Ismail Kadare: Nė diktaturė kam shkruar mė me kurajė se tani
Beteja mė e madhe e njė shkrimtari ėshtė ajo me kohėn. Kadare prej vitesh e ka fituar kėtė betejė. Veprat e shkruara nė fillimet e karrierės dhe nėn diktaturė edhe sot arrijnė tė joshin publikun e huaj. Dhe jo njė publik qė joshet nga bestseller, por njė vend si Anglia, ku shkrimtarėt e huaj nuk pranohen lehtė. Nė Londėr ėshtė botuar pėrkthimi i ri i librit "Kėshtjella", njė vepėr e shkruar nė vitin 1963. Por si nė ēdo eveniment, ku ėshtė i pranishėm Kadare, nuk mungojnė surprizat pėr krijimtarinė e tij.
Kėtė herė ėshtė vet shkrimtari i madh qė zbulon njė pjesė tė tė pathėnave tė krijimtarisė sė tij. "Nė diktaturė kam shkruar mė me kurajė se tani", thotė Kadare, njė meritė kjo jo vetėm e shkrimtarėve tė mėdhenj, por edhe e njerėzve tė mėdhenj.
Kadare paraqet "Kėshtjellėn" (The Siege) nė Londėr. Shkrimtari i njohur shqiptar, Ismail Kadare, ėshtė bėrė njė vizitor pothuajse i pėrvitshėm i Britanisė sė Madhe kėto tri vitet e fundit. Ai ishte nė Londėr kėto ditė pas njė viti, pėr tė prezantuar dhe promovuar botimin e librit tė tij tė fundit nė gjuhėn angleze nga shtėpia botuese "Cannongate".
Bėhet fjalė pėr romanin "Kėshtjella", qė tregon historinė e rrethimit turk dhe tė qėndresės shqiptare ndaj tij nė njė kėshtjellė nė Shqipėri nė kohėn e Skėnderbeut. Por nė botimin anglisht nga pėrkthyesi David Bellos, romani mban titullin "The Siege". Dhe kritika letrare kėtu ka bėrė interpretimin e veprės duke hequr paralele mes veprės sė Kadaresė dhe "Kėshtjellės" shqiptare tė komunizmit qė i bėri qėndresė pushtimit turk, apo mes "rrethimit" tė Shqipėrisė sė diktaturės qė ashtu si kėshtjella e Kadaresė, nė fund jepet. Tė mėrkurėn nė mbrėmje, nė njė nga sallat e qendrės kulturore "Mbretėresha Elizabeth" nė Londėr, Kadare foli pėr "Kėshtjellėn" dhe veprėn e tij letrare para njė audience shqiptarėsh qė jetojnė nė Britani dhe admiruesish anglezė tė veprės sė tij.
Pėrkthim pas 40 vjetėsh
"Kėshtjella" ishte njė nga romanet e fillim-karrierės pėr Kadarenė, emrit mė tė njohur tė letrave shqipe nė Perėndim, qė shėnoi njė start tė suksesshėm nė Shqipėri nė 1963-shin me "Gjeneralin e Ushtrisė sė Vdekur" dhe dy vjet mė pas nė Francė me pėrkthimin e tij. Por "Kėshtjella" botohet nė Britaninė e Madhe 40 vjet pas botimit nė gjuhėn shqipe.
Kjo ka ardhur pak si e papritur pėr shkrimtarin, qė nė hotelin ku qėndroi gjatė ditėve nė Londėr, thotė se romani ishte zgjedhur me ngulm pėr t'u botuar nga botuesi i tij.
Jo se pėr tė ka shumė rėndėsi qė ajo botohet pas njė periudhė kaq tė gjatė apo se interpretohet nė mėnyra tė ndryshme nga kritika.
"Shkrimtari kur shkruan, mendimi kryesor ėshtė tė shkruajė, tė bėjė letėrsi tė vėrtetė. Vėshtirė ėshtė qė ta mendojė se kjo do tė ketė kėtė kuptim, pastaj do t'i japė edhe kėtė kuptim simbolik. Ato gjenden mė vonė, pėrgjithėsisht i gjen kritika ose njerėzit", tha Kadare.
"Shkrimtari me intuitė e kupton kur ajo qė shkruan ka vlerė tė vėrtetė si letėrsi, si art dhe ai e ndjen kur ajo qė shkruan do tė jetojė gjatė, sikurse e ndjen ngandonjėherė se ajo qė shkruan nuk do tė jetojė gjatė".
Botime nė dy kohė
"Kėshtjella" pason pas rreth njė viti, nė botimin nė anglisht tė romaneve "Pasardhėsi" dhe "Vajza e Agamemnonit", veprat e krijimtarisė sė viteve tė fundit tė shkrimtarit 72-vjeēar.
Romani i parė ėshtė shkruar nga autori nė epokėn e komunizmit, i dyti nė vitet e demokracisė nė Shqipėri.
Brenda kėtyre katėr dhjetėvjeēarėve nė Shqipėri ka ndryshuar shumėēka. Kadare thotė se dhe ai ka ndryshuar, por ndoshta dhe jo.
"Ēdo gjė nė botė ka njė ndryshim, njė evolucion. Dhe shkrimtari pėson ndryshimet e veta si qenie njerėzore. Por e mira e letėrsisė ėshtė se ndryshimet nuk i krijon ndryshimi i regjimit politik. Ndryshimet krijohen nė bazė tė ligjeve tė letėrsisė dhe prandaj ato janė pėr mirė, pėr mė mirė, pėr keq", thotė shkrimtari.
Ai pėrmend faktin se ka nga ata qė mendojnė se veprat e tij tė periudhės sė komunizmit janė mė tė mira se ato tė epokės sė postkomunizmit.
"Pėr shkrimtarėt...gjithkush jep mendimin e vet.... Por ėshtė po ai autor qė ka bėrė dhe tė mirėn dhe mė pak tė mirėn. Punė e madhe! E tij ėshtė dhe ajo mė e mira, dhe ajo mė pak e mira", thotė ai duke qeshur.
"Tek unė nuk ka ndryshuar asgjė jashtė asaj qė ndryshon jeta vetė tek njeriu. Tek veprat qė kam shkruar mė vonė pasi ka rėnė komunizmi, qė janė mė tė pakta nga ato qė kam shkruar pėrpara, nuk kam shprehur ndonjė kurajė mė tė madhe nga ē'kam thėnė nė atė kohė. Dhe kjo mua mė jep gėzim".
E megjithatė, duke krijuar njė situatė imagjinare dhe duke bėrė njė analogji, ai e pranon se epoka e diktaturės mund t'i ketė dhėnė diēka tė veēantė krijimtarisė sė tij.
"Ne kėtu ndodhemi nė njė hotel nė Londėr qė unė po jap kėtė intervistė. A mund tė pėrfytyroni ju qė njė klient i kėtij hoteli tė hapė njė tunel pėr tė dalė nga hoteli? Ka me dhjetėra shembuj kur njė i burgosur a dy, kanė hapur njė tunel pėr tė dalė", thotė ai dhe shton:
"Energjitė qė zbėrthehen nė njė pengesė janė shumė tė mėdha, janė tė tilla qė e mposhtin pengesėn".
Krijimtari nė dy qytete
Kadare thotė se ai ende ndjek rutinėn e dikurshme tė punės, duke kaluar mėngjesin dhe paraditen duke shkruar.
Pėr tė pranvera dhe vjeshta nuk janė frutdhėnėse, prandaj shkruan mė shumė nė dy stinėt e tjera: Nė dimėr nė Paris, nė verė nė Tiranė.
Por ai thotė se kėto ditė nuk shkruan me tė njėjtin intensitet si vite mė parė. "Unė punoj mė pak sepse ka shumė gjėra tė cilat i kam thėnė. Nuk kam ndonjė ngut tė them tė tjera".
"Nuk kam ndonjė panik qė po mė ikėn koha, se ka ikur kjo apo ajo gjė. Nuk kam absolutisht asnjė panik tė tillė", thotė ai me njė ton jashtėzakonisht tė qetė.
Marrė nga "BBC"
Gjuhėt nė tė cilat ėshtė pėrkthyer vepra e Kadaresė
1. Frėngjisht
2. Anglisht
3. Gjermanisht
4. Greqisht
5. Holandisht
6. Portugalisht
7. Spanjisht
8. Italisht
9. Rumanisht
10. Suedisht
11. Katalanisht
12. Turqisht
13. Norvegjisht
14. Maqedonisht
15. Danisht
16. Bullgarisht
17. Polonisht
18. Hungarisht
19. Kroatisht
20. Arabisht
21. Koreisht
22. Finlandisht
23. Rusisht
24. Japonisht
25. Hebraisht
26. Kinezisht
27. Serbisht
28. Euskere
29. Flamandisht
30. Ēekisht
31. Sllovakisht
32. Sllovenisht
33. Vietnamisht
34. Esperanto
T.O
Krijoni Kontakt