Sipas teje nė kėtė forum duhet lėnė vetėm ata tė rrymės staliniste katolikocentriste.Postuar mė parė nga Kandili 1
ps,
Ishit mbetur shterp duke e lavdėruar njėri tjetrin si nėna fėmijėt e llastuar.
Sipas teje nė kėtė forum duhet lėnė vetėm ata tė rrymės staliniste katolikocentriste.Postuar mė parė nga Kandili 1
ps,
Ishit mbetur shterp duke e lavdėruar njėri tjetrin si nėna fėmijėt e llastuar.
Nje gje me habite mua te ti.Postuar mė parė nga Sabriu
Shkrimi yt,qe ka nivel nga ana gjuhesore,me ben te kuptoj se je njeri i arsimuar!
Mirepo,kur analizoje permbajtjen e teksteve tua(flas per dhjetra sish,sa kam lexuar),mendimi i pare qe me vje eshte,se ti nga arsimimi yt nuk ke marre dije po helmim te trurit.Nuk ke fituar kulture per te kap teresine, kur bie fjala te problemet kombetare-fetare dhe problemet tjera qe kane te bejne me popullin tone ,po ke fituar prirje per te kap si te vlefshme vetem pjeset(nga teresia) qe favorizojne besimin tend,ose per t`i paraqite viktima ata te besimit tend.Nuk i merr ngjarjet ne teresi, ne kuptimin e kohes dhe rrethanave historike kur ato kane ndodhur,por merr e trajton vetem pjese te tyre(ato qe i pershtaten idese tende te turbullt ,se shqiptaret e besimit islam ishin engjej e shqiptaret e besimit te krishtere gabim),gjithnje duke e favorizuar besimin tend.
Ti nuk mund te jesh ne rregull, kur figurat e kombit tone,ne baze te te cilave na njeh bota per dicka pozitive,i quan jahudi e me emra tjere nencmues.
Nuk mund ta quash veten te arsimuar, kur shume shpesh e favorizon fene tende duke ua nencmue fene shqiptareve tjere.
Te gjitha keto qe ben ti, nuk mund te merren vec si anim per te perqa kombin.Prandaj je njeri i demshem.
Nė vitet mė tė frytshme, tė krijimtarisė sė tij letrare, vitet 1960 - 1990, studenti qė studinote Letersi nė Moskė, ishte e pamundur tė zbėrthente njė ngjarje, nė veprat e tij, pa pėrdorur ndonjė figurė apo edhe pa u frymėzuar nga motivi mitologjik... Megjithėse vetė i perdorte ato, ai mundohej, qė vepren e tij ta drejtonte, kundėr ēdo gjėje qė e bėnė artin mjet pėr tė shtremberuar realitetin.
Ai. Kadareja pra, gjenė rastė tė demaskojė me patos tė fuqishum poetik, misionin mistifikues tė " letersisė mitologjike, tė stigmatizojė thelbin antikombėtar tė lojės sė vjetėr me mitin...
Shkenca zhvillon mendimin, e ēliron atė nga prangat e idealizmit fetarė, materialaistė, e ēliron atė nga prangat e idealizimit, supersticioneve dhe tė misticizmit fetar... Ismail kadare kėtė e ka bėrė nė formė persiatjesh nė temat e tija tė trajtuara nė Romane, duke u kushtuar vemendje se si lindin format e ndergjegjes mistifikuese, mitoligjizuese..
Nė veprat " Gjenerali i Ushtrisė sė vdekur", " Kronikė nė Gurė", " 2 Nėntori i njė kryeqyteti", " Dasma", fillon tė shfaqet ky problem, kurse nė" Ura me tri harqe", nė " Gjakftohtėsia" e vepra tė tjera ai fillon ta zotėrojė si njė problem qė shkrimtari me tė drejtė e pėrfshinė pasojat shoqėrore tragjike dhe tragjiko-komike, nė vatrėn e shqetėsimeve kryesore krijuese... Njė botė e zezė apo e bardhė nuk bėnė pa njė m it tė zi ose tė bardhe...
" Nė Nėntori i njė kryeqyteti" autori tregon se " mitet e " legjendat" e reja formohen dhe pėrhapen pėrmes thashethemeve ose mjeteve moderne tė informacionit, radios, shtypit, letersisisė, internetit...
Ismail Kadareja paraqet redaktorėt dhe mjetet moderne teknike si personifikim tė dezinformimit siq thotė ai vetė: " redaktori i orės sė Shpirtit Kristian dhe i Orės sė Shpirtit Islamik, kronist i jetės mondane, spiker i vdekjes, vėzhgues i fajedeve, redaktorė i kronikės sė zezė dhe tė asaj tė sherreve, ku vazhdonin tė kėndoni ezanet e fundit tė myezinėve tė xhamive, ku plakat deshifronin parandjenjat dhe ėndėrrat Makbethiane...
Pra ka shumė gjera tė thuhen dhe tė shkruhen pėr njė krimtari tė Gjeniut tė Madhė pėr krijimtarinė tij shumė-shumė frytdhėnese pėr tre dekada me radhė... Nė pyetjen e Alan Bouske ose nė dialogun me tė," se a ka pas mundėsi qė gjatė regjimit tė Enver Hoxhės, tė pėrdorej figuracioni metafori i figurave mitologjike pėr tė kritikuar nė kėtė formė regjimin" Kadareja peraferisht pėrgjigjej kėshtu: " Fatkeqėsisht nuk ka qenė e mundur sepse vetė Enver Hoxha ka qenė njė farė shkrimtari i cili ka pas tė zhvilluar sensin intelektual dhe se nuk kam mundur tė bėhet kjo gjė e tė mos e kuptojė domethenjen e mitit...
Pas vitit 1990 Kadare kryesisht ėshtė marrė me rishkrimin e veprave tė tij apo mė mirė me thėnė, me korigjimin e asaj qė nuk mundė tė korigjohet...
Shqiptarėt vlerat e tyre i kanė treguar qė nga antika e herėshme... bindjet fetare nuk kishin as edhe njė herė rrėnjė tė thella, te ky popull nder mė tė vjetėrit dhe me njė gjuhė me prejardhje indo-evropiane... katolicizmi i ardhurė ke shqipatrėt sė bashku me pushtimin romakė ishte pėrqafuar pa u menduar dy herė sikurse edhe ortodoksizmi nga bizantinet... teksa Islamizmin nė Ballkan e sollėn vetė Otomanėt...
Tashti, nė ėshtė kjo vlerė e njė kombi ka treguar koha dhe rrethanat por me njė gjė do tė duhej dakorduar: qė Shqiperia hyri nė Ligėn Islamike nė kohėn kur, atyre qė e shpuren atje" ismail kadare nga jeta Mondane parisiene, e lėvdonte dhe trumbetonte pėr atė pushtetė, sa qė ishte gati pėr ta mitolizuar nė paskajshmėri...Ishte shumė e vėshtirė, ikja nė ikje tė pakuptimtė ngaqė ikėsit ktheheshin nė kthimin e tyre tė kuptimtė siē ishte rasti me shkrimtarin tonė shumė vite mė parė.. E ajo ikje nė atė kohė ishte sa " pėr tė shpėtuar Fytyrė a lėkurė" mbetet kohė e pa zgjedhur tė eingmes " Ikje", nė njė natė pa hėnė, nga hapja e kafazit, pėr bilbilin e letrave, qė gjithnjė nė fluturim ishte pėrtej tokave Kufitare. Ndersa akti i pakėnaqesisė sė tij sublime gershetohej, nė kohėn dhe nė ēastin dramatik si gjestė intelektuali me dilema tė sotme reth kohės sė veprimit tė tij nė njė sistem " makabėr" edhe pėr vetė Kadarenė dhe pėr Kadarenė...
A nuk thueht se fati i shkrimtarit ėshtė fati i kombit - por fatmiresisht kėsaj radhe rodhi diēka krejtė tjetėr...
Shkrimtari iku- populli ( ?)
Tashti personifikimi nė hyjni tė personalitetit nga pakurrizoret e lindur nė kohėn e pa kuptimtė pėr ne mbetet lojė celuloidi pėrtej rrjetes sė ping-pongut me ndryshim bindje dhe simboli... As edhe njė nuk ėshtė i parekshum dhe i perfektizuar siē thonė disa dhe as nėna natyre si e tillė me deformimet e saja tė qėllimshme dhe tė paqėllimshme nga soji i njeriut...
sepse, citimi i atyre qė kanė emer nga disa qė janė nė kėtė forum pa emėr mė kujtonė ata mendimtarėt e mėdhenjė qė mbrojnė ēdo tezė tė tyre me fjalorin: " ka thėnė filan intelektuali, e kam ndegjuar nė Televizore apo edhe e kam lexuar nė gazetė e " gazetat nuk rrejnė"... e qiso qyfyre...
Njė gjė e di nga mendimet fillozofike tė sė kaluarės:
Ai qė nuk di dhe nuk di pse nuk di: largohu prej tij.
Prandaj njė gjė po Ju bėjė me dije nga njė thėnje me kėtė rastė shumė kuptimplote e DIOGJENIT:
" PA KUNDĖRSHTIME S'KA PĖRPARIMY ĖSHTĖ LIGJ TĖ CILIN QYTETĖRIMI E KA TRASHĖGUAR DERI MĖ SOT...
Postuar mė parė nga Kandili 1
I dėmshėm unė apo i "madhi" Kadare
KADAREJA I VETMISĖ SĖ MADHE
Kėtu do tė jepen vetėm disa “boceta” d.m.th. pėrvijime
shumė tė shkurtura lidhur me vetėm disa ide politike tė
rrymės ismailiste nė mendimin e sotėm politik shqiptar.
Zhvillimet mė tė zgjeruara do tė lihen pėr ndonjėherė
tjetėr, kur tė kem mė shumė kohė. Me termin “ismailistėt”
do tė kuptohet Ismail Kadare dhe mbėshtetėsit e projektit
tė tij politik. Titulli ėshtė njė perifrazim i titullit tė
njė romani tė tij “Dimri i vetmisė sė madhe”. Problemet do
tė trajtohen vetėm nė kėndvėshtrim njohės-logjik, pa asnjė
lidhje me personat.
Vetmija e madhe e Kadaresė
Nė debatin e fundit Qosja-Kadare gjėja mė interesante ėshtė
se Ismail Kadare nuk pati gati asnjė pėrkrahės tė vetėm.
Ismailistėt e kanė bėrė zakon t’i fillojnė shkrimet e tyre
me “konstatimin” se nė debatin e fundit Qosja-Kadare, mė
shumė mbėshtetės pati Kadare. Por ky “konstatim” ka dy
probleme tė mėdha: sė pari, sasia nuk do tė thotė edhe
(cilėsi) drejtėsi e mendimit dhe, sė dyti, nuk ėshtė i
vėrtetė. Kadareja u la nė njė vetmi tė madhe.
Ideja qendrore e programit politik tė Kadaresė ėshtė kthimi
i gjithė shqiptarėve, kolektivisht nė fenė e tė parėve, nė
katolik. Asnjė nga ismailistėt d.m.th. mbėshtetėsit e tij
nuk e pėrkrahu dhe argumentoj kėtė ide. Madje shumica e
ismailistėve ia mohuan kėtė ide, ngulėn kėmbė se Kadare nuk
e ka kėtė ide, se Qosja ka shpifė sepse Kadare nuk thotė tė
kthehemi nė katolik tė gjithė, masivisht e kolektivisht
etj.
Kjo ėshtė cinike. Djali (I. Kdare) ka pesėmbėdhjetė vjet qė
ka bėrė thirrje hapur pėr kthimin e tė gjithė shqiptarėve
“nė fenė e tė parėve”, nė katolik dhe mbas kėsaj ka shkruar
vepėr mbas vepre pėr ta realizuar e konkretizuar duke
tejtheksuar vetėm traditėn katolike shqiptare, duke
pėrzgjedhė personazhet katolike etj. Ndėrsa mbėshtetėsit e
tij e lavdėrojnė, nuk e pėrmendin kurrė emrin Kadare pa
shtuar edhe cilėsorin “i madhi”, madje njė prej tyre e quan
hyjnor, po po, me mendime gati hynore, por idenė e Kadaresė
pėr kthimin e tė gjithė shqiptarėve nė katolik qė tė
integrohemi nė BE nuk e mbėshtetė. Madje pėrsėritė papushim
se Qosja ia ka shpifė kėtė ide dhe ia ka mveshė Kadaresė
(A. P. Nikolla, Shekulli, 22.5. 2006).
Mė pėrpara Kadare ka pasė disa mbėshtetės pikėrisht pėr
kėtė ide. Nė Shqipėri mė i zėshmi ka qenė Kastriot Myftaraj
qė ka shkruar disa libra ku bėn thirrje pėr rikonkuistėn
shqiptare dhe klubi i rrethuar rrotull Zef Pėllumbit e
Kadaresė. Nė Kosovė kėtė ide e kanė mbrojtė me vite prof.
dr. Zef Mirdita (nė Universtietin e Zagrebit), prof. dr.
Engjėll Sedaj e shumė tė tjerė. Po ashtu ėshtė kundėrshtuar
pėrgjatė viteve nga shumė tė tjerė, nė Shqipėri mė zėshėm
nga Abdi Baleta dhe nė Kosovė nga prof. Rexhep Hoxha e
shumė tė tjerė. Tani gati tė gjithė ismailistėt dalin e
thonė se Kadare nuk e ka kėtė ide duke ia mohuar gjithė
pėrplasjet nė media, mundin, pėrpjekjet dhe ėndėrrat e tij
shumė vjeēare.
Ismailistėt janė sjellė ndaj Kadaresė siē kėshillonte
Platoni pėr Poetėt: poetėve u duhet vu kurora e lavdisė nė
kokė dhe tė pėrzihen nga Polisi (qyteti-shtet, nga
politika). Ismailistėt e lavdėrojnė, e quajnė hyjnor
Kadarenė por themelin e programit tė tij politik ia hedhin
poshtė, madje ia mohojnė. Zor tė besohet se as nuk e dinė
kėtė ide dhe kėto pėrpjekje tė Kadaresė. Ndoshta ka qenė
njė mėnyrė dashamirėse pėr t’i thėnė se e ka gabim, se
duhet tė heqė dorė nga kjo ide ndoshta kur u thonė
kundėrshtarėve tė tij se “Kadare nuk e ka kėtė ide” janė
duke i thėnė Kadaresė se “ti nuk e ke kėtė ide” d.m.th.
“nuk duhet ta keshė”. Por kjo ėshtė cinike ndaj tij.
Sidoqoftė Kadare u la vetėm nė idenė e vet pėr kthimin
kolektiv e masiv me qėllim fitimi nė “fenė e tė parėve”, u
la pa asnjė mbėshtetės (me pėrjashtim tė Edurad Zaloshnjės
por edhe ai i pavendosur (Tirana Observer, 17.5.2006).
Madje as Maks Velo nuk ia mbėshtetė kėsaj radhe. As
ismailisti mė i verbėr: Sadik Bejko).
U shkėputėm apo jo nga “Europa”
Gjithė arsyetimi i projektit politik ismailist pėr
rikthimin kolektiv tė shqiptarėve “nė fenė e tė parėve”
ėshtė i ngritur mbi njė kontradiktė logjike: Kadare ngulė
kėmbė, nga njėra anė, se identiteti shqiptar ėshtė
tėrėsisht europian; nga ana tjetėr, ngulė kėmbė se
Perandoria Osmane na ka shkėputė nga Europa. Tani,
logjikisht, vetėm njėri prej kėtyre dy pohimeve qėndron:
ose identiteti i shqiptarėve ėshtė tėrėsisht europian dhe
atėherė del se Perandoria Osmane mund tė jetė pėrpjekė por
nuk ka arritė tė na ndajė nga Europa; ose Perandoria Osmane
na ka ndarė nga Europa dhe atėherė del se identiteti i
shqiptarėve nuk ėshtė tėrėsisht europian. P.sh. Qosja ka tė
drejtė ta mallkoj Perandorinė Osmane sepse na e ka heqė
deri diku mundėsinė qė identiteti ynė tė jetė tėrėsisht
europian; ndėrsa Kadare i ka heqė vetes mundėsinė ta
mallkoj Perandorinė Osmane sepse nuk na paska penguar qė
identiteti ynė tė jetė tėrėsisht europian.
Kadare dhe ismailistėt duhet tė zgjedhin njėrin nga
pohimet: ose se identiteti i shqiptarėve ėshtė tėrėsisht
europian dhe atėherė del se pushtimi osman nuk e ka prishė
kėtė identitet; ose se pushtimi osman na ka shkėputė nga
Europa dhe se identiteti i shqiptarėve nuk ėshtė tėrėsisht
europian.
Kundėrfaktikėt ose Ardian Klosi “halla pa mustaqe”
I gjithė arsyetimi i ismailistėve mbėshtetet nė njė
premisė, tė marrė nga nacionalizmi romantik serbo-grek dhe
tė pėrfocuar nga historiografia enveriste, qė thotė se
“sikur tė mos kishte ndodhė pushtimi osman shqiptarėt do tė
ishin zhvilluar nė ecurinė e qytetėrimit Perėndimor dhe sot
do tė ishin tė zhvilluar njėlloj si ai”. Ky lloj arsyetimi
quhet kundėrfaktik sepse ngrihet mbi supozime nė
kundėrshtim me ecurinė qė ka ndodhė faktikisht.
Pėrdorimi i kundėrfaktikėve ėshtė njė nga procedimet
mendore (analitike, shpjeguese, kuptuese etj.) mė tė
vėshtira, aq sa njė kohė shkencėtarėt, sidomos historianėt
e kanė refuzuar tėrėsisht. Pėr kėtė lloj arsyetimin nė
popull thuhet “sikur tė kishte pasė halla mustaqe do t’i
thėrrsinim xhaxha” (E. Tupja do tė jepte mė popullorēe kėtė
thėnje). Njė kurth dhe pėrdorim i gabuar i gjykimeve
kundėrfaktike ėshtė shpjegimi shkak-pasoj nė njė zinxhir
lidhjesh qė shtrihet nė shumė shekuj, meqenėse lidhja shkak
pasojė ėshtė e pafund. P.sh. njė pohim i tillė i gabuar
ėshtė ai qė thotė se “sikur Kleopatra e Egjiptit tė kishte
pasė njė hundė tė shtrembėr nuk do tė kishte ndodhė Lufta e
Dytė Botėrore”. Njė kurth dhe pėrdorim tjetėr i gabuar i
gjykimeve kundėrfaktike ėshtė supozimi i faktorėve dhe
kushteve qė nuk kanė qenė tė mundura nė kohėn e ngjarjes si
p.sh. pohimi “sikur Napoleoni tė kishte pasė aeroplan
bombardues ‘Stealth’ nuk do ta kishte humbė betejėn e
Vaterlosė”. Pėrdorime tė tilla, pa asnjė rregull, bėjnė tė
mundur ēdo shpjegim, nė varėsi tė forcės sė imagjinatės,
por bėjnė tė pamundur ēdo diskutim racional.
Megjithė kurthet e vėshtirėsitė dhe megjithė refuzimin nga
historianėt kundėrfaktikėt pėrdoren nė shkencat sociale e
politike por me dy kushte: si eksperiment mendor e jo si
shpjegim dhe sipas rregullash tė zhvilluara me kujdes. Nuk
ėshtė arritė tė formulohet ndonjė tog rregullash tė
testuara si tė sakta, por sidoqoftė disa rregulla janė
pėrpunuar. Njė nga kėto rregulla, zhvilluar nga Max Veber
dhe deri sot tek Tetlock e Belkin (1996, “Counterfactual
Thought Experiments in Ėorld Politics”) thotė se pėrdorimi
i kundėrfaktikėve ėshtė deri diku i lejueshėm vetėm kur
kėrkon njė “rishkrim minimal tė historisė”.
Tani tė shohim njė shembull si e pėrdorin ismailistėt. Nė
njė shkrim polemik Ardian Klosi shprehet: sikur tė “mos
kishin ardhur kėta vėllezėr tė rinjė [osmanėt], qysh nė
shekullin 16 do tė fillonim tė kishim universitetet tona”
(Shekulli, 20.5.2006). Kėtu bėhen tė gjitha ato gabime qė u
pėrmenden mė lartė dhe tė tjera qė nuk do tė zhvillohen
tani. P.sh. vendoset njė lidhje shkak-pasojė qė kalon disa
shekuj, supozon ekzistencėn e faktorėve qė duket se nuk
kanė qenė mundėsi reale tė asaj kohe etj. Veēanėrisht
eksperimenti mendor i Klosit kėrkon njė rishkrim shumė tė
madh tė historisė botėrore dhe shqiptare: eskperimenti
mendor pėr ta menduar se si do tė ishte bota po tė mos
kishin depėrtuar osmanėt nė Ballkan para shumė shekujsh
kėrkon njė rishkrim tė historisė qė le tė hapur ēdo mundėsi
interpretimi dhe imagjinate deri tek kėmbėngulja se
shqiptarėt do tė ishin superfuqia botėrore, se tani do tė
kishim koloni nė planetin Mars, se Europa do tė ishte duke
na u lutur t’i japim ndonjė lėmoshė nga bollėku ynė, se
qytetėrime jashtėtokėsore do tė kishin kėrkuar kontrata tė
punėsojnė njerėz nė zonat tona tė influencės kozmike etj.,
etj.
Njė rishkrim minimal i historisė, siē kėrkohet pėr ndonjė
pėrdorim tė mundshėm racional tė kundėrfaktikėve, nuk do ta
mbėshteste supozimin e Klosit. E para, osmanėt nuk erdhėn
nė Ballkan dhe nė territoret shqiptare si vėllezėr, por si
pushtues mjaft tė vrazhdė. Faktikisht duket se shtrirja e
tyre ka qenė e pamundur tė ndalohet vetėm nga shqiptarėt
kur tė tjerėt bashkėpunonin me tė, duke pėrfshi Venedikun
dhe princat e mbretėrit e ndryshėm europian. Supozimi i
Klosit kėrkon rishkrimin e gjithė historisė europiane dhe
sjelljen e saj ndaj osmanėve. E dyta, edhe sikur tė mos
vinin osmanėt nė Ballkan dhe territoret shqiptare,
shqiptarėt kishte shumė shekuj qė ishin shkėputė nga
“qytetėrimi perėndimor” dhe ishin pėrfishrė nė qytetėrimin
lindor bizantin. Po tė perifrazojmė Skėnderbeun, “osmanėt
nuk e sollėn shkėputjen e shqiptarve nga ‘qytetėrimi
perėndimor’, atė e gjetėn midis nesh”. Dhe e vazhduan. Pėr
mė tepėr qė disa nga Perandorėt bizantin qė e kanė ngritė
nė majat mė tė larta epėrsinė e qytetėrimit lindor biznatin
dhe “pėrbuzjen fisnike” pėr qytetėrimin perėndimor kanė
qenė me origjinė ilire-shqiptare. Edhe kjo gjendje faktike
do tė duhej rishkruar tėrėsisht. E treta, nuk del se po tė
kishim qenė nė sferėn e qytėtrimit perėndimor do tė ishin
hapė universitete qė nė shekullin 16. Nė Perandorinė
Biznatine kanė ekzistuar universitete disa shekuj para se
tė ekzitonin nė Perėndim (nė Biznat universitetet datojnė
nga shekulli IX ndėrsa nė Perėndim nga shek. XI) mirėpo nė
Shqipėri nuk kishin hapė ndonjė tė tillė. Venediku kishte
shekuj qė kishte nėn sundim territore shqiptare, dhe i
vazhdoj edhe disa shekuj mbas pushtimi osman (deri nė shek.
1 dhe nuk hapi ndonjė universitet nė terrioret shqiptare.
Prandaj edhe ky supozim kundėrfaktik i Klosit kėrkon njė
rishkrim tėrėsor tė historisė faktike. Nė fund, pėr tė mos
u zgjatė, nuk kanė qenė universitetet qė kanė luajtur rol
vendimtar nė qytetėrimin euorpian perėndimor. Roli i madh i
universiteteve qėndron deri diku pėr rastin gjerman por jo
nė tėrėsi. Mendimtarėt qė e kanė ndikuar vendosmėrisht dhe
i kanė dhėnė vulėn qytetėrimit perėndimor kanė qenė jashtė
universiteteve. Modernja europiane perėndimore deri sot
mbisundohet nga liberalizmi, nė forma tė ndryshme tė tij
por sidoqoftė ide liberale, aq sa mund tė thuhet se ėshtė
qytetėrim liberal. Themeluesi i liberalizmit ekonomik, Adam
Smith, nuk ka qenė profesor universitar. As themeluesi i
liberalizmit politik, John Lock. Konservatorizmin europian
perėndimor nuk e kanė formuluar universitetet, por Edmund
Burke etj., jashtė universiteteve. Njė ide tjetėr qė i ka
dhėnė formėn ligjėrimit perėndimor ka qenė socializmi.
Ligjėrimi socialist dhe komunist ėshtė formuluar jashtė
universiteteve. As Karl Marx dhe as Fridrich Engels nuk ka
qenė profesor universitar etj. Nuk kanė qenė as Volteri,
Rusoi etj. Prandaj supozimi i Klosit kėrkon njė rishkrim
mjaft tė madh tė historisė.
Vendosja si premsiė e mendimit tė gjykimeve “sikur tė
kishte ndodhė ... atėherė” e bėn Klosin (mendimin e tij) tė
ngjajė si “...halla pa mustaqe”, ose siē do ta thoshte
Edmond Tupja “pa ko..(kė)” pėr tė thėnė ndonjė gjė bindėse.
Dumbabistė vs. Dumbabistė
Isamilistėt nė vend tė argumentit dhe meqenėse u mungojnė
edhe faktet edhe vullneti pėr tė arsyetuar logjikisht
koherent zakonisht fillojnė me etiketime ndaj
kundėrshtarėve. Etiketa qė i vėnė kundėrshtarit zakonisht
ėshtė “dumbabistė”, duke u kujtuar thirrjen e Haxhi Qmilit
“dum Babėn” d.m.th. sulltanin.
Pėrdorimi i kėtij etiketimi ėshtė logjikisht problematik.
Kush kėrkon ruajtjen kolektive tė besimit nė islam, jo
domosdo si veprim politik, nuk kėrkon domosdo kthimin tek
sulltani sepse sulltani nuk ėshtė “babai” fetar i
myslimanėve. Thjeshtė s’ka Papė islam. Megjithkėtė, ta
pranojmė se nė njėfarė kuptimi metaforik ngjajnė me
thirrjen e Haxhi Qamilit. Mirėpo edhe ismailistėt qė
kėrkojnė kthimin kolektiv nė katolik del se janė
“dumbabistė” sepse kėrkojnė kthimin tek Papa (= Baba) qė na
e paskan pėrzėnė nga shtėpia osmanėt. Kėshtu thirrjet e
ismailistėve “Duam Papėn” nė shqip ėshtė “Duam Babėn”. E
kėshtu duket sikur gjithė konflikti ėshtė ndėrmjet
“dumbabistėve” dhe “dumbabistėve” e, si i tillė, edhe pa
kuptim.
Ka edhe njė moment nė kėtė pėrdorimin e Haxhi Qamilit nga
ismailistėt: Sadik Bejko (Shekulli, 16.7.2006) nga fakti qė
Haxhi Qamilin e ka lavdėruar Enver Hoxha nxjerrė
pėrfundimin se vetė Haxhi Qamili duhet tė ketė qenė i keq.
Meqenėse edhe Qosja mbronė Haxhi Qmilin atėherė edhe Qosja
e ka gabim. Kjo ėshtė njėlloj si nga fakti se Enver Hoxha e
ka lavdėruar Kadarenė tė nxjerrim pėrfundimin se Kadare
ėshtė i keq, dhe meqenėse Bejko e mbronė Kadarenė atėherė
edhe Bejko e ka gabim!
A ka ndjekė Kadare, jo a ka qenė i ndjekur
Por kėshtu, nė stilin fjala nxjerrė fjalėn, kemi ardhė tek
njė moment tjetėr i problemit tė ismailistėve, problemi i
marrėdhėnieve tė Kadaresė me regjimin e E. Hoxhės. Njė nga
ismailistėt mė aktivė, Shaban Sinani, ka bėrė shumė pėr ta
paraqitė Kadarenė si disidentė ndaj regjimit komunist, si
tė ndjekur nga regjimi me qėllimin ta ndihmoj pėr tė marrė
ēmimin Nobel pėr letėrsi. Kėtu nuk ka ndonjė problem
logjik, por ka problem tė forcės argumentuese.
Disidenca e Kadaresė, dhe e cilitdo, nuk provohet vetėm
duke provuar se ka qenė i ndjekur, survejuar etj., nga
regjimi komunist. Kjo ėshtė gjysma e punės. Kjo ėshtė
gjysma e punės sepse tanimė ėshtė provuar se nė atė regjim
tė ndjekur e tė survejuar kanė qenė tė gjithė, nga oficerėt
e Sigurimit tė Shtetit deri tek anėtarėt e Byrosė Politike.
Me kėtė kriter tė Sinanit do tė dilnin disidentė ndaj
regjimit komunist tė gjithė, popullsia, oficerėt e
Sigurimit, anėtarėt e Byrosė Politike e deri tek vetė Enver
Hoxha. Gjysma tjetėr, dhe mė e rėndėsishme e disidentit
ėshtė ēėshtja e ndjekėsit, a ka qenė “disidenti” ndjekės i
tė tjerėve.
Nė rastin e Kadaresė ēėshtja e rėndėsishme nuk ėshtė nėse
ka qenė i ndjekur nga regjimi komunist sepse tė ndjekur
kanė qenė tė gjithė duke pėrfshi edhe anėtarėt e Byrosė
Politike, por a i ka ndjekur e persektuar Kadare tė tjerėt,
kolegėt e vetė shkrimtarė dhe\ose njerėzit e tjerė. Tani
ekzistojnė shumė dėshmi dhe dokumentime se Ismail Kadare ka
qenė bashkė me regjimin shkrimtari dhe qytetari qė ka
ndjekė shumė shkrimtarė, ka persektuar, ka mėnjanuar etj.,
pėr vite tė tėra, qė nga Bilal Xhaferi e deri tek ata qė e
dononcojnė sot publikisht. Disa nga kėto, si diskutimi
lidhur me Bilal Xhaferin etj., janė tė dokumentuara. Nė
rolin e studiuesit, Sinani, e ka detyrėn morale (etika
shkencore, objektiviteti) tė botojė tė dy llojet e
dokumenteve (Kadare si ndjekės dhe i ndjekur) dhe vetėm
mbas kėsaj mund tė krijohet njė mendim i plotė e objektiv
pėr Kadarenė, e ndoshta edhe e merr atė ēmim Nobel.
Kjo ēėshtja e ēmimit Nobel tė Kadaresė ėshtė trajtuar nė
mėnyra tė ndryshme si nga mbėshtetėsit edhe nga
kundėrshtarėt. Ismailistėt argumentuan se dhėnia e ēmimit
Nobel shkrimtarit Kadare ka rėndėsi kombėtare sepse mund tė
lavdėrohemi si komb se kemi shkrimtarė nobelistė. Ky ėshtė
njė qėndrim disi cinik por i saktė. Kombet zakonisht i
instrumentalizojnė dhe pėrdorin arritjet individuale tė
pjestarėve tė vet pėr t’i shtrirė mbi gjithė kombin, pėr
t’i paraqitė si arritje kombėtare. Njė palė tjetėr luten qė
Kadaresė t’i jepet ēmimi Nobel sepse atėherė do t’i lė tė
qetė shqiptarėt nga idetė e tij politike nė dobi tė
rretheve reaksionare franceze. Shumė kanė hamendėsuar se
thirrjet e Kadaresė pėr kthimin nė katolik, cilėsimi i
luftėtarėve shqiptarė kundėr pushtuesve serbė si “klyshė tė
Eneverit” e “vegla tė UDB-sė” dhe njė listė e gjatė ideshė
tė tjera antishqiptare i bėn qė t’u pėlqejė rretheve tė
reaksionit francez e tė tjerė dhe t’ia japin ēmimin Nobel.
Pėrmbysja e ēdo teorie tė letėrsisė dhe artit
Nga zelli pėr ta mbrojtė Kadarenė me ēdo kusht dhe me ēdo
ēmim ismailistėt e kanė pėrmbysė ēdo teori tė derisotme tė
letėrsisė dhe artit nė tėrėsi. Qė kur mbahet mend nė
historinė e shkruar tė njerėzimit e deri sot ėshtė ngulė
kėmbė dhe ėshtė argumentu teorikisht se krijuesi artistik,
artisti, shkrimtari udhėhiqet nga ndjenja, frymėzimi, muza,
nimfat etj. Pėr kėtė artistėt nė pėrgjithėsi dhe
shkrimtarėt nė veēanti janė quajtė ndjenja e njerėzimit,
ndėrgjegja e kombit etj. Por tani kur kritikėt, estetėt dhe
lexuesit i kujtojnė veprat plot frymėzim, ndjenjė e muzė
poetike tė shkruara nga Kadare pėr regjimin komunist, nga
qeni i kufirit deri tek Enver Hoxha, ismailistėt dalin e
thonė se Kadare nuk e ka dashur kurrė regjimin komunist dhe
Enver Hoxhėn, se madje ka qenė kundėrshtar i tyre. Kjo do
tė thotė se ato vepra artistike tė cilat e kanė bėrė tė
famshėm, pėr tė cilat ismailistėt i shtojnė emrit tė tij
gjithnjė edhe “i madhi” (i madhi Kadare), ato maja estetike
e artisitike Kadare i ka arritė pa asnjė ndjenjė dashurie
pėr regjimin, pa asnjė frymėzim, pa muzėn e poezisė e
poemave, pa shpirtin poetik.
Pėr ta mbrojtė Kadarenė e tyre “ta madh” ismailistėt duhet
tė formulojnė njė teori tėrėsisht tė re tė krijimit letrar
artistik, njė estetikė tėrėsisht tė re e cila thotė se
kulmet estetike dhe tė krijimit artistik mund tė arrihen
nga njerėzit (jo robotėt) pa asnjė frymzim, ndjenjė,
emocion dhe shpirt. Nga ana tjetėr, duhet tė rishikojnė
gjithė teoritė e sotme dhe vlerėsimet e shkrimtarėve
botėror e shqiptar mbi bazėn e teorisė sė vjetėr tė
ndjenjave tė tyre (veprės sė tyre). Ky do tė ishte vėrtetė
(pa cinizėm) njė kontribut nė kulturėn njerėzore e jo vetėm
shqiptare.
Nuk jam antimysliman, thjeshtė dua t’i zhdukė
Pėrbėn njė kontradiktė logjike thirrja e Kadaresė qė gjithė
myslimanėt shqiptar tė kthehen nė katolik dhe pohimit tė
tij se “nuk jam antimysliman”, se nuk kam ndjenja
antimyslimane etj. Kėrkesa e Kadaresė qė gjithė shqiptarėt
mysliman tė kthehen nė katolik do tė thotė pushim i
ekzistencės sė tyre si mysliman, jo fizikisht, por si
besimtar tė njė feje, pra tė zhduken si tė tillė. Nga ana
tjetėr thotė se nuk i urren myslimanėt. Ėshtė vėshtirė tė
pajtohen racionalisht dhe logjikisht pohimi “nuk tė urrej”
me pohimin “por dua tė tė zhdukė”.
Mund tė jetė e vėrtetė se Kadare nuk i urren myslimanėt
shqiptar nė kuptim tė ndjenjave, po tė jetė e vėrtetė se
kur ka shkruar vepra artistike pa ndjenja e frymėzim ėshtė
e mundur qė edhe kėrkesėn pėr shuarjen e myslimanėve
shqiptar ta bėj pa ndjenjė. Por fakti se kėrkon zhdukjen e
myslimanėve shqiptar racionalisht, pa ndjenjė, nuk e
ndryshon shumė ēėshtjen dhe as rezultatin pėr ata qė
besojnė sinqerishtė.
Pėr ta zgjidhė kėtė kontradiktė Kadare duhet tė shprehet
publikisht nėse mendon se shqiptarėt duhet tė kthehen
kolektivisht“nė fenė e tė parėve”, nė katolicizėm. Gjithė
akuzat ju bėnė pėr kėtė ide tė tij dhe asnjėherė nuk ka
thėnė se nuk i pėrmbahet kėsaj ideje. Ėshtė pėrgjigjė pėr
hollsitė mė tė parėndėsishme tė kundėrshtarėve tė vet, por
pėr qortimin kryesor, objektin kryesor tė qortimit nuk e ka
pėrgėnjeshtruar asnjėherė. Madje nuk ka thėnė asnjėherė, si
pėrkrahsit e tij, se nuk e ka kėtė ide por ia kanė shpifė e
mveshė. Po ashtu duhet tė tregoj mendimin e vet ndaj atyre
qė e kanė kėtė ide dhe si kontribojnė nė mirėqenien e
shqiptarėve.
Qenia dhe bėrja
Nga pikėnisja, si pohim fakti, se jemi tėrėsisht europian,
qė sot e mbronė Kadare, dhe nga pikėnisja qė nuk jemi
tėrėsisht europian, qė sot e mbrojnė Qosja dhe tė tjerėt,
dalin programe tė ndryshme veprimtarishė pėr tė sotmen dhe
tė ardhmen: nė qoftė se jemi tėrėsisht europian del se
qenkemi mirė kėshtu si jemi, se europianja qenka kėshtu si
ne shqiptarėt sot dhe se nuk ėshtė i nevojshėm ndonjė
program veprimtarishė pėr bėrjen europian; nė qoftė se nuk
jemi tėrėsisht europian atėherė del se duhen konstatuar
dimensionet qė nuk janė europiane dhe duhen ndėrmarrė
programe bėrjeje. Pra ėshtė njėfarė konflikti ndėrmjet
qenies dhe bėrjes.
Kadare dhe ismailistėt, nga njėra anė, nisen nga premisa se
shqiptarėt i takojnė tėrėsisht kulturės europiane dhe, nga
ana tjetėr, kėrkojnė tė kthehemi “nė fenė e tė parėve”, nė
katolik qė tė bėhemi tėrėsisht europian. Kjo ėshtė njė
kontradiktė tjetėr e Kadresė dhe ismailistėve. Nė qoftė se
jemi tėrėsisht europian kėshtu si jemi, atėherė nuk ėshtė e
nevojshme tė ndėrrojmė fe qė tė bėhemi tėrėsisht europian;
nė qoftė se qė tė bėhemi tėrėsisht europian duhet ndėrruar
feja, atėherė del se nuk qenkemi tėrėsisht europian. Mė
pikėnisjen se kėshtu si jemi jemi tėrėsisht europian Kadare
dhe ismailistėt ia heqin vetes arsyen e kėrkesės pėr tė
ndėrruar fenė.
Programi qė del nga pikėnisja e Kadaresė ėshtė mosveprues.
Nė qoftė se synimi i shqiptarėve ėshtė europianizimi dhe
eurpianizimi tanimė ėshtė arritė, atėherė del se nuk ka
mbetė tė bėhet ndonjė gjė. Programi mund tė jetė edhe
sugjestionues: me sugjestionimin se jemi europian noshta i
shtynė njerėzit me qenė, edhe pse nuk janė. Por ky
zugjestionim ka pak gjasa ta bėj programin veprues.
Programi anti-Kadarean ėshtė veprues sepse nuk niset nga
ndonjė premisė vetsugjestionimi, as vetkėnaqėsie se jemi
europian. Duke konstatuar se nuk jemi tėrėsisht europian
fton pėr veprimtari tė bėrjes europian.
Praktika dhe teoria e kėtyre viteve paskomuniste tregon se
nė themel tė tyre ka qėndruar pikėnisja e kundėrt me
Kadarenė, pikėnisja se nuk jemi tėrėsisht europian. Mbi
kėtė pikėnisje ėshtė ndėrtuar gjithė jeta shoqėrore
shqiptare (politike, ekonomike, kulturore etj.) me gjithė
veprimtaritė e veta pėr afrimin e shqiptarėve me Europėn,
ndėrtimi i jetės politike, i ekonomisė e deri tek kultura
politike dhe filozofike shqiptare. Gjithė kėto veprimtari
pėr ta ndėrtuar gjithēka sipas modelit europian do tė
mbeteshin pa kuptim sikur tanimė tė ishim tėrėsisht
europian.
Nga fakti se gjithė aktorėt e jetės shqiptare, jetės
politike e jopolitike, dhe gjithė aktorėt ndėrkombėtarė
perėndimor qė merren me shqiptarėt janė pėrqėndruar nė
veprimtari pėr europianizimin dhe perėndimorizimin e
shqiptarėve tregon se kanė pikėnisje mendimin se nuk jemi
tėrėsisht europian duke e lėnė Kadarenė nė vetminė e madhe
kur pohon se jemi tėrėsisht europian.
“Mida Shqiptar”
Qė nuk jemi tėrėsisht europian, siē thuhet nė popull, “bėn
muu”. Kushdo qė hedhė sytė nė veten e rreth tij konstaton
se sa largė jemi nga kultura europiane.
Nė mitologji tregohet pėr mbretin e pangopshėm pėr pasuri
Mida. Pėr meritat e tij perėnditė i plotėsuan dėshirėn qė
t’i shndėrrohet nė ar gjithēka qė prekė. Mida gati vdiq nga
uria sepse edhe ushqimi sa binte nė kontakt me tė kthehej
nė ar. Deri tani kemi treguar se kemi njė ngjashmėri me
Midan, me ndryshimin e vetėm se gjithēka europiane qė
prekim e kthejmė nė ... ***! (u kėrkoj falje shqiptarėve
dhe lexuesve, pėr tė dyja, ashpėrsinė e gjykimit dhe
fjalorin): morėm pluralizmin partiak dhe e shndėrruam nė...
m; morėm zgjedhjet dhe i bėmė ...m; morėm fjalorin pėr
demokracinė dhe shndėrrruam...; morėm tė drejtat e njeriut
dhe i kėmi bėrė ...; morėm ekonominė e tregut dhe ... Kam
frikė se edhe “fenė e tė parėve”, katolicizmin, po ta
marrim pėr motivin qė thotė Kadare, qė tė fitojmė pare nga
mbėshtetja dhe pranimi nė BE, do tė shndėrrojmė po ashtu.
Ky shndėrim, ose kjo aftėsi e jashtėzakonshme shndėrruese,
ėshtė dėshmia vendimtare dhe problemi mė i madh i
shqiptarėve. Gjithēka qė marrim nga Europa dhe Perėndimi
pėrgjithėsisht mbetet formal, ashtu si veshja jonė e
pėrditshme me Pierr Kardė, Versaēe, Dolēe Kabana, Tomi
Hilfiger etj., mbulojnė ose mbajnė brenda njė trup tonin
“fshatari” ta zakonshėm. Ndėrtimi institucional, fjalori
demokratik, fjalėt vlerore liberale etj., tek shqiptarėt
kanė mbetė njė veshje e jashtme pa prekė brendėsinė e tyre,
pa qenė tė pėrbrendėsuara (‘internalizuara’), pa qenė tė
kthyera nė bindje tė brendshme dhe motivuese tė
pėrditshmėrisė dhe tė tė jashtėzakonshmes.
Ėshtė kjo mungesė e pėrbrendėsismit tė sistemit vleror
europian qė na jep aftėsinė e madhe shndėrruese pėr keq tė
gjithēkaje qė e marrim formalisht prej tij. Pėrgjigja ime
se pse gati asgjė europiane qė e marrim prej saj tek ne nuk
ecė dhe nuk funksionon thotė se ėshtė mungesa e kulturės
europiane, e sistemit vleror europian. Ėshtė kjo mungesė qė
na jepė njė “forcė tė jashtėzakonshme asimiluese” sa edhe
vetė europianėt mbasi jetojnė pak kohė ndėr shqiptarėt
fillojnė e sillen si ne. Shkurt, ėshtė kultura jonė
shqiptare nė kuptimin e pėrgjithshėm shkaku i deformimit tė
tė gjitha elementeve formale qė i marrim nga Perėndimi.
Mbasi, sigurisht, ėshtė e lehtė tė merren ligjet, ndėrtimi
institucional dhe fjalėt por asnjė prej tyre nuk do tė
funksionojė si nė vendin e origjinės nė qoftė se nuk
vendosen brenda njė konteksti, shtrati (ene) kulturor
pėrkatės. Dhe, deri tani, asgjė nuk ka ecur ashtu.
Feja kundėr liberalizmi
Kadare dhe ismailistėt janė ngatėrruar edhe nė kontradiktėn
logjike dhe reale ndėrmjet fesė dhe liberalizmit. Europa
moderne (nga shek. XVIII) dhe Europa e sotme ka nė themel
variantet e ndryshme tė liberalizmit. Nė qoftė se ka ndonjė
kuptim me tė cilin mund tė barazohen mė afėrsisht termat
“qytetėrim europian” ose “qytetėrim perėndimor” ėshtė termi
“liberal”. Trashigimitė si judaizmi, antika greke dhe
krishterimi janė pėrthithė, shndėrru, riformėsu etj., pėr
tė dhėnė atė qė ėshtė themeli i qytetėrimit tė sotėm
europian perėndimor: liberalizmi (nė formulimet e veta tė
ndryshme). Tė gjitha trashigimitė dhe ristė e tjera
vazhdojnė tė gjallojnė e tė konkurojnė me tė, dhe kėtė e
pėrmban liberalizmi, por nė shekujt e fundit dhe sot
sundues ėshtė mendimi liberal.
Mendimi liberal, d.m.th. modernja europiane ėshtė formulu
dhe ka triumfu pikėrisht nė ndeshje me fenė, dhe pikėrisht
nė ndeshje me Kishėn Katolike e katolicizmin nė radhė tė
parė. Kėtu nuk ėshtė nevoja tė pėrmenden Volteri, Rusoi,
Loku etj. Ndeshja e fundit e liberalizmit me katolicizmin
ėshtė refuzimi i BE pėr ta pranuar kėmbėnguljen e Vatikanit
qė nė Kushtetutėn e BE tė vendoset se nė themel tė BE
qėndrojnė vlerat kristiane.
Kadare ka marrė anėn e Kishės Katolike kundėr liberalizmit
europian perėndimor. Atė kusht qė BE ia kundėrshtoi
Vatikanit, Kadare jua vendosė shqiptarėve: ndėrroni fenė
nėse do tė bėhni anėtarė tė BE! Kėtė kusht BE ia refuzoi
Vatikanit. Edhe Kadaresė.
Kadare pėrpiqet ta paraqes konfliktin e vet si konflikt
ndėrmjet “filoeuropianėve” dhe “filoaziatikėve” (dhe shumė
terma tė tjera si “islamikė”, “nostaligjikė otomanė”,
“haxhiqamilistė” etj., etj.). Nė thelb konflikti ndėrmjet
ismailistėve dhe anti-ismailistėve ėshtė konflikti ndėrmjet
fanatikėve fetar katolikocentristė dhe liberalėve
shqiptarė.
Liberalėt shqiptar janė tė shqetėsuar se nė identitetin,
kupto: kulturėn shqiptare, nuk shohin tė jenė pėrbrendėsuar
dhe bėrė bjesė e individit dhe kolektivitetit shqiptar
vlerat liberale si individi, liria, barazia, prona, tė
drejtat natyrore, tė drejtat e njeriut, tregu i lirė,
“shenjtėria” e kontratės, institucionet qė ngrihen mbi
sisteme tė tilla vlerore si shteti i sė drejtės dhe ligjor,
demokracia liberale etj., deri tek manierat e sjelljes sė
pėrditshme si hedhja e njė ambalazhi nė rrugė apo afrimi i
tepruar fizik me tjetrin nė radhė, qytet apo shtėpi, ideja
e hapėsirės sociale, estetika dhe teksti i qytetit etj.
Kėto janė shqetėsim pėr ata qė ngulin kėmbė se kultura jonė
nuk ėshtė tėrėsisht europiane. Kėto dallime nga qytetėrimi
europian i kanė njėlloj si katolikėt, si myslimanėt, si
ortodoksėt, si ateistėt etj., etj., shqiptarė.
Ndėrsa Kadare e thjeshton problemin nė fenė. Edhe mė keq:
kush konstaton se nė identitetin dhe kulturėn shqiptare
vlerat liberale ende nuk janė bėrė pjesė e pėrbrendėsuar e
individit dhe shoqėrisė shqiptare, kush e pohon kėtė
largėsi ndėrmjet qytetėrimit europian dhe shqiptar, si
pikėnisje e domosdoshme pėr ngushtimin e saj, Kadare e
shpallė armik tė Europės, “filoaziatik”, “otoman” etj. Ky
ėshtė njė presion i jashtėzakonshėm kundėr liberalėve
shqiptar, kundėr atyre qė pėrfaqėsojnė qytetėrimin e sotėm
europian. Ky ėshtė njė presion i Kishės, i katolicizmit tė
variantit mė intolerant, tė pėrfaqėsuar kėtu nga Kadare,
kundėr modernes sė vonė e tė sotme europiane, kundėr
qytetėrimit europian, dhe qė po pėrthyhet edhe nė rastin
shqiptar.
Konflikti ndėrmjet Kadaresė dhe kundėrshtarėve tė tij ėshtė
konflikti i vjetėr midis intolerancės sė Kishės ndaj ideve
e besimeve tė tjera dhe tolerancės sė liberalizmit edhe
ndaj tjetrit qė mendon e beson ndryshe, edhe ndaj vetė
Kishės. Konflikti ndėrmjet Kadaresė dhe kundėrshtarėve tė
tij ėshtė konflikti i vjetėr ndėrmjet Kishės katolike dhe
liberalizmit europian.
19. 7. 2006 Hysamedin Feraj
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga Sabriu : 15-06-2007 mė 03:49
ISMAIL KADARE
The Man Booker International Prize 2005
“Dictatorship and authentic literature are incompatible... The writer is the natural enemy of dictatorship”
Ismail Kadare, Albanian writer of broad international reputation who has been living in France, has won the first ever Man Booker International Prize recently. He has received the prize of £60,000 and a trophy at the Award Ceremony on 27 June 2005 in Edinburgh.
Kadare was born in 1936 in Gjirokaster near the Greek border in the south of Albania. He studied first at the University of Tirana, and then in Moscow, at the Gorky Institute for World Literature, a training school for writers and critics. Returning home in 1960 after his country broke off relations with the Soviet Union, he worked first as a journalist and also published his first poems. He then wrote a short story, which he redrafted several times before it was published as his first novel, The General of the Dead Army, which made his name in Albania. He was then able to become a full-time writer. He also served as editor of a literary review, Les Lettres Albanaises, published simultaneously in Albanian and in French.
He had begun his literary career in the 1950s as a poet with verse collections such as the modest Frymezimet djaloshare (Youthful inspiration, 1954) and Enderrimet (Dreams,1957) which gave proof not only of his 'youthful inspiration' but also of talent and poetic originality. His influential Shekulli im (My century, 1961) helped set the pace for renewal in Albanian verse. Perse mendohen keto male (What are these mountains thinking about, 1964) is one of the clearest expressions of Albanian self-image under the gruesome years of the Hoxha dictatorship. Kadare’s poetry was less bombastic than previous verse and gained direct access to the hearts of the readers who saw in him the spirit of the times and who appreciated the diversity of his themes. He soon became widely admired among the youth of Albania for his verse. With candidness and sincerity, he contributed in particular to the evolution of love lyrics, a genre traditionally neglected in Albanian literature.
In the sixties, Kadare turned his creative energies increasingly to prose, of which he soon became the undisputed master and by far the most popular writer of the whole of Albanian literature. He was thus the most prominent representative of Albanian literature under the dictatorship of Enver Hoxha and, at the same time, its most talented adversary. His works were extremely influential throughout the seventies and eighties and, for many readers, he was the only ray of hope in the prison that was communist Albania.
Kadare was granted political asylum in France in October 1990. In support of him asylum, he said, "Dictatorship and authentic literature are incompatible... The writer is the natural enemy of dictatorship."
His years of Parisian exile have been productive and have accorded him further success and recognition, both as a writer in Albanian and in French. He has published his collected works in ten thick volumes, each in an Albanian-language and a French-language edition, and has been honoured with membership in the prestigious Académie Franēaise.
Kadare's works are published in France by Editions Fayard. The first eleven volumes of his Complete Works are now in print in Albanian and in French. Translations of Kadare's novels have been published in more than forty countries and for some years Ismail Kadare has been considered as one of the greatest writers of his epoch.
He is a writer who “maps a whole culture - its history, its passion, its folklore, its politics, its disasters. He is a universal writer in a tradition of storytelling that goes back to Homer," said Professor John Carey, Chair of the judges. In response to winning the prize, Kadaré comments: "I am a writer from the Balkan Fringe, a part of Europe which has long been notorious exclusively for news of human wickedness - armed conflicts, civil wars, ethnic cleansing, and so on. My firm hope is that European and world opinion may henceforth realise that this region, to which my country, Albania, belongs, can also give rise to other kinds of news and be the home of other kinds of achievement, in the field of the arts, literature and civilisation.”
Other writers who were nominated for the International Booker Prize this year were Margaret Atwood (Canada), Saul Bellow (USA: passed away on 5 April 2005), Gabriel Garcia Marquez (Colombia), Gunter Grass (Germany), Milan Kundera (Czech), Stanislaw Lem (Poland), Doris Lessing (UK), Ian McEwan (UK), Naguib Mahfouz (Egypt), Tomas Eloy Martinez (Argentina), Kenzaburo Oe (Japan), Cynthia Ozick (USA), Philip Roth (USA), Muriel Spark (Scotland), Antonio Tabucchi (Italy), John Updike (USA), A.B. Yehoshua (Israel).
The following of Kadare’s titles have been translated into English: The General of the Dead Army, The Three Arched Bridge, Broken April, Chronicle in Stone, Durontine, The File on H, The Concert, The Palace of Dreams, Albanian Spring, The Pyramid, Elegy for Kosovo, Spring Flowers, Spring Frost, The Successor (forthcoming, January 2006), Agamemnon's Daughter (forthcoming, date TBC)
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga RTP : 14-08-2007 mė 04:51
Me respekt
rtp-ja
ps. "........Te gjithe kane te drejte te mendojne..
por ka shume njerez qe i kursejne mendimet!"
-----
Qudi si marrin guxim askushat ta KRAHASOJNE vehten me nje emer te madhe si Kadareja!?
------------------------------------------------------------------------
Me poshte nje shkrim i gazetes amerikane per Kronike
ne gur te Ismail Kadarese
Cerciz
Artikulli/ Pubikohet nga Washington.Post.com dhe bėn
njė analizė pėr “Kronikė nė gur”
Fundi i botės, sikur Kadareja ta dinte
Parashikimi ėshtė nė dilemė: Largpamėsi apo rastėsi.
Shumė mendojnė pėr tė parėn
Washington Post ka marrė pėrsipėr tė pėrkthente njė
koment tė bėrė nga Arshi Pipa nė lidhje me librin e
Kadaresė “Kronikė nė Gur”. Kėshtu sipas Washington
Post Kadareja, njė nga shkrimtarėt mė tė mėdhenj
shqiptarė ka nxjerrė nga dora njė libėr tė madh. Sipas
artikullit, rreth 1939-ės nė kėtė novelė tė shkėlqyer
Ismail Kadare, fitues i Man Booker International
Prize, vė nė qendėr tė librit tė tij njė djalė i cili
bėhet i vetėdijshėm pėr atė ēka ndodh rreth tij. Duket
se gazetės amerikane i ka bėrė pėrshtypje komenti i
Pipės, aq sa edhe e kanė pėrkthyer atė duke i vendosur
titullin “Fund i botės sikur ta dinin”. Ky titull del
gjatė librit si njė fjalė nga njė grua e motshme qė
jep Kadareja, e cila quhet Kako Pino. Kėshtu
personazhi kryesor i sheh tė gjitha gjėrat qė ndodhin
rreth tij. Sheh dhe adhuron tė vėllain ashtu si urren
armiqtė. Nė kėtė koment del si pėrfundim se Kadareja
diēka ka parandjerė pėr Shqipėrinė. Ai ka parandier
njė fund bote por pėr vendin e tij, i cili sapo tė
rrėzonte njėrėn zgjedhė, do tė ngrihej njė tjetėr
sepse kėshtu kishte ndodhur gjithmonė. Dhe nė fakt ai
pati tė drejtė sapo u larguan pushtuesit e huaj,
vendin do ta zinin tė brendshimit dhe nė Shqipėri do
tė ulej kėmbėkryq njė diktaturė qė do tė zgjaste
gjysmė shekulli. Pushtimi kėtė herė do tė vinte nga
komunistėt dhe nuk dihet se si shkrimtari e kishte
pėrshkruar kėtė nė njė mėnyrė, sikur ta dinte se epoka
e errėt nuk kishte mbaruar, madje sapo po fillonte nė
njė version mė tė egėr dhe mė tė ēuditshėm. Nė fakt
ajo qė ju ka bėrė mė shumė pėrshtypje amerikanėve ka
qenė pėrshkrimi qė Kadare i ka bėrė Gjirokastrės.
Sipas tyre ky ėshtė njė qytet i jashtėzakonshėm, i
gjithi me gur, njė mrekulli mė vete qė mund tė quhet
dhe si qytet i ēiuditshėm. Ngjarjet qė mbushin kėtė
qytet janė aq tė veēanta sa edhe tė pėrgjithshme, por
qė nga mėnyra se si shkrimtari i ka pėrshkruar
Wshington Post ka bėrė njė koment dhe merr si shembull
momentin kur bėhet pyetja “Cilin do mė shumė, familjen
apo Shqipėrinė? Shqipėrinė sepse nuk mund ta bėsh dot
nga e para kurse njė familje e ndėrton nė ēdo kohė”.
Kjo mėnyrė tė logjikuari e ka bėrė gazetėn amerikane
qė tė shohė komentin e Arshi Pipės mbi librin e Ismail
Kadaresė, si diēka tė veēantė dhe si njė produkt nga
njė shkrimtar i madh. Nuk ėshtė lėnė pa pėrmendur
fakti kur edhe nė buzė tė varrit shqiptarėt e betuar
nė njė parti thėrrisnin “Jetė tė gjatė komunizmi”.
Pikėrisht kėtu fillon dhe meditimi amerikan dhe ai i
Arshi Pipės, i cili thekson se si ka mundėsi qė vetė
shqiptarėt po i hapnin njė rrugė errėsire vetes.
Shkrimtari i madh diē kishte kuptuar mbi atė qė priste
vendin e tij, mbi errėsirėn ku edhe herė pas here nė
gojėn e njė gruaje tė moshuar vinte fjalėn “Po vjen
fundi i botės”. Nė fakt tashmė kishte ardhur dhe
Kadare flet njėlloj sikur ta kishte ditur. Fundi i
botės nė Shqipėri ishte fillimi i jetės komuniste.
Kadareja ka qenė largpamės apo thjesht njė rastėsi?
Sipas Arshi Pipės dhe Washington Post ėshtė e para.
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga RTP : 14-08-2007 mė 04:55
KADARE,nje madheshtor i pa perseritshem,me vjen keq qe nuk ndoqi shembullin e Vaclav Havel
UNE JAM TI-TI JE UNE
E LA NOSTRA GIOIA CON NOI
Nje pjese e pelqejne dhe e adhurojne
Te tjere e shajne dhe e denigrojne
Por te gjithe pa perjashtim e lexojne...
Ismaili ,jo vetem eshte shkrimtar i madh, por dhe pasurues i gjuhes shqipe.
Kurse ti mund te jesh pasardhesi i ndonje kurdi qe beri burg ne Shqiperi dhe qe, kur mbaroi denimin, s'kishte fuqi te kthehej ne Azine e vet, dhe ngeli ne Shqiperi. Pastaj ia tundi ndonje katnareje te marre qe endej katundeve te shekullit te XVIII. Ti je prodhimi i tyre.Postuar mė parė nga Sabriu
ismail kadare nuk eshte asgje perveq se nje mashtrues i vetes dhe nje armik i paperseritur, as bile enver hoxha nuk e beri nje armiqesi te tille ndermjet demokracise dhe komunizmit, islamit dhe krishterizmit.
thjesht kadare ka frike nga vetja e tij duke ikur nga vendi i tij demokratik, duke ikur nga hija e vet, ndoshta edhe kete e meriton te mos qendron ne shqiperi.
une besoj se cmimi nobel, kurr nuk do t'i jepet bile te pakten deri sa ta ka frymen ne trup.
rrespekt per njerezit e mire, e jo per armiq te vetvetes
Nuk eshte cmimi qe te ben te madh or mik .Mandje ka njerez qe kete cmim e kane refuzuar.
9MIMI Nobel do ti bente mire vetem Shqiperisė se sa per afirmim, Kadare eshte i afirmuar ne tere boten andaje ky ēmim nuk i duhet per vet por per ne me shumė.
nuk eshte cmimi por eshte nderi
Nuk ka punė urgjente, por ka njerėz tė vonuar
Ik e Hoxhe lexo nai Kuran,se Kadareja nuk esht buke per dhembet e tu,leri te tjeret qe marrin vesh, te meren me KadarenePostuar mė parė nga ibn_halduni
UNE JAM TI-TI JE UNE
E LA NOSTRA GIOIA CON NOI
Pasardhesi! Ne kete liber frika mbizoteron dhe askush nuk beson askend.
Kete liber e adhuroj shume, sepse eshte shume aktual. Nuk eshte i vetmi liber qe eshte i perkthyer ne gjuhe te huaja, por eshte libri ne te cilin Kadare me shume kritikon periudhen komuniste ne historine e Shqiperise.Pershkruan me detaje intrigen e krimit, portretet e piskologjise dhe nje pershkrim fantastik te diktatures se Shqiperise ne ate kohe. Askush nga popullsia nuk din gje, dhe nuk duan te dijne, sepse nje dituri e tille kushton jeten e njeriut.
Ky eshte libri qe mori the Man Booker Price, e cila erdhi si nje befasi negative, sepse eshte thene nga shume favorues te Kadares, qe pikerisht ky liber nuk ka qene aq i nuancuar sa qe eshte pritur te jete.
Mua me ka pelqyer!
Postuar mė parė nga ibn_halduni
i shumė pėrmėnduri nė greqi shoku ismail kadare...nė se do zhvishej nga pena e tij edhe do vendosej nė peshoren e njė shqipdashėsi do ishtė fundėrrina shqiptare......ose ashtu siē na quajti zotria e tij kur ikėm nė ambasada "jashtėqitja e kombit"...surrati i tij ėshtė jashtėqitja e kombit?
ai shqiptarė qė shumė lexohet nė greqi edhe nė sėrbi..........................vlersimi i juaj.
Me ben cudi qe disa njerez nuk e vlersojne kete nder sepse eshte shqiptar edhe shkrimtar shume i njohur.Po hedh nje nga intervistat me te tij te fundit qe ka dhene kur ka qene ne Shqiperi me Pushime.
Kam njohur letersine perpara se te njihja boten
Intervistoi: Gjeke Gjonaj
Interviste me personalitetin e shquar te letrave shqipe, Ismail Kadare
Intervista eshte marre ne qytetin Durres, ku shkrimtari Ismail Kadare po kalon pushimet verore ne vilen e tij te bukur atje
Z.Kadare, cila ishte terheqja fillestare, ai casti vendimtar qe ju grishi aq fort sa t'ju detyronte t'i perkushtonit kaq shume kohe dhe energji letersise dhe cilet ishin autoret fillestare qe ju kane pelqyer e te cilet me vone, ndoshta, kane patur ndikim ne formimin tuaj?
-Une jam lidhur me letersine qe kur kam qene ne moshe shume te vogel, 12 vjec. Ne ate kohe miliona femije te botes e pelqenin librin. Ky ka qene, si te thuash, fillim i thjeshte fare. Ka qene nje kohe kur nuk dija, kur e njoha boten permes letersise. Nuk e dija cfare ishte bota. Atehere nuk kuptoja qe ne ishim nje vend me kete apo ate rend shoqeror. Perpara se te njoh boten kam njohur letersine, kam njohur librat. Autoret fillestare qe me kane pelqyer kane qene autoret shqiptare, sigurisht, pastaj kane qene edhe autore te huaj. Lexoja cka me binte ne dore. Kam lexuar bile shume here Shekspirin, i cili ka ndikuar mjaft ne formimin tim.
Aktualisht, per shumicen e lexuesve shqiptare dhe jo vetem per ta, jeni shkrimtari me i njohur shqiptar. Vepra Juaj eshte e perkthyer ne mese 36 gjuhe te botes. Kjo beri te keni nje audience te madhe ne qarqet letrare te huaja, si ndiheni?
-Kjo eshte nje gje me te cilen une jam mesuar. S'ka vend as per mendjemadhesi as per modesti. Ky eshte realiteti. Nje shkrimtari te njohur i krijohet nje tjeter psikologji nga nje shkrimtar qe eshte i panjohur, ose eshte i njohur shume pak. Ai mesohet me kete gje. Nuk ka ndonje arsye pse te behet megalloman, sigurisht. Zakonisht shkrimtaret qe jane te njohur vertet nuk jane as megallomane, as kot modeste te shtirur. Ata jane koshiente, te ndergjegjshem per ato vepra te cilat i krijuan dhe per ate njohje qe kane.
Tek ne eshte krijuar nje mendim se letersia shipe nuk njihet, ose njihet pak ne Europe dhe jashte kufijve te saj. Sa dhe si vleresohet letersia shqiptare ne France dhe ne shtete e tjera europiane?
-Letersia shqipe njihet mjaft, jo vetem ne Europe, por edhe ne bote. Ajo eshte nje nga letersite me te njohura ne te gjitha vendet europiane. Ka rreth 15 autore te perkthyer, qe nuk jane pak per nje vend si Shqiperia. Keshtu qe mendimi qe permendet gjithmone, kudo, se letersia shqipe nuk njihet ose njihet fare pak nuk eshte aspak i vertete. Kjo eshte nje klishe qe eshte krijuar kot fare.
Cfare mendimi kane francezet per Shqiperine dhe shqiptaret?
Shqiperia dhe shqiptaret per fat te keq kane nje imazh jo te mire. Por kultura shqiptare perpiqet ta korrigjoje kete imazh. Per t'ia arritur ketij qellimi nuk eshte lehte, por eshte shume veshtire, sepse imazhi ndreqet sot, prishet prape neser, ne qofte se te gjithe shqiptaret nuk marrin pjese ne permiresimin e tij. Imazhi i nje populli prishet shume lehte, sidomos kur ka propagande kunder ketij populli. Shqiptaret, per fat te keq, nuk kane qene ndonjehere pa propagande antishqiptare, e cila kudo ka qene gjithmone e pranishme, per shume arsye qe ne tashme i dime te gjithe. Por kjo nuk do te thote se ne na cliron nga pergjegjesia qe te bejme gjithcka per te ndrequr veten tone ne keto pika ku ne duhet te ndreqemi. Cdo popull duhet te dije se nje popull ecen perpara kur i njeh te metat e veta dhe kur ka vullnet t'i kaperceje ato.
Intelektualit duhet t'i bjere detyra ta perfaqesoje vendin e tij ne vendin ku jeton. A mund ta luaje shkrimtari rolin e nje ambasadori?
-Kjo shprehje sot perdoret shume. Ne njefare menyre te gjithe njerezit pak a shume te njohur te nje vendi, mund te lozin nje rol, mund te japin nje ndihmese per vendin e vet, per popullin e vet aq sa munden. Nuk kisha thene qe duhet te jesh njeri i famshem qe te lozesh rolin e "ambasadorit". Edhe ne lagje ku banon nje emigrant shqiptar, edhe ne nje rruge te thjeshte, ne qofte se jep pershtypjen e njeriut korrekt, ai dicka korrigjon. Kjo eshte nje pune qe behet ne menyre te vazhdueshme, cdo minute, cdo ore, cdo dite. Prandaj ne njefare menyre te gjithe jane ambasadore te vendeve te tyre. Sigurisht, njerezit qe kane mundesi me te medha kane edhe rolin me te madh per kete gje.
Sa eshte zhveshur letersia shqipe sot ne Shqiperi e trevat e tjera ku kane jetuar shqiptaret, nga petku i regjimit komunist?
-Letersia ndryshon ngadale. Ajo nuk ndryshon pse ndryshoi regjimi. Askush te mos shpresoje qe ne nje vend vjen nje regjim demokratik dhe letersia do te ndryshoje. Jo, s'ka te beje fare. Shpesh ne regjime perendimore, qe jane relativisht perparimtare, aq sa mund te jete nje regjim, por qe jane ne regjimet me te mira qe ka njohur historia, ka letersi shume te keqe, ka shkrimtare shume te keqij, njelloj si regjimet komuniste ose fashiste, madje disa here edhe me te keqij. Pra, edhe ne nje regjim te ire mund te kete shkrimtare te keqij. Letersia matet me vlerat me te larta te saj. Mos te mendojme se regjimi i mire na ben shkrimtare te mire. Letersia mund te vazhdoje rrugen e saj, sic thashe, logjike, ne pyetjen e meparshme, sikurse qe ne nje regjim te keq mund te kete letersi te mire, edhe ne nje regjim te mire mund te kete letersi te keqe.
A mund ta justifikojne veten shkrimtaret me ane te regjimit, duke thene se kemi bere vepra te keqija ngase regjimi ishte i keq, ose anasjelltas?
-E verteta eshte e kunderta. Shkrimtare te mire kemi pasur ne te gjitha regjimet e keqija. Shkrimtari mund te beje vepra te mira, edhe ne nje regjim te keq, aq sa i jepen mundesite. Regjimet e botes zakonisht kane qene te keqija, ndryshe nuk do te kishte pasur kurre shkrimtare te medhenj, sikurse do te thoshim qe regjimi i keq ben shkrimtare te keqij. Jo. Nuk do te kishim patur kurre ne bote shkrimtare te mire. Shkrimtari mund ta vertetoje se a eshte shkrimtar i vertete qofte edhe me 20 faqe, qofte edhe me 100 faqe. Nje pjese e vepres mund te mos i botohet, mund t'i ndalohet. Kjo eshte tjeter pune, por ai s'mund te thote qe une u bera shkrimtar i keq ngaqe regjimi ishte i keq.
Shqiptaret kane jetuar ne nje vend komunist. Sa e ka demtuar gjuhen shqipe kultura e varfer komuniste?
-Sikurse cdo kulture ideologjike, qe eshte nje kulture e varfer, zakonisht edhe ajo komuniste perpiqet ta prishe edhe gjuhen. Pra nje kulture e varfer e varferon gjuhen, kurse shkrimtari e ka per detyre ta mbroje ate. E ai mund ta mbroje gjuhen edhe ne rrethanat me dramatike te nje rendi shoqeror te keq. Mirepo shkrimtaret nuk mund te justifikohen kur thone se ne kemi jetuar ne nje vend komunist, ose fashist e ku ta di une, prandaj gjuhen e kemi te varfer. Une jam kunder kesaj.
Tash disa vite radhazi keni qene kandidat per cmimin "Nobel" per letersi, por nuk fituat. A mendoni se ju eshte bere nje e padrejte? E them kete sepse ne qarqet tona shpesh thuhet se shqiptarit eshte e veshtire t'i ndahet nje cmim kaq prestigjioz.
-Cmimi "Nobel" zakonisht zgjon diskutime, sepse i jepet nje njeriut per gjithe kete bote qe eshte me 6 miliarde njerez. Nje gje e tille eshte normale dhe e pashmangshme. Mua nuk me perket te futem ne keto diskutime. Mendimi i pergjithshem eshte qe ky cmim shpeshhere i jepet shkrimtarit qe e meriton, por ka edhe raste qe i jepet ndonje shkrimtari qe ka qene shume i diskutueshem.
Sa i njihni shqiptaret ne Mal te Zi, c'mendim keni per ta dhe si i vleresoni perpjekjet e tyre kulturore?
-Njoh mjaft shqiptare te Malit te Zi. Sidomos i kam njohur, per cudi, kur kam qene ne udhetime ne Amerike. Kam kujtime shume te mira prej tyre dhe shume nga ata i kam miq. Ata jane shume aktive, jane shume te zotet, jane shume te pranishem ne jeten kulturore. Edhe ne Mal te Zi ka te tille. Une i kam ndjekur perpjekjet e tyre kulturore qe jane te admirueshme. Per te dhene vetem nje shembull, kam lexuar me interes perkthimin e mrekullueshem te "Bibles" nga dom Simon Filipaj. Vertet, kam shprehur kudo admirimin tim per kete perkthim, qe nje shembull i shkelqyer se si mund te perkthehen veprat e medha monumentale te njerezimit ne gjuhen e sotme shqipe.
Cili eshte mesazhi juaj per shqiptaret ne pergjithesi?
-Eshte e veshtire tashti te japesh mesazhe ose thirrje per shqiptaret, sepse nuk me pelqen ky rol. Perpara popullit shqiptar ne Ballkan eshte hapur nje epoke e re. Per here te pare keto pese gjashte vitet e fundit eshte hapur epoka e lirise, qe te nderrohet dicka e madhe per kombin shqiptar. Shqiptaret duhet te behen te ndergjegjshem per kete, sepse liria fitohet me veshtiresi, por mbahet edhe me me veshtiresi. Domethene, ndjenjen e lirise duhet te dine ta cmojne shume. Eshte nje shans i madh, kur nje populli i vjen koha e lirise se vet. Koha e lirise shqiptare eshte tani ne lulezimin e saj, eshte nje shans i madh i shqiptareve. Dhe sa me te ndergjegjshem te jene shqiptaret per kete, aq me mire ata do te jene te pergatitur per kete kohe te re, e cila do ta ndyshoje krejt fatin e pranise shqiptare ne Ballkan. Parandiej qe cdo muaj, cdo stine qe vjen, cdo vit qe vjen, shqiptaret do te marrin ne Ballkan peshen dhe rendesine qe meritojne. Prania shqiptare do te ndihet edhe ne Europe.
Jam kureshtar te di se a e keni ndermend te na vizitoni ne Mal te Zi, meqe nuk e kam te njohur se keni qene ndonjehere?
-Une kam nje ftese per festen e librit shqip. Gjithmone kam patur deshire te kem kontakt me lexuesit shqiptare jashte kufijve te Shqiperise. Kam qene shume here ne Kosove, kam qene midis shqiptareve te Maqedonise. Por kjo do te jete hera e pare qe do te shkoj ne Mal te Zi. Nuk e njoh kete vend, neper te cilin kam kaluar vetem njehere tranzit. Eshte fqinji yne dhe me intereson per dy arsye. Sepse eshte fqinji, por edhe me teper sepse ne kete vend ka nje komunitet te madh shqiptaresh, edhe te rendesishem.
Dhe, krejt ne fund, po ju bej nje pyetje qe s'ka te beje me letersine. Ne vitin 2001, ne mos jam gabuar, refuzuat idene per t'u kandiduar per postin e presidentit te Shqiperise. Cilat ishin arsyet?
-Refuzimi im per te marre pjese direkte ne politike vjen nga logjika e jetes sime si shkrimtar. Jeta ime eshte letersia. Natyra ime eshte e tille dhe as qe e kam menduar kurre dhe as dua ta mendoj qe mund te shnderrohem ne nje zyrtar ose ne nje drejtues, nje njeri qe lakmon poste te larta. Mendoj se shkrimtaret, koleget e mi me kuptojne fare mire, por edhe lexuesit qe e duan letersine me kuptojne. Natyrisht, une e kuptoj edhe kerkesen qe kane njerezit ndonjehere sidomos ne vendet postkomuniste, qe ne krye te shtetit te kene filozofe, shkrimtare, artiste, sepse jane lodhur nga burokratet, nga njerezit qe ata i kane quajtur te pashpirt. Por nuk mendoj se zgjidhja me e mire eshte qe te zevendesohen politikanet me artiste, me shkrimtare ose me filozofe. Perkundrazi duhet qe politikanet te kene nje edukim te tille, te jene natyra te pasura, te jene edhe te zotet si politikane, por edhe te pasur si njerez. Keshtu ata do ta plotesojne ate kerkese popullore per te pasur njerez idealiste ne pushtet. Krijuesit e mirefillte uk kane ambicje te drejtperdrejta fitimprurese dhe as qe jane te lidhur me rrethe te dyshimta, qe mund te ndihmojne krijimtarine e tyre. Krijimtaria eshte nje gje qe nuk ndihmohet nga te tjeret, por ajo duhet krijuar vete. Shkrimtaret e artistet, per dallim nga politikanet e biznesmenet, kane lidhje me te ardhmen. Ata, pra, mendojne gjithmone te lene nje veper dhe nje emer te mire. Cdo shkrimtar enderron dhe eshte e natyrshme te mendoje, te shkruaje per disa breza. Nuk ka ne bote krijues, shkrimtar e filozof, qe thote: nuk me intereson se cdo te thone per mua me pas. Deshira e tyre me e madhe, pavaresisht se cdo te ndodhe, eshte te mos vdese vepra e tyre bashke me ata vete. Dhe kjo eshte nje enderr shume fisnike, e cila e ben shkrimtarin qe te jete shume me idealist se njerezit e rendomte. Nderkaq, biznesmenet, per shembull, mendojne vetem te vene sa me shume para menjane per vete e femijet e tyre, e pastaj pune e madhe se cdo te thone per mua. Edhe shpesh ia mbathin dhe ikin fare nga vendi. Cinizmi i atyre njerezve u thote - te perfitoj sa jam gjalle, pune e madhe pastaj se cdo te ndodhe. Prandaj e quaj te arsyeshme kerkesen popullore qe shtetin ta drejtojne njerezit e kultures, letersise dhe artit, sepse ata kane nje doze idealizmi shume me te larte se shume njerez te tjere, te profesioneve te tjera.
Gjithemone ka qene dhe eshte Ambasadori i te gjithe shqiptarve ne Francė dhe krenohemi me shkrimtarin tone Ismail Kadare.
http://video.google.fr/videoplay?doc...02519811845591
per mua eshte dhe do te mbetet shkrimari me i mire i Shqiperise . edhe pse ka kritike ndaj tij gjithesesi une mendoj qe cdo njeri i madh ka dhe kritike .
Shyqyr qe qenka per mire kjo teme se si na e dha nadej nga Statusi Albasoul me NewsFlash si kur ka ndodh dicka e jashtezakonshme le te shkruaje sa me shum Ismail Kadare
Ate Pune ka Ai
Hajde ju uroj te keni shendetin ju tjeret .,........
BanDa-BuTueSi
Krijoni Kontakt