Histori e shkurtėr e Xhamisė el-Aksa
Gjuhėsisht, El-Aksa do tė thotė e largėt ndėrsa ka opinione tė ndryshme pėrsa i pėrket asaj se pse i ėshtė dhėnė ky emėr. Ebu Hijani ka thėnė: I ėshtė dhėnė pėr shkak tė faktit qė ėshtė xhamia mė e largėt nga Kaba. Nė anėn tjetėr, Ibėn Atijje ka thėnė: Nuk i ėshtė dhėnė ky emėr pėr ēdo arsye tė lidhur me virtytshmėrinė e saj. Ndryshe, i ėshtė dhėnė ky emėr pėr tė treguar sesa madhėshtore ishte ngjarja e Israsė nė njė Natė.
Historia e Xhamisė el-Aksa
El-Aksa ėshtė xhamia e dytė e ndėrtuar nė tokė pėr adhrumin e Allahut pas Qabes. Allahu thotė: Shtėpia (xhamia) e parė e ndėrtuar pėr njerėz, ėshtė ajo nė Bekė (Mekė), e dobishme udhėrrėfyese pėr mbarė njerėzimin. [Ali-Imran: 96]
Ishte Ibrahimi dhe djali i tij Ismaili, paqja qoftė mbi tė dy ata, tė cilėt ndėrtuan Qaben, Allahu thotė: Edhe kur Ibrahimi dhe Ismaili, duke i ngritur themelet e shtėpisė (Qabes - luteshin): Zoti ynė, pranoje prej nesh, se me tė vėrtetė Ti je qė dėgjon dhe di! [el-Bekare:127]
Xhamia e el-Aksasė ėshtė ndėrtuar katėrdhjetė vjet pas Qabes ashtu siē ėshtė e konfirmuar nga hadithi i Ebu Dherrit, radijallahu anhu, kur ai e pyeti pejgamebrin, sal-lallahu alejhi ve sel-lem: Cila ėshtė xhamia e parė e ndėrtuar mbi tokė? Ai, sal-lallahu alejhi ve sel-lem u pėrgjigj: Xhamia e Haremit (Qabeja). Ebu Dheri pastaj e pyeti: Pastaj cila xhami?. Ai, sal-lallahu alejhi ve sel-lem, u pėrgjigj: Xhamia e el-Aksasė. Ebu Dheri pėrsėri e pyeti: Sa vjet ka midis tė dyjave. Ai, sal-lallahu alejhi ve sel-lem u pėrgjigj: katėrdhjetė vite. Pėrshkak tė periudhės sė shkurtėr midis ndėrtimit tė tė dyjave xhamijave, disa dijetarė mbėjnė mendimin qė Pejgamberi Ibrahim i ka ndėrtuar tė dyja ato. Shejhul Islam Ibėn Tejmijje ka thėnė: El-Aksa ėshtė ndėrtuar nė kohėn e Ibrahimit dhe Sulejmani e zgjeroi atė. Si rezultat secila nga tre xhamijat e shenjta ishte e ndėrtuar nga pejgamberėt nė mėnyrė qė tė faleshin me njėrėzit e tyre. Gjithashtu, historianėt kanė pėrmendur qė pejgamberi Jakub, alejhis selam, e ndėrtoi xhaminė afėr gurit prej tė cilit Pejgamberi, Muhammedi, sal-lallahu alejhi ve sel-lem, u ngrit nė qiejt.
Pejgamberi Sulejman, alejhis selam, rindėrtoi strukturėn e xhamisė el-Aksa, tė cilėn ēifutėt e pėrdorėn pas vdekjes sė tij si njė tempull pėr tė adhuruar idhuj, tė cilat ata i pranojnė nė tevratin e tyre tė fabrikuar.
Nė 587 PES Buhtanasari, mbreti i Babilonit pushtoi Jeruzalemin (El-Kudsin) plaēkitėn ēdo gjė dhe rrėnuan strukturėn e xhamisė el-Aksa. Ai i mori skllevėr tė gjithė ata qė nuk u vranė dhe i mori nė Babiloni. Kjo ishte njė dėnim pėr ēifutėt pėr korrupsionin qė ata sollėn dhe pėr fabrikimin e fesė sė tyre. Allahu thotė qė :... Ju do tė bėni shkatėrrime dy herė nė tokė dhe do tė tejkaloni duke bėrė zullum tė madh. [el-Isra:4]
Nė 538 PES ēifutėt u kthyen nė Palestinė dhe e rindėrtuan strukturėn dhe e quajtėn ate, tempulli i dytė.
Nė 20 PES Pushtetari romak Hirodes e rikonstrukturoi dhe kjo qėndroi pėrmes kohės sė Profetit Jahja dhe Isa alejhumus selam, tė cilėt ishin bashkėkohės, kjo ėshtė e konfirmuar nė hadithin ku Allahu i urdhėroi Jahjas alejhis selam pėr tė pėrcjellur pesė gjėra beni Israilėve ashtu siē Profeti Muhammed ka thėnė: Ai (Jahja) i grumbulloi njerėzit nė Jeruzalem deri nė atė kohė qė xhamia el-Aksa u mbush aq shumė sa njerėzit qėndronin nė ballkane e tij.[Tirmidhiu]
Nė vitin 70 Perandori Titus e shkatėrroi strukturėn dhe e dogji tėrė qytetin e Jeruzalemit. Ai i la rrėnojat e strukturės ashtu siē ishin.
Nė vitin 135 Perandori Adriano i pastroi rrėnojat dhe ndėrtoi njė tempull nė vend tė saj pėr adhurimin e idhujve. Ai e quajti atė Jupiter i cili ishte emri i njėrit nga zotrat e Romakėve.
Kur krishterimi u pėrhap shumė nė Palestinė, nė fillim tė shekullit tė katėrt tė erės sonė, Perandori Konstantin, i cili themeloi krishtėrimin atje, e shkatėrroi tempullin e Jupiterit dhe ndėrtoi njė strukturė tjetėr nė vend tė saj, e cila ishte ajo godinė tė cilėn Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ua pėrshkroi politeistėve Kurejshit pėr ti provuar atyre qė ai me tė vėrtetė e bėri udhėtimin e natės nė Jeruzalem dhe pėrmes qiejsh.
Kjo strukturė ishte Kibla e parė ose drejtimi i muslimanėve pėr falje. El-Bera Ibėn Azib ka transmetuar qė: Kur Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ka ardhur nė Medine, ai qėndroi me xhaxhallarėt e tij dhe u fal drejt xhamisė el-Aksa pėr 16 muaj.[Buhari] Kur muslimanėt e morėn Palestinėn, ata panė qė romakėt e kishin kthyer ndėrtesėn nė njė rrėnojė pėr ti zemėruar ēifutėt. Si rezultat, kur Omer Ibėn Hatabi, radijallahu anhu, i cili ishte lideri i muslimanėve nė atė kohė, erdhi nė Jeruzalem, ai e pyeti Kab el-Ahbarin, i cili ishte njė nga ushtarėt aty ku vendi i gurit ndodhej. Kėshtu Kab tregoi nė drejtim e rrėnojės dhe Umari i hoqi mbeturinat me ndihmėn e muslimanėve.
Omeri, radijallahu anhu, vendosi ta rindėrtonte xhaminė dhe pyeti pėr konsultim Kabin ku ta ndėrtonin. Kabi sugjeroi ta ndėrtonin prapa Gurit kėshtu qė do tė ishte nė tė njėjtin vend qė pejgamberi Musa, alejhis selam, ėshtė falur. Por Omeri vendosi kundėr kėsaj, pasi dėshironte tė ndryshonte nga ēifutėt, dhe kėshtu ai vendosi ta ndėrtonte pėrballė Gurit.
Gjatė mbretėrimit tė Abdul Melik Ibėn Mervan e tėrė ndėrtesa u rinovua. Midis gjėrave qė u sistemua ishte xhamia dhe Kupola e Gurit. Kėto u ndėrtuan nėn mbikqyrjen e njė dijetari tė madh me emrin Raxha Ibėn Hajua. Mbreti Abdul Melik veēoi tė ardhurat e shtatė viteve veēanėrisht pėr projektin e rinovimit e cila u pėrfundua nė vitin 73 hixhri.
Nė 154 hixhri gjatė mbretėrimit tė Ebu Xhafer el-Mansur, njė tėrmet e goditi Jeruzalemin dhe shkatėrroi disa pjesė tė xhamisė, kėshtu qė ai urdhėroi rindėrtimin e saj.
Nė 158 hixhri, gjatė mbretėrimit tė El-Mehdit disa renovime u bėnė tek xhamija dhe ajo u zgjerua.
Nė 198 hixhri nė kohėn e El-Memunit disa renovime ju bėnė xhamisė.
Nė 1967 izraelitėt pushtuan Jeruzalemin lindor, ku el-Aksa ndodhej, po e mbajti territorin e xhamisė nėn mbikėqyrjen e ministrisė sė punėve fetare, kėshtu qė tė mos zemėronin muslimanėt nė mbarė botėn, por nuk ishte gjatė pėrpara se tė fillonin tė pėrpiqeshin ta pushtonin atė dhe pėr tė ndėrtuar nė vend tė saj njė tempull ēifut.
Krijoni Kontakt