Zbulime arkeologjike ne Shqiperi

[fegi]

Arkeologë të huaj në kalanë e Shkodrës

SHKODER – Një grup arkeologësh shqiptarë dhe të huaj do të eksplorojnë “të fshehtat” e kalasë së Shkodrës. Kërkesat e drejtuesve të institucioneve kulturore në Shkodër tashmë kanë arritur të marrin përgjigjen e duhur. Drejtori i Parkut Arkeologjik të Shkodrës, Nikolin Shati, u shpreh se shumë shpejt do të nisë puna në terren. Në qendër të punës së kësaj ekspedite do të jetë gjetja e gjurmëve të arkitekturës ilire. “Është një nismë e ndërmarrë nga profesori polak i arkeologjisë, Piotr Dyzcek, i cili ka prezantuar projektin e tij të gërmimeve. Bashkë me specialistët e huaj do të jenë dhe ata shqiptarë që do të bashkëpunojnë në këtë nismë. E rëndësishme është që ky projekt është miratuar dhe nga Këshilli Kombëtar i Arkeologjisë”, u shpreh Shati. Sipas tij, kjo iniciativë është e Qendrës së Studimeve Antike për Europën Juglindore në Universitetin e Varshavës, përfaqësuar nga profesor Dyzcek. Kalaja Rozafa mbart vlera të jashtëzakonshme historike. Kjo ekspeditë synon që të gjejë gjurmët e humbura të arkitekturës greko-ilire për shkak të rindërtimit në kohën e mesjetës, në periudhën veneciane dhe turke. Sipas Shatit, “gërmimet do të përqendrohen rreth kalasë së Rozafës, për të qenë më specifik, në rrëzë të kalasë së Rozafës. Shkodra është një nga qendrat më të rëndësishme të ilirëve. Dhe pavarësisht kësaj të dhëne, në Shkodër nuk janë bërë gërmime për periudhën ilire”, tha ai më tej. Specialistët e huaj janë shumë optimiste se në këtë zonë do të zbulohen qytete ilire dhe diçka më shumë për mbretëreshën Teuta. Kjo iniciativë do të zgjasë 5 vjet. Mësohet se çdo vit ekspedita do të vazhdojnë deri në 6 javë. “Gjatë ekspeditës synohet të kuptohet topografia e qytetit si dhe të përcaktohet linja e murit fortifikues të qytetit të poshtëm, pra ajo që në gjuhën e përditshme është muri që rrethon kalanë e Rozafës. Projekti synon të identifikojë lagjet kryesore të qytetit. Nga gërmimi dhe gjetjet do të arrihet të realizohet një kronologji urbane për qytetin e Shkodrës, nga fazat më të hershme deri në ato më të vonat”, tha Shati. Sipas tij, objektivi kryesor i projektit është ndërmarrja e 5 fushatave arkeologjike në qytetin e Shkodrës. Qëllimi është që të përfitohen informacione të rëndësishme përsa i takon shtrirjes dhe arkitekturës së qytetit. Në kuadër të këtij programi, do të kryhen, gërmime, si dhe studim dhe publikim i të gjitha gjetjeve. Në këtë zonë ka një qytetërim mbi 2400-vjeçar. Vlerat arkeologjike janë shtresëzuar, ndaj duhet të bëhen gërmime të thella. Për të shkuar në kohën osmane duhet të gërmohet rreth 7 metra në thellësi, ndërsa për helenistikën apo më tej duhen më shumë se 10 metra thellësi. Nisja e këtyre ekspeditave dhe marrja e rezultateve të pritshme do ta kthejë realisht Shkodrën në një qendër të rëndësishme për turizmin.

[fegi]

Në qytetin antik të Apolonisë është zbuluar një skelet që mendohet të jetë i kohës së luftës së parë botërore. Sipas arkeologut Arjan Dimo, i cili zbuloi këtë varr, janë identifikuar disa eshtra në zonën veri-lindore të tempullit. Që në vitin 2000 në këtë zonë ka gërmuar një ekspeditë francezo-shqiptare arkeologësh.

Pas informacioneve të marra, por edhe në bazë të objekteve të gjetura brenda varrit, rezultoi se skeleti i përket një ushtari. Në këtë vendë janë gjetur edhe dy varre të tjera, skeletet e zbuluara mendohet të jenë të ushtarëve turq, të cilët janë varrosur në këtë zonë.

Arkeologu Dimo tregon dhe për gjetjen e një monedhe, e cila i përket vitit 1918 si dhe të disa kopsave që mund të jenë të rrobave ushtarake. Sipas tij mbetet ende për tu verifikuar kombësia e skeleteve të zbuluara

[fegi]

Antigoneja antike 21 monumente për turistët
Rreth 21 objekte dhe monumente përfshin guida turistike e Parkut Arkeologjik të Antigonesë, Gjirokastër, në këtë sezon turistik. Sipas përfaqësuesve të Zyrës së Administrimit të Parkut, krahasuar me vitin e kaluar, objektet që ofrohen për t’u vizituar nga turistë kanë pësuar një rritje të ndjeshme. “Hartës së objekteve të vizitueshme në Antigonenë antike i janë shtuar edhe zbulime të reja arkeologjike të realizuara vitet e fundit nga ekspedita kërkimore vendase dhe të huaja”, thotë drejtori i Parkut të Antigonesë, Ëngjëll Serjani. Sipas tij, falë krijimit të një sistemi bashkëkohor informacioni tashmë këto vlera janë në shërbim të grupeve të vizitorëve vendas dhe të huaj. Ndërkohë, stafi i zyrës së Parkut vazhdon punën për përgatitjen e 100 audio-guidave për orientimin e turistëve të huaj në vlerat që ofron kjo zonë arkeologjike. “Guida zanore do të përmbajë të dhënë për Antigonenë në gjashtë gjuhë, kështu që vizitori i huaj edhe me ndihmën e hartës do të orientohet mjaft mirë në mjediset e brendshme të Parkut”, thotë drejtori Serjani.Mapo onlin

[fegi]

Dy kisha të shek VIII zbulohen në Kalanë e Lezhës
Gërmimet arkeologjike që po kryhen në qafën e kalasë në Lezhë kanë sjellë zbulime të reja dhe të panjohura më parë,duke e cilësuar si të frytshëm bashkëpunimin 6-vjeçar të arkeologëve shqiptare dhe shkollës franceze të Romës. Zbulimi i fundit u takon 2 kishave, njëra prej të cilave i përket shekullit VIII, por studimi deri në detaj do të saktësojë këto zbulime, të cilat janë vlerësuar si një arritje e radhës e këtyre gërmimeve. Ndërkohë janë zbuluar edhe disa varre të shtrirë në disa shekuj, që nga periudha otomane e deri në mesjetën e hershme. Arkeologia Etleva Nallbani është shprehur se zbulimet e reja janë një ndikues në thithjen e turisteve, por, sipas saj, me gjetjet e reja tashme kemi material për të ndërtuar të parin muze për mesjetën e hershme në veriun e Shqipërisë. Sipas Etleva Nallbanit, arkeologe, “Kjo është një punë e bërë ndër vite në kalanë e Lezhës, nga ana jonë, që ka patur mjaft sukses, në promovimin e gjetjeve arkeologjike që kemi mundur të gjejmë dhe dokumentojmë një nga periudhat më të hershme të banorëve që kanë jetuar pikërisht në kalanë e Lezhës dhe përreth saj. Ndërsa janë me vlera kombëtare të gjitha sendet e gjetura. Ne do synojmë që në të ardhmen të prezantojmë këto gjetje jo vetëm në Shqipëri, por edhe jashtë vendit, pasi është pjesë e zhvillimit të popullit shqiptar. Gërmimet në qafën e kalasë në Lezhë janë ndjekur me interes edhe nga kryetari i baskisë, Viktor Ushaj, i cili i ka dhënë gjithë mbështetjen e tij grupit të arkeologëve, ndërsa ka theksuar se dhe ndërtimi i rrugës do t’i japë një tjetër vlerë kësaj zone, pasi lidh qytetin me kalanë e Lezhës dhe kjo bën që edhe numri i turistëve të shtohet vazhdimisht .

[fegi]

Retro/Press: Kryqi grepc si simbol nder Ilirë.
Fletorja Nationalsozialische Beamten Zeiting Nri. 12 Vj. 2 ( Jahrgang), Berlin, me 1 Shtatuer, 1935, fq. 709 në nji artikull të vetin Franken in der Deutsche Geschichte, flet mbi kohë para Indongermanët; mandej flet mbi kohë 4000 e 2000 vjetë p.Kr. e thotë prej katër anësh u rrasnë ndë Frankenland fise bulqish e barish qi e njifshinë zejën e kontrovarit (Topferei), e ngulënë këtu; u venduen këtu polemi ardhë prei Rrenit t’Epër e ngulën ndë Ries (Frankenland) e katundarë (bulqë) të fisit dinarik banuenë fushoret e këti vendit qi, tue ardhë prei brigje vet të mjesëme të Tunësë, ngulënë ndë Uffenheim e Schëeinfurt. Tjera fise prei Nordit ngulënë ndë trikandshin e Majnit ( lum) tue zdrypë prei Thuringen.

Mandej ndë mbarim të vj. 3000 p.Kr. U lëshuen mbi këto fise bulqish do tjera fise fituese, d.m.th nji ndër ta polemi qi kjuhet nd’Arkeologi i Zonenbecherkultur, ardhë prei së lëmi, ashtu polemi i Nordit qi thirret Schnurkeramiker (prei lajlesh qi bajshinë ndër ortunga dheut). Këta njerëzë fuqimëdha u shkrinë ndë nji polem kjujtë polemi Illyr (Illyr) ndë të cillin printe (thotë auktori) si politikisht ashtu edhe kulturisht elementi i nordit, por kah fisi (gjaku) mbozotëronte fisi (rraca) dinarike.

Pa shumë trazime ma vonë kah vj. 100 djersë ndë 500 p.Kr u plotësue naltismi i këti polemit Indogerman, qi mbërrini ndë skape të madhënisë së vetë me kohën qi kjuhet Hallstattzeit (koha e Hallstattit ndë arkeologji) me nji kulturë të mbështetun ndë punime të tumakut (brunxit e hekurit, e kështu prënjimendi edhe madhënin e vetë politike. Frankenlandi ishte aso here i banuem fort me gjithëse vend i ftohtë e i papyje. Me nji shije të përparue me zeje, Illyrët i zbukurojshnë enët e veta, sidomos njato qi ishin trajtue me nderue të dekunët, me ngjyeje (Farben) e ndër sa edhe me Kryqin e Grepc prus jete e shëndeti. Pse qendra e jetesë së tyne fetare ishte dielli: “In feinentëickelten Kunstsinn schmuckten die Illyer ihre Gefasse, besonders soëeit sie den Totenkult dienten, mit Farben und geometrischen Figuren, darunter dem heilbringenden Hakenkreuz. Mittelpunkt ihres religiosen Lebens ëar die Sonne.

Germani pra vetë e pranon se Kryqi Grepc, (kështu don me kjujtë e jo kryqi i thyem, ky asht i Maxharrëvet...) ashtë perfitim Illirësh. E vërteta ashtë se ndë Shqipëni kam pa gra e janë edhe sodë qi këtë farë sheji e qindisnë me rruza ndër manga të xhubletavet (M. Madhe). Psehin s’diejnë m’e kallëzue: kur e pash së pari kujtova se ishte nji gja e shkerbyeme (imitueme) mbas fletoresh e Kryqit grepc german, por mbas përvetjesh qi bana, e tue kjenë grueja nieri i pa shkollë, e pash se ishte nji gja e vjetër fort. E kanë edhe hindjanët e Amerikës së Veriut e të Kanadahit.

Që shka thotë P. Syxtus O.P.R ndë libër Notiones Archaelogiae Christiane. Vol. II. Pars Secunda. Caput I. Christianorum epitaphorum symbola, fq. 33 (bot. 1910): At duo sunt crucis genera e primaevis Christianis adhibita, eaque, veluti religionis singa, multo ante Christum, apud Aegiptios et apud orientales preasertim gentes usurpata; nempe ut in tabulis 66 e 67 apparent (këtu qet fëtyra e). Rpimum signum dicitur ANK et magis proprie Aegyptium est, alterun vocatur SVASTIKA vel crux gammata, cuius radii, quasi sint ignei as circa centrum moveantur, flexi sunt.

Shton: sbastika ktë gjetë ndër murana të Kretësë. Svastika nuk i ka rrezet e sjellëme sikurse kryqi grepc. Mandej shton: Praetera crux gammata et in Europae regioni bus in usus fuit tempore quod praehistoricum vocant, ut Cypri, in Archipelago, in Italia Superiori (V.o. banue dikur prei Ilirësh) apud Danubium (Tuna) flumen et alibi.

Auktori P. Syxti s kallëzon sepse gjindet kryqi grepc edhe nd’Azi. Vetë kishe me thanë se kje bartë atje prei Ilirësh. Qe arësyeja. Kam lezue nji artikull ndë të përkohëshëmën: Zeit im Querschnitt (vj.9. Berlin. 15 fruer 1941. Nri. 4), fq 57 xjerrë prei së Përk, germane: Forschumengen und Fortschritte, shkrue prei Prof. Dr. Reinhard Herbig (ndë za). Ky pandehë se Dorët e Filistejt (Pelishtim) kjenë ilirë; arësyenat prei Testamentit të vjetër, së dytit prei lajmevet të lanëme prei mbëretit M- agjyp Ramses-it të II-të, e prei germimevet të bame ndë vend; polemi i Pelishtimvet kah vj. 1200 p.K. nguli ndë Palestinë së cillës i dha emënin. Qe pse I, shejët e pambohueshëme të fisit të Nordit qi diftojnë eshtënat; 2 poftja e ndertimit t’anijavet të tyne qi perkon me atë poftën e Nordit e jo të mjesdheut; 3 trajtimi i enëvet (Keramika) qi perkon me atë të Mykenësë ma të vonëshëmin; 4 nji njisi petku e veshe qi bjen me nji herë ndë sy sidomos kësula e hekurtë si nji kunorë me gjethë kallmit 9 Schilf, Schilfblater). Gjethët e kallmit janë të shkerbyem (imituem) me hekur merret vesht, se jo gjethë të vërtetë. Ky auktuer shton tue thanë se ndër Dorë të Grekisë ishte fisi i Hyllejëvet (si ndër illirë krh. Hylles, Hyllis, etj). Krahe, Die Alten Balkanillyrischen Geograf. Namen, fq. 23-24) e mundesh m’e lezue vetë shka shton gjat’e gjatë, e ndë fq. 58 thot se: Illyrët janë trajuesët e kulturës së krahinësë së Lausitz-it ndë Germani (ndërmjet Elbësë e Oder-it).

Prandej mundet qi edhe kryqi grepc, sikurse helmi me gjethë hekuri ndë trajtë të gjethit të kallmit, kje bajtë prej Ilyrësh (Filistej, Dorë etr) nd’ Azi.

[fegi]

Dy kisha të shek VIII zbulohen në Kalanë e Lezhës
Gërmimet arkeologjike që po kryhen në qafën e kalasë në Lezhë kanë sjellë zbulime të reja dhe të panjohura më parë,duke e cilësuar si të frytshëm bashkëpunimin 6-vjeçar të arkeologëve shqiptare dhe shkollës franceze të Romës. Zbulimi i fundit u takon 2 kishave, njëra prej të cilave i përket shekullit VIII, por studimi deri në detaj do të saktësojë këto zbulime, të cilat janë vlerësuar si një arritje e radhës e këtyre gërmimeve. Ndërkohë janë zbuluar edhe disa varre të shtrirë në disa shekuj, që nga periudha otomane e deri në mesjetën e hershme. Arkeologia Etleva Nallbani është shprehur se zbulimet e reja janë një ndikues në thithjen e turisteve, por, sipas saj, me gjetjet e reja tashme kemi material për të ndërtuar të parin muze për mesjetën e hershme në veriun e Shqipërisë. Sipas Etleva Nallbanit, arkeologe, “Kjo është një punë e bërë ndër vite në kalanë e Lezhës, nga ana jonë, që ka patur mjaft sukses, në promovimin e gjetjeve arkeologjike që kemi mundur të gjejmë dhe dokumentojmë një nga periudhat më të hershme të banorëve që kanë jetuar pikërisht në kalanë e Lezhës dhe përreth saj. Ndërsa janë me vlera kombëtare të gjitha sendet e gjetura. Ne do synojmë që në të ardhmen të prezantojmë këto gjetje jo vetëm në Shqipëri, por edhe jashtë vendit, pasi është pjesë e zhvillimit të popullit shqiptar. Gërmimet në qafën e kalasë në Lezhë janë ndjekur me interes edhe nga kryetari i baskisë, Viktor Ushaj, i cili i ka dhënë gjithë mbështetjen e tij grupit të arkeologëve, ndërsa ka theksuar se dhe ndërtimi i rrugës do t’i japë një tjetër vlerë kësaj zone, pasi lidh qytetin me kalanë e Lezhës dhe kjo bën që edhe numri i turistëve të shtohet vazhdimisht .

Gjatë gërmimeve arkeologjike që po zhvillohen në qytetin e lashtë të Lezhës, janë zbuluar varreza masive dhe sende te ndryshme të kulturës së lashtë.

Për katër ditë gërmime në Qafen e Kalasë janë zbuluar eshtrat e disa personave brenda një varri si dhe një kishe, e cila nuk dihet ende së cilës periudhe i përket.

Përgjegjësit e kësaj ekspedite kërkuese shkencore te qendres nacionale të kërkimit në Francë, i vlerësojnë këto zbulime tepër të rëndësishme.

Lyk Buchet, një nga arkeologët e huaj, tha se me këto zbulime do të bëjnë të jetojë trashëgimia kulturore e Lezhës, pasi kjo është kisha e dytë që zbulohet në këtë zonë.

Arkeologet të cilët vazhdojnë gërmimet, thonë se në ditët në vazhdim do të ketë gjetje të reja.

[fegi]

Nikaia, qyteti i harruar

Nga Ilirjan Gjika
Klosi është një ndër vendbanimet e krahinës së Mallakastrës, i cili ngrihet mbi rrënojat e një qyteti antik si Nikaja. Rrënojat e një teatri, stadiumi dhe e një gjimnazi janë dëshmi të qytetërimit që gjallon këtu që nga antikiteti. Në librin e tij “Serbët dhe shqiptarët” historiani Milan Shuflai thotë se pas braktisjes së Apolonisë në shekullin V, një pjesë e banorëve të saj u vendos në Nikaja apo Klisura, siç nisi të quhej gjatë mesjetës qyteti mbi grykën e lumit Vjosa. Më pas historia hesht për të derisa në vitin 1431 në regjistrin osman, Klosi del si një fshat me 34 shtëpi
Klosi është një ndër vendbanimet e krahinës së Mallakastrës, i cili ngrihet mbi rrënojat e një qyteti antik si Nikaja. Rrënojat e një teatri, stadiumi dhe e një gjimnazi janë dëshmi të qytetërimit që gjallon këtu që nga antikiteti. Në librin e tij “Serbët dhe shqiptarët” historiani Milan Shuflai thotë se pas braktisjes së Apolonisë në shekullin V, një pjesë e banorëve të saj u vendos në Nikaja apo Klisura, siç nisi të quhej gjatë mesjetës qyteti mbi grykën e lumit Vjosa. Më pas historia hesht për të derisa në vitin 1431 në regjistrin osman, Klosi del si një fshat me 34 shtëpi.
Po kështu e ndeshim atë në regjistrimet e tjera turke të viteve 1570 dhe 1737. Si përfaqësues i traditave luftarake dhe patriotike të Mallakastrës, edhe Klosi ka marrë pjesë aktive në ngjarjet e rëndësishme të historisë së Shqipërisë, që nisin me kryengritjen e drejtuar nga Rrapo Hekali në vitin 1847, për të vazhduar me Luftën e Vlorës së vitit 1920 dhe Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Vetëm një kilometër në jug të tij ndodhet Poçemi, ku janë mbledhur kuvendet historike të Mallakastrës, të quajtura ndryshe edhe “Besëlidhjet e Poçemit”.
Për të trajtuar historinë e qytetit antik të Nikajës u zhvillua edhe vizita jonë së fundmi këtu. Pasi lamë mënjanë Hekalin, zbritëm në Klos ku në hyrje të qytetit antik na priste Etnori, banor i fshatit, i cili prej kohësh merret me kërkime historike. Në përpjekjet e tij për ta bërë sa më të njohur Nikajën ai na kishte vënë në dispozicion të gjithë familjen, duke nisur që nga prindërit e tij arsimtarë në pension, e deri tek Karlota, bashkëshortja e tij italiane.
Në shtëpinë e tij që ndodhej në pikën më të lartë të Nikajës, pikërisht në vendin e quajtur Mëhalla e Shkëmbit, shijuam së pari kafen e mikpritjes, të cilën Mallakastra e ka institucion të shenjtë. Aty në verandën e shtëpisë, babai i tij, mësues Hakimi, na tregon një legjendë të vjetër, e cila flet se si u krijua Klosi dhe mëhalla e Shkëmbit.
“Shumë kohë më parë këtu jetonte një zonjë e pasur, e cila zotëronte të gjithë këtë territor, e nisi tregimin Hakim Canaj. Një natë të errët dhe me shi në portën e saj u dëgjua një trokitje. Dera u hap dhe në të bujti një djalë i ri. Quhej Islam dhe për arsye gjakmarrjeje ishte larguar nga vendlindja e tij, Nivica e Kurveleshit.
Atë natë zonja e strehoi nivicjotin dhe të nesërmen i ofroi punë në pronat e saj. I mbetur në mes të katër rrugëve Islami pranoi dhe zonja u kujdes për të si nënë. Duke parë se nivicjoti ishte i ndershëm dhe punëtor, pas disa kohësh ajo e martoi me të bijën, si dhe i ndërtoi edhe një shtëpi të re. Nga kjo martesë lindën tre djem. I madhi u vendos këtu në Mëhallën e Shkëmbit dhe është i pari nga i cili rrjedh fisi ynë, vijoi më tej mësues Hakimi. Fillimisht ne mbajtëm mbiemrin Madhi, meqenëse ai ishte fëmija i parë i Islamit. Më vonë mbiemrin e ndërruam në Binjaku, ndërsa sot e kemi ndërruar në Canaj”.
“Por historia vazhdon më tëj, e vazhdon legjendën Etnori. Djali i dytë u vendos në mëhallën ku jetonin qehajallarët e zonjës, e cila sot quhet Qalliaj. Nga ky djalë rrjedhin Islamajt, të cilën mbajtën si mbiemër atë të Islam nivicjotit. Ndërsa djali i tretë, i cili çalonte, mori mbiemrin Çalaj, pasardhësit e të cilit sot mbajnë mbiemrin Çelaj dhe përbën një nga mëhallët e sotme të Klosit.
Duke pasur origjinë të përbashkët edhe sot familjet e Klosit nuk bëjnë krushqi me njëra-tjetrën pasi konsiderohen nga i njëjti gjak, plotëson aty për aty mësues Hakimi. Akoma edhe sot kjo traditë ruhet tek ne. Bile, vite më parë kur dy të rinj dashuroheshin dhe kërkuan të martohen, pleqësia e Klosit ndërhyri dhe nuk e lejoi një gjë të tillë. Akoma edhe sot ruhet si dëshmi historike e kësaj legjende varri i zonjës, e përfundon rrëfimin Hakim Canaj”.
Pasi kemi mbaruar kafen nën drejtimin e Etnorit grupi ynë niset për të vizituar qytetin antik. Vizitën e nisim nga pika më e lartë e qytetit ku përpara na hapet një panoramë e gjerë ku duken lugina e Vjosës, kodra e Bylisit, Shpiragu, Tomori dhe malet e Labërisë. Më pas vizitojmë muret rrethuese që qarkojnë gjithë perimetrin e kodrës, rrënojat e disa banesave të qytetit, stoan-shëtitoren e zbuluar pjesërisht dhe në fund ndalemi tek teatri, imazhi i të cilit është i panjohur për publikun shqiptar.
Që nga viti 2005, Nikaja bën pjesë në Parkun Arkeologjik të Bylisit, por ndryshe prej tij ajo është fare e panjohur, sepse për arsye nga më të ndryshmet mbetet e pavizituar prej njerëzve. Dikur në fillim të viteve 1970 këtu u zhvilluan disa ekspedita arkeologjike, e fundit prej të cilave në vitin 1975. Që prej 36 vitesh në tokën e Nikajës nuk ka trokitur asnjë kazmë arkeologu. Ndërsa në Bylis që prej vitit 1999 punon një mision arkeologjik shqiptaro-francez. Edhe këtë sezon si çdo verë u zhvillua ekspedita e radhës. Ndoshta “fajin” e vërtetë e ka vetë Nikaja e cila e “lindi” vetë qytetin “bir” të Bylisit. N.q.s. do të kishte ndodhur ndryshe, tashmë arkeologët do të gërmonin në të.
Edhe rrethim të monumenteve, tabela shpjeguese dhe punonjës që të kujdesen si në Bylis, këtu nuk ka, thonë banorët. Qyteti antik ka mbetur i harruar dhe në mëshirë të fatit. Ai është ndarë në parcela të rrethuara nga banorët për të mbajtur bagëtitë, pulat dhe kuajt. Vetëm në libra dhe në literaturë mund ta ndeshësh Nikajën, si qytet të zhvilluar të kulturës ilire, sepse fizikisht ai tashmë ka mbetur i braktisur nga të gjithë, madje edhe nga banorët e tij, pjesa më e madhe e të cilëve kanë emigruar jashtë shtetit apo janë larguar në drejtim të Ballshit, Fierit apo Tiranës.

Identifikimi
Ashtu si dhe Bylisi edhe Nikaja pati probleme me identifikimin e saj. Banorët e Klosit nuk të tregonin se cilit vendbanim apo qytet antik i përkisnin rrënojat që ndodheshin mbi kodrën e rrafshët të fshatit. Do të ishte epigrafisti francez L. Robert, i cili, pasi “zbërtheu” një nga mbishkrimet e gjetura këtu, zbuloi se vendbanimi antik i përkiste qytetit të NIKAIA-s.
Planimetrinë e parë të shtrirjes së Nikajës e bëri në vitet e Luftës së Parë Botërore arkeologu austriak Kamilo Prashniker, të cilin e botoi së bashku me të dhëna të tjera në librin e tij “Mallakastra dhe Myzeqeja” në vitin 1922 në Vjenë, ribotuar së fundmi edhe në gjuhën shqipe. Ndërsa gërmimet arkeologjike nisën shumë vonë për të përfunduar njëkohësisht shumë shpejt.

Historia
Nikaja ishte qyteti i dytë për nga rëndësia brenda Koinonit bylin, i cili ishte themeluar si vendbanim diku në shekujt VIII-VII p. K., gjatë periudhës arkaike. Dalëngadalë ai u shndërrua në qytet rreth shekullit të V p. K. Nikaja ishte vendosur në pjesën më të lartë të kodrës së sotme të fshatit Klos, e cila përbëhej nga dy maja dhe një pjesë e gjerë dhe e rrafshët midis tyre. Ajo arrinte një sipërfaqe prej 18 ha dhe rrethohej nga mure që arrinin një gjatësi prej 1850 m. Por meqenëse kodra ku shtrihej qyteti i Nikajës ishte e vogël dhe nuk u përgjigjej kërkesave për zgjerim të banorëve, autoritetet vendosën që rreth 1,5 km më në perëndim të saj të ngrinin një qytet të ri, në një tjetër kodër buzë të Vjosës. Kështu lindi qyteti i Bylisit, fillimisht në formën e një dyqytetëshi, diku gjatë shekullit IV p. K. dhe që i ngjante shumë qytetit “nënë”. Nikaja kishte banesa, shëtitore, akropol, teatër, stadium dhe gjimnaz, të vendosura në mënyrë të rregullt sipas planit arkitektonik të Hipodamnit, arkitektit të njohur të lashtësisë. Nga gërmimet arkeologjike janë gjetur vula qeramikeme emra të tillë si: BAΛANEIOY4, BANAKSI, DIMOΣIA, ΛΩNIDA, etj; si dhe një sërë mbishkrimesh si ato të teatrit, ku ndeshim emra pritanësh e dekrete për lirim skllevërish dhe dhënie qytetarie.
Teatri është monumenti i ruajtur më mirë i këtij qyteti. Ai është i vendosur 60 m larg mureve me pamje nga veriu në kurriz të kodrës mbi muret rrethuese. Me një kapacitet prej 700 spektatorësh, ai përbëhej prej 17 shkallaresh me diametër prej 11,30 m, të gdhendura të gjitha në shkëmb.
Të tjera monumente që kanë mbetur nga Nikaja janë porta e qytetit në pjesën veriore dhe një pjesë muresh në pjesën jugore të qytetit, ku në segmente të caktuara kemi mure ciklopikë, poligonalë dhe trapezoidalë. Tipi i banesave të gdhendura në shkëmb dhe një stoa me gjatësi 40 m, e cila nuk u zbulua plotësisht plotësojnë guidën e këtij siti arkeologjik
Në pjesën veri-perëndimore, mbi portën kryesore ruhen muret edhe të një kulle rrethore, të cilat i kanë shpëtuar deri diku shkatërrimeve.
Merita e gërmimeve arkeologjike në Nikaja, zbulimi dhe restaurimi i monumenteve të saj u bë, nga Llazar Papajani në vitet 1970-1975. Rezultatet e tyre ai i botoi në formë studimesh në revistën Studime Historike në vitin 1979, me titull “Qyteti Ilir në Klos”, tek revista shkencore Buletini Arkeologjik në vitin 1974, me titull: “Raport mbi gërmimet arkeologjike të vitit 1973 në qytetin Ilir në fshatin Klos të Mallakastrës”, si dhe në revistën Monumentet nr. 18 në vitin 1979, artikullin: “Teatri në qytetin Ilir në Klos të Mallakastrës dhe punimet restauruese në të”.
Në vitin 168 ndryshe nga Bylisi, Nikaia së bashku me Orgeson ( Margëllicin ) dhe Tyarkanos (Cakran-Gurëzezën ) ju bashkuan aleancës së mbretit ilir, Gentit dhe Perseut të Maqedonisë në luftë kundër Romës. Pas fitores mbi aleancën, në vitin trupat romake kryen raprezalje mbi armiqtë. Gjatë fushatës ushtarake të vitit 167 p. K, konsulli romak, Paul Emili, dërgoi kundër Nikaias dhe qyteteve byline që ishin bashkuar me armiqtë, komandantin e tij Nasikën dhe të birin Kuint Maksimin për tu hakmarrë duke i djegur ato.
Pas këtij akti Nikaja, Tyarkanos dhe Orgesos mund ta ketë marrë veten por jo në përmasat dhe rëndësinë që kishin. Kjo gjë vërtetohet nga rrënojat e kishave paleokristiane të gjetura në Orgesos dhe Gurëzezë (Tyarkanos), si dhe disa monedhave Bizantine të gjetura në Nikaia. Pikërisht në këtë kohë duhet të ketë lindur edhe emri latin Clusum d.m.th. i mbyllur, ngushticë që vjen sot në trajtën Klos, për shkak të kanionit të ngushtë që krijon lumi i Povlës, i cili kalon në jug të kodrës së Nikajës.
“Grushtin dërrmues” qytetit ja dhanë dyndjet barbaro-sllave të cilat e grabitën, dogjën dhe e shkatërruan atë. Edhe këtu Clusumi-Clisania apo Clisura sic e quanin bizantinët nuk pati “fatin” të rindërtohej si Bylisi fqinj, i cili u ringrit nga arkitekti i Justinianit, Viktorini.

[fegi]

Zbulohet anija 2100-vjeçare
17/08/2011



Një anije që besohet se i përket periudhës mes shekullit të dytë dhe të parë para erës sonë është zbulimi më i fundit i ekipit të studiuesve shqiptaro-amerikane.

Reliket e saj janë gjendur në perëndim të ishullit të Sazanit, në një thellësi prej 50 metrash. Kjo anije është e gjatë rreth 30 metra dhe gjendet poshtë këtyre amforave, të cilat mendohet se janë mbi 300 copë. Ato i kanë rezistuar kohës prej gati 2100 vitesh, duke mbetur në gjendje shumë të mirë.

Sipas arkeologëve, kjo gjetje është mjaft e rrallë në Mesdhe dhe besohet se do të ndriçojë fakte të panjohura që kanë të bëjnë me popullsinë e Ilirisë së jugut që ishte vendosur gjatë bregdetit si dhe marrëdhëniet tregtare me vendet e tjera.

Sipas hipotezave paraprake, anija mund të ketë lidhje me betejat e Luftës Civile dhe zbarkimin e Jul Cezarit dhe ushtrisë së tij, në kërkim të gjurmëve të Pompeut. Për arkeologun Jeff Royal, këto gjetje relikesh, së bashku me amforat, dëshmojnë për një tregti të madhe verërash të zhvilluara në shekullin e dytë dhe të parë para erës sonë.

Dr. Adrian Anastasi, i Institutit të Arkeologjisë, është shprehur se “zbulimi i këtij reliti shënon një sukses të rëndësishëm jo vetëm për ekspeditën, por edhe për arkeologjinë nënujore shqiptare.
Ndërsa Auron Tare, i Qendrës Shqiptare të Kërkimeve Detare, thotë se “zbulimi i këtij reliti të mrekullueshëm mund të sjellë dëshmi shumë interesante për një periudhë të njohur të historisë së Romës të zhvilluar në brigjet e Ilirisë Antike.

Por, zbulimet arkeologjike kërkojnë edhe laboratorë për tu konservuar si dhe muze për tu ekspozuar. Themeluesi i Fondacionit amerikan RPM, financieri Gergo Robb Jr thote se “zbulimet e 5 viteve të fundit mund të krijojnë një muze unikal për Ballkanin, por fatkeqësisht nuk ka asnjë laborator apo muze, i cili të jetë i gatshëm për këtë mundësi të madhe që i jepet Shqipërisë”.

Ekspedita shqiptaro-amerikane operon në bordin e anijes Herkules dhe është cilësuar nga mediat amerikane si një prej 10 më të rëndësishmeve të këtij lloji në botë. Ajo ka për qëllim krijimin e hartës së pasurive arkeologjike dhe historike nënujore. Deri më sot ka zbuluar deri mbi 20 anije në ujrat shqiptare dhe mbi 15 të tjera në ato të Malit te Zi.

[fegi]

ELBASAN, RINISIN GËRMIMET NË MOZAIKUN PALEOKRISTIAN
Mbas rreth katër vitesh nga zbulimi i mozaikut paleokristian në qendër të qytetit të Elbasanit, shumë pranë Portës së Kalasë, arkeologët e Institutit Arkeologjik kanë nisur punën për pastrimin dhe gërmimin e mozaikut.


Postuar më 18.08.2011
Përditësuar më 18.08.2011
Mbas rreth katër vitesh nga zbulimi i mozaikut paleokristian në qendër të qytetit të Elbasanit, shumë pranë Portës së Kalasë, arkeologët e Institutit Arkeologjik kanë nisur punën për pastrimin dhe gërmimin e mozaikut.


Arkeologu Elio Hobdari, i cili po drejton punimet për pastrimin dhe vijimin e zbulimit të mozaikut, thotë për ATSH se "punimet kanë nisur me një pastrim intensiv, pasi bazilika thuajse ishte braktisur fare nga institucionet përgjegjëse. Edhe pse nuk është detyrë e jona ne kemi nisur punën për pastrimin e ambientit rreth mozaikut dhe afreskut zbuluar katër vjet më parë”, thotë arkeologu Elio Hobdari.


Ai bëri të ditur se "tashmë kemi nisur gërmimin, por politika jonë ka qenë që të gërmojmë ngadalë dhe ta mbajmë kantierin hapur sa më shumë kohë që të jetë e mundur, pasi në momentin që puna mbaron, atëherë objekti kthehet në vendgrumbullim plehrash dhe monumenti rrezikon identitetin e tij”.
Fatmirësisht që nga viti 2007, kur edhe nisën gërmimet, mozaiku nuk ka pasur dëmtime. Arkeologët do të gërmojnë gjatë të gjithë muajit gusht dhe shtator, ndërsa mësohet se rezultatet janë premtuese.
Aktualisht arkeologët që kanë nisur gërmimet kanë zbuluar një tjetër mozaik në një vend që, sipas tyre, nuk e prisnin.


Mësohet se piktura murale, me një gjatësi prej katër metrash, zbuluar në vitin 2007, do të lëvizë deri në momentin kur mozaiku të mbulohet me xham dhe do të ruhet në muzeun arkeologjik të Tiranës, pasi është shumë e vështirë që ta kalojë këtë dimër.


Katër vjet më parë , në qendër të qytetit, fare rastësisht do të zbuloheshin themelet e një mozaiku të lashtë.


Specialistë të arkeologjisë do ta vlerësonin si një ndër zbulimet më me vlerë, ndërsa kreu i bashkisë do të ndihmonte me fonde jo të pakta për gërmimin dhe nxjerrjen në pah të pasurive të tij, mbuluar prej shekujsh.


Gjatë gërmimeve të para, një grup arkeologësh zbuluan dy varre në thellësinë mbi tre metra, të cilat i përkasin shekullit të V.


Kjo bazilikë, sipas arkeologëve, është e ngjashme me katedralen e zbuluar para disa vitesh në Mallakastër. Nga studimet paraprake rezulton se bazilika ka përmasa të mëdha dhe aktualisht është zbuluar një pjesë e Naosit dhe e Nefit jugor. Muri që kufizon Nefin jugor është i zbukuruar me afresk, i cili ruhet mirë.


Mbi dyshemenë e bazilikës janë gjetur fragmente të një amfore nga Gaza e Palestinës, e cila tregon që bazilika paleokristiane është shkatërruar përfundimisht në fundin e shekullit të gjashtë, ose në fillimin e shekullit të shtatë të erës sonë.


Aktualisht kanë rinisur punimet, falë edhe të një fondi prej 550 mijë euro, në sajë të një bashkëpunimi midis bashkisë së Elbasanit, Drejtorisë të Muzeut Etnografik dhe Institutit të Arkeologjisë në Tiranë.

[fegi]

Vlorë, zbulohet anija romake plot me amfora, tregtonin verën vendase

22 Gusht 2011

TIRANË-Arkeologë të një ekspeditë shqiptare-amerikane kanë zbuluar në bregdetin nënujor shqiptar një anije romake me rreth 300 vazo vere bosh të ruajtura në gjëndje të mirë.
Anija rreth 30-metra e gjatë daton rreth shekullit të 1 para Lindjes së Krishtit dhe ngarkesa, vazot, besohet të kenë qënë të mbushura me verën e prodhuar nga vreshtat jugorë shqiptarë me qëllim tregjet e Evropës Perëndimore.

Në një deklaratë të hënën, Key West, pjesë e eskpeditës tha se zbulimi është bërë në fund të korrikut pranë Portit të Vlorës, 140 km në jugperëndim të Tiranës.

Fondacioni amerikan në bashkëpunim me arkeologët shqiptarë ka si qëllim eksplorimin e ujëravë shqiptare në këto 5 vitet e fundit.
Gjatë kohës së eksplorimi, ekspedita ka zbuluar rreth 20 vendodhje të anijeve të mbytura në det.

(d.b/AP/BalkanWeb)