tereza, Karl Gega, Aleksandër Moisiu - sikurse u shpreh njëri nga referuesit, - janë figura të cilat ne shqiptarët duhet t´i kemi si emblema në flamurin tone për të hyrë në Evropë. Janë figura që tregojnë se si shqiptarët janë ndjerë evropianë nëpër shekuj dhe asnjëherë nuk e kane braktisur ëndrrën për të qenë në Evropë. Shumë popuj do të dëshironin te kishin këto figura. Ne qe i kemi, duhet të dimë t’i vlerësojmë dhe t’í vëmë ne pah sa me mirë. Këto modele janë mbështetja dhe frymëzimi në punën tonë për te bërë Shqipërinë me te pranishme, me të njohur, më të afërt dhe më të dashur në Austri”.

Fatmir Velaj, Vjenë & Flora Durmishi Blue Sky

[Albo]

Karl Gega, figurë e shquar shqiptare e teknikës hekurudhore në shek. xix, ndërtuesi gjenial i hekurudhës së semmeringut

Tomor Dani

Karl Gega lindi në Venedik me 10 janar 1802 (dikush e shkruan 1800) dhe vdiq në Vjenë, më 14 mars 1860, duke pasë vrarë veten prej dëshpërimi. Të parët e Karlit kishin mërguar në Venedik së bashku me shumë bashkatdhetarë të ikur nga Shqipëria Veriore, pas pushtimit osman.

Si individ, Karl Gega u zhvillua para kohe. Mbasi kreu një kolegj për filizofi e matematikë me përfundime shumë të mira, në moshën 15 vjeçare u regjistrua në Universitetin e Padovës. Vetëm mbas një viti u diplomua në degën e inxhinierisë. Më 1819, kur sapo kishte mbushur 17 vjetët, merr titullin "Doktor në matematikë".

Iu kushtua ushtrimit praktik të inxhinierisë në shërbim të hekurudhave të Mbretërisë Lombardo-Venete (krahinë e Perandorisë Austriake), duke u marrë edhe me trasimin e rrugëve, kanaleve dhe ndërtimin e godinave të mëdha. Ai punoi në hapjen e rrugës së madhe malore në provincën e Belunos. Gjatë periudhës 1824-30 në provincën e Trevisos, në një pjesë rruge drejtoi punimet edhe nga ana hidraulike. Nga 1830-33 ishte inxhinier në Rovigo dhe pastaj deri në vitit 1836, u caktua në departamentin e ujërave pranë drejtorisë së bujqësisë në Venedik. Në vitin 1840 u gradua dhe u bë zëvendës në Drejtorinë e ndërtimeve për mbarë Tirolin. Aty projektoi rrugën malore që kalon nëpër Val Sugana, pastaj atë që kalon nëpër Oberinnthal, tek Qafa e Finstermünsenit dhe bëri projektin e urës së varur mbi Etsh pranë Mores. Në vitin 1848, si inspektor i Drejtorisë së Përgjithshme të Ndërtimeve, drejton ndërtimin e hekurudhave të Jugut deri në Laihah. Në këtë kohë bëri një udhëtim të gjatë studimi në Gjermani, Belgjikë, Francë e Angli dhe, me t'u kthyer, hyri përsëri në shërbimin e hekurudhave shtetërore dhe u mor me trasimin e linjës hekurudhore të Semmeringut, tunel i gjatë 1430 metra. Asokohe diskutohej lidhur me mundësinë e trasimit të një hekurudhe me aderencë të thjeshtë. Kësaj zgjidhjeje ai iu kushtua mbas një udhëtimi të ri në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Angli. Më 1849 u bë drejtor i Seksionit të Ndërtimit të Hekurudhave dhe më 1850 drejtor i drejtorisë së përgjithshme për ndërtimin e hekurudhave shtetërore në Vjenë.

Zgjidhja e problemit të hekurudhës së Semmeringut nga Karl Gega u kundërshtua nga shumë specialistë, mbasi asohohe diskutohej shumë rreth vështirësive që lokomotiva të ngjitej në atë lartësi me aderencë të thjeshtë, por eksperienca provoi se ishte një gjë e mundshme, siç e kishte parashikuar ai, që lokomotiva me tren të përshkonte një pjerrësi 25 ‰ dhe rreze 180 metra. Enkas për hekurudhën malore të Semmeringut u shpall një konkurs midis konstruktorëve të lokomotivave për të ndërtuar një lokomotivë më të fuqishme, sepse zgjidhja e problemit kushtëzohej edhe prej forcës tërheqëse të lokomotivës. Në vitin 1860 përfundoi kjo linjë që është shëmbulli parë i hekurudhave malore.

Për të pasur një ide rreth kësaj pune vigane, po japim disa shifra: gjatë linjës së kësaj hekurudhe u ndërtuan 16 ujësjellësa, me gjatësi të përgjithshme prej 1502 metra, dhe 15 tunele, me gjatësi të përgjithshme prej 4520 metra. Përveç këtyre u ndërtuan disa qindra ura të vogla dhe një mori muresh mbrojtëse për sigurimin e trenave nga shëmbjet e dheut. Për të gjitha këto u hodhën në erë 1500000 m3 shkëmbinj, u zhvendosën 3500000m3 dhé , u stivuan 65000000 tulla dhe u ngritën 80000 blloqe guri. Duhet pasur parasysh se asokohe, për shpimin e formacioneve shkëmbore, s'kishte mjete të tjera veç turjelave me dorë. Edhe në ndërtimin e ujësjellësave dilnin shumë vështirësi, meqë në atë kohë nuk njiheshin vinçat e mëdhenj; ndërtimi i atyre shtyllave madhështore që arrinin deri 45 metra lartësi dhe një gjërësi deri 20 metra, bëhej nëpërmjet skelave të luhatshme. Por vështirësitë e shumta i nxori sidomos shpimi i tunelit kryesor, që është si të thuash pika kulminante e kësaj hekurudhe malore, tuneli i Semmeringut, në lartësi 818 metra mbi nivelin e detit.

Ky tunel, për arsye të gjatësisë së tij, nuk u shpua vetëm horizontalisht e nga të dy anët, por edhe vertikalisht në gjashtë vende, për të hapur galeri porsi puse, nga të cilat nxirrej dheu e gurët.

Mjerisht, të dhënat e jetës dhe të veprimtarisë së Karl Gegës na kanë arritur mjaft të gjymtuara, aq sa nuk e kënaqin kurreshtjen e ligjshme për ta njohur tërësisht. Vitet e fundit të Karl Gegës qenë të mbushura plot me brenga e hidhërime. Pak kohë përpara se të përfundonte ndërtimin e hekurudhës së Semmeringut, qeveria austriake e dërgoi atë në Sibenburg që të ndërtonte një rrjet hekurudhor të ri. Në të vërtetë, kjo ishte një manovër e bërë me paramendim për ta larguar së andejmi, pikërisht në një kohë kur po përfundonte vepra e tij kryesore. Ai u mërzit e u shqetësua shumë për këtë luftë që po i bëhej prapa krahëve. Mjaftonte një lajthitje banale e teknikëve, që dy anët e tunelit të mos takoheshin në pikën e dëshiruar, por t'i shmangeshin njëra tjetrës, në drejtime të kundërta. Gjithçka mund të ndodhte në mungesë të tij. Ndodhej në Vjenë kur dikush i tha se dy anët e kundërta të tunelit të Semmeringut paskeshin devijuar gjatë shpimit pa u takuar. Ky lajm e tronditi tej mase Karl Gegën. Me dështimin e kësaj vepre, në të cilën ai kishte derdhur të gjithë përvojën e njohuritë, sikur po i gremisej sedra dhe krenaria e tij. Ndoshta vdekja iu duk më e lehtë se sa poshtërimi, përqeshja dhe përbuzja e kundërshtarëve, prandaj përfundoi në vetëvrasje, në një banesë të Vjenës, në rrugën "Kulla e kuqe", nr. 6.

Ndërkohë tuneli i Semmeringut kishte përfunduar me sukses, por Karl Gega nuk arriti të gëzonte përurimin e veprës së tij madhore.

Karl Gega u vendos në panteonin e njerëzve të mëdhenj. Shtatë vjet më vonë, d.m.th. në 1867 eshtrat e tij u vendosën përfundimisht në një varr përmendore. Edhe në stacionin e Semmeringut, pas dy vjetësh, iu ngrit një përmendore në kujtim të këtij nismëtari të hekurudhave malore. Vite më vonë u emetuan pulla poste dhe kartmonedha me fytyren e Karl Gegës. Ndërkohë filluan shtrembërime tendencioze lidhur me kombësinë, gjoja italiane apo gjermane të këtij personaliteti. Por në vetë qarqet e kulturës austriake nuk munguan autorë objektivë, që e kanë vënë në dukje origjinen e tij shqiptare, siç është p.sh. rasti i Friedrich Wallisch, i cili, në librin me titull "Neuland Albanien", botuar në Stuttgart 1931, thotë në faqen 113: "Karl Gega, ndërtuesi gjenial i hekurudhës së Semmeringut, ka qenë me prejardhje shqiptare, siç dëshmon vetë mbiemri i tij "Gega", që do thotë nga Shqipëria Veriore".

Karl Gega ka lënë shkrime për teknikën hekurudhore si "Pamje e përgjithshme e përparimeve në hekurudha, 1840-1850" (botim 3, Vjenë 1853), "Mbi ndërtimin e urave në Ameriken Veriore dhe kalkulimi i aftësive bartëse të urave Howe" (botin 2, ebd 1855). Gjithashtu ai shpiku një zhalon të përmirësuar si edhe një oktantë me nonius për trasimin e kurbave. I tij është koncepti i gjatësisë virtuale të një hekurudhe.

Dardania.com

[Albo]

Karl Gega ose Karl Ritter von Gehga!

Pajtim Dalani

Shqipëria gjithmonë ka nxjerrë njerëz të mëdhenj, të cilët janë të njohur në botën e qytetëruar. Por, një pjesë janë të panjohur që janë shqiptarë, ose me origjinë shqiptare

Një nga këta që mahniti Europën dhe botën e qytetëruar, është dhe Karl Gega ose (Karl Ritter von Gehga). Për mendimin tim, të cilin e kam studiuar me kujdes, po ta shikojmë, mbiemrit Gega i është futur një "H" në mes, e kjo duket sikur e deformon mbiemrin, por kjo bën që mbiemri të jetë sa më shqiptare, për arsye se pa gërmën "H", do të lexohej Xhega në gjuhën italiane.

Karl Gega, ky inxhinier i talentuar, i kaloi kufijtë e fantazisë së njerëzimit. Ai, konstruktoi dhe arriti të ndërtojë rrugë, ura, diga, pjesë të hekurudhave që për ato kohë ishin të pamundura për ndërtim, mbasi zbatoheshin në terrene shumë të thyera malore. Jo vetëm kaq, por për kohën, mjetet e punës, ishin shumë të prapambetura. Mendja e tij, solli gjëra të reja, e kjo e habiti botën e asaj kohe deri në Amerikën e zhvilluar. Por, madhështia e tij arriti kulmin, me ndërtimin e hekurudhës alpine malore në Semeringun e famshëm të Austrisë, e cila ka 150 vjet që përdoret me disa rregullime të vogla.

Karl Gega erdhi në jetë me 10 janar 1802 më Venedik. Babai i tij, Antonio dhe nëna Marija, ishin të lumtur atë dite e nuk e dinin që ky fëmijë, do të bëhej i famshëm e do t'i sillte qytetërimit europian atë që u quajt nga bashkëkohësit e "pamundur". Talenti i tij, u shfaq që në moshën 10 vjeçare, ku nëna e tij Marija e njerëzit që e rrethonin, thonin që ky do të bëhet i madh, mbasi që në shkollën fillore, ishte nga nxënësit më të mirë në Venedik. Shumë pjesë të Italisë Veriore, tani i përkisnin perandorisë së Habsburgve të Autrisë. Këta, interesoheshin për shtetin e tyre e këtë e shfaqnin, duke nxitur zhvillimin e ekonomisë, kulturës, e shkencave të tjera. Për këtë kishin hapur shumë shkolla e universitete. Këto shkolla pati mundësi edhe Karl Gega me gjak shqiptari t'i vazhdonte, e këtij i pëlqente më shumë matematika, por edhe lëndët e tjera nuk i linte pas dore. Më vonë, ai shkoi në kolegjin San Ana, ku këtu filloi mësimet për konstruksione e ndërtime inxhinierike në infrastrukturë. Këtu, mendja e tij, tani që po rritej e po mbaronte shkollën inxhinierike (në Austri shkolla ka strukturë tjerë), po mendonte shumë, e ai ëndërronte si të lidhte Europën me Lindjen, mbasi shumë rrugë ishin të pakalueshme e në terrene malore. Më 25 prill 1818, mbaroi shkollën si inxhinier i liçencuar, me notat më të mira. Por, për të arritur endrrat e tij, mendoi që të profesionalizohej më shumë e për këtë, ai mendoi të vazhdonte shkollë në shkallët më të larta. Për këtë, ai shkoi në Padova në universitetin e saj, ku studioi matematik dhe mbas mbarimit të saj, mori titullin doktor. Mbas mbarimit të shkollës, caktohet në Venedik në zyrën inxhinierike të ndërtimit. Ky ishte momenti final, atë që kishte ëndërruar, u bë realitet, tani duhej vetëm punë për t'i realizuar.

Në Venecia, kishte shumë projekte të reja e shumë të tjera duhej konstruktuar. Këtu, me mencurinë e tij, i bëri të realizoheshin e të sillte gjëra të reja në zbatimin e tyre. Karli ndërtoi rrugë të reja, ura e diga që përmbysnin lagunën e Venedikut, e që deri sot ato janë në punë.

Punoi në sistemin e lumit "Po", e bëri atë të parrezikshëm për kohën etj. Punoi në Ferrara, San Gjirolamo, ku ishte inxhinieri i parë e ku realizoi shumë projekte e u bë i njohur në perandorinë e Austrisë.

Me 1938, u thërrit në Vjenë, tani me merita e ju besuan disa projekte në ndërtimin e pjesëve të hekurudhave në Austri, të cilat i realizoi në kohë e me sukses. Perandoria, duke parë talentin e dhuntitë e tija si inxhinier i përsosur, i besoi Karlit shumë projekte të tjera, e duke e bërë drejtor në komunikacion. Karl Gega, punoi në shumë krahina të Austrisë, ku fitoi shumë përvojë pune, e u bë më i njohur me talentin e tij.

Tani, ai kërkonte më shumë vetes së tij e kërkonte të zbatonte ëndrrën e vjetër për të lidhur Lindjen, pra hekurudhat që vinin nga Lindja e që takoheshin në Vjenë. Por, kjo hekurudhë, ndërpritej në Alpet që janë në lartësinë 1000 metra në Semeringun e famshëm për turizëm e natyrën e saj të mrekullueshme. Këtu e 100 vjet përpara, kanë ngritur hotele ku turista nga Europa e Austria e kanë frekuentuar në dimër e verë. Një nga hotelet lluksoze të atyre kohëve, por edhe sot është ai i famshmi hoteli alpin "PANHANS". Sot, infrastruktura e pengesat e dhimbshme të asaj kohe, janë të pallogaritshme në cdo kohë, në dimër rruga është e kalueshme e nuk diskutohet që u bllokua nga dëbora. Bllokimi i saj ka kuptim më të gjerë, do të thotë bllokimi i ekonomisë e humbje parash. Pra, treni që vinte nga qyteti i Gracit, ndalonte e nuk zbriste më poshtë, mbasi këtu hekurudha ndërpritej. Malet e kishin bërë të pakalueshme. Kurse nga Vjena vinte treni tjetër e ndalonte tek këmbët e Semeringut në qytetin e Gloknicës, e nuk ngjitej më. Këtu, pasagjerët zbrisnin e duhej të ngjiteshin në këmbë ose me karroca për të arritur në majën e Semeringut, e ku treni tjetër priste që kishte ardhur nga Graci. Çfarë katastrofe, ngjitja në këmbë ishte shumë e mundimshme e me pasoja e humbje kohe e ngatërresa të tjera. Si shembull, marrim sikur tek këmbët e Dajtit në Kinostudio, të vinte treni tjetër të priste në pllajën e Dajtit, që është në lartësinë 1000 metro, por në Semering duhet të paktën 30 km në vijë ajrore që të arrish aty sipër. Pra, mendoni se ç'bëhej aty kur njerëzit me kalamaj e me valixhe e gjëra të tjera në krahë, ndonjë i sëmurë i ngjiteshin majave të thepisura të Semeringut, e mendoni në dimër ku cdo gjë mbulohet nga bora e akulli e temperaturat arrijnë në minus 25-30 gradë. Deri atëhere, asnjeri nuk e kishte marrë përsipër të thyente këto male të pakalueshme, edhe pse perandoria kishte kërkuar që dikush të merrej me këtë problem, por asnjë inxhinier i talentuar që mund të kishte në atë kohë e quante të parealizueshëm e të pabesueshme që të realizohej.

Kur Karl Gega hodhi idenë e tij, se do ta merrte përsipër këtë gjë për t'i dhënë rrugëzgjidhje që ishte e pabesueshme për njerëzimin, edhe pse tani ai ishte i njohur në Austri, shumë qeshën me këtë mendim të tij. Por, ai nuk u përkul, atë që tha do ta bënte e shumë nuk e dinin se në dejet e tij kishte gjak shqiptari, që të pamundurën e bëjnë realitet. Një ditë vjeshte, afërsisht me 1841, Karl Gega i shoqëruar nga një personalitet i perandorisë austriake zoti Kubek, ju ngjitën malit në këmbë deri sipër në Semering, për ta parë e studiuar terrenin si fillim e që Karli të krijonte një ide si do ta fillonin. Karli u mahnit me mrekullinë e natyrës në këto ditë vjeshte, kur pemët dhe gjethet e tyre kanë ngjyra të ndryshme e ja shtojnë bukurinë këtyre maleve, e sidomos në ditë qetësie. E gjeniu shqiptar, i rritur afër detit në Venecia, i vinte keq ta prishte qetësinë e këtyre maleve e ta shqetësonte natyrën. Por, ai mendonte në qetësi e po studionte terrenin e shoqëruesi i tij, e shikonte, e mendonte se do të realizohej kjo e pabesueshme ndërmarrje! Në një moment, Gega ndryshoi pamje tani, më serioz e me zë që ta dëgjonte zoti Kubek tha:

- Këto male duhen care, trenat që vijnë nga lindja e mbrrijnë në Vjen e ndalojnë këtu tek këmbët e Semeringut, duhet të arrijnë pa ndërprerje e të kalojë nëpër male e të kapin detin në Venecia! Por, kjo nuk ishte e lehtë, duhej shumë punë për të bërë këtë projekt gjigand e zbatuar në realitet. Ai, krenar e me besim tek vetja e tij, e pranoi se do ta bënte realitet.

Kajzeri Franc Ferdinand-Habsburgu e miratoi idenë e tij e i krijuan kushtet për fillimin e punës. Fillimisht, në vitet 1842, e dërguan në Amerikë për të marrë eksperiencë në ndërtimin e hekurudhave, por që nuk kishin kaq thyeshmëri në terrenet e Amerikës, por ai përfitoi nga qëndrimi aty. Amerikanët, duke parë se kishin të bënin me një inxhinier të vërtetë i afruan ofertën për të qëndruar aty. Por, Gega nuk e pranoi ofertën, duke thënë:

- Unë e di këtu në Amerikë pagesa është më e mirë e ju falenderoj nga zemra për ofertën, por atdheu, Austria ka nevojë për mua dhe më pret. Amerikanët e kuptuan shqetësimin e tij dhe i dhanë të drejtë, duke i thënë:

- Zoti Gega keni të drejtë, atdheu në radhë të parë.

Mbas kthimit nga Amerika, i hyri punës për bërjen e projektit që do t'i donte shumë kohë, por mbas mbarimit projekt nuk po realizohej për t'u zbatuar për arsye, sepse në Austri kishte pllakosur kriza ekonomike e për momentin ishte e pamundur, e shumë njerëz ishin të papunë. Të ndodhur në këto kushte, Kajzeri dha lejen e fillimit të punimeve në hapjen e rrugës hekurudhore të Semeringut. Punimet filluan në gusht 1848 për zbatimin e projektit gjigand të Karl Gegës, e cila do të zbatohej po vetë nga Gega. Këtu, u hapën 20.000 vende pune, erdhën edhe punëtorë nga shtete të ndryshme të perandorisë. Shumë erdhën me familjet e tyre e me fëmijë, edhe gratë morën pjesë në punë të ndryshme. Kushtet e punës, kuptohet ishin shumë të vështira në një terren malor shumë të thyer. Vera është shumë e shkurtër e ajri shumë i freskët. Dimri shumë i gjatë e i ftohtë, deri minus 30 grad, e me shumë sidomos në ato kohë. Punohej natë e ditë, edhe në dimër pa pushim, mjetet e punës nga më të thjeshtat me skela të larta, karroca e lopata. Por, cilësia e punimeve me kualitet të lartë e në gjendje për t'i rezistuar kohës akoma edhe sot. Vetë Karl Gega, ishte në frontin e punës atë që projektoi vetë po e zbatonte, e përditë projektin e pasuronte me gjëra të reja, nuk kishte asnjë minutë kohë të lirë. Çdo gjë duhej kontrolluar si zbatohej. Por, edhe masat e sigurisë për njerëzit me hallet dhe problemet që kishin ata, nuk ishte kaq e lehtë. Projekti ishte i madhësive të mëdha për kohën e saj, kur asnjëri nuk kishte guxuar për ta menduar e t'i hynte kësaj pune. Puna gjigande e tij, kishte marrë dhenë e shumë njerëz e personalitete vinin për të parë të "pabesueshëm". Vet Otto von Bismark erdhi për vizitë dhe u mahnit me këtë punë gjigande.

Hekurudha është e gjatë 41 km, lartësia nga pika zero arrin 1000 m. Janë ndërtuar 15 tunele, më i gjati 1483 m dhe më i gjati për atë kohë. Janë ndërtuar 17 ura, një nga këto me dy palë harqe që është dhe më i madhi e më i larti (i ngjashëm me urën e ndërtuar në Shqipëri në Gomsiqe afër Pukës). Shkalla e ngjitjes 1:40 pjerrësia. Vetkuptohet që shumë njerëz u sëmurën për kushtet e atyre viteve, në një tunel vdiqën 14 punëtorë e si do të shikojmë më vonë, edhe Karli u sëmur vet. Puna vazhdoi për 6 vjet dhe, mbas mbarimit të kësaj, filluan provat e para me lokomotivat që u ndërtuan gjatë kësaj kohe për terren malor. Prova e parë doli me sukses, ku Karl Gega ishte i pari që qëndronte në ballë të lokomotivës. Më vonë, u provuan dy lokomotiva të prodhuar në Austri me emrin "Vjena e Re", e pastaj provat me vagona. Kjo është pika kulminante, më në fund u vërtetua se malet u mposhtën ajo që ishte e pabesueshme u bë një realitet. Karl Gega fitoi mbi të pamundurën nuk ka fjalë që të vërtetoj këtë, mbasi edhe sot në ditët tona, njerëzimi habitet me këtë vepër madhështore e kur e përshkon vetë këtë pjesë të hekurudhës malore, e kupton se çfarë është bërë. Eshtë me gjithë mend madhështore dhe bie në mendime, se si arriti ky njeri me mjetet më primitive të kohës, të bashkojë popuj me popuj, njerëz me njerëz, vende me vende. Dhe është e vetmja rrugë hekurudhore që lidh Lindjen me Veriun e Italisë deri në Spanjë. Fatkeqësisht, asnjë i huaj nuk e di që doktor inxhinier Karl Gega, njeriu me gjak shqiptari i bashkoi.

Në prill 1854, u bë prova nga djali i Kajzerit të Austrisë. Kurse në korrik 1854, u dha leja e qarkullimit të trenave për pasagjerët. Por, doktor Gega nga gjithë ajo punë me përmasa gjigande botërore, duke qëndruar ditë e natë afër punës, pra në front në borë e të ftohtë në temperatura të ulta, duke lëvizur në qafa malesh e të përpjeta e në kushte të vështira jetese në barakën e tij, që e kishte edhe zyrë projektimi e fjetje, u sëmur. Ashtu, ai vazhdoi punën deri në përfundimin e saj. Mbas kësaj, u mor me projekte të tjera, por tani plotësisht i sëmurë ku ngrihej, punonte, e prapë sëmurej me shpresë për t'i zbatuar ato. Doktorët e shtetit austriak dhanë gjithçka për të, me shpresa për t'u shëruar. Por, sëmundja avancoi e më në fund, një krizë e gjatë e mbërtheu dhe nuk po e lëshonte, kështu më 14 mars 1860 doktor Karl Gega dha shpirt në moshën 58 vjeçare.

Karl Gega, sot është për botën e qytetëruar nga njerëzit më të mëdhenj të kohëve. Turista të shumtë, edhe nga Japonia e vende të tjera, vijnë e shikojnë këtë madhështi e të vjen keq që për shqiptar nuk njihet, ndoshta nga pak njerëz. Shteti austriak i asaj kohe, duke nderuar veprën e Karl Gegës, madhështinë e tij të mendjes, e forcën e karakterin, për të mposhtur malet e pathyeshëm i dhanë titullin "Ritter von", të cilit ju shtua në mes të emrit e mbiemrit si "Karl Ritter von Ghega". Dhe në përmendoren e tij të ngritur në stacionin e trenit në Semering, me 1869 me këtë titull gjëndet. "Ritter von" janë tituj të familjeve të mëdha feudale, që kanë kontribuar në ekzistencën e popujve gjermanë e që këto tituj janë të trashëgueshëm nga këto familje për gjithë jetën. Sot, këto tituj, nuk jepen më sado i pasur të jesh e vepra të mëdha të bësh. Për krahasim me Shqipërinë, si themi për familjet e mëdha "fisnike". Por, për Gegën, u bë një përjashtim për dhënien e këtij titulli. Ka ngelur enigmë, gjithashtu, që thuhet që ai ka vrarë veten. Në një shkrim, shkruhet që kështu është. Kurse, në historinë e kronikën austriake, shkruhet që ka vdekur mbas një sëmundje të rëndë.

Albasoul.com

[Albo]

Mrekullia e Karl Geges

Karl Gega, figure e shquar shqiptare e teknikes hekurudhore ne shek. XIX, ndertuesi gjenial i hekurudhes se Semmeringut.

Karl Gega lindi ne Venedik me 10 janar 1802 (dikush e shkruan 1800) dhe vdiq ne Vjene, me 14 mars 1860, duke pase vrare veten prej deshperimi.Te paret e Karlit kishin merguar ne Venedik se bashku me shume bashkatdhetare te ikur nga Shqiperia Veriore, pas pushtimit osman.
Si individ, Karl Gega u zhvillua para kohe. Mbasi kreu nje kolegj per filizofi e matematike me perfundime shume te mira, ne moshen 15 vjecare u regjistrua ne Universitetin e Padoves. Vetem mbas nje viti u diplomua ne degen e inxhinierise. Me 1819, kur sapo kishte mbushur 17 vjetet, merr titullin Doktor ne matematike.
Zgjidhja e problemit te hekurudhes se Semmeringut nga Karl Gega u kundershtua nga shume specialiste, mbasi asohohe diskutohej shume rreth veshtiresive qe lokomotiva te ngjitej ne ate lartesi me aderence te thjeshte, por eksperienca provoi se ishte nje gje e mundshme, sic e kishte parashikuar ai, qe lokomotiva me tren te pershkonte nje pjerresi 25 dhe rreze 180 metra. Enkas per hekurudhen malore te Semmeringut u shpall nje konkurs midis konstruktoreve te lokomotivave per te ndertuar nje lokomotive me te fuqishme, sepse zgjidhja e problemit kushtezohej edhe prej forces terheqese te lokomotives. Ne vitin 1860 perfundoi kjo linje qe eshte shembulli pare i hekurudhave malore.
Iu kushtua ushtrimit praktik te inxhinierise ne sherbim te hekurudhave te Mbreterise Lombardo-Venete (krahine e Perandorise Austriake), duke u marre edhe me trasimin e rrugeve, kanaleve dhe ndertimin e godinave te medha. Ai punoi ne hapjen e rruges se madhe malore ne provincen e Belunos. Gjate periudhes 1824-30 ne provincen e Trevisos, ne nje pjese rruge drejtoi punimet edhe nga ana hidraulike. Nga 1830-33 ishte inxhinier ne Rovigo dhe pastaj deri ne vitit 1836, u caktua ne departamentin e ujerave prane drejtorise se bujqesise ne Venedik. Ne vitin 1840 u gradua dhe u be zevendes ne Drejtorine e ndertimeve per mbare Tirolin. Aty projektoi rrugen malore qe kalon neper Val Sugana, pastaj ate qe kalon neper Oberinnthal, tek Qafa e Finstermunsenit dhe beri projektin e ures se varur mbi Etsh prane Mores. Ne vitin 1848, si inspektor i Drejtorise se Pergjithshme te Ndertimeve, drejton ndertimin e hekurudhave te Jugut deri ne Laihah. Ne kete kohe beri nje udhetim te gjate studimi ne Gjermani, Belgjike, France e Angli dhe, me t'u kthyer, hyri perseri ne sherbimin e hekurudhave shteterore dhe u mor me trasimin e linjes hekurudhore te Semmeringut, tunel i gjate 1430 metra. Asokohe diskutohej lidhur me mundesine e trasimit te nje hekurudhe me aderence te thjeshte. Kesaj zgjidhjeje ai iu kushtua mbas nje udhetimi te ri ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe ne Angli. Me 1849 u be drejtor i Seksionit te Ndertimit te Hekurudhave dhe me 1850 drejtor i drejtorise se pergjithshme per ndertimin e hekurudhave shteterore ne Vjene.Per te pasur nje ide rreth kesaj pune vigane, po japim disa shifra: gjate linjes se kesaj hekurudhe u ndertuan 16 ujesjellesa, me gjatesi te pergjithshme prej 1502 metra, dhe 15 tunele, me gjatesi te pergjithshme prej 4520 metra. Pervec ketyre u ndertuan disa qindra ura te vogla dhe nje mori muresh mbrojtese per sigurimin e trenave nga shembjet e dheut. Per te gjitha keto u hodhen ne ere 1500000 m3 shkembinj, u zhvendosen 3500000m3 dhe, u stivuan 65000000 tulla dhe u ngriten 80000 blloqe guri. Duhet pasur parasysh se asokohe, per shpimin e formacioneve shkembore, s'kishte mjete te tjera vec turjelave me dore. Edhe ne ndertimin e ujesjellesave dilnin shume veshtiresi, meqe ne ate kohe nuk njiheshin vincat e medhenj; ndertimi i atyre shtyllave madheshtore qe arrinin deri 45 metra lartesi dhe nje gjeresi deri 20 metra, behej nepermjet skelave te luhatshme. Por veshtiresite e shumta i nxori sidomos shpimi i tunelit kryesor, qe eshte si te thuash pika kulminante e kesaj hekurudhe malore, tuneli i Semmeringut, ne lartesi 818 metra mbi nivelin e detit.
Ky tunel, per arsye te gjatesise se tij, nuk u shpua vetem horizontalisht e nga te dy anet, por edhe vertikalisht ne gjashte vende, per te hapur galeri porsi puse, nga te cilat nxirrej dheu e guret.
Mjerisht, te dhenat e jetes dhe te veprimtarise se Karl Geges na kane arritur mjaft te gjymtuara, aq sa nuk e kenaqin kurreshtjen e ligjshme per ta njohur teresisht. Vitet e fundit te Karl Geges qene te mbushura plot me brenga e hidherime. Pak kohe perpara se te perfundonte ndertimin e hekurudhes se Semmeringut, qeveria austriake e dergoi ate ne Sibenburg qe te ndertonte nje rrjet hekurudhor te ri. Ne te vertete, kjo ishte nje manover e bere me paramendim per ta larguar se andejmi, pikerisht ne nje kohe kur po perfundonte vepra e tij kryesore. Ai u merzit e u shqetesua shume per kete lufte qe po i behej prapa kraheve. Mjaftonte nje lajthitje banale e teknikeve, qe dy anet e tunelit te mos takoheshin ne piken e deshiruar, por t'i shmangeshin njera tjetres, ne drejtime te kunderta.Gjithcka mund te ndodhte ne mungese te tij. Ndodhej ne Vjene kur dikush i tha se dy anet e kunderta te tunelit te Semmeringut paskeshin devijuar gjate shpimit pa u takuar. Ky lajm e tronditi tej mase Karl Gegen. Me deshtimin e kesaj vepre, ne te cilen ai kishte derdhur te gjithe pervojen e njohurite, sikur po i gremisej sedra dhe krenaria e tij. Ndoshta vdekja iu duk me e lehte se sa poshterimi, perqeshja dhe perbuzja e kundershtareve, prandaj perfundoi ne vetevrasje, ne nje banese te Vjenes, ne rrugen Kulla e kuqe, nr. 6, disa minuta perpara kur u digjuan ulurimat e punetoreve nga gezimi per perfundimin e tunelit.
Nderkohe tuneli i Semmeringut kishte perfunduar me sukses, por Karl Gega nuk arriti te gezonte perurimin e vepres se tij madhore.
Karl Gega u vendos ne panteonin e njerezve te medhenj. Shtate vjet me vone, d.m.th. ne 1867 eshtrat e tij u vendosen perfundimisht ne nje varr permendore. Edhe ne stacionin e Semmeringut, pas dy vjetesh, iu ngrit nje permendore ne kujtim te ketij nismetari te hekurudhave malore. Vite me vone u emetuan pulla poste dhe kartmonedha me fytyren e Karl Geges. Nderkohe filluan shtremberime tendencioze lidhur me kombesine, gjoja italiane apo gjermane te ketij personaliteti. Por ne vete qarqet e kultures austriake nuk munguan autore objektive, qe e kane vene ne dukje origjinen e tij shqiptare, sic eshte p.sh. rasti i Friedrich Wallisch, i cili, ne librin me titull "Neuland Albanien", botuar ne Stuttgart 1931, thote ne faqen 113: Karl Gega, ndertuesi gjenial i hekurudhes se Semmeringut, ka qene me prejardhje shqiptare, sic deshmon vete mbiemri i tij "Gega", qe do thote nga Shqiperia Veriore.
Karl Gega ka lene shkrime per tekniken hekurudhore si "Pamje e pergjithshme e perparimeve ne hekurudha, 1840-1850" (botim 3, Vjene 1853), "Mbi ndertimin e urave ne Ameriken Veriore dhe kalkulimi i aftesive bartese te urave Howe" (botim 2, ebd 1855). Gjithashtu ai shpiku nje zhalon te permiresuar si edhe nje oktante me nonius per trasimin e kurbave. I tij eshte koncepti i gjatesise virtuale te nje hekurudhe.

(Big Albania)