Pirro Mani

[shefqeti11]

Pirro Mani, një nga artistët më të shquar, 75-vjeçar në Nju Jork




Përshkënditje kujtimesh e përsiatje të shpenguara mbi teatrin tonë

Me Pirro Manin banojmë pranë e pranë dhe shkëmbejmë rregullisht telefonatat e mëngjesit. Flasim për ngjarjet artistike të këtushme dhe ndalemi gjatë në jetën politike të atdheut, në veprimtaritë teatrale atje, në fenomenet e reja që shfaqen dhe deri në kronikën e zezë. Pastaj shpalosim plane krijuese që trokasin në laboratoret tona pa teklif edhe pse ndoshta nuk do të realizohen kurrë.

Jo rrallë, unë shkoj e marr kolegun tim të shquar dhe vemë ta pimë kafenë në ndonjë nga lokalet e shqiptarëve, ku falë rregullave të rrepta të Bashkisë së Nju Jorkut, tymi i duhanit nuk i mjegullon më pamjet dhe nuk na shpon më hundët. E shpie makinën time në Barnes Avenue, te këmbët e billdingut ku banon Pirroja me Pavlinën dhe fëmijët e tyre me familjet dhe pres derisa ashensori e zbret plakun flokëbardhë, që del në trotuar e nuk thotë mirëmëngjes pa u rehatuar në sediljen përkrah shoferit, që në këtë rast jam unë. Zëri i tij është po ai i pari, ai që mbahet mend me Protopapën, me Edi Karbonen.

Meqë ra fjala, unë që e njoh qytetin më mirë se Pirroja e shpura një ditë atë përmbi Urën e Bruklinit, aty ku gjysëm shekulli më parë bënte shëtitjet e tij të përditshme Artur Mileri, dramaturgu i madh, që sodiste nga maja e asaj ure punën e hamejve emigrantë italianë, në Portin e dikurshëm të Nju Jorkut. Ato soditje na dhanë më pas "Pamjen nga Ura", dramën e Edi Karbones, atë dramë të pavdekshme mbi dritëhijet e nënvetëdijës njerëzore, që Frojdi ka marrë përsipër të na i shpjegojë shkencërisht e një djali i ri i porsakthyer nga studimet e Moskës, pat përveshur mëngët t'i mishëronte në skenën e teatrit të një qyteti si Korça, që qe provincial në kuptimin gjeografik, por që mbeti një nga kryeqytetet e teatrit shqiptar. E, më së shumti, për meritë pikërisht të këtij individi të lindur në Korçë e që pikërisht nga ajo vendlindje nisi rrugën e mundimshme drejt majave me dritë.

Ai djalë dikur i ri, tani pas një jete me vazhdë të ndritshme prapa, ka mbushur 75-vjetët, e mirënjohja e bashkëkohësve tanë me vështrim nga kalendari ka vendosur ta nderojë. Unë mora përsipër që të zhvilloja për "Shekullin" një bisedë publike me Pirro Manin dhe tërë këtë muaj i shtova me të kafetë dhe shëtitjet me automobil. Biseda është herë në formën klasike të intervistës dhe herë një shkëmbim mendimesh, ku fjala më me peshë është e tija e kryet e vendit i përkasin Pirros, siç është gjithmonë privilegji i moshës… Shtatëdhjetepesë, nuk i thonë shaka!

Para se të flasë Pirroja

Në fillimet e dhjetëvjeçarit të shtatë, unë pata fatin të jem një ndër studentët e Shkollës së Lartë Teatrale "Aleksandër Moisiu" themeluar pranë Teatrit Kombëtar, (atëherë Popullor). Ishin vitet e prishjes me sovjetikët dhe pedagogia ruse, Nina Çefranova po bëhej gati, që si gjithë specialistët e dërguar nga Moska, të linte edhe ajo shkollën e porsangritur të mjeshtërisë autoriale, në duart e pedagogëve shqiptarë. Zonja Çefranova mori me vehte mirënjohjen tonë të thellë dhe na la vërtetë në duar pedagogjike mjaft të fisme, me vlera të padiskutueshme profesionale. Vendvendosja e Shkollës së Lartë i jepte pjekurisë sonë një frymëmarrje mjaft të shëndetshme. Ne na dukej se në oborrin e Teatrit Popullor shëtisnim mes një pylli me lisa të pavdekshëm, që sot përbëjnë legjenda: Mihal Popi, Kadri Roshi, Naim Frashëri, Maria Logoreci, Prokop Mima, Sul Pitarka, Viktor Gjoka, Ndrek Luca e të tjerë të një liste të gjatë. Ishte koha kur regjisorët e diplomuar në shkollat e Europës Lindore, po burrëronin personalitetin e tyre artistik. Ishin Mihallaq Luarasi, Kujtim Spahivogli, Esat Oktrova dhe personazhi i shkrimit tim, Pirro Mani, the last but not the least, (sa për t'i dhënë njëçikë aromë amerikane me thënien e këtushme "i fundit por jo i fundit fare"!). Talenti iu bë atyre aleati më i fuqishëm i autoritetit që fituan në një kohë marramendëse. Shfaqje të tilla, si "Dhelpra dhe Rrushtë" (Luarasi), "I Çuditshmi" (Spahivogli), "Historia Irkutase" (Oktrova) shfaqën veç vlerave letrare, portrete të veçantë regjisorialë, lojë aktoriale realiste larg deklamimit, që deri në atë kohë nuk ishte përjashtuar tërësisht nga recitimet dhe interpretimet e aktorëve tanë. Dhe së fundi u realizua "Pamje nga Ura" që përmenda e që nga Lindja e "revizionuar", na solli Perëndimin, na dha rast të prekim personazhe amerikanë, na solli Pirro Manin, një regjisor shpërthyes dhe një aktor që askush nuk e pat llogaritur për të tillë, e që kryepedagogu Andrea Malo, do të thosh "se tok me Harpagonin e Zef Jubanit edhe Edi Karbonia i Pirro Manit, ishin realizimet më të mira të teatrit shqiptar në kullotat e dramaturgjisë botërore".

Pirro Manin e kish puthur fati në ballë, se në laboratoret e teatrit korçar pati nën urdhrat e tij regjisorialë aktorë të klasit të parë, si Pandi Raidhi, bashkëshortët Dhorka dhe Dhimitër Orgocka, Thimi Filipin, Stavri Shkurtin e të tjerë, që Mani s'i heq nga goja dhe i ka të pranishëm jo vetëm në bisedat jubilare të këtyre ditëve. Së bashku, ata realizuan atje vepra me vlera të qëndrueshme e që lanë mbresa në kujtesën e artdashësit, si "Hijet e Natës" të V. Kokonës, apo që dëshmuan art të shquar regjisorial dhe aktorial, edhe pse të ngopura me politizime, si "Këneta" e Fatmir Gjatës, që fituan pëlqimin e autoriteteve. Haraçe si kjo e fundit, bënë të mundur që në skenën e Korçës t'u hapej dera mysafirëve të përjetshëm: Shekspirit, Molierit, Bernard Shout, Ostrovskit.

Është interesante se si historia e vendit tonë do të mund të lexohej edhe nëpërmjet historisë së teatrit. Aty shfaqet qartë se si shtrëngimet dhe lëshimet në repertor, përkonin me dritëhijet në trurin e diktatorit të sëmurë nga paranoia. Historia dramatike e dramave të anuluara e atyre që fituan kurora dhe u shkurorëzuan, e dramave që u bënë shkak përleshjesh të kryekrerëve, drama që u morën shkas për internime, transferime dhe burgime autorësh, regjisorësh e piktorësh; e dramave pavlerë që përfituan e dolën në dritë nga këto lloj përleshjesh, mund ta tregojë fare mirë në gjuhën e vet historinë e Shqipërisë në gjysmën e dytë të shekullit 20.

Sukseset e ndritshme të farkëtuara në kudhrën e Korçës, e sollën Pirro Manin në teatrin qëndror të vendit dhe i hapën atij horizonte më të gjëra e mundësi më të mëdha, por historia që thamë, tamam në ato vite, solli krizat më të mprehta e dramat më të mëdha shoqërore, që si për të përqeshur artin e skenës, nuk do të ngjiteshin dot kurrë mbi një skenë teatri. Tamam në atë kohë, morsat e persekutimit mbërthyen dy nga regjisorët më të talentuar, Spahivoglin dhe Luarasin. Por, kjo ngjarje nuk la pa tronditur edhe sigurinë e Pirro Manit dhe të tjerëve, të cilët e ndjenë fshikullin. Ne të gjithë ndjemë vërshimin dhe përmbytjen e skenave, me vepra që u lexohej fundi që në faqen e parë. Aktorë të shkëlqyer, që skenës shqiptare nuk i kanë munguar kurrë, u munduan të gjejnë frymëzim e t'i japin jetë ca karaktereve që u rrinin si kostume tepër të ngushtë. Megjithatë, edhe me miell të varfër, në magjen e skenës së teatrit, ai që diti të gatuajë e bëri punën e vet. Edhe në varfëri, Pirro Mani tregoi se qe më i miri. Ai kërkoi e gjeti vepra që e bënë atë regjisorin më të mirë të teatrit shqiptar. Ai realizoi "Cucën e Maleve", "Fytyrën e Dytë" "I pazëvendësueshmi", "Epoka para Gjyqit", "Shënomëni dhe Mua", "Gjeneralin e Ushtrisë së Vdekur", që ofronin hapësira të bollshme të frymëzonin regjizorin dhe interpretët, të kënaqnin dhe spektatorët e lozhës dhe ata të platesë.

Gjatë kësaj kohe që ne iu qasëm Pirros në kërkimet e përbashkëta, në konkurrime, apo në asistime provash, vumë re rritjen e hovshme të personalitetit të një regjisori, që jep me të parën thelbin e figurës e të imazhit të veprës, që operon, me guxim e brutalitet bashkë, gjetjet e reja, që kërkon me këmbëngulje karakteret e paparë, që e tërheq llastikun e groteskut, deri aty, sa t'i thua se do t'i këputet në dorë. Në studiot dhe në skenën e teatrit, për një çerek shekulli, u pa një njeri që nuk u ndal kurrë në kërkimet e tij, që rezultuan në më të shumtën suksese për t'u patur zili. Si të mos i kishe zili një vepër alegoriko-satirike si "Arturo Ui" e Brehtit, ku bashkë me atë të regjisorit, ndritën gati të tërë yjet e aktorëve të angazhuar atje. Arturo Ui ishte personifikimi i karrieristit mizor, i diktatorit të pandalshëm para asgjëje në ngjitjen e tij, i demagogut populist, që është moskokëçarës në e besojnë apo jo, në ato që thotë. Ne, në Shqipëri, e kishim një të tillë, që na e pat zënë diellin. Kishim dhe Brehtin, që e këndonte mirë këngën për të. Në kredot më të dashura estetike të Brehtit, kanë qenë "pesë dredhitë, për të thënë të vërtetën në diktaturë". Pasi ia kish parë leverdinë dredhisë së tij, duke shkruar dramën, që ta shpinte mendjen tek Hitleri, i dha mundësi dhe Pirro Manit të kënaqte ambiciet e tij artistike, kënaqësi që i shijuan të gjithë veç e veç, pa deklaruar, komentuar e pa bërë gëk! E tillë ishte koha.

Bisedat tona

Pirroja ka mendimin se shkolla ruse e teatrit është një shkollë e përparuar, me baza të shëndosha të mjeshtërisë së aktrimit, vendosur nga pedagogë që edhe në Amerikë e në tërë Perëndimin, trajtohen sot me respekt. Është e vërtetë që në Rusi, stalinizmi i frenoi kërkimet në fushën e interpretimit dhe në larminë e stileve, por teatri rus ka qenë në avangardë që para Revolucionit.

"Pra ti, Pirro, e quan veten me fat që u edukove në atë shkollë?".

"Pa as më të voglën lëkundje! Gorçakovi, pedagogu im, ka qenë dishepull i
Stanislavskit. I tillë ka qenë dhe Zavadski, udhëheqësi artistik i Kujtimit (Spahivogli). Ishte shumë e vlefshme praktika jonë në teatrin dhe shkollën ruse, pasi shihnim se si artistë të shquar iu përshtateshin kushteve. Edhe në binarët e hekurt stalinistë, ata arritën të realizojnë një pjesë të ambicjeve të tyre artistike".

Me Pirron biem në një mendje, se historia e teatrit botëror më së shumti është zhvilluar në shoqëri të mbyllura, nën robëri dhe diktatura, të cilat kontrollojnë me një mijë sy, se ç'gatuhet nëpër teatro dhe rrethet e artistëve të skenës. Për diktaturat dhe regjimet represivë, këto lloj çerdhesh janë të rrezikshme dhe natyrisht, struktura shoqërore të tilla, jo vetëm i pengojnë artistët të shfaqin idetë e tyre të vërteta, jo vetëm nuk japin për ndërmarrjet e tyre asnjë cent, por përdorin zjarr dhe hekur, që t'u mbyllin gojën dhe skenën, t'ua nxijnë jetën individëve që digjen nga padurimi t'i shfaqin idetë në publik.

"Diktatura,- shpjegon bashkëbiseduesi im,- e di që një pjesë teatrale me ide të papëlqyeshme për të, është mijëra herë më e rrezikëshme se një vepër letrare heretike. Duke lexuar një poemë apo një roman të tillë, lexuesi ofshan, emocionohet, qesh, qan e ndizet. Por, kjo ndezje është e veçuar, individuale dhe ndodh në qetësinë e një dhome a një kabine treni në udhëtim. Përfytyro se si tingëllojnë dyqind ofshama bashkë, se ç'efekt krijojnë këto pesëqind të qeshura dhe ky entuziazëm i mijëra gjokseve njëherësh, të njerëzve bashkuar në një shesh qyteti apo në një sallë!

Por a u shkruan dhe a vumë ne në skenë vepra të tilla, që t'i shkaktonin këto
ofshama masive? Duhet të pranojmë,- vazhdoj unë,- se në gjinitë e tjera të letërsisë, megjithë represionin e tmerrshëm, u realizuan dhe vepra me vlerë, kurse në dramaturgji, varfëria ishte e tmerrshme.

Një rrudhë e thellë çan ballin e Pirro Manit:

"Shumë vetë e kanë kollaj t'i venë kryqin teatrit tonë të asaj kohe. Duhet të matesh mirë që të analizosh drejt kulmet e pakta, por të matesh edhe për shtrembërimin e tij, degradimin dhe përdhunimin e tij".

Me keqardhje, të dy bashkë sjellim ndërmend, se censura ndaj teatrit rrinte me tre turne, në majë të karrakollit. Një spektakël, nuk e kish jetën e sigurtë edhe pas miratimit të tij. Romanit dhe poemës i rrinin mbi kokë shumë më pak roje të partisë dhe këta roje, ishin relativisht më të kulturuar dhe më tolerantë. Ndërsa dramaturgjinë e ruanin me qindra e mijëra sy e veshë: jurira, komisionerë fshatarë, punëtorë e ushtarakë injorantë, që lëshonin dyshime, të cilat tmerronin përgjegjësit kryesorë, personalitete të brishta, që duhet të na jepnin lejëkalimin. Dramaturgjia, pra, ishte rezultat i praktikës së shëmtuar dhe jo praktika, pasojë e dramaturgjisë së shëmtuar! Dhe nuk është aspak e vërtetë, që vlerat profesionale të shkrimtarëve që u morën me dramaturgjinë, ishin më të pakta. Me të u angazhuan pena të shquara: Agolli, Arapi, Laço, Jakova, Jero, Pulaha, Kraja, Prifti e të tjerë. Pastaj, për shkak të urisë së madhe të repertorit, nga e cila vuanin afro 10 teatro profesionistë dhe si pasojë e përfytyrimeve të thjeshtëzuara që kishin të gjithë për lehtësinë e të shkruarit të një drame, bënë prurjet e tyre, amatorë lloj-llojesh: veteranë, kuadro rinie, kufitarë e aktorë mediokër. Këta lloj dramaxhinjsh ia ulën gradacionin rakisë deri aty, sa ajo nuk mund të quhej më e tillë.

"Ti Pirro, ke qenë në qendër, ke qenë më i shquari ndër regjisorët dhe detyrimisht
të ka rënë barra të vesh më shumë vepra të politizuara në skenë. Si e ke gjetur pajtimin buzëplasur me to?".

"Thuaje dhe se kam qenë më i vëzhguari e më i monitorizuari...!". E pastaj,

mendueshëm, regjisori i shquar shton: "Pajtimin me to… Si të them?…Ti e kupton se edhe në dramën më të keqe, do të gjesh se s'bën një qoshkë të bukur frymëzuese, një motiv të paprekur, një karakter interesant apo një të thënme me vlerë. Do të gjesh, me siguri, një gozhdë ku lidhet kënaqësia estetike, frymëzimi i artistit. Pastaj artisti e zhvesh frutin e ëmbël nga lëvozhga ideologjike dhe arrin ta shijojë. A nuk e frymëzon artistin një vajzë që u mëson shoqeve shkrim e këndim? A nuk të duket frymëzues dhe i shtrenjtë një partizan 19-vjeçar, që jep jetën duke luftuar e nuk e merr vesh kurrë më, se gjaku i tij u përdor për një skllavëri tjetër më të egër se okupimi?".

"Le të ndërrojmë temë, profesor...".

"Le të mos e ndërrojmë edhe pak,- kundërshton Pirroja.- Ti më gjykon për
spektaklet që ke parë nga unë, për ata që më së shumti i ka reklamuar kritika zyrtare. Po ata që nuk ke mundur t'i shohësh? Një nga shfaqjet më të bukura të mia, unë mbaj "Rrethimin e Bardhë" të Naum Priftit, që e rrëzoi vetë Enver Hoxha, në një nga vizitat e tij në Korçë. Fabula ishte mbi rezistencën njerëzore në kushtet e rrethimit nga dëbora dhe mendohej se do të kalonte me pasaportën e temës së rrethimit kapitalisto-revizionist. Unë u dashurova pas veprës. Sapo kisha ardhur nga Moska, ku destalinizimi po shkrinte çdo lloj akulli. Në tërë katet e Universitetit Lomonosov kërciste rockendrolli nga gëzimi i hapjes së horizonteve. Kurse këtu… Unë arrita që tërë këtë përjetim ta plazmoja në atë dramë. I madhi e kapi menjëherë nostalgjinë time dhe e fundosi atë spektakël aq të ndjerë… Sinqerisht, ka qenë një nga punët më të bukura që kam bërë. Edhe në shumë shfaqje, më pas, unë kisha dëshirë që t'i ftoja kolegët para se të më vinte Këshilli Artistik për lejëkalimin. Ti e njeh mirë kudhrën e Këshillit Artistik. Pra, i dashur, teatri ka qenë një bashkëpunim i gjërë: për ngjarjet e shënuara vepra orientohej nga shumë lart; në Organizatën Bazë shtrohej akuza delikate: "Pirro Mani nuk u jep role komunistëve", gjë që nuk ishte e vërtetë aspak, pasi shumë nga komunistët ishin aktorë vërtet të paarritshëm. Por, komunistët mediokër, aktorë pa vlera, me këtë akuzë, jo vetëm që nuk e linin udhëheqësin artistik t'i dëbonte nga teatri, por deshin t'u jepte dhe Hamletin! Hajde të harmonizoje tani kërkesat e Shekspirit, me ato të Organizatës Bazë të Partisë! Mund ta ndërrojmë temën, tani...".

Unë i kujtoj Pirros, që regjizori në formimin e tij, piqet kur zotëron fort, jo një, por disa komponentë të gjinive artistike. Disa nga këta komponentë mund të jenë më parësorë. Një regjisor mund të ketë më të shquar formimin e tij letrar, mund të ketë atë muzikor, pedagogjik, vizual dhe plotësuesa të tjerë. E pyes se ku e ndjen ai veten më të fortë.

Besoj se në punën me aktorin. Më pëlqen kërkimi dhe gjetja e veçantive të
karakterit. Kjo më vjen mbase, ngaqë unë jam një regjisor që vij nga radhët e aktorëve. Regjisori shkel nga njëçikë në studiot ku punohet për veprën e tij: te arkitekti i dekorit, te kostumet, te grimiori… Aty ku punon aktori, ama, është fusha më tërheqëse…

Dhe mua m'u kujtua Mario Ashiku, se si kur përgatiste Gjetën tek "Cuca" më tregonte
që Pirroja ia kish kërkuar ta gjente egërsinë e figurës, në shqyerjen e mishit me dhëmbë. "U ngjit në skenë e ma tregoi se si ta bëja, thosh Marioja. Vetëm ta shihje Pirron, si merrte frymë kur mbushte bulçitë!".

Unë i them Pirros, se në veprat e tij çmoja shumë harmoninë dhe kontrastet e ngjyrave, dekoret e goditur që arrinte të merrte nga arkitektët e skenës...

"Kam patur fatin e madh të punoj me skenografë të jashtëzakonshëm,- thotë
Pirroja. Agim Zajmi, Shaban Hysa, Ksenofon Diloja. Bashkëjetesa me ta më ndihmoi mjaft që të përvetësoja më mirë ligjet e arkitekturës skenike dhe më mprehu kërkesat".

I tregoj Pirros një zbulim të një gazetari sportiv italian, që komenton ndeshjet e
futbollit. Carlo Brienza tregoi se gjatë tërë vitit 2006 në Itali, në stadiumet e futbollit ishin ulur tri milionë spektatorë më pak se ç'ishin ulur po në atë vit, në sallat e teatrove italianë. U përpoqa ta fus Pirron në këtë temë djegëse, kur kolegët tanë dhe gazetat nga atdheu, tregojnë se frekuentimi i teatrove shqiptare ka rënë. Pirroja nuk do që t'i hyjë këtij shpjegimi.

"E pra, fusha e përzgjedhjes tani është më e madhe",- rreshtoj unë të mirat e sotme.

"Liria e shprehjes është pa kufi. Komitetet e Partisë dhe Këshillat Artistike nuk janë më… Përse?".

"E çuditshme, vërtet!- ma kthen Pirro Mani.- Mbase në ekranet televizive në
shtëpi ka më shumë alternativa, kanale…".

"Ti mendon, se në Itali ka më pak alternativa dhe kanale?!".

"Po, ndofta ngaqë dramaturgjia vendase tani në paskomunizëm, nuk është
inkurajuar sa duhet. Ndofta ngaqë papunësia e madhe bën të mbushen kafenetë dhe u heq njerëzve dëshirën e teatrit. Mbase biletat janë me çmime të papërballueshme për shumicën…".

Ai e le në mes shpjegimin dhe pranon se ekuilibrat shpirtërorë janë prishur, se ky fenomen duhet shpjeguar tok me reformat shoqërore të cunguara.

Që nga teatri, deri tek shtëpia ime, pas vitit '90 janë hapur rreth 40 kafene. Më jepni pronat e mia, u thashë. Do të ngre një teatër të vogël atraktiv, eksperimental. Ranë në vesh të shurdhër dhe pronat dhe kërkesat për teatrin!

Kur në shoqërinë tonë ndodhet Pavlina, kjo temë më mirë të mos preket. Kjo e bën zonjën Mani të ashpër me ne, që nuk u treguam këmbëngulës për të arritur ato që kërkonim. Profili i saj i bukur, në zemërim është edhe më i bukur. Ajo qorton që i shoqi, i mbajtur në një modesti të tepruar, nuk ka kërkuar të evidencohen sukseset në skenat e huaja, si shfaqja e ndërtuar në Prishtinë "Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur" dhe e shfaqur në Festivalin e Beogradit, apo "Familja e Peshkatarit" e paraqitur në Korinth, pranë Athinës.

E di përgjigjen kur e pyes për pjesën e barrës së Pavlinës në vuajtjet e tij krijuese, por kënaqem kur Pirroja ma vërteton këtë.

Ja, e tillë ka qenë. Gjithë jetën e ashpër. Opozita më e sinqertë, më e egra, më e
pamëshirshmja dhe më e domosdoshmja.

Mbyllje

"A nuk të duket se ke shumë kohë të lirë tani, në pleqërimin tend njujorkez?

"Ku ka kohë?! Ti e pe vetë!".

Pirro Mani e ka fjalën për dorëshkrimet që më pat dhënë aty më parë. Janë pjesë
dramatike dhe komedi, që ai po i përmbledh në një vëllim, e që unë i kam premtuar t'i bëj redaktimin. Janë pjesë mjaft interesante, që premtojnë mjaft. Janë të mbushura me karaktere spekulantësh politikë, me demagogë, me emigrantë dhe me pseudoartistë që ëndërrojnë të bëjnë thagmë dhe vdesin ashtu, ëndërrimtarë.

E, unë i uroj sukses! I uroj 75-vjetët e tij, ku ka marrë më shumë lule, se lekë, në listpagesat e teatrove.

[Zemrushja]

Në apartamentin ku familja Mani jeton prej disa vitesh në SHBA, sot nuk do të reshtin telefonatat. Udhëtimi drejt Amerikës, nuk ka ndryshuar asgjë në ritualin e zakonshëm të 14 prillit, ku miqtë i kujtonin nëpërmjet receptorit të telefonit se ai kishte ditëlindjen, duke i uruar dhe mijëra vjet. Në Tiranën gri të atyre viteve ku Mani jetoi, çdo 14 prill shoqërohej ndoshta me më shumë takime, me më shumë dhurata ose emocione, sesa tani kur kjo datë e gjen në një vend krejt ndryshe nga vendi ku jetoi për vite me radhë. Megjithatë, nëse pyesim të afërmit e regjisorit të njohur, jeta në Amerikë nuk ka ndryshuar asgjë nga pasioni i tij për artet, dashurinë për teatrin. Por tani është një kohë tjetër në jetën e tij, një kohë kur teatri i është kthyer në një kujtim të vazhdueshëm, ndoshta dhe në një ëndërr të cilën kërkon ta prekë sërish. Në 75-vjetorin e tij, sot, kolegët e tij të Teatrit Kombëtar, aktorë, regjisorë, skenografë, kanë shpërndarë një urim ku i thonë se ai vazhdon të mbetet një nga emrat e mëdhenj të skenës shqiptare. Ata nuk mund ta harronin këtë 14 prill, ashtu siç nuk kanë harruar 14 prillet e mëparshme dhe përcjellin kujtimet më të bukura për të. Në fund të fundit, kjo është edhe vlera e një jete kushtuar punës dhe së vërtetës, urimet e pafundme që të vijnë nga njerëz të cilët pavarësisht se nuk të shohin përditë, fizikisht nuk të harrojnë. Dhe për ata artistët e vjetër e të rinj të teatrit tonë të vetëm, ai do të vazhdojë të mbetet një ikonë dhe një njeri nga i cili gjithnjë kanë për të mësuar. Por nuk mund të themi se ashtu si për çdo artist tjetër të plejadës së Pirro Manit, edhe për të ende nuk është bërë ashtu siç duhet. Ajo çfarë ai ka sjellë përmes pjesëve të ngjitura në skenë, apo roleve që mbajnë imazhin e tij, ende nuk mund të gjejmë një analizë të plotë të asaj çfarë Mani ka sjellë në teatrin shqiptar. Ende nuk kemi një libër që të rrëfejë kontributin e papërsëritshëm të një brezi të tërë artistësh si ai, që kryen një mision të vështirë në art, pikërisht në një kohë kur censura ishte më e egër se në çdo vend tjetër të Ballkanit. Por artistë si ai dinë të falin. Prej së largu aty ku ndodhet ai nuk ka asnjë mëri dhe vazhdon ta kuptojë tranzicionin e gjatë që po kalon vendi i tij. "Ai nuk harron asnjëherë të pyesë se çfarë po ndodh me teatrin", kujtojnë miqtë, të cilët kanë komunikim me të. Pavarësisht asaj çfarë teatri i ka dhënë këto kohë, pavarësisht pafuqisë sonë për t‘i dhënë atë çfarë meritojnë figura të tilla si Pirro Mani, ai nuk mund të shmangë dashurinë e vazhdueshme për atë skenë ku ngriti jetën e tij, atë teatër ku vit pas viti krijoi ëndrrat më të bukura, dikur të një të riu, e më pas një burri që mësoi se çfarë ishte arti i teatrit dhe e posedoi atë.

Jeta e tij është e ngjashme me jetët e gjithë atyre artistëve të atij brezi që aspiruan të bënin art në kohë jo të lehta dhe ia dolën. Ai lindi në Tiranë dhe ishte i biri i një inxhinieri të njohur, Kosta Manit. Teatri ka qenë një pasion i tij i hershëm, tregojnë miqtë. Pasi mbaroi Liceun Artistik për aktor, në 1954-ën ai do të fillonte punën si aktor vetëm në Gjirokastër, gjatë kohës që kreu edhe shërbimin ushtarak. Pirro Mani i përket atij brezi studentësh që studiuan në Moskë. Ai studioi regjisurë teatri në Institutin Shtetëror të Artit Teatror, GITIS (Gosudarstvjenij Institut Teatralnovo Iskustva), Moskë, në Bashkimin Sovjetik.

Kohët e studimeve kanë qenë të rëndësishme për të riun shqiptar, i cili do të binte në sy për karakterin me të cilin interpretonte rolet. Një nga interpretimet e njohura të tij gjatë kohës kur ishte student është edhe ai i Edi Karbonen në dramën "Pamje nga ura të Artur Milerit", vënë në teatrin "Uçebnij" të Moskës, pastaj rolin e Hozesë në filmin "Askush", kurrë nuk vdes, 1959, me operatorë Viktor Gjika dhe Dhimitër Anagnosti.

Shfaqja e tij e parë ishte "Pamje nga ura", e cila u ngjit në teatrin e Korçës. Stili rus, formimi që ai mori në një nga shkollat më të mira të artit, do ta bënte rikthimin e tij në atdhe të mbushur nga një pasion për të bërë atë çfarë kishte mësuar në auditorët e fakultetit të njohur.

Kritika e asaj kohe do të vlerësonte stilin me të cilin Mani ngjiste një shfaqje në skenë. Kujtohen sot ende në memorien e bashkëkohësve shfaqje si "Këneta", "Hijet e natës" më 1964, apo "Gjenerali i ushtrisë së vdekur" etj. Por Pirro Mani nuk vlerësohet vetëm për kontributin e tij si regjisor, por dhe për rolet e tij të rralla. Një regjisor e ka më të lehtë të jetë një aktor dhe të shkëlqejë. Dhe ashtu si në të gjitha përvojat e artistëve të njohur që dinin t‘i bënin mirë të dy këta komponentë edhe Pirro Mani diti të ishte i njëjtë në fuqinë e aktorit dhe regjisorit. Askush nuk mund ta harrojë rolin e Sali Protopapës tek "I teti në bronz", apo rolin e Stavri Larës në filmin "Vitet e para", 1966; babai në filmin "Larg barbarëve", 1995, të regjisores franceze, Liri Begeja, etj. Një jetë e tërë në skenë, nuk mund të thuhet në disa rreshta shkrim, në këto rreshta që më shumë janë një urim për regjisorin e njohur, në përvjetorin e tij të 75-të, duke shpresuar se në vitet që vijnë mund ta shohim sërish të vejë një tjetër dramë në teatrin tonë.

© Gazeta Shqip - 2006-2007

ps. nuk po gjeja ndonje teme parardhese.. nese nuk eshte hapur ne vendin e duhur atehere mund ta levizni