Ismail Kadare

[hoteli]

Poe përsëris edhe një herë: " Nëse të kuptuarit është vështirësi- të shtirët si i kuptuar është budallaki"
( Citat i Preng Sherrit").

Tema është për Kadarenë dhe nëse dikush dëshiron të flasë për të, le të flasë për veprat e tija, natyrishtë nëse ato janë lexuar!

Po i kthehemi çmimit " Princi i Asturias".

Ky çmim kadaresë iu nda në qershor të këtij viti dhe u dha publikishtë; pra, që nga qershori dihej që kadareja është fitues i këtij çmimi!
Në garë për ta fituar këtë çmim përpos Ismail kadaresë ishin edhe; Millan Kundera, i konsideruar një nga shkrimtarët më të mëdhenjë të kohës që jetojmë, Italiani Antonio Cabucchi, holandezit Cees Nooteboom, shkrimtares kanadeze Alice Munro, e cila ishte edhe fituese e çmimit Man Booker International Prize etj.
Në këtë edicion janë numëruar 31 kandidatura nga 25 vende.
Çmimi ka një vlerë prej 50.000 mijë eurosh.

JUria ka qenë përbërë prej: Andres Amoros, themeluesit të gazetës " La Razon" dhe vet fitues i çmimit " Prince of Asturia Prize for Communikations and Humanities" në vitin 1991,
Luis maria Anson
Shkrimtari Juan Jose Armas marcelo
dhe gazetarëve; White berasateguai dhe maria Luisa Blanco.

VITIN E KALUAR fituese e çmimit ka qenë kanadezja Margaret Atwod.


Të tjerë Autorë që kanë fituar këtë çmim janë:
Jose Hierro,
Juan Rulfo,
Angel Gonzalez,
mario vargas llosa,
Camilo Jose Cela,
Claudio Rodrigez,
carlo Fuentes,
Francisko Umbral,
Gunter Grass,
Augusto Monterroso,
Doris lessing,
Arthur Miller,
Susan Sontag,
Claudio magris,
Paul Auster dhe
Amos Oz ( që deri në minutë të fundit është menduar që sivjet do t'merr Nobelin për Letërsi).

More Shkruej qka te duash,pore nji gja dije shume mire,LIRIA E TE SHPREHUNIT NE SPANJE?Krejte keto qmime qe vijne prej ketije Shteti jane nji HIQE ,nji HIQE e MADHE,te drejtat e njeriut,atje SHKELEN ne menyre DRASTIKE,shiko BURGJET,dhe do ta kupetojshe,ATJE lufta QYTETARE ashte BAMUR,dhe kurgja nuke ka NDRYSHUE,qe 60 vjet shikoje ne fillim kushe mer keto qmime ,shikoji emnat dhe gjuko ka ardhe radha te hyje ne ket regjister SHQIPETARI,atehere BYE BYE KOMBI SHQIPETARE BASHKEPUNETORE I SPANJES edhe me LETERSI,mjeranat,jesin mjerana,me duket qe keta kane ende koloni ne bote shtet i cili nuke ju lejon te DREJTAT E NJERIUT ha ,ha shume,shume qMIM i MIRE PER KURKUSHIN.

[hoteli]

Jose Hierro,
Juan Rulfo,
Angel Gonzalez,
mario vargas llosa,
Camilo Jose Cela,
Claudio Rodrigez,
carlo Fuentes,
Francisko Umbral,
qka tregojne keto emna,thjeshte,shume thjeshte ja nisen me njerez te vete,dhe tashe me Shqipetare ne po bahemi INTERNACINAL,he he dota nisim edhe ne nji qmim,per ta nda do ta quejm QMIM per LETERSI i SALEP SULLTANIT.Pastaj ...pastaj.... mbase 10 vjete INTERNACIONAL,pse JO duhet KOPIUE DIKEND.

[DardanG]

Poe përsëris edhe një herë: " Nëse të kuptuarit është vështirësi- të shtirët si i kuptuar është budallaki"
( Citat i Preng Sherrit").

Tema është për Kadarenë dhe nëse dikush dëshiron të flasë për të, le të flasë për veprat e tija, natyrishtë nëse ato janë lexuar!

Po i kthehemi çmimit " Princi i Asturias".

Ky çmim kadaresë iu nda në qershor të këtij viti dhe u dha publikishtë; pra, që nga qershori dihej që kadareja është fitues i këtij çmimi!
Në garë për ta fituar këtë çmim përpos Ismail kadaresë ishin edhe; Millan Kundera, i konsideruar një nga shkrimtarët më të mëdhenjë të kohës që jetojmë, Italiani Antonio Cabucchi, holandezit Cees Nooteboom, shkrimtares kanadeze Alice Munro, e cila ishte edhe fituese e çmimit Man Booker International Prize etj.
Në këtë edicion janë numëruar 31 kandidatura nga 25 vende.
Çmimi ka një vlerë prej 50.000 mijë eurosh.

JUria ka qenë përbërë prej: Andres Amoros, themeluesit të gazetës " La Razon" dhe vet fitues i çmimit " Prince of Asturia Prize for Communikations and Humanities" në vitin 1991,
Luis maria Anson
Shkrimtari Juan Jose Armas marcelo
dhe gazetarëve; White berasateguai dhe maria Luisa Blanco.

VITIN E KALUAR fituese e çmimit ka qenë kanadezja Margaret Atwod.


Të tjerë Autorë që kanë fituar këtë çmim janë:
Jose Hierro,
Juan Rulfo,
Angel Gonzalez,
mario vargas llosa,
Camilo Jose Cela,
Claudio Rodrigez,
carlo Fuentes,
Francisko Umbral,
Gunter Grass,
Augusto Monterroso,
Doris lessing,
Arthur Miller,
Susan Sontag,
Claudio magris,
Paul Auster dhe
Amos Oz ( që deri në minutë të fundit është menduar që sivjet do t'merr Nobelin për Letërsi).

Preng beteri! Në e dijmë se përcka bisedohet këtu, por t´i mos u fshesh pas "citateve" tua "filozofike" duke bishtëruar dhe duke i ikur dyfytyrësisë tënde, shpifjeve dhe intrigave dhe duke bërë përpjekje për ti fshehur fshehur gënjeshtrat dhe akuzat ndaj të tjerëve! Fundja mund ta pranojmë se "filozofia" e jote dhe "mendimet" tua janë aq të" thella" dhe aq "kulluara" sa puset e bretkocave dhe uji aty! Nuk kemi ndërmend të marrim ndonjë "tatar" e të na ndihmojë ti kuptojmë ato, sepse e dijmë cfarë "thesari" do të dalë nga "citatete" prengiane!
Si intrigant, shpifës... mund të jesh ca më i shkathtë në zanat se sa si" filozof", por edhe këtu maskat të kanë rënë! Kot sjellë edhe pozi të Kadaresë, kot e sjellë edhe këto të dhëna për cmimin spanjoll të Austurias, gjoja për ti cepur maskat tua! Ato nuk të bëjnë punë, ato nuk pijnë ujë! Fytyrën e ke të nxirë, pis!
Ti ke ndërhyrë në postimet e më larta për ta minimizuar vlerën e cmimit spanjoll"Princi i Asturias", i cili iu dha këto ditë Kadaresë!
Ti ke thirrur tërthorazi Ismail Kadarenë që të rrëfehet (për cka ti e di e unë nuk e di) ashtu sic ka vepruar Millan Kundera, shkrimtarë cek, i cili qenka rrëfyer se paska qenë spiun!
Ti që thua se cmon si Qosjen ashtu edhe Kadarenë, thua se Kadare kurrë nuk e ka ndihmuar Qosjen, ndërsa Qosja paska qenë" shpëtimtarë" i Kadaresë, ndonëse e di vetë se është krejtësisht e kundërta! Pra, Kadare ka ndihmuar Qosjen e jo Qosja Kadarenë!
Ti i heshtë sulmet e njëpasnjëshme të Qosjes kundër Kadaresë dhe në anë tjetër arsyeton Qosjes dhe heshtjen dhe injorimin e tij kur Kadare arrin suksese letërare dhe merr cmime kudo në botë për këtë!
Ti vetë e krahason Kadarenë me Titon e për këtë i fajëson të tjerët(pra më akuzon mua) pa e përmendur kurr Titon dhe pa e krahasuar atë as me Kadarenë, e as me Enverin!
Ti, porsi idoli i ytë Qose, e quan hapurazi popullin bagëti! Qosja e di edhe vetë ti që popullin e ka quajtur qen e qenushe!
Iks prapështira të tjera shkarravitë në forume dhe në fund kinse "nxirresh" pas "citateve" të tua se gjoja Prenga këto nuk i ka thënë por faji është se ata nuk me kuptojnë mua cfarë kam dashur të them!
Të gjitha këto që i thash janë në postimet e tua më lartë! Ja, merri, e mburri me to! Mund të kërkosh edhe shpërblim me këto që i ke thënë! Kushedi edhe mund te të shpërblejnë për "patriotizmin" tënd shpifës!! Ka asi që edhe jepin para, kur Prenga shprehet kështu, ulë vlerat e të arriturave kulturore, fut sherre, shan e fyen...!

Bretkoca(anekdotë për ty Pren Sherri) pau kalin duke u mbathur dhe edhe ajo ia coi këmbën mbathëtarit! Nuk kam patkua për ty, mori bretkocë ia ktheu mbathtari!
E shkreta bretkocë kujtoi se është kali dhe harroi se ajo është vetëm bretkocë për brraka e për guaka! Vazhdo me guakat tua dhe mburru!

[hoteli]

Ka edhe ma mire,Nji here Zogu i kishte hype elefantit,dhe ELEFANTI PORDHI ,dhe e hudhi Zogun ne pluher toke shum large vehtes,mirepo Zogu per te tregue forcen e vehte I SHKUNI KRAHET ME PLOTE PLUHUR DHE IU DREJTUA ELEFANTIT,ehe,PO PJERDH kure i FORTI TE QKERDHEN,no koment. PER ty DARDANg

[Preng Sherri]

" Të jesh i ditur do t'thotë ta dish që asgjë s'ke ditur"
( Citat i Preng Sherrit)

Në vitin 1980-t Ismail kadare rrallë pranonte të jepte një Intervistë ngaqë ishte më shumë i heshttur. Një nga miqtë e tij të afërm Hasan mekuli thoshte " Ismailit asnjëherë në ndeja private s'mund t'i marrësh një mendim meqë kur shehë ai lapsin të urdheron që të bëhemi më të thjeshtë dhe pa formalizime!
Një Intrervist të rrallë të Ismailit dhënë në vitin 1980- për TVP-ën kur t'kem kohë do ta sjellë në tërësi dhe e cila pas 30 vitesh ishte botuar për herë të parë në qershor të këtij viti.
Intervista me Ismail kadarenë nuk ishte botuar dhe emituar, më vonë ngaqë autori i saj, Skender Blakaj ishte burgosur " si armik dhe kontrarevolucionar".
Por meqë Intervista ka një Histori të saj ku autori fletë edhe për çapkënllëqet e Dy vajzave të shkrimtarit Gresës dhe besianës dhe do punë do të sjellë një vjershë të kadaresë me titull.





ISMAIL KADARE

KALI i TROJES

Në qetësinë e natës vini veshin
A nuk dëgjoni që larg një trok të mbytur?
Nga thellësia e miteve të lashta
drejt qyteteve tona moderne
Po troket e avitet një kalë.
Është Kali i Trojës.
Në hapësirat e shkreta, të përmbytura nga drita e bardhë e hënës,
ndjej potkonjtë e tij si shkelin mbi pellgjet e zymta,
mbgi shpinat e drunjta vështron që larg kohën tonë
Ecën drejt nesh.
Përse i lë gërmadhat e Ilionit, ç'kërkon
që midis kohërave endesh si somnabul?
S'të mjaftuan zjarret, tempujt, klithmat e Trojës,
S'të mjaftuan qytetet që hëngre në kohën e mëvonshme?
Përbindësh me mish qytetesh u mësove
Kështu gjithmonë endesh duke kullotur vdekjën.
tani kërkon përsëri.
Prapë ke uri.
barku ytë i drunjtë s'ngopet kurrë
Zgavrat e tua të errëta i ke drejtuar mbi ne.
Ngadalë po avitesh.
ndihen potkonjtë.
Trak-trak me ritëm heksametrik
potkonjtë e tu po ndihen.
Vini veshin,
Në Gjumë përbindësh, dot s'ke për të na gjetur.
Vini veshin! Vini Veshin!
Kali i Trojës!

[arberi_fr]

Ismail Kadare
Eshte diktatori Enverist i cili smuri te dashurin e vajzes se tij dhe i gjori iku nga atedheu ne shba,ku ende vuan nga smundja psiqike!Dhe njeriu qe ngreri ne sofren e Enverit dhe ja ketheu shpinen duke e etiketue zi e me zi !Ky le te merr qmime sa te doje,se shtetet qe i patem kundershtare per krijimin e nje shqiperie e nderojne me qmime,qe ky te vazhdoi rrugen per tua plotesuar epshet ogurezeza,ne deme te popullit shqiptar!

[janulla]

Ramiz Alia i përgjigjet Kadaresë: Më shoqëroi në aeroport kur shkova në SHBA, ka edhe film
» Vendosur: 02/11/2009 - 08:48
Gazeta Panorama

• Ferdinand Dervishi

“E kam çmuar Ismail Kadarenë si shkrimtar. Edhe sot në atë drejtim kam të njëjtin mendim. Por kur dëgjoj ‘përralla’ nga Kadareja, habitem...” Ramiz Alia, ish-Sekretari i Parë i Byrosë Politike të Partisë së Punës dhe Presidenti i parë postpluralist shqiptar, ka reaguar kujdesshëm pas intervistës së shkrimtarit të shquar, Ismail Kadare, për gazetarin Blendi Fevziu, realizuar pak ditë më parë në emisionin “Opinion”. Një reagim, përmes lidhjes telefonike, ndaj atyre pasazheve në intervistë, që Alia pohoi se i kishin tërhequr vëmendjen kur i kishte lexuar ditën tjetër nëpër gazeta. Ja kundërshtitë e tij.
Në intervistën e tij, të para pak ditëve, për gazetarin Blendi Fevziu, shkrimtari i njohur, Ismail Kadare, ju përmendi disa herë, në shumicën e rasteve duke ju nxjerrë nga goja për keq. A e ndoqët?
Lexova gazetat të nesërmen. E kam çmuar Ismail Kadarenë si shkrimtar. Edhe sot në atë drejtim kam të njëjtin mendim. Por kur dëgjoj përralla nga Kadareja, habitem.
Ndër të tjera Kadare mohoi që t’ju ketë shoqëruar për në aeroport, kur u nisët për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në vitin 1990, për të marrë pjesë në një sesion të OKB-së. Si është e vërteta sipas jush?
Harron, apo kjo u përgjigjet interesave të tij të reja? Le të shohë shtypin e kohës apo dokumentarët e Kinostudios, ku pasqyrohet prezenca në përcjelljen time e N/kryetarit të Frontit Demokratik, shokut Ismail Kadare, dhe do të bindet cila është e vërteta.
Në intervistën me Fevziun, Kadare thotë gjithashtu se juve, në Shtetet e Bashkuara, gjatë vizitës së vitit 1990, ju shoqëronin 70 shqiptarë të armatosur. Për shkak të kësaj, por edhe prej faktit se ju në Shtetet e Bashkuara nuk patët ndonjë takim të rangut të lartë pas të cilit të lexohej ndryshimi radikal i politikës në Shqipëri, ai vendos të kërkojë azil politik në Francë. A janë të vërteta këto?
Unë nuk e kam njohur Kadarenë kaq naiv për të besuar në çdo përrallë që dëgjon. Kush të pranonte në Shtetet e Bashkuara më 70 njerëz të armatosur?!
Në një tjetër moment të intervistës Kadare thotë se në rrethe të nomenklaturës shqiptare të kohës, është festuar momenti kur në Rusi, ish-komunistët, tentuan një puç ushtarak. Gjithashtu Kadareja hedh një ide sipas së cilës puçistët ishin të lidhur edhe me komunistët jugosllavë edhe me ata shqiptarë. Si e komentoni?
Nuk mund të shiten për të vërteta “thashethemet”, siç i karakterizon edhe ai vetë në intervistë. Se gjoja udhëheqja e kaluar paska bërë përpjekje për tu marrë vesh me golpistët rusë dhe paska kremtuar fitoren e tyre. Çfarë janë këto fantazi të sëmura?!
Në të njëjtën intervistë Kadare flet për mospranimin e ofertës gjermane të viteve ‘80. Sipas Kadaresë, ne shqiptarët në këtë rast, i kemi rënë të mirës me shkelm pasi plani i gjermanëve ishte të ndihmonin Shqipërinë për progres ekonomik dhe afrim ndaj Evropës. Sa të vërteta janë këto?
Edhe për këtë temë ai gabon. Jam shprehur edhe më parë. U morën të gjitha ato që gjermanët ofruan.
Pra, sipas jush Kadareja ka lëvizur shumë nga pozicionet e veta të viteve të shkuara, përse?
Nuk gjej dot një përgjigje. Është hera e parë që i bëri publike në intervistën e Fevziun. Sepse kurrë më parë gjatë 20 viteve që është jashtë shtetit nuk ka folur për këto xhevahire. Duket se tani nuk i mjaftojnë argumentet si “disident” e “antikomunist”. Për synime më të larta, që vazhdimisht e intrigojnë, është në kërkim edhe të meritave të tjera. Dhe në këtë rrugë talenti ynë shfaq edhe defektet e tij më të mëdha.


Intervista në “Opinion”, rrethanat si Kadareja përmendi Ramiz Alinë
Pak ditë më parë, në një nga emisionet e tij “Opinion”, gazetari Blendi Fevziu realizoi një intervistë me shkrimtarin e shquar shqiptar, Ismail Kadare. Në intervistën, që vinte menjëherë pas fitimit të çmimit “Princi i Asturias”, Ismail Kadare përmendi disa herë ish-sekretarin e Parë të Byrosë Politike dhe njëkohësisht presidentin e parë postpluralist shqiptar, Ramiz Alia. Më poshtë pjesët nga intervista e gazetarit Fevziu, për të cilat Ramiz Alia reagoi.
Fevziu: Ramiz Alia ka thënë që ju e përcollët në aeroport...
Kadare: S’është e vërtetë, është absurde, unë kam qenë në Paris në atë kohë, kam ikur në shtator. Është një fantazi, ose është një transferim i kujtesës së gabuar të tij


-----------------------------------------

Ke te besojme????/

[Kreksi]

Si duket Ramiz Alia i ka humbur orientimet dhe vuan nga Alzajmeri, si dhe nga smundjet tjera te vetdijes..;ku ta di une, Kadare mire i pate then; ose te hapet Shqiperia e te mbahen zgjedhjet e lira ose do shkojmi drejte kaosit dhe une doiki, si duash ti..;
Alia si Ali vendosi te nguli kembe dhe e hengri...;
Nuk e ndegjoi Kadaren me te mire...
Ku eshte prblemi tani ketu ?

[King_Arthur]

“Artisti është origjina e veprës. Vepra është origjina e artistit. Asnjë nga këta terma nuk jetojnë pa njëra-tjetrën” - Heidegger

Vepra si origjina e autorit/Kadare me romanin “Darka e gabuar” dëshmon, përpos cilësish të tjera, të mirënjohura dhe të çmuara, për maturitet deri në përkorje të frazës, përlëmim të subjektit, për sqimë stilistike, për rimarrjen në mënyrë mjeshtërore muzikore të motiveve, për zhbirime të hetimeve psikologjike dhe cilësi të tjera që kanë të bëjnë me teknologjinë e shkrimit. Romani është një përpjekje për të rrokur në befasi vetveten, në hipostaza të panjohura, të harruara, të rizgjuara, të përndritura, të fshehura. “Darka e gabuar” bën objekt të trillit artistik, hyrjen e gjermanëve më 1943 në Gjirokastër, vendosjen e komunizmit, deri tek vdekja e Stalinit, më 1953. Romani vendos dy njerëz dhe dy kohë në pozicione të ndryshme: nga njëra anë doktor Gurameton dhe komandantin e divizionit gjerman, kolonelin Fritz von Schwabe, në anën tjetër, si dhe Shqipërinë e parë në tre hipostaza: otomane, gjermanike dhe atë komuniste. Ndërsa në “komplotin e bluzave të bardha”, të pasqyruar në roman, kashtosen legjendat, ngjarjet me të gjitha ngjyresat lokale. “Darka e gabuar” është e mbushur me dashuri, me ironi, me situata absurde, me komizëm tragjik, me detaje piktoreske, me çmenduri, me dhimbje e nostalgji për qytetin e lindjes dhe personazhet që e popullonin atë.Rrëfimtari, i identifikuar më së shumti me autorin, përzgjedh nga kujtesa e tij ngjarje, mbresa, kujtime të ringjallura nga fëmijëria, mite e legjenda, histori e personazhe reale, ndodhi dhe personazhe që janë prehur në kujtesën afektive të autorit. Në fakt Kadare nuk rrëfen, por përzgjedh me sqimën e pagabueshme detaje që e ndihmojnë në ndërtimin e veprës së tij. Romani dëshmon një dashuri që shkakton më shumë dhimbje, hidhërim, sepse në këtë tablo të qytetit je i detyruar të vizatosh dhe vetveten. Pasqyrimi i vetvetes është po aq i paevitueshëm dhe po aq i pamëshirshëm si pasqyrimi para pasqyrës. Kadare, si në poezinë moderne apo në gravurën japoneze, di të ruajë sensin e masës, të vendosë në marrëdhënie harmonike boshin dhe plotin, zbrazësinë dhe ngarkesën, fjalën dhe heshtjen. Sensi i masës, duket se është dhe tipari dallues i artistit të madh.
Teksti i Kadaresë nuk është asnjëherë eksplicit, ndonëse gjuhësisht ndërtohet thjesht, hulumtimi dhe ngasja për të cikur, qoftë thellësisht, qoftë përkitas një temë a një ndodhi, një personazh, apo një detaj, rrit dhe gjeneron më shumë rrugë të interpretimit. Kadare në përçapjet për të sqaruar shton mjegullën, në momentet kur do të rrisë dozën e seriozitetit dhe toni bëhet më i rëndë, mund të zbulosh në tekst më shumë ironi dhe humor, kur sjell më shumë të dhëna dokumentare për të argumentuar një ide, ngjarja dhe personazhi mbulohet me më shumë mister dhe fshehtësirë. Në romanin “Darka e gabuar” Kadare ka përsosur rrëfimin jo në të mirë të sqarimit të situatës, jo në të mirë të sqarimeve dhe teksteve plotësuese, por rafinamenti i rrëfimit ka shtuar më shumë sugjerimin, rolin aktiv të lexuesit. Fjala është për endjen e tekstit, valorizimi i sintagmave që duken rastësore, rikthimi tek ato me elemente befasie dhe me një korrelacion pothuaj muzikor.
Topografi shpirtërore/Kadare na kujton se armiku ynë më i madh është koha dhe mikja jonë e madhe është hapësira. Qyteti i tij i lindjes Gjirokastra është hapësira bujare ku autori monton pjesën, vizaton atmosferën, arkitekturën e qytetit, ndërton shtëpitë, sokakët, rrugët shpirtërore, thashethemet dhe heshtjen, padyshim me një domethënie të caktuar emocionale, me një ngarkesë të posaçme afektive, ku personazhet mund të identifikohen lehtësisht, shumë syresh mbajnë emra apo mbiemra të vërtetë. Ajo që duhet theksuar qysh në krye të herës është fakti se autori pikturon shpirtin e vendit, frymën e tij. Ashtu si qeniet e gjalla dhe vendet janë mbartëse të një shpirti, fryme të caktuar, siç janë mbartëse të një ngjyre të caktuar, një pamje të caktuar, një arome të caktuar. Gjirokastra e Kadaresë, në këtë roman si dhe në “Kronikë në gur” vjen me shpirtin e saj. Kadare nuk pikturon topografinë fizike të qytetit, por një topografi shpirtërore: historinë mesjetare të qytetit, fqinjësitë e tij, marrëdhëniet me Perandorinë Osmane, pushtimin gjerman, pushtimin italian, vendosjen e komunizmit, krimet dhe dashuritë, intrigat dhe kurthet, çmendurinë dhe xhelozinë, meskinitetin që prodhojnë vendbanimet e vogla etj.
Ndërsa hapësira ofron mundësi të merresh me të, të endesh në të, të kotesh në të, të lëvizësh në një zonë të pamodifikueshme, koha është e pandalshme, koha shkëputet, ndërpritet, rimerret, fragmentarizohet, si kohë afektive e lidhur me kohën historike. Por mesazhi është shumë më i gjerë, është me konture kombëtare, europiane, të marrëdhënieve midis sistemeve politike, por dhe për një sistem të caktuar vlerash. Kufizimi me Gjirokastrën, me gjithë vlerën afektive që ka autori, do t’i zbehnin dimensionet romanit. Në një paradigmë më të gjerë kuptimore do të lexoheshin marrëdhëniet mes pushtuesit dhe të pushtuarit, historisë dhe mitit, realitet historik me realitetin fiksional, kumtit të fshehtë dhe realiteteve eksplicite, krimeve dhe sistemeve diktatoriale, logjikës së gjërave dhe absurdit etj.
Një përmasë tjetër që perceptohet në “portretin e Gjirokastrës” është edhe ritmi i jetës së këtij qyteti, herë me një ritëm anakronik, herë me përzgjatje kohore nga një periudhë në tjetrën, me pushimet dhe heshtjen e tij, me pezmin psikologjik që mbart, me muzikën e rëndë të ndërtimeve hijerënda e të gurta. Elementë kompozicionalë si : rivaliteti i dy doktorëve Garameto në qytet, Aeroporti i vjetër, personazhet e familjeve të mëdha në qytet, Guva e Shanashisë, shtëpia e Kadarenjve që shërbeu si spital, rruga e Varroshit, Vehip Qorri etj janë elementët që popullojnë peizazhin dramatik. “Kishte ditë që qyteti dukej se i afrohej zgripit, por shi në çastin e fundit, i shmangej”. Romani është një ironi për komunizmin, është një qëndrim i figurshëm i historisë së Shqipërisë nga Lufta e Dytë Botërore dhe deri në ditët e sotme, një paradigmë e patriotizmit, një përkufizim artistik i mitit, ëndrrës, kllapisë, realitetit historik, mitit që janë pjesë integrale e së gjithës. Lënda letrare, si pothuaj në gjithë veprën e tij, kashtoset, bëhet një. Kadare është mjeshtër i trajtimit të absurdit në letërsi, i minimizimit të rëndësisë së ngjarjeve “të mëdha” dhe i mëshimit të “ndodhive të vogla” nuancave, detajeve, zhbirimeve vertikale të qenies deri aty ku ai takohet me mitin, me misterin, me përsëritjen e ngjarjeve në histori, me takimin me të përjetshmen etj. Darka e gabuar do të kthehet dhe në nyjën qendrore të rrëfimit, e rrëfyer me luks detajesh, e ritreguar me pasion hetimi, duke u rimarrë si motiv e lajtmotiv, duke u tjerrë psikologjikisht pas vitesh, duke fituar gjithë vëmendjen dhe peshën e romanit. Darka e gabuar do të shndërrohet në darkën fatale, darkën e keqkuptimeve të mëdha që do t’i kushtonte doktorit Gurameto deri në jetën e tij. Është interesante dhe mënyra në të cilën, në nivel stilistik, shkrimtari transformon çdo hapësirë dhe personazh në një simbol: darka e gabuar/darka e fundit biblike, doktori, zonjat, darka, ftesa, vdekja, varri, guva e Shanishasë, Gjirokastra, Vehip Qorri, Ali Pashë Tepelena, motra e tij etj.
Ironia tragjikomike/Kadare ka manifestuar qysh në fillim të herës interesin dhe ka përdorur strategjinë e shkrimit ironik, manifestim i një forme guximi intelektual, kushtimisht nga talenti. Nota kritike e fiksionit të maskuar nga autori, përzierë me histori reale dhe me personazhe realë, në një roman siç është “Darka e gabuar”, emeton mesazhe për vështrimin e historisë, historinë e Gjirokastrës, historinë individuale të personazheve etj. Duke e lexuar me vëmendje, me aq vëmendje sa i qasshëm është ligjërimi, romani i përgjigjet formatit dhe përmasave moderne të ironisë tragjike. Në shqetësimet e Kadaresë, në gjithë veprën e tij, ai ka qenë njëherazi dhe për ironinë tragjike antike (analizuar nga Nietzsche). Duhet vënë në dukje dhe evolucionin e romaneve të Kadaresë dhe kalimet nga ironia tragjike në ironinë komike apo alternimi i të dyjave në hapësirat e të njëjtit tekst. Pra, nga e qara tek e qeshura, nga tonet sublime e heroike në tone humori absurd, duke njohur e përdorur mjeshtërisht faktin se letërsia përsërit historinë. Alternimi qarje-qeshje, konfirmon praninë e ironisë në gjithë historinë e botës. Ligjërimi ironik, i ndërtuar me natyrshmëri, është dashuria e madhe dhe prirja e gjithë letërsisë së Kadaresë deri më tash. Kujtimet, e pazakonshme të rrëfyera në të tashmen, duke filluar nga fëmijëria, duke vazhduar me rrëfimin e figurshëm të vetë historisë së Shqipërisë, duke kashtosur realen dhe të sajuarën letrare Kadare na krijon një skenë të pleksur me tragjedi të rënda që pllakosin fatin e një kombi, me zhdukjen e elitave perëndimore të vendit dhe vendosja e komunizmit, figura e Stalinit, vdekja dhe zhdukja e zonjave nga qyteti bashkë me kohën e tyre, ardhja e komunizmit është vizatuar me tragji-komizëm.Tragji-komizëm tregon dhe me zhdukja e qytetërimit Perëndimor, krijimi i një kohe të re, i një njeriu të ri, i një pështjellimi shoqëror të pashoq që do të vijonte me krime të rënda të shqiptarëve kundra shqiptarëve në emër të një ideologjie. Në një radhë titujsh simbolikë si “tjetër rend”, “dita dy. ag”, “dita minus dy”, “varg ditësh e muajsh”, “varg stinësh” etj autori përshkruan istaurimin e sistemit komunist. Komunistët kishin arrestuar dhe të operuar: “Ndërsa vinin në vete, njëra nga infermieret e shërbimit përpiqej, kushedi pse, t’u shpjegonte se përveç që u ishte hequr apendiciti apo veshka e sëmurë, ata gjendeshin, ndërkaq, në një rend tjetër”. Pohimi dhe mohimi i menjëhershëm hyjnë në një konkurrim ludik, kundërshtohen reciprokisht, ngjarjet fitojnë më shumë ambiguitet dhe paradoks. Ironia, me shoqërueset e saj, paradoksin dhe oksimoronin përbëjnë idiolektin estetik, parimin letrar të Kadaresë. Tek e fundit, ironia nuk është vetëm një cilësi e tekstit, por dhe një mënyrë lëçitjeje, për të përkthyer dykuptimësinë, të pashpjegueshmen. “Darka e gabuar” bën pjesë në veprat e zhbirimit të ekzistencës njerëzore. Në momentin kur shkenca fiton autonominë për të analizuar sendet së jashtëmi, (apo me termat e Martin Heidegger-it) kur prodhohet një harrim i vetëvetes, i Qenies, shfaqet romani për të zhbiruar botën e gjallë. Historia e romanit është një vijimësi përçapjesh për ta rrokur Vetveten, identitetin njerëzor. Në këtë roman prania e Kadaresë është më e gjallë se në shumë vepra të tjera. Kemi të bëjmë me një tentativë për të rrokur hipostaza të panjohura të vetë autorit.

[bindi]

Aq me behet vone per Kadaren!...Sa Kadares per Shqiptaret!...

[Guri i Kuq]

Kadare, laureat i Çmimit “Rexhai Surroi” për roman

Publikuar: Sot, më 22 dhjetor 2009

Prishtinë, 22 dhjetor – Romani “Darka e gabuar” e shkrimtarit të njohur shqiptar Ismail Kadare ka marrë shpërblimin vjetor për letërsi “Rexhai Surroi”. Vetë shkrimtari ynë i madh ka qenë i pranishëm në ceremoninë e ndarjes së shpërblimeve vjetore për letërsi dhe gazetari, që mbajnë emrin Rexhai Surroi, e cila u mbajt sot në Hotelin “Grand” në Prishtinë. Shpërblimin për gazetari e morën Serbeze Haxhiaj dhe Rexhep Krasniqi me shkrimin “Jeta në kërkim të një varri”, botuar në gazetën “Koha Ditore”. Ky është viti i dytë e ndarjes së këtyre shpërblimeve, të themeluara nga Grupi “Koha”. Konkurrentë të Kadaresë kanë qenë emra të njohur të letrave shqipe. Akademikët Sabri Hamiti e Eqrem Basha dhe dr. Bardh Rugova kanë qenë treshja e jurisë, e cila vendosi se cili roman do të merrte shpërblimin. Eqrem Basha ka qenë ai që ka arsyetuar vendimin e jurisë.
“’Darka e gabuar’, e botuar nga shtëpia botuese “Onufri”, në këtë vit vjen si një yll i ri në universin Kadare, duke iu rikthyer vendlindjes Gjirokastrës dhe duke rimarrë temën e Luftës së Dytë Botërore, kthesat historike që sollën vendosjen e diktaturës dhe pikat më të ndjeshme të ngjarjeve që përmbysën fatin shqiptarë. “Darka e gabuar” të kujton “Darkën e fundit” biblike, misteret dhe magjinë e saj, të ardhur tek ne me mjeshtrinë e lojës filigranike në kufijtë e reales dhe fiktives, historikes dhe artistikes”, ka cituar Basha vendimin e jurisë. Teksa priste të pushonin duartrokitjet e gjata për laureatin e vitit 2009 të Çmimit “Rexhai Surroi”, për letërsi, vetë Ismail Kadare, ndonëse u shpreh se nuk kishte fjalë specifike për të përshkruar nderin e fitimit të këtij çmimi, citoi vargje të poetit Naim Frashëri, për të shprehur emocionin. “E kam shumë të vështirë për të thënë diçka të veçantë, por ajo që më vie ndër mend është vargu i poemës “Bagëti e bujqësi”, e poetit Naim Frashëri që i dedikohet Shqipërisë e që thotë: ‘Nata atje është tjetër natë e dita tjetër ditë’, teksa unë duke perifrazuar këto vargje më duhet të them se çdo udhëtim në Kosovë është tjetër udhëtim dhe çdo çmim këtu është tjetër çmim”, ka thënë Kadare. Ndërkaq, vendimin e jurisë për ndarjen e shpërblimit vjetor për gazetari “Rexhai Surroi” e lexoi anëtari i jurisë Zenun Çelaj, kryeredaktori i portalit “Koha.net”. Bashkë me Çelajn anëtarë jurie kanë qenë edhe publicisti Kelmend Hapçiu e gazetari Naser Miftari. “Këtë herë kemi vendosur që fitues të parë të këtij konkursi të jenë Serbeze Haxhijaj dhe Rexhep Krasniqi për shkrimin ‘Jeta në kërkim të një varri’, të botuar në “Koha Ditore”, më 27 prill 2009. Pasi tha se nuk e shohim të nevojshme të shpjegojmë motivet për këtë vendim, megjithatë shtoi se në këtë shkrim bëhet fjalë për një plagë historike që vazhdon të mbetet e hapur për mijëra familje në Kosovë, të cilat do të ndiheshin të lehtësuare që së paku t’ua dinin varret njerëzve të vet të vrarë padrejtësisht me gjyq e pa gjyq nga regjimet e kaluara”, ka thënë Çelaj, për shpërblimin i cili vjet nuk qe ndarë. Drejtoresha e “Grupit KOHA”, Flaka Surroi, në ceremoninë e ndarjes së çmimeve “Rexhai Surroi” theksoi se ndarja e çmimeve “Rexhai Surroi”, do të ngelet traditë dhe ai do të jepet për çdo vit për romanin dhe shkrimin e cilësuar më të mirë, të botuar gjatë një viti. “Në do të vazhdojmë t’i kërkojmë e t’i veçojmë ata që kanë frymëzimin dhe talentin që të krijojnë të bukurën dhe të paharrueshmen, për gjithmonë të rrënjosur në një libër apo gazetë. Do ta bëjmë këtë ngase frymëzimi dhe talenti nuk do të shuhet kurrë”, ka thënë Flaka Surroi. Ajo citoi fjalët e babit të saj të ndjerë, Rexhai Surroit, i cili ka shënuar historinë e popullit shqiptar duke qenë publicist, shkrimtarë, gazetar dhe diplomat i njohur, e i cili në kohën kur shumë pak vetë kryenin shkollimin në gjuhën shqipe, ai e bëri këtë me qëllimin që gjuha shqipe të mos ishte “gjuhë vetëm e sharrëxhinjve, e pastruesve të rrugëve, edhe e hamajve e bujqve”. Për, këtë Surroi u kthye mbrapa në edicionin jubilar të ndarjes së çmimeve “Rexhai Surroi”, kur edhe u shënua gjashtëdhjetë vjetori i maturës së brezit të parë të maturantëve, të cilëve i kishte takuar edhe Rexhai Surroi, i cili brez ishte i pari që hapi rrugën e arsimimit e që të tjerët të vazhdonin me atë hap. Po sot, u promovua edhe libri “Izolimi: Rrëfimet nga tunelet e tmerrit”, i ribotuar nga “Grupi KOHA”. Janë një numër rrëfimesh të treguara nga personazhet e torturave të izolimit, që ishin ushtruar njëzet vjet më parë mbi personalitetet e shquara intelektuale shqiptare, të cilat janë përmbledhur në këtë libër nga Ibrahim Osmani, vetë personazh i torturave.
“Izolimi një praktike poshtëruese që kishte nisur pas demonstratave të vitit ‘81 ishte mjeti më denigrues që përdori pushteti i atëhershëm përmes policisë së vet, për ta mbytur shpirtin e shqiptarëve të Kosovës. Trajtimi çnjerëzor i njerëzve, që u shpallën armiq të shtetit, u përdor si mjet torturimi i gjithë një populli, tashëm të zënë rob në burgun Kosovë”, ka thënë Flaka Surroi, drejtoreshë e “Grupi KOHA”. “Është ky vëllim i cili neve, që e mbajmë në mend ,do të na kujtojë një kohë të ligë, përderisa të tjerëve, që nuk arritën ta përjetojnë atë kohë, do të u shërbejë si histori”, ka shtuar ajo. Ndërkaq ishte publicisti Veton Surroi ai i cili me disa fjalë shpjegoi përmbajtjen e librit, që në vete ngërthen rrëfime vuajtjesh. “Në librin, të cilin po e promovojmë, e të cilin në fakt po e rishtypim falë aktivitetit të Ibrahim Osmanit, njërit prej grupit të të izoluarve, përmendet një natë e cila përsëritet në çdo rrëfim. Është nata e 27 marsit 1989, kur në dyert e mbi 250 njerëzve kishte trokitur policia serbe për t’i marrë në bisedë informative. Të gjithë ishin shqiptarë. Ata merren dhe dërgohen në stacionet policore fillimisht, e më pas të dërgohen
me autobus në Leskovc apo në Vranjë, ku i prisnin torturat e të qenit të izoluar në një burg”, ka thënë Veton Surroi. Ai ka përmendur edhe disa nga personazhet e këtij tmerri, si Bashkim Ahmën, gjuhëtarin Rexhep Ismajli e të tjerë.

[KILI MERTURI]

URIME KADARE!

Pash edhe intervisten e dhënë me këtë rast të ndarjes së cmimit "Rexhai Surroi 2009"

Nuk ka fjalë , me Qosjen bash janë si dy kokat e shqipes!

Shëndet dhe veprimtari të shëndosh edhe në të ardhmen për të madhin Kadare!

Kili

SHQIPËRIA ETNIKE ËSHTË GJAKU IM QË NUK FALET!
BAC, U KRYMB , E KA NIS MI ARDH ERË!

[dielli1]

Urime gjeniut te madh te letrave Arberore-(dikur gjuhe e ndaluar nga"allahu"keshtu na mesonin hoxhet_servilet e sunduesve turkokarab)-tanime me fame boterore.

[Guri i Kuq]

Shtypi i Beogradit përdor Rexhep Qosjen kundër shkrimtarit Ismail Kadare

Written by Gazeta SOT
E Merkure, 23 Dhjetor 2009 00:00
Nga Minella ALEKSI

Në mbrëmjen e asaj dite kur Kadare i dha intervistë gazetës franceze L’Express, agjencia televizive Euroneës e dha si lajm duke bërë një koment të shkurtër mbi thelbin e opinioneve të shkrimtarit në atë intervistë. Që komentet e shkrimtarit Kadare të shprehura në media të ndryshme ndërkombëtare përbëjnë objekt shqyrtimesh dhe analizash nga elita kulturore europiane, për këtë nuk ka më asnjë dyshim. Nuk kaluan as 2 javë nga ceremonia e

dorëzimit të Princit të Asturias Kadaresë dhe në të përjavshmen ??? të Beogradit publikohet datë 12 Nëntor 2009 pamfleti me titull Kritikë e pamëshirshme për shoqërinë shqiptare. Nëntitull - Rexhep Qosja rreth Ismail Kadaresë.
Përpara se të hyj në analizën e ideve të pamfletit mendoj se është me vend të thuhet se ky shkrim me mendimet e Qosjes rreth Kadaresë merr përsipër t’ju thotë lexuesve serbë se pavarësisht nga çfarë mendojnë, vlerësojnë dhe çmojnë elitat kulturore europiane te shkrimtari Kadare ka edhe një opinion tjetër që bie ndesh me çmimet të cilat i jepen këtij autori. Dhe këtë opinion ndryshe merr përsipër t’a përçojë te lexuesit gazetarja serbe nëpërmjet gojës së Rexhep Qosjes pikërisht si kundërpërgjigje ndaj vlerësimit që i bëri Spanja e Servantesit shkrimtarit tonë Kadare.
Shkrimi shoqërohet me një parantezë redaksionale në të cilën theksohet tekstualisht: Rexhep Qosja (1936) kundër Ismail Kadaresë (1936), kritika midis dy emrave rivalë që prej dekadash janë në krye të shkrimtarëve dhe intelektualëve shqiptarë. Arsyeja e shkrimit të këtij pamfleti thuhet në parantezë, është reagimi që katër shkrimtarë shqiptarë bënë ndaj leksionit që Qosja mbajti në Shkup mbi zhvillimin atipik të letërsisë shqipe. Qosja nuk pajtohet me mendimet e të tjerëve duke pohuar se letërsia shqiptare nuk është zhvilluar deri në nivel europian. Madje shkrimtarët shqiptarë i kategorizon si mjeranë të provincializmit. Te “Epoka” e Prishtinës Qosja përpiqet të provojë, përpiqet t’u hapë sytë kundërshtarëve të tij se letërsia shqiptare nuk është rritur në atë nivel europian që pretendohet, duke përfshirë edhe shkrimtarin që jeton në Paris. ??? sjell pjesën e dytë të tekstit të Qosjes nën përkthimin e Dragana Llabivica dhe redaktim editorial. Kjo është paranteza e shkrimit.
Nuk dyshoj se metikulozi Qosja është njohur paraprakisht me shkrimin e plotë dhe ka nënshkruar lejimin e publikimit të pamfletit të tij. Lind pyetja. Kur dhe ku është konsideruar Rexhep Qosja nga shqiptarët brenda e jashtë kufijve shtetërorë si rival i shkrimtarit Kadare?
Asnjëherë dhe në asnjë rrethanë.
Atëherë si mund të pajtohet “modesti” Qosja me këtë deklarim? Është ndjerë mjaft i përkëdhelur së brendshmi kur e ka parë këtë përcaktim të vendosur nga redaksia dhe kjo ka qenë pika e parë e kompromisit mes redaksisë dhe Qosjes.
Madje edhe vendosja e viteve të lindjes në parantezë synon të shkojë në kahjen e këtij konsiderimi edhe si bashkëkohës me Kadarenë. Ndokush mund të thotë, po mirë, ai ka këtë opinion dhe s’ka asnjë të keqe që t’a shprehë atë. Gjë që i vlen shoqërisë për njohjen më të mirë të vlerave të saj nëpërmjet oponencës së opinioneve. Jam plotësisht dakord, por me një kusht. Objektiviteti, realizmi, e vërteta, duhet të jenë baza e ndërtimit të opinioneve dhe jo subjektivizmi diabolik autodëmtues e vetëpranues. Redaksia bujare shfrytëzon në mënyrë të përkryer rastin e ndërsimit të një shqiptari të njohur mes shqiptarëve, kundër majës së kulturës dhe mendimit shqiptar. Në këtë rast redaksia s’ka nevojë që të angazhojë ndonjë emër nga fusha e kulturës serbe për të hedhur baltë mbi Kadarenë përderisa e ka të gatshëm Qosjen. Çudi, Qosja nuk zgjedh ndonjë gazetë perëndimore (franceze, angleze, italiane, etj) por shkon me zell te ???. Është e qartë. Perëndimi nuk e merr në konsideratë për shkrimtar dhe intelektual të kalibrit të Kadaresë, prandaj dhe nuk mund të mendohet ndonjë shkrim redaksional i këtij lloji në gazeta perëndimore.
Redaksia ka përzgjedhur pjesën e dytë të tekstit të Qoses me një pikësynim të qartë - në këtë pjesë ai merret kryesisht me Kadarenë prandaj dhe merakun nuk e kanë me atë se në çfarë niveli është letërsia shqiptare, por si të hidhet mjegull paqartësish në veprën e Kadaresë, si të përgojohet shkrimtari në mënyrë që t’u zbehet evropianëve vlera e pakontestueshme që mbart vepra e tij ose më saktë si t’i çirret maska këtij “gjeniu lajkatar”. Qëllimi final - po u njollos pak imazhi i Kadaresë atëherë vetvetiu bie gjithë opinioni për letërsinë shqipe. Më e rëndë tingëllon kjo kur bëhet në një shkrim të Qosjes, ku i bëhen lajka letërsisë serbe në krahasim me atë shqipe. Në mënyrë servile kjo letërsi ngrihet lart ndërsa letërsia shqipe cilësohet provinciale. Është tamam qëndrimi i dikurshëm servil i disa intelektualëve të Kosovës, ku Beogradi ishte për ata qendra e botës. Ky qëndrim servil i Qosjes koinçidon me atë të Migjen Kelmendit, i cili pak kohë më parë, në një emision televiziv "Zonë e ndaluar" tregoi nervozizëm kundër të ashtuquajturit "presion kulturor të Tiranës" sepse, sipas tij, me Beogradin na lidh një traditë e gjatë bashkëjetese kulturore.
Një shqiptar nga Kosova, në këtë rast Qosja, përdoret nga shtypi serb, për të goditur letërsinë e kombit të vet dhe kolegun e vet shqiptar. Ndërkohë që dihet se Kadare ka qene i sulmuar sistematikisht këto 20 vitet e fundit nga shtypi serb. Përmenden sa për sy e faqe katër shkrimtarët shqiptarë dhe nuk komentohet letërsia shqiptare. Përkundrazi keqinterpretohet Kadareja, i pranuar dhe adhuruar nga kultura botërore.
Përmendet në shkrim se për 30 vjet Kadareja ka qenë ideolog i Partisë së Punës dhe ka luajtur rolin e komisarit të Partisë. Ka shkruajtur pa ndërprerë kundër kapitalizmit dhe kundër amerikanëve të cilët quheshin imperialist. Pasi i mëshohet me tërë forcën qënies së Kadaresë si i privilegjuar i shtetit diktatorial, përkthimet dhe botimet e të cilit në Francë e gjetkë bëheshin nga shteti, me argumente absurde, tendecioze e të rreme, (që tashmë janë të konsumuara edhe nga pjesëtarët e tjerë të ekipit antikombëtar, sikurse i ka konsideruar ata E. Kryeziu në artikullin e tij Sikur Beogradi të ndante çmime si Nobeli), kthehet vështrimi nga trajtimi i shkrimtarit Kadare si një anti islamist dhe ithtar i konvertimit të shqiptarëve në të krishterë. Qosja e konsideron Kadarenë të përfshirë në një organizatë konspirative kristiane në funksion të qarqeve të caktuara konservatore europiane.
Për t’a ndërkombëtarizuar çështjen përmendet në pamflet Kryeministri italian Silvio Berluskoni, si i djathtë konservator që promovon Europën unike kristiane, (tezë e re aktuale për të ngjallur reagim ndërkombëtar).
Le të konsiderojmë për një moment se Qosja mendon apo shkruan drejt. Të paktën, në botën shqiptare një orientim të përcaktuar qartë, properëndimor e kanë shprehur dhe kërkuar me tërë forcën disa emra të mëdhenj shqiptarë. Ndër ata mund të përmendim vëllezërit Frashëri, Gjergj Fishta, Faik Konica, Mbreti Zog, Ibrahim Rugova, etj. Mos ndoshta edhe këta personalitete kanë qenë të implikuar nëpër organizata të fshehta konservatore prokristiane duke minuar kështu qëllimet e shtetit osman për Shqipërinë dhe shqiptarët? Pra Qosja me pretekstin e analizës së letërsisë shqipe, gjithë shigjetat i drejton me synim rrudhjen e vlerave sipërore të veprës letrare të Kadaresë me anë të implikimeve dhe keqinterpretimeve qëllimkëqija në sferën politiko-religjioze të shoqërisë. Ata që e dinë historinë nuk harrojnë edhe përpjekjet e njohura të serbëve për ta përdorur kartën e myslimanizmit si mjet përçarjeje midis shqiptarëve. Shërbim me të vyer për ata se ky shkrim i Qosjes vështirë se mund të gjendet. Është kulmi i ironisë kur shtypi i Beogradit merakoset për myslimanët shqiptarë.
Del qartë edhe nga opinione të mëparshme të autorëve të tjerë se Qosja ka një arsye madhore, shtrënguese të përhershme, e cila e detyron të vjellë vrer ndaj Kadaresë. Pyetja që mund të shtrohet është kjo: Përse pikërisht në këtë moment Qosja nuk u mjaftua vetëm me intervistën në gazetën shqiptare mbi mjerimin e provincializmit por i plotëson kërkesën Beogradit duke shkruar te ??? me shtim vreri të ri artikullit të botuar më parë në Prishtinë.
Është Nyja Kosovë ajo e cila e jep përgjigjen në këtë rast. Kadare gjatë qëndrimit në Madrid dha shumë intervista, por më kryesoren e përgjigjeve të tij e përbënte shpjegimi i pyetjes se përse Spanja nuk e njihte akoma Kosovën. Kadare me përgjigjen e tij mjaft të mençur argumentoi se konteksti spanjoll dhe ai kosovar jo vetëm që janë të ndryshëm në historinë e tyre por u prononcua me mjaft diplomaci në atë se çfarë nuk duhet të përbëjë kriterin spanjoll të zgjidhjes në këtë rast. Kadareja shpjegoi se Spanja vepron gabim kur transferon problemet e saj të brendshme në kontekstin ballkanik. Kadare qartësoi se Spanja nuk ka bërë as krime, as shpërngulje, as spastrim etnik, as genocid si kanë bërë serbët në Ballkan.
Sigurisht një përgjigje e tillë ka ngacmuar nervat serbe gjë që i ka detyruar ata që të kërkojnë një kundër reagim të ashpër ndaj këtij personaliteti fjala e të cilit dëgjohet e analizohet nëpër sallonet kulturore dhe diplomatike europiane.
Eksperienca historike serbo shqiptare dhe në këtë rast përdorimi i Qosjes kundër Kadaresë prej shtypit të Beogradit të kujton përdorimin e komuniteteve të përçmuar, si romët etj. në punët e ndyra, gjë që ka ndodhur në konfliktin e Kosovës.
Si në Kuran ashtu edhe në Bibël ka mes të tjerash një mesazh mjaft moralizues ndaj Pendimit, Vrasjes së Ndërgjegjes. Në ato libra thuhet – “Faji të shtyn dhe duhet të të shtyjë që të bësh të mira”. Qosja ynë edhe me këtë normë moralizuese shpirtërore bie ndesh përgjatë rrugës së tij të mundimshme antikadare. Morali i tij me veprimet në seri anon qartazi më shumë nga bota e shpirtit të rrënuar makbethian se sa nga librat e shenjtë.

[bili99]

Per kete postimin me lart dhe per autorin:
Kerkush nuk mund te ndale serbet ne propaganden e tyre , ne keqinterpretimet dhe perdorjen e shqiptareve ndaj shqiptareve.Eshte vertete nje analize e tille dhe nje vazhdim dhe fuqizim i propagandes se Beogradit.
Nderkaq qe s'mund ti ndalim serbet, ne mund te ndalim vetveten , pra si kjo analiza me lart e zotriut me lart qe ne fakt vazhdon te thelloje nje hendek dhe po ate hendek qe mundohen ta thellojne serbet.

1.Nese besoni ne profesionalizem athere i bie keshtu: Qosja eshte profesional ,ekspert par exellance ne fushen e vet-Kritik i Letersise, dhe une e Minella me lart as nxenes nuk jemi ne krahasim e le me te kontestojme konstatimet e nje njeriu qe e ka profesion kritiken letrare dhe qe eshte NR.1 ne fushen qe flasim.

2.Ai ka dhene sqarime te qarta per zhvillimin atipik te letersise shqiptare,dhe me zhvillim atipik ne kuptimin e rrjedhes zhvillimore qe ne vehte nuk permban as inferioritet ndaj letersive te tjera dhe as nenvleresim ne krahasim me letersine perendimore- tregon lindjen ,rritjen dhe zhvillimin pra nje njeri profesional dhe shume kompetent ( me sqarime se si roberia tek shqiptaret ka shkaktuar dhimbje dhe nderpremje ne zhvillim ashtu qe gjate zhvillimit te letersise shqiptare here ka pasur nderpremje zhvillimore si pasoje e ndaleses-gjuhes-roberise etj..etj...dhe here ka pasur edhe hapa kilometrik zhvillimi qe dmth ne nje periudhe kur letersia boterore ka qene ne nje stad zhvillimor tek letersia shqiptare i gjen iluminizem dhe romantizem dhe sofizem dhe dhe te tjera ne nje periudhe kohore te zhvillimit shoqeror boteror, dmth e ke nje pershesh te letersise shqiptare, pra e ke nje atipizem ne zhvillim ai i thote mire edhe shkaqet se eshte ekspert...me plot te drejte thote cka thote se ai per dallim nga ne nuk eshte lustraxhi, eshte nje kritik profesional i letersise..por jep sqarime me te mira se ky rrumbullaksimi im)
Ne vend qe te vazhdohet keqinterpretimi serb se cka ka thene Qosja, me mire eshte leximi origjinal, intervistat origjinale dhe jo si tipi keq-interpretues gazetaresk dhe shume siperfaqsore si me lart.
Por, interpretimi jasht konteksti, dhe sqarimi i qarqeve te ndryshme qellimkeqia qe ne thelb kane paragjykimin per personalitetin Qosje nuk eshte as i qendrueshem dhe as i ndershem, perkundrazi mbrojtja e Kadarese nga Qosja nga njerezit tane qe nuk kane kritere gjykimi besoj se e nevrikos vete Kadarene dhe thellon hendekun e panevojshem ndermjet "tifozeve" te Qosjes dhe Kadarese.

3.Cdo cmim qe merr letersia shqiptare nuk ka se si mos ta gezoj nje shqiptar, nje intelektual dhe madje nje kritik letrar shqiptar pra edhe perkunder dallimeve ne personalitet(jo aq shume dallime ne ego ,do shtoj),Qosja jam i sigurt se i gezohet cmimit( por me kete paragjykimin tim "jam i sigurt" nuk mendoni se me mire eshte te mundohemi ti kuptojme dhe ti paragjykojme per te mire se sa ti paragjykojume per keq dhe ti shajme sic bejne serbet!!???)
Dhe ne fund te them se tifozlleku yne nuk ju duhet as Kadarese dhe as Qosjes, u duhet mirkuptimi yne per ate cka thone dhe cka shkruajn dhe cka veprojne dhe sigurisht u duhet respekti yne si dy shqiptareve me te medhenje qe jetojne sot, por kjo e fundit jo edhe shume gjate fizikisht, pasi haperojne ne vitet e fundit te jetes se tyre me gjurme dhe vule te perjetshme, ti mirenjohim perpara se te vdesin.

Shkrimtari yne i dashur Ismail Kadare ta gezoje cmimin, shendet dhe suksese ,edhe per nje arsye me shume per suksesin pasi suksesi i tij eshte sukses gjithkombetar,me besoni se eshte sukses edhe per kritikun e letersise Rexhep Qosjen.



me nderime,
bili99

[gjirfabe]

Nje kryeveper tjeter e Kadarese

Mexhit Prençi

1
Tragjikomedia moderne “Darka e gabuar” sfidon thëniet e mediokërve se krijimtaria e viteve të fundit e Kadaresë është në rënie. Origjinaliteti i modernitetit të saj është i spikatur. Stili i shkrimtarit është i aftë të shpreh mendime të mëdha, thellësia e ndjenjës dhe frymëzimit janë të lindura dhe të arritura nëpërmjet artistikes, estetikes dhe figurës së mendimit në paraqitjen e të madhërishmes dhe, fisnikëria në zgjedhjen e fjalëve e të fjalive, janë elemente të stilit të lartë siç do të shprehej Longini, që e ka ngjitur autorin në rendin e lartë estetik, do të thoshte Benedette Krroçe.
* * *
Kadare nuk shkruan si gjithkush, por si askush, duke sfiduar gjithkushët që shkruajnë letërsi të alibisë. Sartri i shkruante një mikut të tij: “Duhet bërë si gjithë të tjerët dhe jo si askush, - kjo, përmbledh moralin që autorët tanë ua kanë shitur lexuesve. Më këtë ata janë justifikuar: duhet të bëjmë si gjithë të tjerët dmth të shesim verën e Bordos sipas rregullave të mësuara, të martohemi me një vajzë me pajë, të vizitojmë prindërit, vjehrrën, miqtë, pra të jemi si gjithë të tjerët, dmth të shpëtojmë shpirtin tonë dhe të familjes me shkrime të bukura e shkatërruese njëherësh. Do ta quaja letërsinë e këtyre veprave, - letërsi e alibisë”.
* * *
E ka sfiduar nga çdo pikpamje “Darka e gabuar” këtë llojë letërsie, si në modernitetin më finok e të spikatur, në rrafshin artistik dhe estetik, siç e cilëson në tërësi prozën e Kadaresë Dominique Fernandez, ashtu dhe në rrafshin e relativitetit të gjykimit të dukurive, të ideve e mesazheve që burojnë nga bota reale e zakonshme dhe e jashtëzakonshme, prej së cilës autori është nisur dhe ka rikrijuar një realitet artistik, të caktuar, por i çliruar nga çdo trysni letrare e vjetëruar e rutinore dhe nga çdo trysni e botës reale të rrafshit ideologjik e politik, i vetëorientuar në qasjen e shprehjes së lirë të mendimit, si e sheh ai atë pjesë të realitetit historik të botës reale që synon ta shndërrojë në botë artistike. Realizimi është i mrekullueshëm.
2
“Darka e gabuar” është roman modern, i hapur. Lejon shumësi shpjegimesh, opinionesh, debatesh, kundërshtish, që bazohen te polisemia e tekstit si te Finnegaus Wake e Xhojsit. Autori në gjykimin e një dukurie, ngjarjeje, situate apo të bëmave të personazheve, jep artistikisht vlerësimin dhe versionin e tij të mëvehtësishëm dhe opinionet e gjykimet e ndryshme e të kundërta, individuale apo kolektive, të personazheve. Kjo qasje e realizuar mjeshtërisht, përmban një ndër vlerat më të veçanta dhe origjinale të romanit në rrafshin ideoartistik.
Është një pikëvështrim origjinal, modern dhe liberal, do të thosha është risi e romanit, moderniteti i të cilit është shumëdimensional: bashkëjetesa e elementëve të hipërrealizmit me ato të realizmit magjik, surrealizmit dhe formave groteske e ironike, dramatike e tragjikomike, janë në unitet, duke ruajtur sensin e masës në tërë strukturën e romanit, teknika e të cilit është rinovueseve, si kundrërshti e formës kronologjike. Ka mënjanuar linjat e ngjarjeve dhe të personazheve, ka riarangjuar sekuencat kohore ku e para dhe e fundit nuk vijnë sipas radhës, por vijnë atëhere kur arrijnë kontaktin përmes pranëvënies dhe, kërleshjes së mendimeve e konflikteve në vëtëdijen krijuese të shkrimtarit, prej nga menaxhohen mjeshtërisht: enigma, dilema e kundërshtia në botën e brendëshme të personazheve, brenda vetes e jasht tyre në raportet me të tjerët, me mjedisin, ngjarjet dhe vetë dukuritë.
* * *
Theksoj se kahu i mishërimit artistik dhe estetik të filozofisë së relativitetit të gykimeve dhe vlerësimeve të dukurive të ndryshme, është jo vetëm vlerë e lartë dhe risi e prozës së tij moderne, por edhe faktor lëvizës i proceseve të zhvillimit dhe formësimit të romanit, shprehje e mëvehtësisë të personazheve dhe e qytetërimit modern në sensin që, për një problem, dukuri, ngjarje, personazh, rrethanë apo konflikt në jetë, shfaqen dhjetra alternativa të ndryshme, nga njerëz të ndryshëm, ku gjithçka është shndërruar në art te “Darka e gabuar”, duke na mrekulluar me magjinë e tij.
3
Që në titull të romanit shkrimtari ka vendosur enigmën: “Darka e gabuar” si një metaforë me semantikë shumëdimesionale dhe komplekse. Asnjë personazh, madje as edhe autori nuk kanë shfaqur ndonjë qartësi, ishte apo nuk ishte e gabuar kjo darkë, ndonëse për të flitet më shumë se për çdo gjë tjetër në roman. Madje, ajo është epiqendra e romanit, nyja substanciale lidhëse e personazheve dhe tërë elementëve përbërës të tij, qasjeve të ndryshme e të larmishme, pa rregulla klasikogjante apo të romanit realist. Te kjo nyje koncentrohen fije të dukshme e të padukshme, herë të lidhura, herë të këputura, herë të drejtpërdrejta e herë të tërthorta, herë në të tashmen herë në të shkuarën, në kërkim të asaj se ç’ishte ajo darkë: “Çfarë fshihej pas saj? Ç’ishte ajo lodër në fillim? Pastaj vetë darka... ç’ndodhi në të vërtetë atje? Nga vinin urdhërat? Si u morën vesh Gurameto i madh me kolenelin gjerman Fritz von Schwabe? Cilat ishin shenjat, kodet e fshehta?”, do të pyeste hetuesi i përgaditur në shkollësn “Xherxhnski”, Shaqo Mezini. Ndërsa hetuesi rus do të thoshte se darka është mister. “Nuk dijmë përse koloneli Klaus Hempf, atje te sheshi i Bashkisë, në vend t’i thoshte doktor Gurametos së madh se kishte një kumt nga shoku i tij i shkollës, i tha se ai vetë ishte Fritz von Schwabe”
Darka është sa enigmatike e fantastike aq dhe e çuditshme. Që në fillim duket si diçka, jo e zakonshme: edhe e gëzueshme edhe e frikshme edhe dyshuese. Madje vishet edhe me vello misterioze nga qëndrimet e kundërta,
të ndryshme e të larmishme dhe shndërrohet në darkë: dramatike, tropologjike dhe gjer tragjikomike siç do ta analizoj në vazhdim.
4
Në prozën e këtij romani autori nuk shpjegon, nuk komenton, as në rrëfimin psikanalitik, as kur jep versionin e tij për dukuri e ngjarje, madje as nuk i vë pikë mendimit dhe gjykimit të tij. Këtë qasje e ruan edhe në gjykimet, hamendësimet, opinionet e qëndrimet individuale a kolektive, pro a kundër të personazheve, çka sjell një frymë të re, vizion të ri në letërsinë tonë. Citojmë: “Doktor Gurameto, po u bënte një dil të dalim gjermanëve. Ju po na pushtoni? Kujtoni se po na tmerroni dhe na keni vënë në gjunjë? Fare hiç! Ja, mu nën hundën tuaj, unë po fejoj vajzën, pa e shtyrë datën, se shqiptari sipas dokeve s’e kthen as orën, le më ditën e fejesës; pra unë bëj sikur ju të mos ishit; madje, po të doni, mirë se të vini pas dokeve tona, miq e armiq, porta është e hapur për gjithkënd”. Këtij opinioni i kundërvihet një opinion tjetër: “Kurrëfarë fejese nuk po festonte doktor Gurametoja. Darka e tij jo vetëm që nuk ishte një shuplakë kundër gjermanëve, përkundrazi ishte shtruar për nder të tyre. Me fjalë të tjera i kishte ftuar të huajt për darkë, për t’u thënë: ju pritë-(n) me plumba sot në mëngjes te hyrja e qytetit? Unë ju pres me bukë e verë e muzikë” Një optikë e tillë ka krijuar hapësira të pafundme në rrafshin e imagjinatës, ku është shfrytëzuar në shkallë të gjërë, me sukses, fusha e formave dhe larmia e mjeteve të shumta artistike, madje edhe grotesku edhe dramatikja edhe tragjikomikja edhe muzika.
5
Në këtë vështrim, muzika, në shtëpi të Gurametos dhe, në momente, gjendje psikolologjike e pika më të rëndësishme të përmbajtjes së romanit, është trajtuar si element përbërës i rëndësishëm ideor e strukturor, që krijon atmosferë dhe pasuron e potencionon kuptimësitë e tekstit dhe gjendjen emocionale të personazheve. Ajo përdoret me racionalitet, në momentet e kohën e duhur, sipas ngjarjeve, situatave dhe dramës së personazheve. Ndërsa fantazia krijuese, është ndër elementet përbërës kryesor të kësaj proze inteligjente, me shije të lartë e gjuhë të pastër shqipe, me kolor e figuracion të freskët, në krijimin e shumë fjalëve të reja si: gjithnaja, darkëtarët, e tjetërfortë (bejte), ndezullia, orëligj, trirrotsha (triçikël), sipërania, vargari (i makinave), hirnosje, etj., etj., të cilat ftojnë punonjësit shkencorë të Akademisë së Shkencave që flenë gjumë, t’i qëmtojnë në tekstin e romanit dhe me to, të pasurojnë edhe fjalorët e gjuhës shqipe. Në këtë vështrim gjithë proza romaneske e Kadaresë është nje thesar gjuhësor.
6
Kadare si shkrimtar i madh, intelektual i shquar dhe dijetar erudit, në raportin art-jetë sheh atë që të tjerët nuk e shohin, rikrijon atë që të tjerët nuk e rikrijojnë, formëson atë që është unikale, duke shprehur artistikisht esencën e dukurive të realitetit jetësor dhe historik, falë edhe fantazisë së jashtëzakonshme e të arsyeshme, (theksoj: “fantazi e arsyeshme”), e cila në këtë kryevepër moderne tragjikomike, antidiktaturë, është ndër përbërësit më specifik e të rëndësishëm. Francisko Goja do të thoshte: “Fantazia e privuar nga arsyeja prodhon përbindsha, e lidhur me të, bëhet mëma e dijes dhe mrekullia e artit”. Kjo mrekulli është inkandeshente te “Draka e gabuar” për ata qëijnë të lexojnë!
* * *
Fantazia e arsyeshme e Kadares shfaqet e larmishme e origjinale edhe në krijimin e portretit individual apo kolektiv të personazheve, të nacionalistëve, mbretërorëve apo komunistëve, si nëpërmjet detajeve specifike, ashtu edhe të thelbit të tyre si personazhe historikë. Nga një pikëvështrimi krejt e veçantë e me art, jepet portreti i gjirokastritëve dhe Gjirokastrës, nëpërmjet përshkrimit dhe evidentimit të karakteristikave historike, jetësore, morale e shoqërore: me njerëz të mençur e të ditur, me personalitete të shquar, por edhe me të marrë e perso-(nul)-i-tete.
Si mjeshtër i detajeve dhe i të veçantave të njerëzve, mjediseve e të natyrës, autori përshkruan edhe karakteristikat e krahinave rretheqark Gjirokastrës, portretin specifik të çdo krahine. Ja një nga karakteristikat origjinale të portretizimit të lazaratasve: “Thuhej se në netët e errta, dritat e qytetit, ndonëse të zbeta dhe të largëta, ua acaronin nervat lazaratasve, aqsa vinte një çast dhe qëllonin me pushkë drejt tyre. Kronistët më të përkorë, shkakun e armiqësisë e gjenin pikërisht te shtëpitë e larta, në katet e epërme të të cilave besohej se jetonin zonjat. Sipas tyre, meqenëse as shtëpitë e larta s’mund të ulnin shtatin e as zonjat s’mund të ktheheshin në jo zonja, moskuptimi kishte një ngjyrim fatal e, me ç’dukej, i tillë do të mbetej”.
* * *
Portreti i gjirokastritëve, ashtu edhe i personazheve të tjerë, nuk jepet i plotë menjëherë, por gradualisht, në situata e ngjarje të ndryshme, vetëm në fund të romanit portretet formësohen të plotë. Ja si i paraqet autori gjirokastritët, në një situatë hutimi kur qëllohet pabesisht patrulla gjermane dhe ata do të hakmerreshin. Me hipërrealizëm shprehet frika dhe tmerri i gjirokastritëve: fshihen, mrrudhen e struken në shtëpitë e tyre, nëpër bodrune; ikin në male e shpella sepse e përfytyrojnë të tmerrshme hakmarrjen e gjermanëve ndaj tërë qytetit. “Hutimi, ankthi dhe pasiguria i kishte pushtuar të gjithë. Njërëzve u duhej një farë kohe të mblidhnin veten. Do të hidheshin në erë, shtëpi prej guri, tapitë treqindvjeçare, gjykastësit perandorakë, shtëpitë e zonjave, dhe, pas tyre, vetë zonjat me këmishat e mëndafshta, dhe të fshehtat, e me byzylykët që do të binin si breshër.”
7
Me një stil racional, nga një optikë tjetër, autori shpalos një pjesë të portretit të komunistëve dhe të ballistëve, në një mënyrë të re, në struktrimin e fjalive e të rregullave të drejtshkrimit në akuzat e ndërsjellta: “Ja ç’na bënë komunistët. Ja ç’na bëtë ju që kujtuat se morët Kosovën dhe Çamërinë. Jo ne, ju bëtë sikur do luftonit. Jo more, ne të luftonim e ju të bënit sehir? Ne s’thamë do luftojmë, ju thatë, ju gënjyet. U nise për luftë? Rri aty. Vritu, pritu, siç the, por mos ia mbath”.
Po të gërmosh në nënshtresat e tekstit, do të shquash semantikën e pasur të shprehur me art brilant, që përmban të vërteta ku spikatin elemente origjinale të portretit realist e komik, të ballistëve dhe komunistëve.
* * *
Sipas situatës e ngjarjes, autori plotëson më tej, portretet e kombëtaristëve dhe të komunistëve: “Komunistët siç pritej, kërkonin luftë me zjarrmi dhe ngut me gjermanin. Kombëtaristët s’ishin kundër, por as zjarrmia, as nguti, s’u pëlqente. Sipas tyre zjarrmia e tepërt lidhej më shumë me Rusinë. Gjermanët vërtetë ishin pushtues, por Rusia e kuqe nuk ishte më e mirë. Veç kësaj Gjermania sillte Kosovën e Çamërinë, ndërsa Rusia veç kolkozeve asgjë nuk sillte… Madje fjalët “Shqipni etnike” në fletushkat gjermane në vend që t’i gëzonin i kishin acaruar komuniustët. Kishte gjasë që edhe padurimi për luftë andej vinte. Dhe kjo ishte e natyrshme , përderisa në krye të tyre kishte dy a tre shefa serbë, për të cilët fjalët “Shqipëri etnike” ishin mortje e shkuar mortjes”
Në tërësi ballistët paraqiten si nacionalistë, antikomunistë, por një pjesë tjetër bashkëpuntorë të nazistëve. Ndërsa mbretërorët paraqiten si atdhetarë, idhtar të mbretit dhe antikomunistë. Komunistët si atdhetarë dhe internacionalistë: “Bij të Stalinit jemi ne/ Që derdhim gjakun anembanë/ Sa të valojë përmbi dhe/ Flamuri drapër e çekan”. Vini re: “Që derdhi-(m) gjakun anembanë” është një varg shumëkuptimorë ku nga një pikë uji duket oqeani, që shpreh të vërtetën e cila e ka zanafillën që në luftë dhe konkretizohet në periudhën kur po hidheshin themelet e shtetit të ri mbi eshtrat dhe gjakun e kundërshtarëve politikë, sipas filozofisë së luftës së klasave. Mishërimi artistik i këtyre realiteteve e portreteve, ku realistja dhe komikja janë të pranishme gjithnjë, jepet me art të klasit të parë, si një dukruri e re artistike modne që synon të shpreh të vërtetën historike, me integritet letrar.
8
Vlera të tilla i gjej edhe te informacioni interesant, i larmishëm, i veçantë e origjinal në tërë veprën, i cili dimensionon përmbajtjen e saj. Le të kujtojmë se si autori për të dhënë përmasat e darkës në shtëpi të doktor Guramentos, përmend disa lloje darkash të ndryshme, interesante po dhe historike: “Kishin qenë gjithëfarësh, të hareshme e të larmishme, me bujtës që, nga gëzimi kishin dashur të hidheshin nga pullazi, të shtinin mbi njeri-tjetrin mu në mes të haresë, të rrëmbenin zonjën e shtëpisë apo të gdhiheshin të helmuar në mëngjes, të gjithë bashkë, bujtës e të bujtur... për të gjetur të fshetën silleshin ndërmend të tjera darka, shumica të pabesa, ngaqë, me sa dukej, ishin ato që, më së shumti, mbaheshin mend, e megjithate asnjera nuk mund të krahasohej me darkën e asaj nate”. Me këtë autori shpreh unikalitetin e darkës në shtëpinë e doktor Guramentos dhe polisemikën e darkave të larmishme e të rëndësishme, që jep informacioni, duke u shtrirë në kohë e hapsirë, madje duke u u futur edhe në legjenda, përralla e mite, karakteristikë e veçantë e prozës së tij, çka e modernizon dhe pasuron përmbajtjen e veprës. Ja si e shpreh këtë veçori të prozës kadareane Dominique Fernandez: “Me njerën këmbë në Shqipërinë e moçme, gojore dhe legjendare, ende në rrëqethjen homerike, dhe, me këmbën tjetër në modernitetin më të spikatur dhe finok, Kadareja gjendet në kapërcyell të të dy botëve, dhe nga kjo rrethanë e jashtëzakonshme, vepra e tij krijon akorde të fuqishme dhe të goditura”.
9
Informacione të freskëta, magjike e të jashtëzakonshme shquaj edhe në temën e “komplotit të bluzave të bardha” që trajtohet vertikalisht dhe horizontalisht, ku i akuzuar është Gurameto i madh, i cili hetohet nga Shaqo Mezini dhe hetuesë të tjerë nga Gjermania, Rusia, etj., të cilët jo vetëm sjellin informacione të jashtëzakonshme, por bëjnë edhe presione të tilla ndaj doktor Gurametos, për të gjetur apo sajuar lidhjet e tij me agjenturat, duke i dhënë komplotit përmasa ndërkombëtare, trajtim surrealist, tragjikomik dhe fatal ku shfaqet me tërë egërsinë, brutalitetin, terrorizmin dhe kriminalitetin diktatura komuniste.
* * *
Tema e komplotit në këtë roman është shestuar, strukturuar dhe realizuar duke sfiduar mënyrën e zakonshme, të rëndomtë, të aventurës apo atë policeske. Me origjinalitet të spikatur artistik dhe modernitet finok autori është orientuar në kah të psikologjikes, dramatikes, tragjikomikes, dhe sidomos të tropologjikes, çka ka krijuar një prozë me një pikëvështrim të ri, të mprehtë, origjinal.
Darka e gabuar, misterioze, është gjetje e jashtëzakonshme artistike, metaforikisht, një minierë e pasur floriri për trajtimin ndryshe të kësaj teme. Gjithçka që lidhet me darkën, është krijuar mjeshtërisht, nga shkrimtari: dyshimi, hetimi, burgosja e Gurametos së madh në Guvën e Shanishasë, ku ishte burgosur e përdhunuar edhe e motra e Ali Pashë Tepelenës; torturat specifike, fizike e psikologjike, çnjerzore e monstruoze dhe fshetësia e plotë, që i relizonin mjeshtërisht punononjësit e sigurimit të shtetit dhe hetuesi Shaqo Mezini, bashkë me hetuesit ndërkombëtarë, të gjitha këto janë trajtuar jasht çdo skeme, steriotipie, rutine dhe të rëndomtës. Autori me racionalitet, stil konçiz, me një realizëm të ftohtë real rrëfen: “Hetimi vazhdonte në gati një të tretën e planetit. Ai zhvillohej në të njëmbëdhjetë shtetet komuniste, në njëzeteshatë gjuhë, tridhjetenëntë dialekte, pa përmendur nëndialektet. Rreth katërqind mjekë të mbyllur në po aq biruca ndodheshin në hetim të pandërprerë. Në asnjerën prej birucave nuk merrej vesh ajo që ndodhte përjashta, ashtu si jashtë s’dihej asgjë për birucat.. Guva e Shanishasë nuk ishte veçse njera prej tyre.” Një realitet i tillë artistik grotesk, i fshehtë, i dhimbshëm, siç e ka formësuar shkrimtari, në nënshtresat kuptimore ka shumë akuzë dhe shumë mesazhe, që burojnë nga bëmat e personazheve që gatuanin alibinë e krimit dhe realizonin vetë krimin, që i drejtohen botës reale dhe çdo diktature të djeshme apo të sotme, duke kumtuar për një njeri dhe botë më të mirë e më të përsosur. Ky është thelbi i tërë veprës së autorit. Madje kjo është në filozofinë e autorit. Ja si shprehet ai në ceremoninë e marrjes së çmimit “Princi i Austurias” në Spanjë: “Në konfliktin e vet me artin, bota reale arrin në një tërbim të tillë që t’i turret botës rivale (botës së artit, M.P.) për ta shkatërruar krejt, përkundrazi, bota e artit në asnjë rast, e përsëris, në asnjë rast, nuk e ka sulmuar botën reale me qëllim për ta dëmtuar, por veç me synimin për ta bërë më të bukur, më të përshtatshme. Ky është një dallim thelbësor midis dy botëve”
10
Siç evidentova më sipër, fantazia dhe e jashtëzakonshmja, janë ndër vlerat artistike më potente të kësaj kryevepre. Janë të pranishme pothuajse në çdo qelizë të saj. Që tek prita me plumba, në pusi, pararojën e divizionit të tankeve gjermane, e cila “prej komunistëve shpallej heroike, prej nacionalistëve provokim, prej të tjerëve një sajesë e gjermanëve për të përligjur terrorin”. Ato shfaqen te takimi i befasishëm dhe shokues i doktor Gurametos me kolonelin Fritz von Schvabe. Takimi fillon si përrallë, krejt si në folklor thotë autori: motivi i njohjes në përrallat e moçme... Përrallë e jashtëzakonshme, dukej edhe ngurosja e gjermanëve në mëngjes në shtëpi të Gurametos “...shtrirë të vdekur në sallon, dhe vajza e doktorit, që kujtonte se i kishte helmuar dhe pastaj çngurosja njeri pas tjetrit, ringjallja si në pashkë...” Tragjikomikja dhe grotesku përshkojnë pothuajsë tërë romanin “Darka e gabvuar”.
* * *
E jashtëzakonshmja në roman, herë është surrealiste, herë hipërrealiste; herë dramatike, shpesh misterioze e komike: edhe në mjedisin gjirokastrit në situatën e hakmarrjes gjermane dhe marrjes e lëshimit të pengjeve; në debatet, pro dhe kundër, të ballishtëve, mbretërorëve e komunistëve dhe personazheve të tjerë; në portretin e bejtexhiut Vehip Qorri në dialog me Guramenton; në rrëfimet për burgun e Shanishasë; në burgosjen, hetimin, torturat ndaj Gurametos së madh dhe të detajeve e fakteve të vërteta apo të sajuara e të alibiuara të hetuesve ndërkombëtarë, ku fantazia e arsyeshme e autorit është e magjishme, ashtu siç është ëndrra e Shaqo Mezinit në burgun e Shanishasë kur fantazma e saj bisedon me te dhe bën pyetjen shpotitëse “ti më heton mua?!”... Kjo pyetje tropologjikisht thotë shumë gjëra që lexuesi i kujdeshëm i nënkupton dhe pikërisht kjo i jep kënaqësi estetike. Apo kur në ëndërr, në darkë te Stalini në Kremlin i shfaqet përsëri Shanishaja dhe i thotë:... “mua aq më bën, po vëllait tim, jam e sigurt se nuk do t’i pëlqente. Asnjë vëllai nuk i pëlqen të hetohet përdhunimi i së motrës” e të tjera, e të tjera.
* * *
I magjishëm dhe i jashtëzakonshëm është edhe varrimi e zhvarrimi i Gurametos së madh, por sidomos mbyllja e romanit. Pas pesëmbëdhjetë vjetëve të zhvarrimit të eshtrave më 1993, në pranverën e vitit 2007 hapet dosja e doktor Gurametos. Fantazia e arsyeshme e jashtëzakonshme e shkrimtarit, ishte përqëndruar në kohën pesë-gjashtë minutshe, kur makina e hetuesisë ecte në rrugën automobilistike plot me gropa për në varreza dhe Gurameto deshte të thoshte diçka, por nuk mundën xhelatët të kuptonin gjë, kaq shumë ishte masakruar... sa nuk arrinte të fliste.
Autori rrëfen magjishëm tri vegullimat e doktor Gurametos në agun e datës 6 prill 1953, ku përzihet surrealja me realen, legjenda me përrallën, tropologjikja që fsheh pikën e ujit prej nga duket oqeani. Prej asaj që gjendet nën ujë, shoh ktjellët në thellësi atë që del nga teksti dhe po e formuloj si mesazh: fati nuk ndrrohet ashtu si koha nuk kthehet prapa.. Padyshim mesazh universal.
11
Një vlerë tjetër e lartë, por e padukshme, është edhe analogjia e disa ngjarjeve, situatave dhe dukurive, në realitete dhe kohë të ndryshme. Le të kujtojmë vdekjen e Stalinit më 1952 dhe vdekjen e Enver Hoxhës më 1985. Analogjia që bën lexuesi që i ka përjetuar ose i ka mësuar nga literatura apo ekranet televizive të dy realitetet, në kohë të ndryshme, që te lajmi i vdekjes dhe atmosferës absurde e zhytjes në vajë masive tw njerëzve, te kortezhi mortor, lotët e turmave, çjerrja e faqeve me thonj nga gratë komuniste, boritë e makinave që dërgonin në spital plakat e alivanosura, udhëheqësit që bien në gjunjë para bustit të të parit dhe trupit pa jete të të dytit e të tjera e të tjera, që jo vetëm ngjajë si dy pika loti, si realitete reale me njera-tjetrën, por janë përshkruar kaq bukur, sa arti magjik të magjeps dhe të jep atë kënaqësi estetike që vetëm shkrimtarët e mëdhenj si Kadareja e arrijnë këtë lartësi vlerash.
Paradoksalja e absurdja, tragjokomikja, ironia e grotesku dhe, hipërrealizmi, përshkojnë tejembanë tablotë masive ku turmat mjerane derdhin lotë, qarraviten për tiranin rus Stalin dhe pas 33 vjetësh në të njjejtën mënyrë për tiranin shqiptar Enver Hoxha, humbasin drejtpeshimin dhe i vajtojnë me këngë si heronj. Një çmënduri kolektive, një realitet surrealist që pena e artë e Kadaresë e ka përshkruar me realizëm magjik.
12
Analogjitë shfaqen edhe në rrafshin e komplotit ndërkombëtar për eleminimin e lidërve komunistë, duke filluar me Stalinin, që të kujtojnë akuzat e tiranit Hoxha ndaj shokëve të tij si agjent e poliagjetë, të cilët, ca i burgosi, ca i vrau, të tjerë çoi në vetvrasje. Lufta për pushtet është një luftë e përbindshme. Kjo përftohet nga teksti dhe nënteksti i romanit.. Mesazhi është i hapur: popull, mos harro, etja karrieriste për fronin është e përbindshme. Ajo shfaqet në forma të ndryshme, edhe sot në demokraci. Niçja do të thoshte: “Të gjithë synojnë fronin, kjo ëshë marrëzia e tyre, sikur lumturia të qëndronte në fron. Shpesh herë balta rri mbi fron, e shpesh froni rri mbi baltë, për mua këta janë majmunë që kacavirren...” Ky është një mesazh tjetër i rëndësishëm aktual, universal, i gjithëkohshëm dhe tropologjik..
13
Si konkluzë: “Darka e gabuar” është një kryevepër moderne edhe në rrafshin e mesazheve të fuqishme, të drejtpërdrejta a të fshehura në nënshtresat polisemike të tekstit, po ashtu si dhe në shprehjen artistike të të vërtetave historike sipas relativitetit të gjykimeve dhe vlerësimeve të dukurive, ngjarjeve dhe të qëndrimit të personazheve pro apo kundra, siç kam theksuar më sipër, po, edhe në qasjen e mrekullueshme artistike dhe estetike në analogjitë e realiteteve të kohëve të ndryshme, duke paraqitur, ironizuar dhe stigmatizuar të keqen, prej nga lexuesi nxjerr kuptimësitë e së mirës.
Si në disa kryevepra të tjera edhe në “Darka e gabuar” shkrimtari i madh Kadare, shtegton në kah të bukurisë dhe lirisë, kundër të shëmtuarës, ultradiktaturave dhe tiranisë. Do ta mbyll me fjalët e letrës që Filipe, Princi i Asturias i dërgon Kadaresë: “juria vlerësoi bukurinë dhe angazhimin e thellë të veprës suaj letrare, që ju bën ju një klasik të nivelit universal të epokës sonë si dhe për idealin e lirisë që ju mbroni pëpballë totalitarizmave”.

[Guri i Kuq]

Kadare mbush 74 vjeç

Bota Sot,27.1.2010

Shkrimtari i njohur shqiptar Ismail Kadare mbush sot 74 vjeç. Shkrimtari që u lind më 28 janar të vitit 1936 në Gjirokastër, autori i romaneve të konsideruara si legjendë në letërsinë shqipe si "Gjenerali i ushtrisë së vdekur", i përkthyer në shumë gjuhë të botës, "Muzgu i perëndive të stepës", "Koncert në fund të dimrit", do të nderohej më 24 qershor të këtij viti me Çmimin e madh spanjoll, Princi i Asturias për Letërsinë. Kadare është gjithashtu fitues i çmimit "Man Booker International Prize" në vitin 2005, çmimi më prestigjioz në botën anglishtfolëse, Kadare tha pa mëdyshje se krahasuar me vendet e Ballkanit letërsia shqipe është absolutisht më e njohur në Evropë.

“Letërsia shqiptare, krahasuar me vendet e Ballkanit, është një nga letërsitë më të njohura në Evropë. Absolutisht po”, cilësoi Kadare, duke sjellë në vëmendje faktin se letërsia shqipe është tashmë e vlerësuar me dy çmimet më të njohura në botë, pas Nobelit, "Man Booker International Prize" dhe “Prince of Asturias Award for Letters”.

Aktualisht vepra e Kadare është përkthyer në 40 gjuhë të huaja, duke arritur kështu një rekord të përhapjes në tërë botën e qytetëruar. Në fushën e prozës, Ismail Kadare ka lëvruar tregimin, novelën dhe romanin. Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjëra historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike.

[toni007]

Kadareja postkomunist,biografia e të punuarit

Duke u përqendruar në jetën e shkrimtarit të guximshëm dhe me krijimtari të gjerë, Ismail Kadare, një profesor i Studimeve Evropiane në Universitetin e Australisë Perëndimore ka shkruar studimin e parë të gjatë, në gjuhën angleze, të betejës për mbijetesën e letërsisë në shtetin e vijës së ashpër staliniste të Shqipërisë. Libri prej 400 faqesh i profesor Peter Morgan-it, i botuar nga “Legenda” e Oksford & London, është një biografi e jetës së shkrimtarit dhe patriotit shqiptar, Ismail Kadare (fitues i çmimit inaugurues “International Man Booker Prize”, në vitin 2005) nën diktaturën shqiptare të Enver Hoxhës. ““Ismail Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990” është rrëfimi i dy mjeshtërve të shahut të vendosur kundër njëri-tjetrit gjatë tri dekadave për fatin e Shqipërisë”, - tha profesor Morgan. “Përveçse një shkrimtar gjeni, Kadareja ishte një takticien brilant, i cili ia doli mbanë të mbijetonte në regjimin më të ashpër dhe shtypës të të gjitha regjimeve. Mund të thoni se Kadareja, të cilin e kam intervistuar dhe takuar shoqërisht në raste të ndryshme, ishte si Shehrezadja. Ai e mbajti veten dhe popullin shqiptar të gjallë me rrëfimet e tij”. “Shqiptarët përbëjnë një pjesë të vogël, por të rëndësishme të Australisë multikulturore dhe nëpërmjet veprës së shkrimtarit dhe intelektualit më të madh shqiptar, ne mund të arrijmë të kuptojmë më mirë shqiptarët, historinë dhe kulturën e tyre. Shumë shqiptarë në këtë vend mund të kenë familje që kanë vuajtur nën diktaturën e Hoxhës. Ai ishte një narcisist inteligjent, i etur për pushtet, që donte të tregonte se regjimi i tij ishte një regjim i sofistikuar komunist. Ai donte që të shikohej si një njeri që i avancoi artet. Kadareja kishte një lloj pushteti mbi të, në atë që krijimtaria e tij ishte e mirënjohur në Perëndim, i cili i siguroi atij mbrojtje të gjithfarshme. Kadareja luajti një lojë të rrezikshme me Hoxhën. Kadareja shkroi romane që në sipërfaqe nuk e kundërshtonin diktaturën, por nëse njerëzit lexonin mes rreshtave, ata do të mësonin shumë për veten dhe për situatën ku ndodheshin. Kadareja ishte nemesesi (Nemesis - Perëndesha e hakmarrjes) i diktatorit. Ai e pa veten si në një ndeshje me Hoxhën për Shqipërinë”. Profesor Morgan tha se veprat e Kadaresë ishin aq të rëndësishme, në kulturën shqiptare, saqë shumë prej tyre janë përfshirë në tekstet shkollore. “Ai e ngriti gjuhën në një nivel të tillë, të aftë për të mbështetur letërsinë e madhe, ndërkohë që me mprehtësi sulmonte diktaturën e fuqishme”. Vëllimi tjetër (i dyti) i profesor Morgan-it do të përqendrohet në jetën e Kadaresë nga viti 1990 deri në ditët e sotme. Ai ka marrë një mbështetje financiare prej 200.000 USD nga Këshilli Australian i Studimeve për të përfunduar Kadareja postkomunist: Shqipëria, Ballkani dhe Evropa në veprën e Ismail Kadaresë.

[arberi_fr]

Kadare, laureat i Çmimit “Rexhai Surroi” për roman

Publikuar: Sot, më 22 dhjetor 2009

Prishtinë, 22 dhjetor – Romani “Darka e gabuar” e shkrimtarit të njohur shqiptar Ismail Kadare ka marrë shpërblimin vjetor për letërsi “Rexhai Surroi”. Vetë shkrimtari ynë i madh ka qenë i pranishëm në ceremoninë e ndarjes së shpërblimeve vjetore për letërsi dhe gazetari, që mbajnë emrin Rexhai Surroi, e cila u mbajt sot në Hotelin “Grand” në Prishtinë. Shpërblimin për gazetari e morën Serbeze Haxhiaj dhe Rexhep Krasniqi me shkrimin “Jeta në kërkim të një varri”, botuar në gazetën “Koha Ditore”. Ky është viti i dytë e ndarjes së këtyre shpërblimeve, të themeluara nga Grupi “Koha”. Konkurrentë të Kadaresë kanë qenë emra të njohur të letrave shqipe. Akademikët Sabri Hamiti e Eqrem Basha dhe dr. Bardh Rugova kanë qenë treshja e jurisë, e cila vendosi se cili roman do të merrte shpërblimin. Eqrem Basha ka qenë ai që ka arsyetuar vendimin e jurisë.
“’Darka e gabuar’, e botuar nga shtëpia botuese “Onufri”, në këtë vit vjen si një yll i ri në universin Kadare, duke iu rikthyer vendlindjes Gjirokastrës dhe duke rimarrë temën e Luftës së Dytë Botërore, kthesat historike që sollën vendosjen e diktaturës dhe pikat më të ndjeshme të ngjarjeve që përmbysën fatin shqiptarë. “Darka e gabuar” të kujton “Darkën e fundit” biblike, misteret dhe magjinë e saj, të ardhur tek ne me mjeshtrinë e lojës filigranike në kufijtë e reales dhe fiktives, historikes dhe artistikes”, ka cituar Basha vendimin e jurisë. Teksa priste të pushonin duartrokitjet e gjata për laureatin e vitit 2009 të Çmimit “Rexhai Surroi”, për letërsi, vetë Ismail Kadare, ndonëse u shpreh se nuk kishte fjalë specifike për të përshkruar nderin e fitimit të këtij çmimi, citoi vargje të poetit Naim Frashëri, për të shprehur emocionin. “E kam shumë të vështirë për të thënë diçka të veçantë, por ajo që më vie ndër mend është vargu i poemës “Bagëti e bujqësi”, e poetit Naim Frashëri që i dedikohet Shqipërisë e që thotë: ‘Nata atje është tjetër natë e dita tjetër ditë’, teksa unë duke perifrazuar këto vargje më duhet të them se çdo udhëtim në Kosovë është tjetër udhëtim dhe çdo çmim këtu është tjetër çmim”, ka thënë Kadare. Ndërkaq, vendimin e jurisë për ndarjen e shpërblimit vjetor për gazetari “Rexhai Surroi” e lexoi anëtari i jurisë Zenun Çelaj, kryeredaktori i portalit “Koha.net”. Bashkë me Çelajn anëtarë jurie kanë qenë edhe publicisti Kelmend Hapçiu e gazetari Naser Miftari. “Këtë herë kemi vendosur që fitues të parë të këtij konkursi të jenë Serbeze Haxhijaj dhe Rexhep Krasniqi për shkrimin ‘Jeta në kërkim të një varri’, të botuar në “Koha Ditore”, më 27 prill 2009. Pasi tha se nuk e shohim të nevojshme të shpjegojmë motivet për këtë vendim, megjithatë shtoi se në këtë shkrim bëhet fjalë për një plagë historike që vazhdon të mbetet e hapur për mijëra familje në Kosovë, të cilat do të ndiheshin të lehtësuare që së paku t’ua dinin varret njerëzve të vet të vrarë padrejtësisht me gjyq e pa gjyq nga regjimet e kaluara”, ka thënë Çelaj, për shpërblimin i cili vjet nuk qe ndarë. Drejtoresha e “Grupit KOHA”, Flaka Surroi, në ceremoninë e ndarjes së çmimeve “Rexhai Surroi” theksoi se ndarja e çmimeve “Rexhai Surroi”, do të ngelet traditë dhe ai do të jepet për çdo vit për romanin dhe shkrimin e cilësuar më të mirë, të botuar gjatë një viti. “Në do të vazhdojmë t’i kërkojmë e t’i veçojmë ata që kanë frymëzimin dhe talentin që të krijojnë të bukurën dhe të paharrueshmen, për gjithmonë të rrënjosur në një libër apo gazetë. Do ta bëjmë këtë ngase frymëzimi dhe talenti nuk do të shuhet kurrë”, ka thënë Flaka Surroi. Ajo citoi fjalët e babit të saj të ndjerë, Rexhai Surroit, i cili ka shënuar historinë e popullit shqiptar duke qenë publicist, shkrimtarë, gazetar dhe diplomat i njohur, e i cili në kohën kur shumë pak vetë kryenin shkollimin në gjuhën shqipe, ai e bëri këtë me qëllimin që gjuha shqipe të mos ishte “gjuhë vetëm e sharrëxhinjve, e pastruesve të rrugëve, edhe e hamajve e bujqve”. Për, këtë Surroi u kthye mbrapa në edicionin jubilar të ndarjes së çmimeve “Rexhai Surroi”, kur edhe u shënua gjashtëdhjetë vjetori i maturës së brezit të parë të maturantëve, të cilëve i kishte takuar edhe Rexhai Surroi, i cili brez ishte i pari që hapi rrugën e arsimimit e që të tjerët të vazhdonin me atë hap. Po sot, u promovua edhe libri “Izolimi: Rrëfimet nga tunelet e tmerrit”, i ribotuar nga “Grupi KOHA”. Janë një numër rrëfimesh të treguara nga personazhet e torturave të izolimit, që ishin ushtruar njëzet vjet më parë mbi personalitetet e shquara intelektuale shqiptare, të cilat janë përmbledhur në këtë libër nga Ibrahim Osmani, vetë personazh i torturave.
“Izolimi një praktike poshtëruese që kishte nisur pas demonstratave të vitit ‘81 ishte mjeti më denigrues që përdori pushteti i atëhershëm përmes policisë së vet, për ta mbytur shpirtin e shqiptarëve të Kosovës. Trajtimi çnjerëzor i njerëzve, që u shpallën armiq të shtetit, u përdor si mjet torturimi i gjithë një populli, tashëm të zënë rob në burgun Kosovë”, ka thënë Flaka Surroi, drejtoreshë e “Grupi KOHA”. “Është ky vëllim i cili neve, që e mbajmë në mend ,do të na kujtojë një kohë të ligë, përderisa të tjerëve, që nuk arritën ta përjetojnë atë kohë, do të u shërbejë si histori”, ka shtuar ajo. Ndërkaq ishte publicisti Veton Surroi ai i cili me disa fjalë shpjegoi përmbajtjen e librit, që në vete ngërthen rrëfime vuajtjesh. “Në librin, të cilin po e promovojmë, e të cilin në fakt po e rishtypim falë aktivitetit të Ibrahim Osmanit, njërit prej grupit të të izoluarve, përmendet një natë e cila përsëritet në çdo rrëfim. Është nata e 27 marsit 1989, kur në dyert e mbi 250 njerëzve kishte trokitur policia serbe për t’i marrë në bisedë informative. Të gjithë ishin shqiptarë. Ata merren dhe dërgohen në stacionet policore fillimisht, e më pas të dërgohen
me autobus në Leskovc apo në Vranjë, ku i prisnin torturat e të qenit të izoluar në një burg”, ka thënë Veton Surroi. Ai ka përmendur edhe disa nga personazhet e këtij tmerri, si Bashkim Ahmën, gjuhëtarin Rexhep Ismajli e të tjerë.

Qmimin qe paska marr Kadare,e paska marr qmimin e njeriut te titos ku Rexha Surroi ka qen ambasador i titos ne Meksike nese nuk gaboi bashk me birin Kop.Vetonin.

Rexhep Hoxha e kundershtoi kete qmim duke e dite se kush e jep kete dallavere.
Sot pasurohen vetem ata qe jane me shume ftyra,dhe tradhetar te kombit shqiptar,sepse ata qe punuan per qeshtjen shqiptare i vrajten servilet e greko shkiveve.
Toka shqiptare perhere po lind tradhetar dhe dita dites veq po shkojna ne zhdukje.Kjo po shifet,kosova e coptuar,shqiptaret e maqedonise nen sllavomaqedonas ku i la vete kryekomandanti i uçkes Ali tugjar Ahmetovski,por edhe ne luginin e Presheves shqiptaret mbeten nen serbi.Dhe a nuk shifni e ndegjoni ju qe keni mbetur ne koder sa e sa shqiptar nga keto treva po ikin drejte europes per ta sigurue kafshaten e gojes,dhe ketiegzodit nuk ka kush ti del perball qe ti shpetoi shqiptaret?Ku nga kjo ikje sa familje shiten shtepit e gjesendet per ta sigurue bileten e ikjes pa kethim e duke mos arritur cakun e destinacionit por duke vdekur rrugeve te europes.Perendija na ka mallkue,sepse agjencionet turistike dhe interligjenca rrenacake shqiptare jan ka e mashtroin kombin e vete duke e dergue drejte ne humneren e pafundet e vete duke jetue pavaresin bashk me serbet!

[Guri i Kuq]

Kadare: Historia e së keqes vazhdon në juglindje të Evropës

» Vendosur: 14/06/2010 - 07:46



•

Ismail Kadare,

"Panorama"/Tiranë

Kur në vitin 1993, shtëpia botuese franceze “Fayard” botoi të përkthyer në frëngjisht librin “Spastrimi etnik në Jugosllavi”, shkruar nga tre autorë kroatë Mirko Grmek, Mark Gjidara dhe Neven Šimac, zërat që dënonin krimet serbe në Ballkan ishin ende të ndrojtur. Ndonëse kishte vite që krimi po harlisej në ish-Jugosllavi, miqtë e shtetit më hipokrit të kontinentit, vazhdonin ta mbronin atë në të gjitha fushat: politike, ushtarake dhe ajo që ishte më e padurueshme; kulturore. Kjo mbrojtje nuk ishte një rastësi. Ajo ishte vazhdimi i një tradite të shëmtuar që u krijua në Europë pas Luftës së Dytë Botërore, kur një armatë e pafund intelektualësh, duke braktisur parimet e mëdha të humanizmit, u vunë në mbrojtje të totalitarizmit komunist. Filozofë, gazetarë, shkrimtarë, artistë e opinionistë, me agresivitet të pashembullt, duke krijuar një terror të vërtetë intelektual, u shpallën avokatë të krimit, duke filluar nga mizoritë e Stalinit e të Titos e gjer te ato të Maos e të Fidel Kastros.
Historia gati gjysmë shekullore e së famshmes “Luftë e Ftohtë” midis Perëndimit dhe Lindjes, nuk ka qenë gjë tjetër veçse një dyluftim i pafund, ku secila palë përpiqej të bënte për vete popujt, në mënyrë që në çastin fatal të vinte në gjunjë kundërshtarin. Në këtë ndeshje, ndërsa Lindja kishte në shërbim të saj armatën që u përmend më lart, Perëndimi kishte veçse disa emra të rrallë që të rrethuar nga terri, mezi dalloheshin si yje të largët. Ndërkaq, Perëndimi kishte një aleate kolosale por të padukshme, etjen për liri. I strehuar në miliona njerëz pa emra të bujshëm, ajo etje do të bënte atë që nuk e bënë dot as armët, as agjencitë e inteligjencës, e as paraja: shembjen e kështjellës komuniste. Pas rënies së komunizmit, armata e avokatëve të tij u duk se mbeti pa punë. Ashtu siç ndodh shpesh në kësi rastesh, pas hutimit të parë, ajo nisi të mbledhë veten. Kishte ende aty-këtu mbeturina të diktatorëve, dordolecë të papërshtatshëm si Kim Ir Seni, ose më të volitshëm si Fidel Kastrua. Në këtë kërkim diktatorësh mbeturina e armatës ra tek Millosheviçi.
Përkrahja që kishte ende ish-Jugosllavia millosheviçiane bashkë me krimet e saj, ende disa vite pas rënies së komunizmit, ishte shprehja e nostalgjisë për atë botë. Millosheviçi ju ngjalli mallin e vrasësve së dikurshëm, e sidomos mallin për Stalinin, kriminelin e specializuar për “spastrime etnike” ndaj popujve të vegjël. Ka gjasë që Millosheviçi kur ka bërë llogaritë e aventurës së tij të përgjakshme të ketë shpresuar midis të tjerash edhe në një përkrahje të armatës së avokatëve. Ajo u përpoq ta ndihmonte vërtet, por kohët kishin ndryshuar. Një armatë tjetër po fuqizohej çdo ditë; ajo që po ngrihej kundër krimit. Libri “Spastrimi etnik në Jugosllavi” dhe tre autorët e saj kroatë, ishin pjesë e dëshmisë së madhe dhe e lajmit të mirë se krimi do të dënohej. Propaganda serbe, ashtu siç e kishte bërë zakon, u përpoq të organizonte bojkotimin e librit “Spastrimi etnik”, por nuk ia arriti dot. Pas botimit frëngjisht të “Fayard”-it, ky libër u bë pikë kryesore referimi dhe ndër më të besueshmit për të mësuar tragjedinë që po ndodhte në këndin jugor të Evropës. Përveç vlerës historike dhe emancipuese, libri e pasuronte letërsinë dokumentare evropiane për çështjet ballkanike me një vizion të domosdoshëm: vizionin ballkanik. I çliruar nga fryma e sëmurë kombëtariste, ky vizion kishte një përmasë të re, pa të cilën ishte e vështirë të kuptoje rrënjët e tragjedisë. Ai zbriste në thellësi për të ndriçuar disa nga zgafellat e errëta, atje ku krimi kishte zanafillën e tij. Psikologjia e krimit, paraqitja e kulturës së krimit si kulturë heroike, zhbirimi i së keqes jo vetëm nga faktet historike, por edhe më thellë: në epikën dhe në trashëgiminë gojore, këto e të tjera si këto, përbëjnë disa nga qasjet më origjinale të këtij libri.
Kur tre autorët kroatë e shkruan dhe e botuan këtë libër, egërsia serbe e dhjetëvjeçarit të fundit të shekullit ishte ende në dallgëzimet e para të saj. Nostalgjia projugosllave vazhdonte ta mbronte ende atë që mendjet më të ndritura të Europës e cilësonin si “nazizëm ballkanik”. Të gjitha shenjat ishin shfaqur qartë: propaganda vulgare raciste, urrejtja për popujt e tjerë, masakrat masive, kampet e përqendrimit dhe, mbi të gjitha, doktrina e “spastrimit etnik”. Kjo e fundit përbënte edhe thelbin rreth të cilit mbështillej e keqja. Dhe meritë e autorëve kroatë është që e kapën pikërisht atë thelb, në kohën kur sytë e të tjerëve ishin të verbër. U desh të derdheshin përrenj të tjerë gjaku, u desh që krimi serb të harbohej në Bosnjë, për të arritur më pas paroksizmin e tij në Kosovë, që Evropa dhe bota të shkundeshin më në fund nga dremitja. Që vëmendja të arrinte më në fund në skenën e mirëfilltë të tragjedisë, në Kosovë, popullit shqiptar iu desh të flijonte mijëra nga djemtë e vajzat e tij më të mira, qindra foshnje të prera me thikë, qindra gra e cuca të përdhunuara, mijëra shtëpi të djegura, dhjetëra mijëra fate njerëzore të përmbysura. Në çdo fazë e në çdo shkallëzim të tragjedisë në ish-Jugosllavi, libri i autorëve kroatë, ndonëse i shkruar vite më parë, vazhdonte të ruante frymën e tij profetike. Atë frymë ai e ruan ende sot, madje sot është po aq i nevojshëm si në kohën kur u shkrua e u botua, ngaqë historia e krimit serb nuk është mbyllur. Është kjo arsyeja që botimi i tij në gjuhën shqipe, prej shtëpisë botuese “55”, të konsiderohet si një ngjarje.
Historia e së keqes vazhdon në juglindje të Evropës, sepse dosja e krimeve të mëdha nuk mund të quhet e mbyllur, në qoftë se e keqja nuk dënohet gjer në fund.
Fill pas çlirimit të Kosovës, në verën e vitit ’99 një valë e pashembullt u ngrit anembanë për të revizionuar të vërtetën e asaj që ndodhi. Armata e nostalgjikëve proserbë, ajo që nën trysninë e opinionit ndërkombëtar u tulat ca kohë gjithë frikë, dalëngadalë filloi prapë të gjallërohej. Fushata për të dënuar Aleancën Atlantike për ndërhyrjen e saj, për të nxjerrë të pafajshme Serbinë, vazhdoi sipas një logjike të përçudnuar të balanconte fajin midis serbëve dhe shqiptarëve, madje disa herë të bënte fajtorë shqiptarët në këtë konflikt.
Në krye të kësaj fushate ishin po ata intelektualë që dikur kishin bekuar haptas ose heshturazi krimet e stalinizmit apo të maoizmit. Për të kuptuar portretin e tyre, mjafton të përmendim vetëm njërin, filozofin francez Rezhis Debre. Ka botuar shumë libra e është quajtur shpikësi i “mediologjisë” (shkencës që merret me mediat), megjithatë ka dy shenja në jetën e tij që është vështirë të harrohen. E para, ka lidhje me dyzet vite më parë, kur është akuzuar se ka tradhtuar Che Guevarën, akuzë e përsëritur tani vonë nga e bija e këtij të fundit. E dyta, kur në 1999 është akuzuar prapë për pabesi, këtë herë nga një grup pleqsh kosovarë, që vuanin bashkë me mijëra të tjerë në llucën e Bllacës në Maqedoni. Kur dëgjuan për deklaratën e tij, pleqtë e treguan ngjarjen kështu: “Erdhi pastaj një frëng i dijshëm, nga ata që u thonë filozofë. Por ai kishte kenë i pabesë”.
Rezhis Debre, me anë shpjegimesh të pafundme, duke përfituar nga terri që ka mbuluar ngjarjen e parë, duke përfituar nga vetë personazhi i diskutueshëm i Che Guevarës e nga faktorë të tjerë, është përpjekur ta lajë veten nga akuza e hershme. Mirëpo nga përsëritja e akuzës për pabesi, prej pleqve anonimë të Bllacës, dyzet vjet më pas, ai nuk lahet dot në jetë të jetëve.
Shprehja “E gjen nga s’e pret”, duket si e krijuar enkas për këtë rast. Në kulmin e konfliktit të Kosovës, Rezhis Debre, intelektual i angazhuar në “aksione të guximshme” u nis për në ish-Jugosllavi, më saktë, për në Kosovë. U nis për të parë me sytë e tij tragjedinë, për të dhënë gjykimin e tij, për të dënuar “si gjithmonë” xhelatët, për të mbrojtur “si gjithmonë” viktimat.
Rexhis Debre u nis disi në rrethana të errëta, pa e treguar nga kush shoqërohej, nga kush financohej, nga kush ishte ftuar. Ai mbërriti në Bllacë të Maqedonisë, atje ku mijëra shqiptarë të Kosovës po jetonin vuajtjet e ferrit. Ai qëndroi midis tyre katër ditë, dëgjoi rrëfimet e tyre, mori shënime, ngjalli shpresa se do t’i dëshmonte botës tmerrin që pa. U lehtësuan njerëzit kur nxorën një pjesë të krusmës, patën shpresë se fjala e “filozofit frëng” do të ndikonte që të zbutej disi ajo skëterrë.
Pas kësaj Rezhis Debre kthehet në Prishtinë, pastaj në Beograd,e në fund në Paris. Në kohën që Franca priste dëshminë e tij, për habinë e të gjithëve ai boton një letër drejtuar presidentit të Francës, ku jo vetëm nuk tregon asgjë për ato lemeri që njerëzit i besuan në Bllacë, por përkundrazi, merr në mbrojtje Serbinë, Millosheviçin, kurse për viktimat shqiptare nuk shfaq veçse një mosbesim dhe vrer të ftohtë.
Opinioni i gjerë publik, intelektualët më të shquar të Francës, e pritën me përçmim dëshminë e filozofit. U bënë shumë pyetje, u kujtua historia e vjetër para dyzet vjetëve, u bënë shumë hamendësime. Ndonëse ai nuk pohoi se kush e ftoi, kush e shoqëroi, kush i pagoi biletat e udhëtimit, e vërteta filloi të pikonte aty-këtu: edhe ftesa, edhe shoqëruesit edhe paguesit ishin nga Beogradi. U kuptua qartë se Rezhis Debre u nis për në Kosovë, jo për të dëshmuar për tragjedinë e një populli, por për të marrë në mbrojtje xhelatët e tij. Shkurt ai u nis atje, ashtu siç qe nisur dyzet vjet më parë për të tradhtuar. Atëherë një njeri, këtë herë një popull. Libri për spastrimin etnik në Ballkan, duke qenë sfidë kundër shpërfilljes cinike, e cila i hapi rrugë aksionit kriminel të Millosheviçit, është njëkohësisht një qortim i heshtur për një pjesë të mendimit intelektual ballkanik, i cili, edhe në rastet kur ishte kundër kësaj doktrine ç’njerëzore, u tregua i mefshtë e i vonuar për t’i rënë kambanës së alarmit. Nga ky qortim nuk përjashtohet asnjë pjesë e intelektualëve shqiptarë. Është e nevojshme të përmendet sot kjo gjë për dy arsye: E para, sepse është vështirë të gjendet një shembull tjetër në historinë e gjatë të popullit shqiptar, kur përkitja me krimin të ketë qenë kaq barbare, kaq e ngjeshur në kohë e kaq haptas e programuar si shfarosje. Arsyeja e dytë është se, ndërsa ka mbaruar tragjedia e Kosovës, po bëhen përpjekje të krijohet një vazhdim i saj, njëfarë pastragjedie. Dukuritë që u përmendën më lart, tezat revizionuese, balancimi i krimeve etj., etj. e dëshmojnë këtë synim.
Që kjo përpjekje të dështojë, dhe ajo do të dështojë me siguri, kërkohet të mbahet gjallë gjithë syçeltësia jonë, dhe bashkë me të, gjithë vullneti ynë për të mos e lënë kontinentin tonë të vjetër të bjerë prapë në dremitje si dikur. Me këtë syçeltësi ne ndihmojmë, natyrisht, vetveten, por ndihmojmë, gjithashtu, qytetërimin evropian.
Është e domosdoshme të thuhet e të përsëritet vazhdimisht se ajo që ndodhi kohët e fundit me popullin shqiptar i ngjan një parabole kuptimplotë. Për një kohë të gjatë, Evropa e ka pranuar Jugosllavinë bashkë me tumorin e zi që ndrynte brenda saj: Krimin kundër shqiptarëve. Pastaj erdhi koha që ai krim nuk durohej më dhe Evropa bashkë me SHBA-në e dënuan Jugosllavinë. Por, siç ndodh nganjëherë, kur ke dënuar dikë që e ke pasur të afërt, fill pas ndëshkimit shfaqen ca si shenja pendimi. Që pendimi të përligjej u bë e dëshirueshme gjetja e gabimeve të shqiptarëve. Ndërkaq, gjëja më e lehtë në këtë botë është të gjesh gabime të shqiptarëve. Të tilla shqiptarët kanë bërë gjithmonë dhe nuk kishin si të mos bënin edhe në atë ndeshje të lemerishme me barbarinë serbe. Kanë bërë faje, me siguri kanë bërë vrasje, kanë bërë edhe krime. Dhe ato duhet të dënohen si gjithë krimet. Ndërkaq, kjo nuk ndryshon asgjë në ngrehinën dhe përmasat e tragjedisë. Balancimi në këtë rast do të ishte një falsifikim ogurzi. Shkurt, ai do të ishte kthimi prapa, në pikën zero, atje ku shqiptarët kishin qenë si skllevër.
Historia nuk mund të ecë prapa si gaforrja. Koha e robërisë shqiptare në Ballkan ka vdekur përgjithmonë. Ndryshimi kolosal, që ka ndodhur kohët e fundit në historinë e këtij populli është se, liria shqiptare, këndej e tutje është pjesë e lirisë së Evropës. Le ta urojmë këtë për të gjithë popujt e Ballkanit. Bashkarisht ë çliruar nga e keqja, bashkarisht evropianë, do të jemi pa dyshim më të lirë. Ky libër, duke na kujtuar të keqen na ndihmon për t’i thënë lamtumirë asaj.


"Spastrimi etnik në Jugosllavi" vjen në shqip
Në një kohë kur ish-Jugosllavia ishte në grahmat e fundit, kur drejtuesit serbë, mundoheshin me çdo kusht të ruanin konfigurimin e vjetër, tre autorë kroatë Mirko Grmek, Mark Gjidara dhe Neven Šimac guxojnë të botojnë librin "Spastrimi etnik në Jugosllavi". Një libër që ofron një informacion të pasur faktik mbi planet dhe operacionet serbe të spastrimeve etnike, qysh në shek. XIX. Tashmë ky libër i rëndësishëm vjen edhe në shqip, gati 20 vjet pas botimit të tij të parë, nga shtëpia botuese "55", përmes përkthimit të Beqir Ajazit. Sipas drejtoreshës së botimeve pranë "55", Alda Bardhyli, ky është një nga librat më të rëndësishëm të shkruar mbi Kosovën. Libri është strukturuar në pesë pjesë. Në pjesën e parë, "Rrënjët" pasqyrohen që nga vendimet e Këshillit të Parë të Shtetit të Serbisë mbi spastrimin etnik (1807), por edhe ca poezi e këngë popullore serbe të mbledhura nga Karaxhiç.