Te krishteret qe jetuan nen rregjimin Islamik te shekullit te tete u gjenden nen nje status jo te zakonte - ai i dores se dyte, por ndonje here te respektuar, apo me teper te meshiruar per religjionin e tyre "inferior", se sa te persekutuar direkt.
Atehere, sikunder edhe sot, disa te krishtere dialogonin ne menyra konfrontuese, ndersa te tjeret perqendroheshin ne dialogje nderfetare te matura.
Menyrat se si iu ofruan debateve Shen. Joan Damaskinoi (afro 675-749) edhe Patriarku Nestorian, Timotheu I (779-823) ishin krejtesisht te kunderta.
(Shenim: Nestorianizmi, qe mohonte nje bashkim te plote te natyrave hyjnore edhe njerezore, u denua nga Koncili i Kalkedonit me 431. Dmth nestorianet besonin se Krishti kishte nje natyre, ose se natyra njerezore ishte "perpire" nga ajo hyjnore. Kete mesim Albo, ti pa e kuptuar e ke sjelle nje here vete, mbaj mend, kur pate dhene nje mendim ne lidhje me nje ceshtje te ngjashme, qe s'po e permedn meqe eshte jashte teme.
Ky mesim, sa per sqarim, quhet idhujtar sipas ortodoksise, pasi njerezorja nuk mund te quhet kurre hyjnore, ato nuk behen dot kurre NJE).
Megjithe kete devijim te hapur nga Krishterimi ortdoks, Patriarku Timothe e prezantoi besen e tij fare qarte para Kalifit ne debatin e tij.
Kontraste ne polemikat
Shen. Joan Damaskinoi, sikunder edhe i ati i tij, po ashtu edhe i gjyshi, kishin pozita nderi ne rregjimin lokal musliman. Por per arsye te panjohura, andej nga viti 726, ai heq dore nga ofiqi zyrtar edhe hyn ne nje manastir te madh te Mar Saba ( apo Shen. Saves), prane Jerusalemit.
Ndersa atje ai shkrojti "Burimi i Njohurise", nje veper madheshtore qe kishte edhe nje seksion "Mbi herezite" (Shenim. Kete liber e gjen edhe sot ne shume librari apo biblioteka, eshte i mrekullueshem), ku gjejme edhe gjykimin e tij kunder Islamit, te cilin ai nuk e konsideronte si religjion, por si nje dege heretike te krishterimit. Ai po ashtu e shihte Islamin si nje kanosje - ndersa po shkruante "Burimi i Njohurise", nje Peshkop prane u ekzekutua per predikim kunder Islamit.
Shen. Joani fillon me pohimin e vecante se: "Po ashtu kemi supersticionin e Ismailiteve, qe vazhdon deri me sot edhe i mban njerezit ne mashtrim, duke u bere keshtu pararendes i Antikrishtit."
(Shenim: Ismailitet eshte nje sinonim i muslimaneve)..
Edhe pse Shen. Joani nuk e zbuti gjuhen, ai te pakten i njeh Muhamedit meriten e cuarjes se njerezve te tij prej idhujtarie ne monoteizem ndaj "nje perendie, Krijues i te gjithave, i cili nuk ka lindur..." e me pas argumeti vazhdon serish.
Joani nuk ishte ndonje kompromentues i lehte. Ai ishte teper i kujdeshem, edhe ne fakt si i tille ishte i sukseshem, qe as te mos e hidhte poshte krejt mesimin musliman, poe as mos ta paraqiste ate me te krishtere se sa ishte.
Ai e mbaroi fjaline emesiperme me krejt formulen islamike: "i cili as eshte i lindur e as ka lindur", duke iu referuar keshtu qartesisht gjithe kritikes se tij ndaj ndryshimit teologjik baze midis Islamit e dhe Krishterimit, dmth Kristologjise.
Argumentet vijuese te Shen. Joanit jane : Mungesa e referimeve te te qenurit profet i Muhamedit ne Bibel (te cilet muslimanet e pranojne si Shpallje); pamundesia e ndarjes se Perendise prej Fjales se Tij edhe Shpirtit; Mbrojtja e nderimit te krishtere bere Kryqit, si nje akt jo me teper "idhujtar" se sa nderimi i muslimaneve ndaj Ka'ba-s; edhe kriticizmi ndaj poligamise muslimane.
Te gjitha keto hyjne tek diferencat e vogla. Per Shen. Joanin, ndryshimi themelor eshte se: Perendia e muslimaneve nuk eshte Perendia e te krishtereve. Allah-u nuk ka Bir. Perendia e Joanit, eshte Ati i Jisu Krishtit.
Dallueshmeri ne miresjellje
Patriarku Timothe iu afrua ceshtjes ne menyre me te moderuar ne dialogun e tij me Kalifin Abasid, Mahdi-u, nje brez me vone. I gjithepushtetshmi Kalif e ofroi vete kete debat, edhe, duke marre parasysh koherat edhe situatat atehere, te dy, patriku edhe kalifi shfaqen nje miresjellje edhe tolerance qe te binte ne sy.
Sikur thone edhe shenimet e mevonshme te Patriarkut per seancat, ai ende se kish mbaruar adresimin e tij te zakonshem te miresjelljes kur Kalifi ..."kreu dicka qe se kish bere kurre me pare: Ai me tha: 'O katolik (titulli i krereve te komuniteteve fetare te krishtera) si ka mundesi qe nje njeri si ti te posedoje nje njohuri te tille edhe te nxjerre fjale kaq sublime persa i perket Zotit,...[te thote se Perendia] u martua me nje grua prej te cilies i lindi nje Bir?"
Por Timotheu nuk ishte polemist, edhe koherat kishin ndryshuar. Ai qetesisht ra dakort se ky pohim ishte nje blasfemi: " E kush do ta thoshte nje gje te tille?" Edhe vazhdoi serish, "Krishti eshte Bir i Perendise ne menyre sipas mishit"? Edhe debati vazhdoi edhe per dy dite te tjera.
Argumenti perqendrohej se si mundej Perendia te kish nje Bir edhe si mund te vdiste ai, e deri tek kontradiktat matematikore qe perfshin doktrina e Trinise; edhe me pas ne pretendimet muslimane te supermacise profetike te Muhamedit e deri tek akuzomet se te krishteret kane korruptuar Shkrimet e tyre.
Diten e dyte Kalifi beri pyetjen me sensitive ndaj te gjithave: "Cfare do me thuash mbi Muhamedin?" Mund te merret me mend qetesia qe do kete mbreteruar dhomen kur te gjithe mezi po prisnin se si do ti pergjigjej i Krishteri i Dhimi-ve mbretit te tij musliman.
Ndersa Shen. Joan Damaskinoi e deklaroi haptas Muhamedin si nje profet te rreme, timotheu ia doli me nje diplomaci te miresjellte me integritet te krishtere.
Patriarku verejti te miren qe kish bere Muhamedi: Ai mesoi nje doktrine te unitetit te Perendise,...i shpuri njerezit e tij larg veprave te keqia duke i sjelle me afer atyre te mirave; i ndau ata nga idhujtaria, duke i bashkangjitur kultin e njogurise se nje Perendie.
Kalifi i tha, " Sikur vetem ta pranoje Muhamedin si profet, fjalet e tua do te ishin te mrekullueshme edhe qellimet e tua te mbara."
Patriarku me te njejten miresjellje, e krahasoi Ungjilin me je Gur te cmuar edhe e mbylli me lutjen e tij per Kalifin: "Zoti e dhente qe ne te ndajme Gurin e cmuar te Beses me ju."
Krijoni Kontakt