Zbulime arkeologjike ne Shqiperi

[fegi]

Bylis, gjendet një shtatore e shekullit IV-V para Krishti-2011-03-05

Gjatë gërmimeve shpresohet të gjendet edhe koka e “luftëtarit”

Një shtatore e rrallë e përmasave të mëdha u zbulua dje në qytetin antik të Bylisit. Kanë qenë punonjësit e një firme e cila po punon për rikonstruksionin e rrugës hyrëse që të çon në Parkun Arkeologjik Bylis, ata që kanë nxjerrë në dritë këtë zbulim të rrallë. Punimet janë ndërprerë menjëherë, ndërsa specialistë të këtij parku, të njoftuar nga punonjësit kanë shkuar në vendin ku doli në dritë kjo shtatore. Shtatorja është në gjendje shumë të mirë, e ndërtuar me përbërje guri gëlqeror. Ajo paraqet një trup pa kokë, me një veshje luftëtari. Drejtori i Parkut Arkeologjik Bylis, Bashkim Vreka, pohoi se për këtë zbulim do të kryhen studimet përkatëse për të përcaktuar saktë periudhën së cilës ajo i përket, si dhe elementë të tjerë përbërës. “Ky zbulim ka ndodhur gjatë punimeve për rikonstruksionin e rrugës që të çon në Bylis, ku rastësisht ka dalë në dritë një skulpturë. Është një shtat me madhësi natyrale prej guri. Është një punim shumë i mirë, mjaft interesant. Është një skulpturë e periudhës helenistike, që i përket shekullit katër ose tre para Krishtit”, - tha Vreka. Sipas tij, kjo shtatore është e një luftëtari, sepse janë dy simbole të rëndësishme në shtatore; një mburojë dhe një sëpatë. Nga kjo skulpturë nuk është gjetur koka, që duket që është një shkëputje e hershme në Antikitet. “Ndoshta gjatë gërmimit që do të bëhet përreth mund të jetë edhe shansi i mirë që mund të gjendet edhe koka. Kemi të bëjmë me një skulpturë interesante, të rrallë në llojin e vet jo vetëm për Bylisin, por edhe me gjerë, pasi është një skulpturë e plotë, e llogaritur për t’u parë nga të gjitha anët, pasi është punuar në të gjitha anët e saj. Pra, është një luftëtar ose një perëndi në pozicionin ulur dhe të jep mundësi të mendosh që ke të bësh me një perëndi, nga pozicioni. Studimet që do të vijojnë do ta zbardhin më tej atë, pasi këto janë përshtypjet e para, ku skulptura ende nuk është pastruar nga dherat që e mbulonin”, - sqaroi prof.as Bashkim Vreka.

Në Bylis ka buste, por kemi pak trupa. Ky është trupi i dytë që gjendet, dhe ajo që është me rëndësi lidhet me faktin se kemi të bëjmë me një skulpturë të punuar me gurë gëlqerorë që është dhe material i zonës. “Kemi të bëjmë me një punë të mjeshtërve të Bylisit, dhe kjo ia shton më shumë vlerat dhe njëkohësisht pasuron gjetjet arkeologjike që vijnë nga Bylisi. Në këtë drejtim, edhe pse ajo është gjetur në rrugën e Bylisit, ne kemi lënë porosi se gjatë punimeve mund të gjenden edhe vepra të tjera arti, ashtu si u gjet edhe sot kjo shtatore”, - theksoi Vreka.

Ndërkohë, ai shtoi se ky zbulim i rëndësisë së veçantë tregon se në të njëjtin vend mund të ketë edhe statuja të këtij lloji, duke përfshirë edhe kokën e shtatores së zbuluar.

Rreth dy vjet më parë, një ekspeditë arkeologjike zbuloi gjatë gërmimeve të saj një shtatore të përmasave të mëdha në brendësi të qytetit antik të Bylisit, në një vilë romake.

Prof.as Bashkim Vreka sqaroi se edhe ajo përbën një zbulim të rrallë arkeologjik dhe vlerë për historinë e këtij vendi.

[fegi]

Projekti arkeologjik “rizgjon” antikën e Shkodrës
Projekti më i ri “Shkodra” pritet të jetë ngjarje për arkeologjinë, me zbulimin e arkitekturës së qytetit, ku bëhet fjalë për një program menaxhimi si Park Arkeologjik
Ministria e Kulturës e Republikës së Shqipërisë ditë më parë ka miratuar projektet shkencore të gërmimit për t’u realizuar nga Instituti Arkeologjik për vitin 2011. Sipas njoftimit për shtyp të dërguar nga zyra e shtypit të MTKRS-së thuhet se një pjesë e mirë e projekteve do të zbatohen në një bashkëpunim dypalësh ndërmjet Institutit Arkeologjik, Institutit të Monumenteve të Kulturës dhe instituteve, shkollave dhe universiteteve të huaja, franceze, italiane, gjermane, polake, greke, amerikane dhe italiane. Lajmi i parë që bëhet i ditur ka të bëjë me projektin e ri “Shkodra”, që do të realizohet nga bashkëpunimi ndërmjet Institutit të Arkeologjisë (i përfaqësuar nga Dr. Saimir Shpuza) dhe Qendra e Studimeve Antike për Evropën Juglindore - Universiteti i Varshavës (i përfaqësuar nga Prof. Piotr Dyczek).
Si një nga vendbanim i lashtë me trashëgiminë kulturore dhe historike më të rëndësishme në Shqipëri dhe në Ballkan, Shkodra, sipas specialistëve ka pasur praktikisht shumë pak kujdes nga studimet bashkëkohore. Është në mendimin e autorëve të këtij projekti që një rimarrje e gërmimeve arkeologjike në Shkodër do të japë një kontribut të rëndësishëm për një njohje sa më të mirë të saj dhe gjithashtu do të përbëjë një bazë të domosdoshme për themelimin e një programi menaxhimi për Parkun Arkeologjik të qytetit.
Për Shkodrën do të ndërmerren pesë fushata arkeologjike, me qëllimin e një informacioni të rëndësishëm sa i takon shtrirjes dhe arkitekturës së qytetit.
“Përveç rëndësisë që ka në përcaktimin ndërmjet të tjerave për herë të parë të topografisë antike të një prej qyteteve tona më të rëndësishme, ai shënon edhe një bashkëpunim shumë të gjerë ndërinstitucional, Ministria e Arsimit dhe e Shkencës e Republikës së Shqipërisë, Ministria Polake e Shkencës, Bashkia Shkodër, Instituti i Monumenteve të Kulturës -MTKRS, Universiteti Luigj Gurakuqi - Shkodër dhe Parku Arkeologjik”, janë shprehur specialistët.
Nga Instituti Arkeologjik, ekspeditat që përcillen nga viti 2010 në 2011 janë në: Kallamas (Korçë) duke bashkëpunuar me Universitetin Paris 1 – Francë (Prof. Gille Touchet), 1-30 gusht. Mësojmë se gërmimet në Kallamas kanë si qëllim klasifikimin, studimin dhe regjistrimin e materialeve arkeologjike të përfituara kryesisht nga gërmimet dhe ato sipërfaqësore nga vendbanimi i Kallamasit si dhe në organizimin e një survejimi në pjesën veri-perëndimore të fushës së Korçës; gërmimet në Maligrad që do të kryhen nga Instituti i Arkeologjisë dhe Instituti i Marrëdhënieve Kulturore Ndërballkanike i Athinës – Greqi, (Dr. Stavro Ekonomidhi) 1- 30 korrik, të cilat thuhet se kanë qëllim të sqarojnë karakterin e rrënojave që ruhen në kuotën më të lartë të tij, “për përftimin e të dhënave lidhur me situatën krono-stratigrafike, për përcaktimin e kohës së varrezës që ndodhet në anën perëndimore të suprinës”;
ekspedita në Vashtëmi, Instituti Arkeologjik dhe Universiteti i Cincinatit (Prof Ass. S. Allen, Departamenti i Antropologjisë), 1-30 korrik. Me këtë mbyllet prehistoria në këto zona, duke i hapur rrugë gërmimeve në periudhën e antikitetit duke filluar me Lezhën, në një bashkëpim të Instituti i Arkeologjisë (Prof. Dr. Gëzim Hoxha) dhe Institutit Arkeologjik Gjerman të Berlinit (Prof. Andreas Oettel) 10 Gusht – 30 shtator; Apolonia, ku Instituti i Arkeologjisë (Prof. Dr. Faik Drini) dhe Universiteti Lyon II – Lumière – Francë (Prof. Jean-Luc Lamboley), 1gusht- 10 shtator, do të kryejnë gërmime në banesat romake dhe në agoranë e qytetit antik të Apolonisë. Këto gërmime kanë si qëllim studimin e këtij mjedisi të madh dhe të rëndësishëm për qytetin në drejtim të unitetit urbanistik që agoraja krijon me lagjet që ndodhen përreth.

[fegi]

Nje francez zbulon mitet


Ekspeditat e arkeologut te shquar Leon Heuzey ne Shqiperine e 1860-es. Perendite e antikitetit ne Orikum e Apolloni, dedikimet per Dioskuret ne gjirin e Gramates. Legjenda dhe rrefime nga thellesia e koherave

Luan Rama

Nje nga mitet me te vjetra te kultures evropiane, te kenduar nga bardet antike (cka e ben dhe prekursorin e epikes legjendare ballkanike e evropiane), eshte ai i Dioskureve, qe ne greqishten e vjeter do te thote “bij te Zeusit”, bijte binjake te Zeusit me Leda-n, te cilet quheshin nga romaket Kastor dhe Pollux dhe qe ishin mbrojtesit e marinareve dhe shpetimtaret e njerezve ne situata te deshperuara. Eshte interesant fakti qe tempulli i Dioskureve nuk ndodhet vetem ne Olimp dhe as vetem ne Rome, meqe romaket e huazuan kete mit ashtu si shume mite te tjera greke. Ai gjendet edhe ne Gramata te Shqiperise, ne nje nga gjiret e vegjel midis Karaburunit dhe Himares, i cili ne kohen antike, e me pas bizantine e mesjetare, ishte kthyer ne nje vend pelegrinazhi. Ne vitin 1861, Léon Heuzey, nje arkeolog i shquar francez, bashke me bashkepunetorin e tij, arkitektin Honoré Daumet, ishin nisur me mision nga perandori Napoleon III, qe te zbulonin vendet ku ishte ndeshur Cezari me Pompeun. Ata kishin hulumtuar ne Farsale dhe Filipopolis te Maqedonise dhe pastaj kishin zbarkuar ne Shqiperi, duke zbuluar Durresin apo Dyrrachium-in antik si dhe Apollonine, te cilat ishin kthyer ne fushebeteja te pergjakshme midis legjionareve romake te te dyja kampeve. Por vec kesaj, ata iu drejtuan dhe nje prej vendeve mjaft te njohura te asaj epoke, Orikumit, ku kishte zbarkuar fillimthi Cezari bashke me “cahortat” e tij per te luftuar kunder Pompeut. Ne shenimet e tij rreth ketij udhetimi, Léon Heuzey ka shkruar: “Para udhetimit tone ne kete vend, hartat e Greqise se vjeter, nuk e shenonin sakte pozicionin e qytetit te vogel te Orikumit ne brigjet e gjirit te Vlores, ne Epir, pra nje nga stacionet bregdetare me te famshme dhe me te fortifikuarat e Antikitetit. Ne ate harte, ajo vendosej shume teper ne lindje, nderkohe qe ajo gjendej ne jug-lindje, ne pjesen me te terhequr te gjirit, midis maleve Akrokeraune dhe lumit Kélyoinos, apo Lumit te Bardhe, sic e quajne sot. Gjiri i futur, ne raden e mbyllur te Vlores, eshte vendi i vetem qe mund te ofroje qendrimin e mbrojtur te anijeve kunder gjithe ererave. Ky vend quhet nga banoret “Porti i Dukatit” dhe ne pjesen me te thelle te tij, quhet “Pasha-Liman”, ne kujtim te kapiten-pashes, meqe aty strehoheshin zakonisht flotilet turke, ashtu sic ne Oricum-in e vjeter qendronin anijet romake, apo ne Mesjete, Jeriko, ku strehoheshin anijet bizantine apo normande. Pikerisht atje, ne zbuluam ne vitin 1861, gjurmet e qytetit antik dhe shenuam te dhenat e ndryshme topografike, cka shpjegojne emrin e tij te famshem, gjithashtu dhe si nje kantier detar… Atje, shtepite formonin nje vazhdimesi shkallesh koncentrike, secila me rruge ne cdo rreth te tyre dhe me shkallare te shumta qe ngjiteshin ne te gjitha anet deri ne lartesite e akropolit. Ai vete eshte i perbere nga nje mur rrethues, i ndare me dy pjese permes nje muri te brendshem. Ne maje ishte nje kapele e rrenuar, ku dhe vete shenjti ishte harruar, cka shenonte dhe sheshin qendror te tempullit te qytetit. Ky pozicion i krijuar nga natyra si nje lloj vizatimi, i pergjigjet katerperciperisht, asaj c’kemi mesuar mbi Orikumin dhe pikerisht pershkrimi shume i sakte, dhene nga Julius Cesar mbi kete strehim bregdetar ne brigjet e Epirit… Por nga koha e Perandorise Romake shihen ende gjurmet madheshtore te “rhéteur”-it Herode Atticus, i cili e ringriti kete qytet me shpenzimet e tij… “

Por nje nga zbulimet mjaft interesante ishte dhe ai i vendit te shenjte te Dioskureve, per te cilin nuk dihej asgje dhe qe vetem nje udhetar italian, para dy shekujsh e kishte pikasur dhe kishte shenuar disa nga mbishkrimet rreth tyre. Heuzey e kishte gjetur kete shenim dhe kureshtar per te zbuluar te verteten rreth ketij vendi, qe ne Paris e kishte percaktuar se do te shkonte dhe ne Gramata. Dhe keshtu do te ndodhte, pasi Dioskuret ishin nje nga mitet me terheqes, per te cilin autoret antike kishin shkruar shume, duke filluar me Homerin i cili i permend ata ne vepren e tij Iliada. Dihej gjithashtu se se keta dy luftetare te jashtezakonshem, kishin vdekur para Luftes se Trojes, por megjithate, epika e kenduar thoshte se edhe pse ne boten tjeter, ata ishin te gjalle dhe Zeusi i mbulonte me ndere e lavde.

Meqe nga ana e tokes, vendi ishte mjaft i veshtire per te zbarkuar dhe duhej shkuar me nje barke nga ana e detit, Heuzey vendosi te dergonte bashkepunetorin e tij me te ri, Daumet. «Pjesa me e eger e maleve Akrokeraune, - vazhdon ne shenimet e tij Heuzey, - na beri te mundur te shohim mbishkrime te shumta. I kisha kerkuar zotit Daumet te shkonte ne anen e pasme te maleve qe binin mbi det, ne gjirin e vogel te Grammata-s, atje ku Ciriako i Ankones kishte kopjuar tashme ne greqisht dhe latinisht disa dedikime per nder te Dioskureve. Me ndihmen e nje varke, z. Daumet preku gjirin e vogel ne nje te futur ku kishte rere, rrethuar aty nga shkembenj, vend i cili, nga ana malore iu duk pa dalje. Por ajo carje shkembore ofronte nje vend te mrekullueshem shpetimi ne rast stuhie kunder shkembenjve qe binin thike mbi det. Atje, ne dy vende te faqeve shkembore, kishte mbi njemije mbishkrime qe ne greqisht justifikonin emrin “εις Γραμματα”, dhe qe na kujtojne emrat e vizitoreve te shumte qe rastesia e udhetimit ne det i kishte sjelle ne kete vend te shkretuar. Atje ata jane zbavitur dhe kane shkruar mbi shkemb, duke deshmuar ndjenjat e tyre fetare, ne kete strehe te krijuar si mrekullisht kunder rreziqeve me te medha… Por mjerisht, koha i kishte fshire mbishkrimet mbi shkemb, duke e bere leximin e tyre pothuaj te pamundur. Ato mbishkrime te rralla qe kopjoi, Daumet mendoi se vetem ato mund te shenonte lehtesisht dhe qe i perkisnin periudhave te ndryshme. Mbishkrimet e Ciriakos (Cyriaque), jane “proscynèmes”, pra per nder te Dioskureve, zoterve-shpetues, mbrojtesve te anijeve dhe te marinareve. Por udhetaret, ne evokimet e tyre ne keto mbishkrime, nuk mendonin vetem per veten: shpesh, perpara hyjnive, ata luteshin ne emer te nje apo disa familjareve te tyre, apo njerezve qe i kishin ngarkuar te benin per ta ate akt perkushtimi fetar, duke shkruar e gervishtur mbi gur emrin e tyre… Duket se vendi i Dioskureve te maleve Akrokeraune, “Dioscoureion”, nuk kishte vetem vizitat e rastesishme te marinareve ne fatkeqesi, por ai ishte kthyer ne nje vend te vertete pelegrinazhi. Zoti Daumet ka pare nje faqe shkembore dhe nje gurore ku nxirreshin gure, te ngjashem me ato te gjetura ne shume nga antikitetet e Dyrrachium dhe te Apollonise. Veshtiresia e transportimit nga toka, permes maleve te Epirit, beri qe banoret t’i gjenin e merrnin me mire guret ne faqet shkembore anes detit. Me pas, une pikasa ate cka kisha vene re ne guret e Filipopolit ne Maqedoni. Perkushtimi kristian i kishte zevendesuar keto formula e simbole si dhe perkushtimet e paganeve. Nje numur i madh mbishkrimesh mbanin tashme kryqe dhe pikerisht ne te njejten faqe shkembore, ku ishin bere mbishkrimet per Dioskuret. Ata luteshin per ndihmen e Zotit. Nje mbishkrim i dates 1367, tregonte ne greqisht emrin e perandorit Jan Paleologut I, i cili mbreteroi nga viti 1356 deri ne vitin 1391. Viti 1367 eshte pikerisht viti kur ai ndermorri udhetimin detar drejt Venedikut e Italise me shpresen e kote qe edhe pse pranonte nga halli te konvertohej ne katolik, ta bente Papen Urban V qe ta ndihmonte ne mbrojtjen e perandorise se tij qe po pushtohej tashme nga turqit. Sigurisht, ai mund te kete kaluar kendej dhe ndalur ne gjirin e vogel te Grammata-s. Gjithashtu, nje tekst ne gjuhen vulgare (popullore) flet per zakonin shqiptar te te berit “vllam”. Mbishkrimet vazhdojne gjer ne kohra te aferta me ne, ku me te fundit jane ato te nje viti me pare se udhetimi yne, pra te vitit 1860. Sic e dime tashme, atje ka nje ansambel monumentesh, ku udhetari qe do te kishte kohe t’i studionte shkembenjte e Grammata-s, do te bente te njohura gjera shume interesante.

Mjerisht, mbishkrimi i shkruar ne gjuhen vulgare apo popullore, sic shkruan Heuzey, eshte fshire, cka eshte interesante jo vetem etnografike, por se pari nga ana linguistike. I kujt shekulli ishte ky mbishkrim? Nje enigme si shume te tjera qe kane mbetur per historine shqiptare…

Murgjit e Apollonise dhe Nymfeu qe heshti…

Kur kishte shkuar ne Apolloni, murgjit e atjeshem i kishin treguar Heuzey-it dhe dhe per ekzistencen e nje Nymfeu, (Nymphaeum), i cili lidhej me legjenda qe vinin qe larg nga bota antike. Ne fakt, kishte qene Herodoti, ai qe tregonte pikerisht per Nymfeu-n e Apollonise, ku toka nxirrte parreshtur shtervane zjarri e avujsh nga nentoka qe nuk shuheshin. Madje i folen dhe per historine e bariut Evenios, e cila ishte percjellur nga njeri brez ne tjetrin: “Ne Apolloni kishte bageti qe i ishin kushtuar diellit. Cdo vit, nje nga banoret e zgjedhur, naten ruante bagetite. Por nje nate, kur ishte roje Evenios, ujqit kishin ardhur ne vathe dhe kishin coptuar 60 prej tyre. Atehere, prijesit e Apollonise, bariut Evenios i krryen syte. Mirepo bagetia filloi te shkretohej dhe tokat te mos prodhojne me. Njerezit shkuan te orakujt e Dodones dhe te Delfit dhe u ankuan per kete. Orakujt u thane se kjo kishte ndodhur, pasi ata i kishin kerryer syte Evenios. Pra ata duhej te kenaqnin deshirat e tij ne menyre qe ai vend te behej serish i shenjte. Njeri nga prijesit e atij vendi u ul nje dite prane Evenios se verbuar dhe e pyeti si rastesisht se cfare do te donte ne kete jete. Evenios i foli atij per toka dhe shtepine me te bukur te qytetit. Atehere ata ia dhane dhe qe atehere, vendi u be perseri i shenjte.”

Lidhur me vezhgimet e asaj dite, Honoré Daumet, pati kohe vecse sa te skiconte disa nga bazorelievet dhe kokat e mrekullueshme te gjetura aty. Heuzey u mahnit nga shtylla e vetme qe kishte mbetur nga Tempulli i Dianes. «Eshte e vetmja shtylle greke qe gjendet ne vend dhe ne gjithe zonen e madhe mbi veri te Athines… Persa i perket akropolit, vendosja e tij eshte e konturuar nga muret mbajtese dhe nga disa tarraca ne nje pllaje te kultivuar, e cila me ekstremitetin lokal te kodrines krijon nje pike dominuese nga ku kemi nje pamje te gjere mbi te gjithe pllajen midis dy lumenjve si dhe mbi detin me larg. Pak me ulet eshte nje platforme ku eshte vendosur manastiri i Pojanit, qe ruan ende emrin disi te ndryshuar te Apollonise se vjeter te Ilirise». Krahas Daumet, edhe Heuzey vizatonte me laps ate qe me vone do te jete nje lloj gravure e nje vendbanimi te hershem antik. Ne hyrje te raportit te misionit te tij, dorezuar Napoleonit te III, Heuzey kishte shkruar: « Sir… Duke zbritur ne rrafshinat e Turqise qendrore, permes Via Egnatia-s ne gjetem me pas ne bregun e Adriatikut, dy qytete antike te dores se pare. Ne saje te nje pozicioni te shkelqyer, perballe Perandorise, dhe ne kryqezimin e rrugeve ushtarake qe lidhte kryeqytetin e Perandorise ne komunikimin me Orientin, Apollonia e Dyrrachium kane gezuar nje fat me zgjerimin e pushtimit romak. Sot, megjithe gjendjen e shperndare te rrenojave, secila nga keto qytete ruan ende nje karakter te vecante, qe i pergjigjet roleve te ndryshme qe ato kane luajtur gjate historise… »

Heuzey ishte nje shkencetar me pervoje dhe nuhatje te thelle profesionale, dhe shqiptaret i kishte njohur qe ne udhetimin e tij te pare ne Ballkan, ne Thesali, ne vitin 1858, atehere kur shqiptaret e shoqeronin si roje, (ne fillim 12 shqiptare e pastaj nje i vetem), gjate udhetimit te tij per ne Larisa e ne Meteore, sic kujtonte ai ne shenimet e udhetimit qe i botoi ne Paris nen titullin Excursion dans la Thessalie turque en 1858, (Eskursion ne Thesaline turke me 1858). Madje i semure nga ethet, ai kishte qendruar diku ne nje fshat arvanitasish, ku i beri pershtypje, qe ndryshe nga turqit, shqiptaret me kostumet e tyre karakteristike, i mbanin grate prane tyre dhe nuk i largonin kur vinin te huajt. Ishte gruaja dhe dy vajzat e shqiptarit qe u perkujdesen per te. Dhe tani, perseri shqiptaret ishin ata qe po e prisnin me aq bujari. Por Heuzey ate dite nxitonte. Ai duhej te vezhgonte sa me shume, edhe pse deshira ia kishte qe te ndalonte gjate dhe te hidhte kazmen e pare te arkeologut, cka beri dhe ne Maqedonine antike, ne Philippe e Farsale.

«Rrenojat e Apollonise, - do te shenonte ai nga ky qendrim i shkurter, - paraqesin imazhin e nje qyteze qe gjate gjithe antikitetit i ka ruajtur traditat e jetes helenike, madje edhe gjate pushtimit romak. Kur vezhgojme objektet qe jane grupuar ne vendin e dikurshem te akropolit dhe qe formojne ne manastirin e Pojanit nje muze te vertete, ndjejme nje gezim te vecante te gjendemi ketu si ne Greqi. Megjithate, keto fragmente te grumbulluara pothuaj nga njezet ndertime te ndryshme, kane gjurmet e nje stili me pak te ashper sesa monumentet e shekullit te Perikliut: nje «antefix» ne mermer qe paraqiste dy valltare te perqafuara nga perdredhja e nje palme, ishte ndoshta shembulli me i shkelqyer i artit grek «te zbukuruar», qe nuk habitemi ta gjejme gjithashtu ne nje koloni te Korintit. Ne shume fragmente dorike dhe vecanerisht ne koken e nje luani qe ka rene nga korniza e nje tempulli, duken gjethet dhe ornamentet korintase qe pleksen me ornamentet gjeometrike. Nje «atlant» prej guri, (trupi i nje gjigandi qe mban nje tempull, L.R.), mjerisht shume i demtuar, i cili ka mbajtur arkitraun e ndonje portiku, eshte nje deshmi tjeter e pasurise se nje popullsie te zhvilluar, vecanerisht ne ndertimet publike. Ne gjetem gjithashtu dhe koken e nje gruaje me shami, por vetem bukuria e kesaj koke mjafton per te treguar se asnje nga artet e Greqise antike nuk degjeneroi ne duart e koloneve te Korintit ne keto brigje te largeta te Ilirise. Apollonia dhe porti afer tij, Oricum, gjurmet e te cilit une i gjeta, ishte per ne fundi i ketij udhetimi…»

Demetra

Busti i nje gruaje me vello mbi koke terhoqi vemendjen e vecante te Heuzey-it. Ajo ishte ndryshe nga te tjerat dhe me nje dhimbje te madhe ne shprehine e saj. Ne fakt kete skulpture e kishte ndeshur me pare kapiteni anglez Martin Leake, i cili kishte vizituar Apollonine dhe manastirin e Shen Maria-s ne shtator te vitit 1805. Ne shenimet e tij ai shkruante per nje «Bust i nje gruaje me vellon e hedhur mbi floke e qe pastaj i kalon ne gjoks. Ky bust, thone murgjit, ishte i persosur, derisa disa ushtare te Beratit, menduan se ishte i pershtatshem per t’u argetuar, duke e goditur me mushqetat e tyre, gje qe i shkaterroi hunden e mjekren…» Pikerisht kjo skulpture e Demetres, hyjnise se te korrave, tokes dhe pjellorise, nenes se Persefonit, virgjereshes se Pranveres (te rrembyer me pas nga Hades ne boten ferrike), kishte mbijetuar gjer diten qe kishte ardhur Heuzey. Ja cfare do te shkruante nder te tjera me vone Heuzey rreth kesaj skulpture qe gjeti ne Apolloni ne studimin e tij te njohur «Kerkime mbi tipin e Demetre-s se mbuluar me vello ne artin grek», skulpture te cilen ai e mori me vete dhe e solli ne muzeun e Luvrit. «Monumenti qe na sherben si pikenisje ne kete studim eshte gruaja me vello, ne mermer, nje fragment i nje statuje greke te gjetur ne Apollonine e Epirit dhe qe une e solla ne Luver. Se pari, ajo qe e ben kete koke te Apollonise te denje per t’i kushtuar nje vemendje te vecante, eshte qendrimi i saj i rende, por njeheresh, i trishte e i embel, cka e dallon nga disa lidhje me idealin pagan… Dhe kjo eshte vecse hyjnia Demetre, ku kulti dhe legjenda, si dicka thelbesore, qendrojne ne imazhin tragjik te nje hyjnie ne zi. Ne himnin homerik, vello mbi koke, ishte mbi te gjitha shenje e dhimbjes dhe e trishtit te zymte qe ajo donte ta fshihte nga veshtrimet e te gjalleve. Ne shohim se ne legjenden dhe misteret e saj, skulptura kerkonte te krijonte nje keqardhje per fatkeqesite e hyjnise, e dermuar nga lodhja dhe e dobesuar nga e pangrena e dhimbja. Dhe kjo duket si ne vizatimin e vazos antike te Poniatovski-t, ku hyjnesha shfaqet ne krah te karros se Triptolemeut, sic e shohim dhe ne nje statuje te Demetres me vello ne muzeun e Londres apo ne Muzeun e Luvrit, ku busti paraqet pikerisht nje hyjni me vello ne koke, e njellojte per nga zymtesia fetare me koken e gjetur ne Apolloni… »

[EncounterAL]

[QUOTE=fegi;3037180]Nje francez zbulon mitet


Ekspeditat e arkeologut te shquar Leon Heuzey ne Shqiperine e 1860-es. Perendite e antikitetit ne Orikum e Apolloni, dedikimet per Dioskuret ne gjirin e Gramates.

Nje nga mitet me te vjetra te kultures evropiane, te kenduar nga bardet antike (cka e ben dhe prekursorin e epikes legjendare ballkanike e evropiane), eshte ai i Dioskureve, qe ne greqishten e vjeter do te thote “bij te Zeusit”, bijte binjake te
==============================

[EncounterAL]

. . . vijon postimi


Paragrafet qe vijojne jane nga libri:
---------------------------------------------------------------------------
Title The image of the ordered world in ancient Nubian art:
Author László Török
Publisher BRILL, 2002 .
--------------------------------------------------------------------------

vijon . . .

[EncounterAL]

vijon . . .

Paragrafi i fundit eshte nga komedia " Vellezerit Menechmi " e Plautus, T. M.
Personazhi, nje qytetar i Epidamnit Ilir, permend faktin qe ne qytet ka orakuj
(pra edhe tempuj). Vellezerit binjake Menechmi jane ne qender te komedise.

Nga dy librat e cituara ne dy postimet e fundit vihen re faktet qe vijojne:

1. Teologjia e Ptolemeut me influence ne Egjiptin e lashte
2. Kulti Teban i 'Amun'
3. Aftesia e 'Amun' per profeci
4. Natyra duale e 'Amun'
5. Lidhja ( vazhdimesia) " Amun - Apedemak "
6. Orakujt dhe tempujt e Epidamnit te periudhes se Ptolemejve
7. Dioskuret e famshem te Epidamnit
. . .

------------------------------

Pyetja:
A kane lidhje faktet e mesiperme me mitologjine tone ?

[EncounterAL]

. . . vijon
shenim:
Foto e tempullit te ' Apedem.ak' zbuluar nga arkeologet ne luginen e Nilit ne vitet
1999 -2000 ( ? )

[fegi]

Ilirjan Gjika : Çiriaku i Ankonës, agjent apo arkeolog!?
Në historinë e arkeologjisë shqiptare njihet si eksploratori i parë i antikitetit një figurë e çuditshme dhe enigmatike, siç është ajo e Çiriakut të Ankonës. Të dhënat e para për veprimtarinë e tij në Shqipëri i botoi për herë të parë studiuesi Hasan Ulqini në librin e tij “Grabitës të monumenteve”, botuar në vitin 1980. Më vonë emri i Çiriakut do të përmendet në botime të ndryshme që kishin të bënin me arkeologjinë, deri disa vite më parë, kur do të botohej në gjuhën shqipe vepra e historianit Franc Babinger, “Mehmet Pushtuesi”mage



Në historinë e arkeologjisë shqiptare njihet si eksploratori i parë i antikitetit një figurë e çuditshme dhe enigmatike, siç është ajo e Çiriakut të Ankonës. Të dhënat e para për veprimtarinë e tij në Shqipëri i botoi për herë të parë studiuesi Hasan Ulqini në librin e tij “Grabitës të monumenteve”, botuar në vitin 1980. Më vonë emri i Çiriakut do të përmendet në botime të ndryshme që kishin të bënin me arkeologjinë, deri disa vite më parë, kur do të botohet në gjuhën shqipe vepra e historianit Franc Babinger, “Mehmet Pushtuesi”. Pikërisht këtu ky autor hedh dyshime të forta rreth këtij personazhi të shekullit të XV-të, të cilin perëndimi e vlerëson si një nga figurat e Rilindjes Europiane. Ndërsa në Shqipëri Çiriako de Picikoli i quajtur ndryshe edhe Çiriaku i Ankonës kreu dy udhëtime. Fillimisht “turin” e parë ai e bëri në vitin 1418, për tu rikthyer përsëri në vitin 1435. Në to ai kreu vizita në Durrës, Lezhë, Apoloni, Butrint, Artë dhe Karaburun. Për gjithçka që pa dhe vëzhgoi si rrënoja, mbishkrime apo monumente, Çiriaku dha përshkrime të hollësishme, të cilat i gjejmë tek vepra e tij “Komentarët”. Midis tyre mund të përmendim të dhënat që ai jep për muret dhe portat e kalasë së Durrësit, midis të cilave na dëshmon për shumë mbishkrime dhe statujën e një kalorësi prej bronzi. Të tilla të dhëna ndeshim edhe për Lezhën dhe Butrintin. Me interes Çiriakut ju duk edhe Karaburuni, në të cilin ai vizitoi edhe gjirin e Gramatës, ku kopjoi dhe botoi disa nga mbishkrimet e famshme të tij.



2

Çiriako de Picikoli lindi në vitin 1391 në Ankona të Italisë, ku për këtë shkak të origjinës do të njihet më vonë me emrin Çiriaku i Ankonës apo Çiriako ankonati. Në moshën 28-vjeçare ai nisi udhëtimin e tij të parë drejt Kostandinopolisit për qëllime tregtie. Ashtu si e tregon edhe ai vetë gjatë këtij udhëtimi atij i lindi pasioni për Antikitetin greko-romak, ku përveç aktiviteteve të tjera ju kushtua edhe eksplorimit të qendrave antike. Kudo që shkoi Çiriaku mbajti ditarë dhe për ato që vëzhgoi shkroi letra në adresë të miqve të tij, të cilat shekuj më vonë do të shërbenin si burime të mirëfillta historike. Udhëtimet e tij të shumta do të përfshinin në itineraret e tyre edhe territoret e Shqipërisë, Maqedonisë, Greqisë, Thrakës, Azisë së vogël, ishujve të Egjeut dhe Egjiptit, me qëllim që, ashtu si e shpreh edhe ai vetë në shkrimet e tij, kishte për qëllim:”të zgjonte të vdekurit nga varri”(F. Babinger, Mehmet Pushtuesi, f. 52-53). Pasioni I tij mund të ishte vërtet arkeologjia, por qëllimi i vërtetë i tij ishte roli i zbuluesit, i fshehur pas petkut te diplomatit dhe tregtarit. Të gjitha misionet e tij në lindje u financuan nga papati, i cili mendonte ti shfrytëzonte informacionet e Çiriakut për të njohur situatën politike në Ballkan dhe Perandorinë Osmane. Në vijim të kësaj veprimtarie ai vendosi lidhje me princat e Greqisë Thoma dhe Dhimitër Paleologu, vojvodën e Transilvanisë Janosh Huniadin, përfaqsuesit gjenovezë të kolonisë tregtare të Kostandinopolisit, si dhe me sulltanin turk Muratin II. Pas një veprimtarie të gjatë në lindje së fundmi Çiriaku u kthye në Itali dhe vdiq në Kremona në vitin 1455.



3

Një nga qëllimet e udhëtimeve dhe veprimtarisë së Çiriako de Picikolit në Lindje ishte përgatitja e kushteve dhe rrethanave për organizimin e një koalicioni antiturk, sepse Perandoria Osmane konsiderohej një rrezik eventual për perëndimin. Këtu faktet bëhen kontradiktore sepse nga një misionar i organizimit nga papati të një koalicioni antiosman ai papritur do të shërbejë në rrethin e këshilltarëve më të ngushtë të sulltan Mehmetit, pushtuesit të Kostandinopolisit. Burimet historike pohojnë se ai kreu veprimtari agjenturore të dyfishtë, jo vetëm për Papatin dhe shtetet perëndimore, por edhe për llogari të shtetit osman. Ndër aktivitetet e tij në lindje mund të përmendim vizitën që ai bëri në vitin 1444 në Greqi tek dy princat paleologë, Thoma dhe Dhimitër, vëllezër të perandorit bizantin. Gjatë qëndrimit pranë tyre Çiriaku i nxiti ata që të përkrahnin vazhdimit e luftës antiosmane. Po në maj të atij viti ai shoqëroi ambasadorin e Gjenovës, Francesko Draperion, pranë oborrit të Sulltanit, ku do të negocionin rreth marrëveshjeve të reja dypalëshe, (F. Babinger, f. 56). Ndërsa dy muaj më vonë, pikërisht në qershor 1444 ai i dërgoi dy letra sekrete vojvodës së Transilvanisë Janosh Huniadit. Në to me cilësinë e informatorit ai e njoftonte Huniadin për punimet fortifikuese që ndërmorën turqit në Edrene, për shkak se i trëmbeshin një sulmi hungarez, (Babinger f. 57). Në letrën e dytë Çiriaku e sqaron atë se, sulltan Murati II kishte lënë në Edrene princin Mehmet dhe vezirin e madh Halil Çandarliun, ndërsa vetë me trupa të shumta ishte hedhur në Anadoll. Kjo letër ndikoi drejtpërdrejt tek politika hungareze, pasi mbreti Vladislav e prishi paqen dhjetë vjeçare që kishte nënshkruar me osmanët dhe i sulmoi ata për ti dëbuar nga Ballkani. Kështu nisi lufta e re turko-hungareze, e cila përfundoi me thyerjen e hungarezëve në betejën e Marnës. Ndërsa Çiriaku e vijoi edhe më tej veprimtarinë informuese. Në 13 mars 1445 ai njoftoi nga qyteti i Magnizës, sundimtarin Italian të ishullit Hios, Andreolo Xhustinianin, se sulltani nuk e kishte në planet e tij ushtarake sulmin ndaj ishullit. Ndërsa në një letër tjetër që Çiriaku i Ankonës e shkruan nga Foça në 11 maj 1445, ai e siguron Xhustinianin që të qëndrojë i qetë, sepse sulltan Murati II, ishte nisur drejt Edrenesë i thirrur me ngut nga veziri i madh për probleme të rëndësishme që kërcënonin shtetin osman (Babinger, f. 75). Interesante është edhe veprimtaria e Çiriako de Picikolit në shërbim të sulltanëve osmanë. Ajo fillon në vitin1446, kur në rrethana të panjohura ai merr një letër nga sulltan Murati II, i cili e siguron që të lëvizë në mënyrë të lirë në të gjitha territoret e Perandorisë Osmane. Këtë “Berat” (letër rekomandimi), Çiriakoja e mori nga sulltani në Magniza, qytet në Azinë e vogël, ku Murati II kishte vendosur selinë, pas abdikimit të parë të tij në favor të të birit, Mehmetit II. Dokumenti ju dorëzua Çiriakut në 17 prill 1446, në prani të gjenovezit Francesko Draperio, i cili bashkëpunonte me sulltanin në tregtinë e shapit. Shumë kuptimplotë është edhe fakti se sulltani e priti privatisht Çiriakun në apartamentin e tij dhe jo në ambientet e pritjes në saraje. Ndoshta puna informuese për llogari të republikës së Gjenovës, bëri që Ciriakut t’i propozohej që këtë veprimtari ta kryente edhe për shtetin turk, armiqtë më të rrezikshëm të të cilit në Ballkan ishin Venediku dhe Hungaria. Pas këtij takimi ai e shoqëroi sulltan Muratin II, gjatë tre ditëve të udhëtimit të tij nga Magniza drejt Edrenesë, kur ai u nis për të rimarre pushtetin. Por në letrat e tij Çiriakoja na tregon se ai e kishte vizituar më parë oborrin e sulltanit qysh në vitin 1444. Në to ai përshkruan edhe bisedimet e zhvilluara në Edrene midis sulltan Muratit II dhe mbretit Vladislav të Hungarisë, ku u nënshkrua edhe paqja dhjetë vjecare, e cila solli qetësinë në Ballkan midis këtyre dy fuqive të kohës. Për këtë ngjarje Çiriaku na tregon edhe protokollin osman të pritjes, ku sulltani qëndronte i ulur në qendër mbi një qilim të madh, i rrethuar prej oborrtarëve. Ndërsa përbri tij qëndronte princi Mehmet Celebiu, i cili më vonë do të hipte në fron si sulltan Mehmeti II, (Babinger, f. 54). Ndërkohë që me ardhjen në pushtet të sulltan Mehmetit II në vitin 1451, për Çiriakun nis një etapë tjetër, e paimagjinueshme më parë për një perëndimor. Ai do të bëhet pjesë e rrethit të këshilltarëve të sulltanit. Ishte koha kur Mehmeti po vinte në jetë qëllimin e tij për pushtimin e Kostandinopolisit, kryeqytetit të Perandorisë Bizantine. Për të realizuar këtë ëndërr të vjetër të osmanëve, Mehmetit i nevojitej Çiriaku, i cili i përktheu atij të gjitha manualet perëndimore të rrethimeve dhe marrjes së kështjellave. Ai i shpjegoi sulltanit skicat e shumë rrethimeve të kështjellave dhe qyteteve që jepeshin të ilustruara në kronikat evropiane. Sipas historianit Franc Babinger, Çiriakoja ishte forca kryesore mësimore e Mehmetit, pushtuesit të Kostandinopolisit. Këtu më mirë se kudo njohuritë e tij të arkeologjisë u përdorën në mënyrën më efikase. Ai përktheu të gjitha raportet dhe kronikat ushtarake të kryqëzatës së katërt, e cila e pushtoi me sulm, Kostandinopolisin në vitin 1204. Të dy së bashku ata formuluan skicat e mureve, vendosjen e topave dhe drejtimet e sulmit. Kështu pas 54 ditësh rrethimi, ditën e martë të 29 majit 1453 Kostandinopolisi ra dhe bashkë me të u shemb përgjithmonë edhe Perandoria Bizantine. Në këtë fitore të madhe të osmanëve pati meritën e tij edhe Çiriako de Picikoli, për të cilin mund të themi, se kreu një punë vërtet të shkëlqyer për një arkeolog perëndimor.
4

I vlerësuar si një nga figurat e shquara të humanizmit Çiriaku i Ankonës nuk duhet të ketë qenë vetëm njeriu i kulturës dhe i letrave. Të paktën kështu del nga libri historik i Franc Babingerit, “Mehmet Pushtuesi”. Megjithëse ky nuk është në dukje një problem i yni, pasi tek ne në Shqipëri ai dha të dhënat e para mbi objektet arkeologjike. I pari që publikoi imazhin e Çiriakut ishte arkeologu Italian Luixhi Ugolini, në librin e tij “Butrinti”, botuar në vitin 1937. Këtu Ugolini i njeh atij meritën se bëri zbulimin e parë arkeologjik të Butrintit. Meqenëse Ugolini u etiketua si një arkeolog”grabitës monumentesh” nga historiografia zyrtare e kohës së socializmit edhe shkrimet e tij nuk e panë dritën e botimit. Vetëm në vitin 1999 Instituti Italian i Kulturës në Tiranë botoi librin e Ugolinit “Butrinti”ku në faqen 108 jepet një reliev me portretin e Çiriakut në profil. Tashmë arkeologu i parë i monumenteve të Shqipërisë, apo misionari i Papës dhe Gjenovës, si dhe këshilltari i Mehmet pushtuesit nuk do të jetë më i panjohur për publikun. Dhe këtu meritën e ka përsëri Luixhi Ugolini, të cilit nuk do ti njohim vetëm meritën e zbulimit të Butrintit, por edhe “zbulimin” e Çiriako de Piçikolit të Ankonës.

[EncounterAL]

Fotografia e murit antik ne Hundcove (ngjitur), e postuar para ca
kohesh ne 'panoramio.com', me duket e ngjashme me foton e statujave
te ishullit te Pashkeve. Ku mund te lexoj dicka per kete mur ?

[EncounterAL]

vijon . . .

fotografia me skulpturat nga ishulli i Pashkeve, permendur ne postimin me siper