Postuar mė parė nga
Orientalist
Ku po shkojmė?
Drejt Evropės! thotė njėri. Drejt perėndimit dhe Amerikės! thotė
tjetri. Nuk e di! thotė i treti duke ngritur supet. Kėto janė disa
nga pėrgjigjet (ose tė themi mė kryesoret) tė cilat na i kthejnė
njerėzit e thjeshtė, por edhe "intelektualėt", tė cilėt nė tė vėrtetė
nuk e dinė se kah po shkojnė. Mund tė duket absurde kjo fjalė qė do tė
them, por mua personalisht mė duket se ne jemi duke shkuar nė "Gropė -
Evropė" dhe nė "Degradim - Perėndim."
Kur e pyetėn njė dijetar oriental se ē'mendon pėr pėrparimin
perėndimor, ai tha: "Ėshtė e vėrtetė qė ju nė perėndim keni bėrė
pėrparime tė mėdha nė shkencė, teknikė, ekonomi, teknologji, bile keni
arritur tė shkoni dhe tė ecni edhe nė hėnė, por ju nuk keni arritur
ende qė tė ecni dhe tė silleni si njerėz nė tokė."
Problemi mė i madh pėr njerėzit ėshtė se ku do tė pėrfundojnė dhe
ēfarė kanė ndėrmend tė realizojnė. Nėse njerėzit nuk janė tė aftė qė
t'i pėrgjigjen vetėm tre pyetjeve nė lidhje me jetėn e tyre, atėherė
vihet ne dyshim qėllimi pėr tė cilin janė krijuar. Do tė doja qė
njerėzit tė uleshin dhe tė meditonin ndonjėherė rreth asaj se: 1) Cili
ėshtė Krijuesi i kėsaj gjithėsie, njeriut, dhe asaj qė gjendet nė tokė
dhe nė hapėsirė, 2) Cili ėshtė qėllimi i krijimit tonė si njerėz dhe i
krijesave tė tjera nė kėtė botė dhe, 3) Ku do tė pėrfundojmė?! Nėse ne
arrijmė qė t'i pėrgjigjemi kėtyre pyetjeve "elementare" jetėsore,
atėherė ne do tė arrijmė tė njohim veten tonė.
Nė kohėt e sotme ka filluar tė ndryshojė gjithēka dhe vazhdon tė
ndryshojė sa hap e mbyll sytė.
Unė personalisht do tė doja tė dija disa gjėra pėr tė cilat mendja ime
ėshtė turbulluar shumė. Do tė doja tė dija, pėr shembull, se nga buroi
ky "civilizim" dhe ku dhe kur do tė pėrfundojė, sepse siē dihet asnjė
civilizim nuk ka qenė dhe nuk do tė jetė i pėrhershėm.
Nė disa libra tė mėhershėm kam lexuar njė pyetje qė shtrohej shpesh,
dhe e cila ėshtė se si u krijua rruzulli tokėsor dhe cili ėshtė
qėllimi i krijimit tė njeriut dhe gjithēkaje qė gjendet nė natyrė. Kjo
pyetje nė vetvete pėrfshin edhe shumė pyetje tė tjera si: Si u krijuan
lulet, bimėt, njerėzit, detėrat, malet, etj.
Hovi i madh i shkencės dhe teknologjisė nė perėndim dhe pėrkrahja qė
iu dha atyre la pasoja shumė tė mėdha nė moralin dhe personalitetin e
njeriut tė sotėm perėndimor modern. Ėshtė njė e vėrtetė se nėse i
pyesni njerėzit e sinqertė, pa dallim feje, ideje, krahine apo race,
do tė merrni pėrgjigjen se perėndimorėt janė duke shkuar nė njė
degradim moralo psikologjik, familjar dhe shoqėror. Nė tė vėrtetė
perėndimorėt sot janė duke kėrkuar njė shteg ose rrugėdalje ku mund tė
dalin dhe tė ēlirohen nga ai pus i errėt nė tė cilin e kanė futur
veten. Pėr fat tė keq, njė pjesė e popujve tė ndryshėm tė botės janė
duke kėrkuar qė tė integrohen nė mėnyrėn e jetesės sė perėndimorėve,
ndėrsa nė anėn tjetėr vetė perėndimorėt kėrkojnė qė tė "ēlirohen" nga
ai burg. Ē'gjė absurde!
Nė Suedi, njė nga vendet me standardin mė tė lartė jetėsor nė botė,
shumė njerėz humbasin jetėn ēdo ditė duke bėrė vetvrasje tė ndryshme.
E pse e gjithė kjo? Kjo ndodh si pasojė e shfrytėzimit deri nė
maksimum tė tė gjitha mjeteve materiale, duke mos u munguar asgjė dhe
duke mos gjetur prehje nė to. E njėjta gjė po ndodh edhe me vendet e
tjera tė cilat po e pėrkrahin politikėn dhe jetesėn perėndimore. Por
mua mė ēudit vetėm diēka, ajo se cila ėshtė politika e vėrtetė
perėndimore dhe ēfarė synon? Cilėt janė ata tė cilėt e bėjnė ose e
luajnė politikėn perėndimore dhe botėrore, ose tė ashtuquajturin
"rendi i ri botėror?" Nė tė gjitha vendet ku pėrkrahet politika
perėndimore dhe kultura e tyre shohim vetėm veprime tė cilat nuk kanė
aspak lidhje me natyrshmėrinė e asaj krijese tė quajtur NJERI.
Kur popujt e ndryshėm kėrkojnė qė tė integrohen nė Evropė, ata
mendojnė se me hyrjen nė "familjen e madhe evropiane" do tė gjejnė
"parajsėn" tokėsore, ku ndėr tė tjera do tė kenė kufinjtė e hapur,
tregtinė e lirė etj. Por nga ana tjetėr do tė humbin identitetin e
tyre kulturor dhe kombėtar, tė krijuar nga vetė Krijuesi i tyre. Pėr
fat tė keq kėta popuj nuk e kanė kuptuar dhe nuk po e kuptojnė ende se
luftėrat mė tė mėdhaja nė botė kanė ndodhur m'u nė zemėr tė asaj
Evrope nė tė cilėn kombe tė ndryshme po kėrkojnė qė tė antarėsohen me
ēdo kusht. Edhe Franca me parrullėn e saj tė famshme "Liri Barazi
Vėllazėri", e cila u ngrit dhe mori hov tė madh gjatė revolucionit tė
vitit 1789, nuk mundi tė arrinte ndonjė sukses.
Vallė ku kanė gabuar njerėzit? Ndoshta i ka munguar diēka pa tė cilėn
nuk mund tė bėnin dot, dhe nėpėrmjet tė cilės do tė mund tė gjenin
prehjen dhe mbėshtetjen e kėrkuar
shpirtėrore?!
Ēdo gjė nė kėtė botė ėshtė e lidhur ngushtė me gjendjen shpirtėrore tė
njeriut. Pa shpirt njeriu do tė ishte njė krijesė e vdekur. Por ky
shpirt ashtu si edhe trupi qė ka nevojė tė ushqehet me ushqim tė mirė
dhe pije tė shėndetshme, ashtu si mendja ka nevojė qė tė ushqehet me
dituri dhe njohuri tė dobishme, ashtu edhe shpirti ka nevojė qė tė
ushqehet me besim tė vėrtetė hyjnor, me besim nė njė Allah (Zot),
krijues i ēdo gjėje dhe udhėzues i tyre.
Njeriu ėshtė i pėrbėrė nga tre elemente kryesorė tė cilat janė trupi,
mendja dhe shpirti. Nėse njeriu do tė kishte mangut njėrėn nga kėto
tre komponente kryesore tė tij, ai do tė kishte diēka mangut edhe nė
vetė krijimin e tij. Por mė e rėndėsishmja nga kėto elemente ėshtė ajo
shpirtėrorja sepse njeriu po nuk pati shpirt ėshtė njė krijesė e
vdekur, tė cilės nuk i hyjnė nė punė pjesėt e tjera tė cilat i
pėrmendėm.
Prandaj edhe Evropa, edhe perėndimi, edhe e tėrė bota, pa rikthimin nė
besimin nė Zot, nė fenė e Tij tė vėrtetė monoteiste dhe nė besimin e
zbritjes sė njė libri hyjnor i cili ėshtė udhėzues pėr njerėzit e
menēur dhe sqarues i sė vėrtetės nga e pavėrteta, do tė vazhdojė qė tė
ketė gjithmonė probleme tė brendshme shpirtėrore, psikike, morale dhe
sociale.
Rreth kėsaj teme ėshtė folur nga shumė dijetarė e studjues tė
ndryshėm, tė lindjes dhe tė perėndimit; por ne bėmė tonėn.
Do tė doja ta mbyllja me njė thėnje tė Hazreti Aliut r.a., ku thotė:
"Njeriu kur rron gjashtėdhjetė vjeē gjysmėn e jetės sė tij ia ka
ngrėnė nata, edhe gjysma e gjysmės i shkon nė fėmijėri dhe rini dhe
nuk e kupton. Njė e treta e gjysmės ėshtė shpresa, lakmimi dhe mundime
pėr fitime dhe ushqime. Edhe ajo pjesė qė i mbetet i kalon nė
sėmundje, pleqėri dhe vdekje. Por, po kėrkoi njeriu njė jetė tė gjatė,
ėshtė njė padituri shumė e madhe, se jeta kėshtu ndahet sado qė tė
jetė e gjatė.
Sa bukur thotė njė vjershėtor persian:
"Ē'mund tė bėjė njeriu me njė jetė kaq tė shkurtėr?
Sa mirė do tė ishte qė tė kishte dy jetė: Njėrėn pėr mėsim, tjetrėn pėr provė."
Pėrgatiti: Ermal BEGA
Krijoni Kontakt