Plavë e Guci

[Davius]

Si janë trashëguar emrat në Krahinë

-- Krahina e Plavë e Gucisë shtrihet në një luginë, nën të ashtuquajtura " BJESHKËT e NEMUNA të VISITORIT e të KOMAVIT ". Aty dallohet një hapësirë toke në formë katrore me një bukuri të rrallë, e përbërë pjesërisht prej rrafshinash e pjesrisht prej kodrash. Përreth atë e qarkojnë bjeshkët, majet të cilave i qëndrojnë pérsipër si kurora madhështore.

---Krahina, ndonëse me tokë të pakté dhe popullsi të vogël në numër, ka qenë cilësuar prej krahinave të tjera të Shqipërisë si vend strategjik në kufi me Malin e Zi. Deri në Luftën Ballkanike té vitit 1912 ajo ishte tokë e pandarë e Shqipëris ETNIKE.

--- Pushtuesi osmané krahinën e Plavë e Gucisë e quanin " KAZAJA E MEMLEQETIT TË GUCISË ". Në ndarjen e tyre administrative të shekujve 18 dhe 19 ajo fillimisht qe vënë nën juridiksionin e Vilajetit të SHKODËRS, kurse më vonë nën atë të Vilajetit të Kosovës, ku përfshihej në prefekturën e PEJËS.

--- Krahina ka dy qendra të vogla qytetare. Njëra prej tyre, Gucia ka qenë quajtur "FORTESA Vetëmbrojtse " për shkak té pozicionit shumë té mbrojtur. Në të mund depertohej vetëm nga lindja, përmes një gryke nëpër cilën zbresinlumenjté Bistricë e Poçamkëz. Krahu ndërmjet Hanit të JUSUFIT dhe KUÇIT është i mbyllur nga lugina e lumit LIM. Këtu ndodhet gryka e Sutjëskës historike, e cila kujtohet për luftimet e vazhdueshme që janë bërë gjatë shekujve ndërmjet Shqiptarve dhe malazezëve. Kurse nga krahu tjetër përshkon fushën lumi GËRÇAR.

-- Qyteza e GUCISË në kohën e LIDHJES Shqiptare të PRIZRENIT, më 1878 tën, përbëhej nga 400 shtëpi, të gjitha Shqiptarë, ku banonin rreth 4500 frymë. Afro 6000 frymë të tjera numëronte popullsia fshatare e rrethinave të qytetit.

--- Tregu i GUCISË kishte 50 dyqane dhe në mes një shesh té bukur të quajtur " BEGLLAK ". Aty më parë ka qené edhe Rezidenca e ALI PASHË GUCISË, me një pallat mjaft madhështor për vendin, që quhej " KËRSHLLA ".

--- Qendra tjetër e krahinës , PLAVA, ishte gjithashtu një qytet i vogël, por me një të kaluar historike më të hershme në krahasim me Gucinë. Deri më 1919 kanë ekzistuar dëshmi arkeologjike për zhvillimin e dukshëm të saj gjatë periudhës së pushtimit ROMAK. Eshtë fjala për gurë e shtylla mermeri të gdhendura me finesë, të cilat me kohë u pérvetsuan nga banorët dhe u përdorën në ndërtimin e kullave të tyre. Gjithsesi rrënojat e vjetra përbëjnë dëshmi të pakundërshtueshme për zhvillimin e regjionit të Plavës në periudhën e antikitetit. Madje ka ndonjë pohim se gjatë viteve të lulëzimit të qytetërimit ROMAK Plava paska qenë " një republikë e pavarur ".

--- Duke qenë për shumë kohë qendra më e rëndsishme e krahinës qyteza e Plavës disa heré ka qenë bërë objekt i sulmeve serbe dhe ishte rrënuar prej tyre. Historia u përsërut edhe gjaté pushtimit Osman. Për shkak të qëndresës heroike ajo përsëri u përgjak. por, me gjithë shkatrrimet e përsëritura nga pushtuesit e ndryshëm, Plava në kohën e Lidhjes së PRIZERENIT ishte një qendër me 360 shtëpi dhe me një popullsi prej afro 4000 frymësh. Kurse fshatarsia për rreth numronte rreth 10 000 frymë.

--- Zhvillimi i Plavës si qytet nuk mund të kuptohet pa zhvillimin ekonomik Té tij. Rrugët e kalimit që e pershkonin në disa drejtime i dhanë qytetit mundësinë e komunikimit, përmes karavaneve të kuajve, me Rrafshin e DUKAGJINIT nga njëra anë dhe me Shkodrën nga ana tjetër. Kjo krijoi mundësinë që aty të koncentrohej tregtia e produkteve blegtorale të vendit. Por rritjen e tregut të Plavës e favorizoi edhe kalimi tranzit nëpër të i prodhimeve blegtorale të PESHTERIT, të cilat gravitonin drejt Shkodërs. Shitblerja e bylmetarve, leshit, lëkurave, madje edhe e gjäsë së gjallë, sidomos i dhenve të racës së famshme "PESHTERI", që zbriste drejt qytetit të madh dhe bregud të detit, ndikoi që tregu i Plavës të rritej më tepër se ai i Gucisë. Në fillim të shekullit tonë ai përbëhej nga afro 100 dyqane. Dora - dorës u ripërtritën edhe sekttorët e banimit, të cilët ishin të organizuar në 7 lagje të vogla të ndërtuara mbi 7 kodra piktoreske, që lakoheshin pranë njëra - tjetërs, duke krijuar një panoramë të rrallë. Arkitekturën e qytetit plotësonin 3 xhami, por stoli e vërtetë ishte për të "KALAJA e SHEHRIT ", një objekt i vjetër historik me vlerë, i realizuar me 3 Kulla rrumbullakta të përforcuara me bedena.

--- Për shkak të pozicionit, por edhe të historisë së saj të trazuar, Plava ka qenë quajtur " KËSHTJELLA e PAMPOSHTUR " e vendit dhe " MBUROJË e Rrafshit të DUKAGJINIT ".

[Davius]

PA U ÇKRI EN SHTAT E SHTATDHET NA ROB KUJNA SKEM ME U BA

Pa u çkri en shtat e shtadhet na rob kujna skem me u ba


Lidhja Shqiptare,që u themelua më 10 qershor1878 në Prizren,shënon një nga ngjarjet më të shquara në historinë e popullit tonë.

Ajo shënoi një etapë më të lartë në lëvozjen kombëtare shqiptare drejt pavarsisë.

Në kushtet tepër të ndërlikuara të brendshme endërkombëtare kur Perdandoria Osmane kishte marrë nënpër këmbë të drjetat kombëtare të popullit tonë,kur

Fuqitë e Mësha imperialiste synonin copëtimin e Shqipërisë dhe shtetet ballkanike fqinje kishin zgjatur kthetrat e tyre kush ekush të grabiste më tepër nga viset shqiptare,u formua në Prizren Besëlidhja Shqiptare,që hyri në histroi me emrin,,lidhja Shqiptare e Prizrenit,,.

Kjo organizatë e madhe politike-ushtarake që në fillim mori në dorë organizimin dhe drejtimin e luftës shumë forntësheqë do të bënte populli shqiptar për të mbrojtur me armë në dorë të drejtat e veta kombëtare,tërësinë tokësore të Atdheut dhe për të realizuar bashkimin e tij
në shtetin e vet kombëtar.
Lidhja Shqiptare u krijua në kushtehistoriko-shoqërore të caktuara.

Ajo ishte vazhdimi i luftërave heroikeqë kishte bërë populli ynë gjatë shekujve për liri e pavarësi,për tokën,për gjuhën,pecjellë vitet,dekadat e shekujtme
kryengritje të stuhishmeShtypjes kombëtare e polotikës antishqiptare që po ndiqte Perandoria Osmane, duke i mohuar popullit tonë edhe kombësinë, iu shtua edhe synimet
imperialistetë Fuqive të Medha evriopiane si dhepolitika ekspansioniste që po ndiqnin me kokëfortësi shtet shoviniste ballkanike ndaj Shqipërisë.

Qeveritë shoviniste serbe e malazeze,të etuara për grbitje e pushtime dhe të ndërsyera nga Rusia cariste, sulmuan me ushtritë e tyre agresive viset shqiptare në veri dhe në verilindje të Shqipërisë

Serbia, duke bërë masakra shfarosëse në masë, mbyti në gjak dhe shpërnguli në masë popullsinë vendëse në krahinat shqiptare të pushtuara.

Princi Milan i Serbisë,me qëëllim që të përjetësonte pushtimin në krahinat shqiptare,në një urdhër dite,drejtuar trupavetë tij agresiva që kishin hzrë në viset e banuara prej shqiptarësh,i prosiste forcat e tij shoviniste që:

" Sa më tepër shqiptarë të shpërngulni ju me forcë, aq më të mëdha janë meritat tuaja para atdheut").

Siç shihet qeveria e Serbisë në planin e saj stragjek kishte shpopullimin e viseve të pushtuara dhe
shtrirjen e pushtimit sa më thellë në tokat shqiptare duke përfshirë Kosovën ,Rrafshin e Dugagjinit etj.

Knjay Nikolla e Malit të Zi me ushtrinë etij sulmoi viset shqiptare në veri më pikësyni, për të shtrirë pushtimin e tij deri në lumin Drin .
Mirëpo hovin e ushtrisë agresive malazeze e thyen forcat popullore të viseve të sulmara.
Që nga i riu gjer te plaku, u bënë mur i pakapërsyeshëm dhe, duke luftuar si luanë, frenuan marshimin e agresorëve
shovinistë që synonin të pushtonin edhe Shkodrën:


U nis shkjau*me bataliona
Në Shkodër desh për me hi
Në Rezikaqe do asllana,
Aty e thzen kuvendin e tij.)


Traktati ruso-turk i Shën Stefanit (mars 1878)kur Turqia e mund nga Rusia cariste , zgjeronte shtetet shoviniste fqinje në kurriz të Shqipëris.
Ai"i çonte kufijtë e Bullgarisë, së mbështetur nga Rusia cariste, thellë në tokat shqiptare, përfshirë tetovën duke vënë në rrezik tërësinë tokësoretë Shqipërisë.

Tërësisë tokësore të Shqipërisë,mbarë popullit tonë.përpos pushtuesve osmanë që i kishte në truall, tani po i këcënoheshin si asnjëherë tjetër rreziqe të mëdha, copëtimit tokave shqiptare , nënshtrimi, skllavërimi, shkombëtarizimit dhe zhdukja etij si popull esi komb nga harta politike e botës.

Oreksin e qarqeve shoviniste të shtetevefqinje për t'u shtrirëmbi viset shqiptare e ndësyen për së tepërmi Fuqitë e Mëdha imperialiste të Evropës veçanërisht Rusia cariste
Në rrethana tepër të ndërlikuara historike magat popullore rrekën armët pët të mbrojtur me gjak trojet e veta dhe drejttat kombëtare pa pushuar luftën për liri e autonomi.

Për ta shpëtuar kombin nga rreziqet që po i turreshin nga të tëra anët, kërkohej një udhëheqjenë shkallë kombëtare.Për këtë qëllim, figurat më të ndritura të popullit shqiptar, vëllezërit Abdyl e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Vani Vreto Zija Prishtina,Hasan Tahsinietj, më 1877 krijuan në Stamboll Komitetin Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare.

Për t'i shkrirë lëvizjet masive krahinore në një lëvizje të fuqishme kombëtare dhe për ta udhëhequr atë nga një qendër e vetme, nën drejtimin e Komitetit tëStambollit u krijua organizata e madhe politike-ushtarake, Lidhja Shqiptare e prizrenit.

Në Kuvendin e madh historik të Besëlidhjes Shqiptare të Prizrenit, frymëzuesi dhe udhëheqësi i shquar politik i Lidhjes
Shqiptare,Abdyl Frashëri, midis të tjerash tha :

" Qëllimi i kuvendit është që t'ua presin hovin armiqve të pashpirt, duke lidhur besën shqiptare dhe duke u betua që t'i mbrojmë me gjak trojet tona që na kanë lënë gjyshërit dhe stërgjzshërit tanë')

Kuvendi Kombëtar i Lidhjes Shqiptare që u mbajt më 10 qershor 1878 në Prizren, mori përsiper drejtimin e luftës shqiptare" ..
Për të mbrojtur dhe për të unifikuar tokat shqiptare nga robëria e osmanëve, nga robëria e intrigat e fuqive imperialiste, nga shovinistët serbë, malazez Tragtati i Shën Stefanit etj")

Për realizimin e këtyre detyrave themelore Lidhja krijoi në gjithë vendin organizmat esaj drejtuesepolitike ushtarake dhe formacionet e armatosura, të cilat do të mbronin mearmë në dorë interesat më të larta
kombëtare, duke luftuar njëkohësisht si kundër synimeve imperialiste e lakmive shoviniste edhe për bashkimin kombëtare, dhe krijimin e shtetit shqiptar autonom.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit, që në fillim, në përmjet memorandumit që i dërgoi përfaqësuesit të Anglisë në Kongresin e Berlininit, kryeministrit Dizraeli, në emër të popullit shqiptar u bëri të ditur Fuqive të Mëdha, shteteve shoviniste fqinje, dhe botës mbarë se popullit shqiptar do të mbronte me gjak çdo pëllëmbë të trojeve të veta dhe njëkohsisht do të luftonte deri në fund për të shkëputur prangat e robërisë, për të rifituar lirinë e grabitur, të drejtat kombëtare të marra nëpër këmbë dhe theksonte se shqiptarët janë"...të gjithë ushtarë, të mësuem ndër rreziqe e të forcuem në të gjitha mundimet e luftës")

Memorandume të tilla Lidhja u dërgoi përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha

Portës së Lartë gjatë gjithë periudhës trevjeçare të saj.
Memorandume proteste iu dërguan Fuqive të Mëdha dhe Portës së Lartë dhe nga komitetet e degëve të Lidhjes nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, si p.sh nga Kosova, Dibra, Shkodra, Ulqini, Vlora, Gjirokastra, Plava e
Gucia, Çamëria, etj . etj/

Fuqitë e Mëdha evropiane, duke ndjekur një politikë imperialiste, nuk pëerfillën zërin e fuqishëm të njërit nga popujt më të vjetër në Evropë.
Ato, për të kënaqur interesat interesat e veta imperialiste dhe lakmitë e klikave shoviniste të shteteve ballkanike, që po ndiqnin një politikë të ethshme ekspansioniste në kurriz të Shqipëris, në Kongresin e Berlinit vendosën copëtimin e tokave shqiptare, duke u dhënë shteteve shoviniste fqinje krahina të tëra shqiptare.

Poeti popullor me një krenari kombëtare, me besim të patundur në forcën e armëve dhe të trimërisë shqiptare, paralajmëron Fuqitë e Mëdha që të mos luanin me fatet e popullit shqiptar,, se " ka trima Shqipëria" dhe do të gjenin atë që nuk e prisnin:


Frenk*)e gjeç nga njerëzia,
Së së" humbi Shqipërin
. . . . . . . . .. . . .. . . . .
.. . . . .
. .. . .. .. . . .. . . . . . ..
. . . . . .
harruat Shqipërinë,
q"i ka trimat si shahinë! )


Vendimet historike të Besëlidhjes shqiptare, që shprehnin thellësisht aspiratat e mbarë popullit shqiptar të etur për liri e pavarësi dhe për përparim shoqëror, u përhapën me shpejtësinë e rrufesë.
Në të katër anët e viseve shqiptare menjëherë u krijuan degët e Lidhjes dhe pranë tyre repartet e armatosura për të mbrojtur tokat shqiptare nga synimet imperialiste e lakmitë e shovinistëve fqinjë, duke luftuar njëkohësisht deri në fumd për autonomi territoriale administrative,
Pas epokës së lavdishme të Skënderbeut, për herë të parë, në shkallë kombëtare, i gjithë popull shqiptar, i bashkuar rreth Lidhjes Shqiptare, po jetonte çastet e një bashkimi të fuqishëm luftarak, të një patriotizmi të flaktë, të një ndjenje të lartë të detyrës ndaj Atdheut të robëruar, që po i kërcënoheshin copëtimi e zhdukja.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit, që i pat rrënjët e saj të thella në vetë popullin që e lindi, në luftërat e tij të pareshtuara kundër pushtuesve osmanë për liri e pavarësi, drejtësi e përparim dhe tani kundëer synimeve
imperialiste të Fuqive të Mëdha dhe lakmive të shteteve shovinise fqinje i dha popullit shqiptar të parin program politik e ushtarak në shkallë kombëtare dhe caktoi stralegjinë e taktikën e saj.Ajo hodhi themelet e një
kryengritjeje popullore të organizuar , ku poplli shqiptar si një trup i vetëm rroku armët dhe luftoi me vetmohim njëkohësisht në dy fronte; kundër pushtuesve osmanë , që i kishte në truall, dhe kundër lakmive të shteteve
shoviniste fqinje, prapa të cilave qëndronin Fuqitë e Mëdha imperialiste, të cilat po ndiqnin një politikë të egëe imperialiste agresive antishqiptare.

Lidhja Shqiptare me në krye udhëheqësit më besnikë, largpamës e konsekuentë si Abdyl Frashëri, Sulejman Vokshi etj. Zhvilloi një luftë shumëfrontshe si në fushën politike ashtu dhe në atë ushtarake.

Kjo lëvizje e fuqishme politike e ushtarake që la vulën e vet në epikën tonë historike, na thotë poeti anonim, alarmoi për së tepërmi dhe vurinë lëvizje diplomacinë e Fuqive të Mëdha imperialiste dhe shtetet
shoviniste fiqinjë
Pa zgjatje e stërhollime, me pak vargje të daltuara, si me një komunikatë ushtarake, poeto populor na jep shqetësimin dhe alarmin e "shtatë krajlave"që " rrahin telin", mblidhen me ngut e komplotojnë kundër interesave
më të larta, më jetike të popullit tonë:


Të shttë krjalat rrahin teli:
--koha mbledhë tanë
Prizreni!*)
Të shtatë krajlat
kuvendoijnë:
--Prizreni*) çka po thonë?)


Përpjekjet e gjithanshme të Lidhjes Shqiptare në fushën politike, për t"uabërë të njohur shteteve imperialiste të Evropës vendimet e Besëlidhjes Shqiptare, vendosmërinë e popullit shqiptar për të mbrojtur tërësinë
tokësore, të drejtat e veta kombëtare, poeti popullor na mishëron në figurën e ndritur të udhëheqësit politik të Lidhjes Shqiptare, Abdyl Frashërit.

Populli ynë , i përfaqësuar nga argani i tij më i lartë, që ishte Lidhja Shqiptare, ngre zërin kundër vendimeve grabitqare të Kongresit të Berlinit Yëri i tij i fuqishëm, pa lutje e nënshtrim, nëpër mjet përfaqësuesit të vet, ushton nëpër kryqytetet e mëdha të Evropës dhe në atë
të Perandoricë Osmane.

Poeti na thotë se Abdyl Frashëri, që ishte "burrë i Shqipnisë" largpamës e konsekuent, i ra kryq e tërthor tërë Shqipëris. Ai organizoi kuvende popullore të Besëlidhjes shqiptare që nga Prizreni deri në Gjirokastër, përmet e gjetkë. Ai , vënë në dukje këngët, për të mbrojtur
aspiratat më të larta kombëtare shkriu gjithë aftësitë e tij mendore e fiyike, pasurinë e tij, çau dete dhe ngriti zërin e fuqishëm të protestës të popullit shqiptar në Berlin, vjenë, Paris, Romë e Stamboll. Abdyl Frashëri vajti deri në Berlin, për t"i thënë Bismarkut se Shqipëria nuk ishte "një shprehje gjeografike" siç e kishte quajtur ai, po një realitet historik.

Abdyl Frashëri, na tregon kënga , paralajmëroi Fuqitë e Mëdha imperialiste që të mendoheshin"mirë" përpara se të vendosnin për ta bërë Shqipërinë "copa- copa sikur s"ka njeri, se atë do ta mbrojnë me armë në
dorë bijtë e bija e saj deri në pikën e fundit të gjakut
Kënga thotë:


Jemi vetëm shqiptarë
dhe duam liri;
të rritur n" ata male,
me libra n"gji


Në pak vargje, në mënyrë të sintetizuar, poeti nxjerr në reliev se shqiptarët, ndonëse të pushtuar, kurrë nuk u janë nënshtruar pushtuesve të huaj, po me armë në dorë, duke përballuar stuhitë e shekujve, kanë ruajtur traditat e yakonet, gjuhën e kulturën e vet kombëtare, duke mbajtur
gjithnjë gishtin në këmbëz dhe librat në gji, Prandaj ata luftojnë për liri e pavarësi, se janë " vetëm shqiptarë", dhe nuk do to nënshtrohen asnjë force në botë. Me këto vargje poeti hedh poshtë të gjitha shpifjet e
propagandadës antishqiptare të Fuqive të Mëdha emperialiste, të qarqeve shoviniste fqinje dhe të Portës së Lartë , që identifikonin besimin fetar
me kombësinë dhe që e quanin popullin shqiptar të pakulturë e të paaftë për tu vetëqeverisur.
Propologu i përleshjeve të përgjakshme trevjeçare kundër këtij koalicioni armiqsh agresorë qenë betejat popullore që u zhvilluan në Gjakovë (2-6 shtator 1878) kundër të dërguarit të Portës së Lartë, mareshal
Mehmet Ali Pashë Maxharit Atë e kishte ngarkuar Stambolli për të detyruar Lidhjen Shqipare të Prizrenit që të mos kundërshtonte diktatin e Fuqive të
Mëdha të Evropës, por tua dorëzonin shovinistëve malazez krahinat shqiptare, sipas Traktatit të Kongresit të Berlinit.

Mehmet Ali Pashë Maxhari, posa arriti në Prizren (25 gusht 1878), ushtroi presion mbi kryesinë eLidhjes Shqiptare, duke i kërkuar asaj që populli shqiptar duhet ti nështrohej pa kushte diktatit të Fuqive të Mëdha evropiane.
Kur disa feutalëturkomanë , që qëndronin në udhëheqje të Lidhjes Shqiptare, iu nënshtruan të dërguarit të Stambollit, masat popullore të vetarmatosura rrethuan selinë e Lidhjes, kërkuan largimin e pashait osman
nga Kosova dhe përjashtimin besëshkelësve nga kryesia e Lidhjes Shqiptare, Si përgjigje të presionit e të kërcënimit të Stambollit forcat e Lidhjes vranë në Prizren telegrafistin e të dërguarit të Portës së Lartë. Protestat
kundër Portës së Lartë, e cila iu nënshtrua vendimeve të Kongresit të Berlinit, dhe vrasja e telegrafistit, shënojnë fillimin e shpërthimit të një stuhie të re të popullit shqiptar. Poeri popullor, duke shprehur aspiratat më të larta kombëtare të popullit shqiptar të udhëhequr nga Lidhja e Prizrenit, e paralajmëron Portën e Lartë dhe i drejtohet sulltanit me mllef:


Sulltan, mos dëgjo Frëngjinë*)
na slëshojmë shqipërinë,
nuk qasim malëzinë
as Sërbinë, as Grekërinë,
na duam autonominë!)


Kështu filluan goditjet e para masive me armë ndaj Portës së Lartë Zemërimi i papërmbajtur i popullit kryengritës po shpërthente si një stuhi.

Mehmet Ali pasha, i frikësuar nga gjendja e krijuar, kërkoi përforcimet nga
Mitrovica dhe i shoqëruar nga një batalion ashtarësh turq, me 31gusht u largua nga Prizreni për në Gjakovë. Pashë Dreni , i cili, ndonëse ishte në udhëheqje të Lidhjes, e mori nën mbrojtje armikun e popullit hqiptar.

Udhëheqësit e Degës së Lidhjes të Gjakovës patrotët e shquar, Sulejman Vokshi,Ahmet Koronica etj, pa përfillur vendimin e Fuqive të Mëdha e pa u trembur nga këcënimet e Portës së Lartë dhe autoriteti i fedualve turkomanë
si Abdulla Pashë Dreni, që shkeli Besëlidhjen e Shqiptare duke marrë nën mbrojtje të dërguarin e Stambollit, hodhën poshtë ultimatumin e Stambollit dhe qitën kushtrimin anembanë krahinës së Gjakovës.

Ardhja në Gjakovë e të dërguarit të sulltanit dhe këcënimet e tij ngritën në këmbë jo vetëm popullsinë e qytetit , por edhe popullsin e Malësisë së Gjakovës, të Rekës dhe të Hasit, e cila po qëndrontee gatshme me armë në dorë për të mbrojtur tokat shqiptare

Në përgjigje të kushtrimit që dha Komiteti i Degës së Lidhjes të Gjakovës :"
O hiq kush tjesh,se ka ardh' ni murtat , Mehmet Ali Pash Maxhari, me na çart besën ( Besëlidhjen Shqiptare të Prizrenit-M.M,) me lshue Plavë e Guci e me na marrë shkau krejt!.."
Sipas traditës luftarake për mbrojtjen e trojeve të veta,kryengritësit, të vendosur për të mbrojtur Besëlidjen dhe vendimet Lidhjes Shqipëtare,rrokën armët"n'shtatë e n'shtatëdhjetë"vjeç.
Kështu, më se 3800 kryengritës nga qyteti,Malësia e Gjakovës, Reka e Hasi, nën drejtimin e udhëheqësve popullorë , si Sulejman Vokshi, Ahmet Koronica, Ali Ibra , Mic Sokoli etj, u vërsulën si një ortek dhe rrethuan kullat e tradhtarit Abdulla Pashë Dreni, ku pashai i Stambollit kishte mbledhur rreth vetes disa krerë turkomanë për t'ia
kundërvënë Besëlidhjes Shqiptare,

Forcat popullorre kryengritëse lidhën besë që jo vetëm të dëguarin e Stambollit me shtabin e tij, por , sipas traditës , asnjë nga besëshkelësit
e Lidhjes Shqiptare të mos e lëshonin të gjallë. Ndonëse kullat e Abdulla Drenit ruheshin nga 6 kompani ushtarësh, kryengritësit, mbasi prenë linjat telefonike, paralajmëruan të dërguarin e Stambollit dhe strehuesin e tij, Abdulla Pashë Drenin, që në qoftë se nuk largohen nga Gjakova brenda 24 orësh:

Me i pasë kraht' me
fluturue,
gjallë prej kulle s'ju
lanë me shkua.....)


Sa e lartë ishte vetëdija kombëtare dhe sa e thellë ishte ndjenjat e detyrës ndaj Atdheut na dëshmon rrethimi i hekurt nga "djelt e mimleqetit*)i "nimurati*)qi çoj dovleti" dhe i tradhtarit shqiptar që i doli në mbrojtje
pashait të Stambollit. Dega e Lidhjes e Gjakovës në emër të popullit shqiptar kryengritës paralajmëroi të dërguarin e sulltanit që të hiqte dorë nga çdo kërcënim e presion për ta bindur e nënshtruar Lidhjen që të zbatonte vendimet e Kongresit të Berlinit, ndryshe do ta paguante me kokë. Po pashai osmanlli nuk hoqi dorë. Sulmi i furishëm i kryengritësve mbi armikun e bashkëpunëtorët e tij të mbrojtur nga forca të shumta turke ishte i pandalshëm.
Njëri nga kryengritësit e thjeshtë popullorë, luftëtari trim, e vendosur dhe besnik, Daut Dërguti nga Shipshani, kërkesës së Abdulla pashë Drenit për t'u hapur një shteg kalimi ose për t'u dhënë një kovë ujë të pirë kundrejt
një shpërblimi me një trajcë florinj,ai i përgjigjet në mënyrë të vendosur me një sarkazëm dërrmuese se "as për një thes me florinj nuk të jap një trajcë dhe të vatanit tem , as një kovë ujë të krojeve tona, omurtat!)
Në portat e avllisë së kullave të Abdulla Pashë Drenit u vendosën "trimat e çartun",si Col Delia i Gegëhysenit, Ahmet Sadria i Shipshanit etj.

Me 2 shtator filloi sulmi i furishëm, i cili vazhdoi për 4 ditë e net pa ndërprerje deri në fitoren e plotë mbi armiqtë.

Rrethimi sulmi i furishëm i kryengritësve, vrama e luftës popullore mbi të dërguarin e sulltanit e bashkëpunëtorët e tij , të mbrojtur nga forca
të shumta turke dhe qëndresa e papërkulur e forcave popullore u pasqyruan gjerësisht eflakë për flakë në epikën historike të asaj kohe, me tërë heroikën e dramacitetn e tyre, duke nxjerrë në pah madhështinë e luftës popullore.
Vrasja e Mehmet Ali pashës ne Gjakovë, këtij përfaqësuesi të Perandorisë Osmane, ishte një akt i guximshëm politik e ushtarak jo vetëm kundër Portës së Lartë, por njëkohësisht dhe një kundërgoditje e vendosur që Lidhja Shqiptare e forcat e saj të armatosura i dhanë me grykë të pushkës
Traktatit të Shën Stefavit dhe vendimeve grabitqare të Kongresit të Berlinit.

:Populli shiptar tregonte kështu se ai ishte i vendosur për të realizuar detyrat themelore të Lidhjes Shqiptare, duke mos u trembur për përpara asnjë fuqie sado e madhe të ishte ajo .Ai ishte i bindur se me forcë e armëve të bashkuara, i udhëhequr nga Lidhja Shqiptare, do të trumfonte mbi
pushtuesit osmanë dhe do të të thyente edhe agresorët shovinistë , prapa të cilëve qëndronin Fuqitë e Mëdha imperialiste. Si rrjeshim i ngjarjeve të Gjakovës, në këtë krahinë organet qeveritare turke u zëvëndësuan me njëherë
me nëpunës shqiptarë, besnikë të Lidhjes, të cilët gëzonin besimin e popullit kryengritës. Në betejat e Gjakovës, përveç Mehmet Ali Pashë Maxharit dhe strehuesit të tij, Abdulla Pashë Drenit e disa krerëve që u bashkuan me të, nga të dy palët mbetën të vrarë e të plagosur afro 1000
vetë, midis të cilëve Col Delia nga Gegëhyesni, Daut Dërguti dhe Alush Alia nga Shipshani së bashku me qindra të tjerë.Ata ranë në fushën e nderit për interesat e larta kombëtare, duke u radhitur në vargun e gjatë të të
rënëve për mbrojtjen e tërësinë tokësore dhe për thyerjen e zgjedhës barabre osmane.

Këngët popullore që flasin për zhvillimn e këtyre ngjarjeve na japin njiftime të hollësishme për misionin me të clin e kishte dërguar Porta e Lartë Mehmet Ali Pashë.

Me një varg të kursyer, me një ironi të hollë
populli demaskon përpjekjet e ethshme të Portës së Lartë për të zbatuar
Traktatin e Berlinit, mision me të cilin qe ngarkuar Mehmet Ali Pasha.
Aty gjejmë këcënimet e këtij pashai kundrejt Lidhjes Shqiptare, bashkëpunimin e Portës së Lartë" me shtatë krajli " për copëtimin e tokave.
Poeti vë nëpah
kryengritjene popullit shqiptar, rrethimin e pashait të Stambollit në kullat Abdulla Pashë Drenit, sulmin e furishëm të forcave të armatosura të Lidhjes, fundin tragjik ku u katandis i dërguari i Stambollit dhe përkrahësi i tij, tradhtari Abdulla Pashë Dreni:


Be po ban mbreti m'ka çue,
nji hudut*)për me vndue,
në kishë të Deçanit, në gur të
shpue!)


Ai me një sarkazëm therëse zbuloi dhe demaskoi politikën imperialist antishqiptare që po ndiqnin Fuqitë të Evropës dhe lëshimet që Porta e Lartë po u bënte fuqive imperialsite, në kurriz të Shqipërisë së pushtuar, duke
cunguar tërësinë e saj tokësore:


Të shtatë krajlat kuvendoinë:
---Prizreni shka po thonë?
---Ni murtat na e çoi dovleti,
shkoi në Xhakovë te Abdulla
Begi.
Kish pasë gisht me shtatë
krajli,
lyp hudutin çok n'Malsi.
Aj hajduti koftë a zi ;
çiti futat shpi për shpi;
shpi për shpi,
mahall' e n'mahall,
bini djem, ju dhashtë e marë!)


Me mprehtësi politike poeti popullor vë në të njëjtën shënjetër si fuqitë imperialiste të Evropës, që vendosën copëtimin e tokave shqiptare,po ashtu edhe Perandorinë Osmane, që ishte vënë në shërbim të Traktatit grabtiqar të Berlinit.
Populli kryengritës,na thotë poeti,është betuar që:


Me i pasë kraht me fluture,
gjallë prej kulle s'ju lamë me
shkua;
gjallë prej pashën s'e lamë,
s' e lamë pashën kurr'për
t'gjallë!)


Poeti popullor me pak vargje na tregon se si besëshkelësit e Lidhjes Shqiptare të tipit të Abdulla Pashë Drenit për interesat e tyre feudale u kundërvihen popullit dhe interesave më të larta kombëtare.Me vargjet e tij
ironike, të vëna në gojën e Abdulla Pashë Drenit, poeti popullor na tregon se feudalët turkomanë janë gatë që tradhtinë e tyre ta përligjin duke e maskuar atë me zakonin patriarkal të "besës":


S'un e lshovaunë çet mik
se po m'ja nzanë djalit
sytë,
po m' thonë;"Baba t'u ka
koritë"...)


Kundër qëndrimit turkoman të feudalit shqiptar, shohim qëndrimin e vendosur të masave kryengritëse, të cilat vërshojnë e sulmojnë, duke mos përfillur asnjë lloj fuqive apo autoriteti. Masat popullore,besnike të
interesave më të larta të Atdheut, nuk njohin asnjë forcë apo autoritet veç Lidhjes Shqiptare që përfaqësonte plotësisht aspiratat e tyre.Kryengritësit popullorë kishin vetëm një besë atë që i kishin dhënë Atdheut, për interesat
e të cilit do të kacafyetshin"si me le "Prandaj e paralajmërojnë armikun dhe bashkëpuntorin e tij:


---Priti djelmt' e mëmleqetit,*)
t'u kanë rrasë në derë
t'haremit**)


Dhe trimat hidhen në sulm me atë guxim e trimëri që i ka karakterizuar gjithmonë shqiptarët kur ka qenë puna për mbrojtjen e idealeve të tyre më të larta në luftërat e pareshtura për liri e pavarësi. Me vargje sarkastike,
të vëna në gojën e të dërguarit të sulltanit, të cilin e kishte kapluar tmerri nga zjarri i laftës popullore, poeti anonim shfryn mllefin e përgjithshëm të popullit kryengritës kundër Portës së Lartë:


Maxhar Pasha rrin mendue:
-----Kush e rreh' i tel për mue
babë dovletit me ja çue ,
se n'Xhakovë më kanë
rrethue,
më kanë mshelur porsi
grue.....)


Kryengritësit, besnikë të idealeve të larta kombëtare dhe të vendosur për të mbrojtur vendimet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, janë të
pamëshirshëm jo vetëm ndaj tradhtarëve të tipit të Abdulla Drenit, që, për ofiqe e grada, për cifligje e lavdi personale, janë gati të shesin edhe atë që populli ka më të shtrenjtë, Atdheun, për mbrojtjen e të cilit masat
popullore, "fukaraja', nuk kanë kursyer as bukën e fëmijës ,as gjakun.Prandaj poeti anonim, duke shprehur urrejtjen e thellë të popullit shqiptar me një sarkazëm therëse, dërrmuese, i drejtohet tradhtarit:


----Qysh ke njeh, yubashi mret,
fukaranë pse po ma
shet?....)

Kryengritësit hidhen në sulm.Pa përfillur breshëritë e armëve të forcave armike të armatosura gjer në dhëmbë, ata hidhen sipër mureve të larta të avllisë dhe në oborr të kullave kacavyten me forcat osmane dhe bëjnë batërditën mbi to.Një nga luftëtarët popullorë, Col Delia i Malësisë
së Gjakovës, i cili bashkë me mijëra malësorë të tjerë që"në maje të bjeshkës janë kanë mësue/ ujt e keq mos me kërkue" me qëndrimin e tij burrëror, përpara rënies në fushën e nderit, i entuziazmuar nga vrama e luftës popullore kundër përfaësuesit të Portës së Lartë dhe bashkëpumëtorëve të tij, u drejtohet shokëve:


----Bini, shokë lumtu krahi!
vet po jes ,pashën po e
çarti....)

Kullave të renegatit u vunë flakën.Pashanë e Stambollit dhe bashkëpunëtorin e tij, Abdulla Pashë Drenin, i pushton lemeria. Luftëtarët sypatrembur me ndërgjegje të lartë janë të gatshëm të flijohen në çastin vendimtar për idealin e përbashkët; nëpërmes flakës e zjarrit ata futen në kullën ku pashanë osman e kishin "mshelun posi grue". Col Delia, mbasi e rrëyon përtokë pashanë e Turqisë, bie së trimat në fushën e nderit, poai bashkë me dhjetëra e dhjetëra trima të tjerë të Lidhjes bie dhe mbetet në
këngën e popullit si një yll i pashuar i guximit, i trimërisë dhe i vetmohimit kolektiv :Ai simbolizon kështu papërkulshëmërin e popullit të thjeshtë që është i vetëdijshëm për sakrificën që bën për interesat jetike
kombëtare.Poeti anonim, duke vënë vargjet e tij sarkastiken në gojën e hanëmes së pashës, që e ka pushtuar lebetia, na tregon për fundin tragjik të pashallarëve


Hanm' i pashës del në shkallë:
---Kuku, sot për pashallarë!
Hanm' i pashë ç'po pisket:
---Rrihnja telin babës
mret,
Ali Pashës ç'ta ka xhetë.
në mi hu të paska metë.


Forcat kryengritëse të Lidhjes nuk ngurruan për t'u dhënë dënimin e merituat jo vetëm të dërguarit të Sulltanit dhe përkrahësit të tij.
Që shkeli Besëlidhjen Shqiptare, po edhe disa krerëve të tjerë, të cilët iu nënshtruan autoritetit të Abdulla Pashë Drenit,u vunë në mbrojtje të pashait të Stambollit, u ndanë nga populli dhe shkuan kundër interesave të larta
kombëtare.
Por"djelt e mimleqetit"ishin besatuar për të mbrojtur trojet shqiptare, Atdheun e shtrenjtë me çdo sakrificë, me pikën e fundit të gjakut, duke mos u tërhequr përpara çdo presioni, e force agresive.Ata nuk i ulin armët as përpara këcënimit të "dovleti".as përpara diktatit të Fuqive të Mëdha, as përpara vringëllimit të armëve të agresorëve shovinistë,sepse janë të ndërgjegjshëm për detyrën e lartë ndaj Atdheut.
Prandaj me vetdije të thellë politike, me ndërgjegje të lartë patriotike e luftarake kombëtare, u ngrtën mbi konceptin e ngushtë të zakonit"të besës e bujarisë"dhe treguan se
me të vërtetë shqiptari është trim, bujar e besnik deri në vdekje, por "për të pabesim besë nuk ka!"Shqiptari përmbi të gjitha ka vetëm një besë, besën që i ka dhënë Atdheut.Këngëtari popullor, duke shprehur aspiratat më të larta të popullit kryengritës ndaj çështjes kombëtare, nënvizon vendosmërinë e patundur të popullit shqiptar për të mbrojtur çdo pëllëmbë të trojeve të veta.

Këtu ai thekson dhe nxjerr në pah motivin e mbrojtjes së tërësisë tokësore të Atdheut sipas vendimeve të Besëlidhjes Kombëtare Shqiptare:


.....Ja k'dhanë besën Dugagjinit,
mos me ia lshua tokat
llatinit*)
takët llatinit mos me i
lanë,
pa e mbush vorre an'e
m'anë!)


Me një forcë të madhe përgjithësuese, në vargjet e tij të fuqishme, të derdhura si në bronz,poeti popullor jo vetëm përjetëson guximin e trmërinë e popullit shqiptar, triumfi e forcave popullore të Lidhjes mbi agresorët, por paralajmëron Portën e Lartë dhe gjithë koalicionin e armiqve të shumtë lakmitarë se:


Kshtu .Shqipnija kish pasë adet,
ka ni pashë me e mytë për
vjetë.


Vrasja e Mehmet Ali Pashës, manifestimet e triumfit të popullit kryengritës me kokën e pashait të Stambollit në hu, parrulla e hedhura kundër Portës së Lartë dhe Fuqive të Mëdha imperialiste që vendosën copëtimin e tokave shqiptare ,ishin përgjigjja më e vendosur që populli shqiptar, i bashkuar si një trup i vetëm rreth Lidhjes së tij kombëtare, u dha Portës së Lartë, shovinistëve fqinjë dhe Fuqive të Mëdha të Evropës

,Njëkohësisht këto ishin paralajmërimi i një gjendjeje politike shumë te ngarkuar, që pritej të shpërthente si vullkan ipapërmbajtur kundër sundimit mesjetar osman.

Betejat e përgjakshme e fitimtare të Gjakovës entuziazmuan dhefrymëzuan pa masë patriotët e shquar shqiptarë që banonin jashtë

Atdheut, të cilët luftonin pareshtur për lirinë e pavarësinë e Atdheut,

Këtyre ngjarjeve të stuhishme patrioti e poeti i madh,De Rada, u bëri më vonë jehonë të gjerë në revistën "Fjamuri i Arbërit".

Duke dashur t'i bëjnë të njohur mbarë opinionit botëror rritjen e ndërgjegjes kobëtare, bashkimin e fuqishëm politik e luftara në shkallë kombëtare, vendosmërinë e popullit shqiptar për të luftuar pareshtur për liri e pavarësi kombëtare,De Rada, më 1883, botoi këngët popullore kushtuar ngjarjeve tëGjakovës.

Në to pasqyroheshin gjerësisht dhe plot vërtetësi historike këto ngjarje të stuhishme ,që çorientuan Fuqitë e Mëdha dhe Portën e Lartë.

Nëpërmes epikës hostorike ,De Rada i bëri të njohur opinionit botëror, se populli shqiptar , ndonëse i vogël dhe me pushtuesin osman në truall, pati guxim që të barabitej me një koalicion të tërë armiqsh, duke
hedhur poshtë me grykë të pushkës vendimet imperialiste grabitqare të Kongresit Berlinit .

Jehona e këtyre ngjarjeve si brenda ashtu edhe në arenë
botërore qe shumë e madhe Ato ngritën lart moralin popullit shqiptar dhe thelluan shumë diferencimin politik të forcave në radhët e lëvizjes kombëtare për mbrojtjen e tokave shqiptare dhe për bashkimin kombëtar në një shtet kombëtar autonom.Feudalët turkomanë po lëkundeshin.

Manifestimet antiosmane në Shqipëri , veçanarisht në krahinat e Shqipëris së Veriut e të
Verilindjes , shqetësuan për së tepërmi Stambollin. Ushtarët shqiptarë, që ishin mobilizuar me forcë, po dezertonin në masë.

Kudo nëpër Shqipëri kërkohej që në kushtet e reja kur Atdheut po i kërcënohej copëtimi,
Perandorisë Osmane të mos i pagueshin taksat dhe të mos i jepeshin ushtarë,por gjithçka të përdorej për mbrojtjen e tokave shqiptare nga kërcënimet e shovinitëve fqinjë. Kërkohej që detyën e ruajtjes së rendit publik e të qetësisë te merrte vetë Lidhja dhe të krijoheshin edhe gjykatat shqiptare me nëpunës vendës, të cilat të gjykonin sipas normave zakonore shqiptare.

Gjendja luftarake e krijuar në Shqipëri, e veçanërisht në Rrafsh të Dugagjinit e në Kosovë, alarmoi për së tepërmi qarqet shoviniste të shteteve fqinjë si dhe fuqitë imperialiste .Diplomacia e Fuqive të Mëdha të
Evropës ndoqi për së afërmi e plot shqetësim zhvillimin e tyre.
Përfaqësuesit konsullorë austro-hungarezë dhe rusë , francezë, anglezë etj nga Prizreni,
Shkodra etj u raportonin qeverive të veta se në Gjakovë pushteti është në dorën e shtresavemë te "ulëta" të popullit, çka i shtynte ata ta krahasonin
gjendjen e krijuar në atë trevë me Komunën e Parisit.).

Betejat e Gjakovës shënojnë fillimipërleshjeve të
armatosura me koalicionin e armiqve grabitqarë.Këto beteja ngritën më lart ndërgjegjen politike kombëtare të popullit tonë, zgjeruan e thelluan lëvizjen e fuqishme trevjeçare të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në luftën thikë me thikë për tërësin tokësore dhe për bashkimin e popullit shqiptar në një shtet autonom kombëtar. Këto detyra themelore qysh në fillim u shrinë në një të vetme .

Mbledhja e gjerë e Lidhjes Shqiptare, që u themelua në
Prizren, në fillim të nëntorit 1878 miratoi memorandumin që i dërguan Portës së Lartë, ku në emër të popullit shqiptar kërkohej njohja e kombësisë shqiptare dhe edrejta e bashkimit të te gjithave viseve shqiptare në një
shtet te vetëm autonom,të qeverisur nga vetë shqiptarët.
Porta e Lartë, e trembur nga shpërthimi i kryengritjes së stuhishme, vrasjen e të deleguarit të saj,Mehmet Ali Pashës ,hëpërhë e la në heshtje dhe për të fitua kohë, i mbajti kryengritësit me premtime mashtruese.
Lidhja i kuptonte dredhitë tradicionale të Portës së Lartë, por ishte e mobilizuar për mbrojtjen e viseve të kërcënuara nga shovinistët fqinjë. Ushtima e këtyre nagjarjave në epikën historike të periudhës së Lidhjes Shqiptare zë një kapitull të veçantë.
Aty mbizotëron ideja për të mbrojtur me armë trojet shqiptare dhe për të fituar autonominë Këto na i thotë poeti anonim pa mëdyshje:

Na s'e lëshojmë Shqipërinë,
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
Na duem autonominë!)


matrialin e pregaditi per botim
Lulja e Gruds
Grudjanja

[Davius]

Mbrojtja e Plavës dhe e Gucisë (tetor 1879-janar 1880)

Me revoltën e armatosur të Gjakovës dhe me aksionin diplomatik të pranverës së vitit 1879, Lidhja Shqiptare ia hoqi Portës së Lartë de facto të drejtën që të fliste në emër të Shqipërisë. Veç kësaj, me qëndresën e saj energjike, ajo bëri që të zvarriteshin e të mos zbatoheshin menjëherë dy vendimet e rëndësishme të Kongresit të Berlinit, që cenonin interesat kombëtarë të Shqipërisë, njëri në favor të Malit të Zi (neni 28 i Traktatit) dhe tjetri në dobi të Greqisë (Protokolli nr. 13 i Kongresit).
Megjithatë Lidhja e Prizrenit nuk e kishte plotësuar ende përfundimisht programin e saj. As gjashtë Fuqitë e Mëdha nuk ishin të prirura t’i anulonin vendimet që kishin marrë në Kongresin e Berlinit, as dy shtetet fqinje ballkanike nuk kishin ndërmend të hiqnin dorë nga viset që u kishin premtuar Fuqitë e Mëdha. Si rrjedhim, lufta për mbrojtjen e trojeve shqiptare ende nuk kishte marrë fund, përkundrazi, parashikohej që ajo të merrte trajta të përgjakshme.
Pas vrasjes në Gjakovë të mareshal Mehmet Ali pashës, Porta e Lartë u dha të kuptojnë Fuqive të Mëdha se e kishte tepër të vështirë të përmbushte kundrejt Malit të Zi detyrimet territoriale që rridhnin nga Traktati i Berlinit. Por knjaz Nikolla nuk donte të dinte për asnjë justifikim. Nga frika se me kalimin e kohës mund të ndryshonin rrethanat ndërkombëtare në dëm të saj, Cetina kërkonte vazhdimisht ndërhyrjen e Fuqive të Mëdha për ta detyruar Perandorinë Osmane të dorëzonte sa më parë krahinat e Podgoricës, të Shpuzës, të Zhabjakut, të Plavës, të Gucisë e të Rugovës, të cilat Kongresi i Berlinit ia kishte dhënë Malit të Zi. Veç kësaj, si kundërpeshë ajo po e vononte dorëzimin e Ulqinit, të Dinoshit dhe të Bregut të Bunës, të cilat i mbante të pushtuara qysh nga koha e luftës, por që sipas Traktatit të Berlinit duhej t’i ktheheshin Perandorisë Osmane.
Presionin më të fortë ndaj Perandorisë Osmane e ushtroi Rusia cariste, e cila vijoi ta kushtëzonte tërheqjen e ushtrive të saj pushtuese nga Traka me dorëzimin e krahinave që i qenë premtuar Malit të Zi. Fuqitë e tjera të Mëdha u bashkuan me presionin carist, pasi e shikonin me shqetësim qëndrimin e mëtejshëm të ushtrive ruse në afërsi të Stambollit. Kështu, në fund të vitit 1878, Porta e Lartë vendosi t’i zbatonte detyrimet territoriale kundrejt Malit të Zi.
Vendimi i Stambollit ngriti përsëri në këmbë shqiptarët. Për të shqyrtuar gjendjen e re u mblodh menjëherë, në fillim të janarit 1879, Komiteti Kombëtar i Lidhjes, i cili ripohoi qëndrimin e vet të caktuar më parë. Sipas kësaj vije, Lidhja e Prizrenit nuk do ta pengonte dorëzimin e Podgoricës, të Shpuzës e të Zhabjakut, pasi ato banoheshin nga popullsi të përziera sllavo-shqiptare, por do ta kundërshtonte me armë lëshimin e Plavës dhe të Gucisë, popullsia e të cilave ishte në masën dërrmuese shqiptare. Vendimin e Komitetit Kombëtar e miratuan të dy komitetet ndërkrahinore të vilajeteve të Shkodrës dhe të Kosovës, të cilat po në janar 1879 mblodhën kuvendet e tyre të jashtëzakonshme, pothuajse në atë kohë që zhvilloi punimet e veta edhe Kuvendi Ndërkrahinor i Prevezës. Meqenëse Plava e Gucia bënin pjesë në vilajetin e Kosovës, barrën e drejtimit dhe të organizimit të luftës për mbrojtjen e tyre e mori përsipër Komiteti Ndërkrahinor i Prizrenit, i cili nga ana e vet formoi një shtab ushtarak të posaçëm, me Ali pashë Gucinë në krye.
Ndërkaq u mblodh në fshatin Virpazar, në afërsi të liqenit të Shkodrës, komisioni turko-malazez, i cili më 2 shkurt 1879 nënshkroi marrëveshjen dypalëshe për formalitetet e dorëzimit brenda një jave të krahinave të vilajetit të Shkodrës, që i takonin njëra-tjetrës sipas Traktatit të Berlinit. Nga frika e kryengritjes së shqiptarëve, Porta e Lartë nuk pranoi ta përfshinte në marrëveshje dorëzimin e Plavës e të Gucisë, duke e lënë çështjen e tyre për t’u zgjidhur më vonë. Sipas marrëveshjes, dorëzimi i Podgoricës, i Shpuzës dhe i Zhabjakut nga ana e autoriteteve turke u krye pa vështirësi. Po ashtu u bë edhe dorëzimi i Ulqinit, i Dinoshit dhe i Bregut të Bunës nga ana e autoriteteve malazeze.
Por Mali i Zi nuk deshi ta linte punën të zgjatej më tej. Knjaz Nikolla iu drejtua menjëherë Fuqive të Mëdha, duke kërkuar prej tyre që ta detyronin Perandorinë Osmane t’ia dorëzonte dy krahinat shqiptare (Plavën dhe Gucinë) Malit të Zi. Nga ana e vet Porta e Lartë u kërkoi Fuqive të Mëdha të dërgonin në Plavë e në Guci një Komision Ndërkombëtar për t’u bindur për vështirësitë që gjente te shqiptarët e egërsuar nga padrejtësitë e Kongresit të Berlinit. Në vend të tij ato dërguan Komisionin Ndërkombëtar për caktimin e vijës së kufirit, të përbërë nga përfaqësues të gjashtë Fuqive të Mëdha dhe të dy shteteve të interesuara. Komisioni filloi nga puna në maj 1879 dhe për disa muaj me radhë u mor me caktimin e pikave të kufirit turko-malazez në vilajetin e Shkodrës. Por gjatë verës, kur Komisioni Ndërkombëtar donte të shkonte në Plavë e në Guci, përfaqësuesit e Komitetit Ndërkrahinor të Prizrenit u paraqitën Fuqive të Mëdha, më 22 gusht 1879, një notë me shkrim, me të cilën deklaronin se nuk do të njihnin asnjë ndryshim të kufirit me Malin e Zi pa pjesëmarrjen në Komisionin Ndërkombëtar të krerëve të Lidhjes Shqiptare dhe pa u miratuar vendimet e tij nga e “gjithë” Shqipëria. Pas kësaj note të rreptë, Komisioni Ndërkombëtar e ndërpreu punën e vet, pezulloi udhëtimin e tij për në Plavë e në Guci.
Me këtë rast filluan përsëri protestat e Malit të Zi dhe ndërhyrjet e Fuqive të Mëdha për ta detyruar Perandorinë Osmane që ta zgjidhte sa më parë çështjen e Plavës e të Gucisë. Porta e Lartë provoi t’i bindte banorët e dy krahinave kufitare që të hiqnin dorë nga qëndresa e mëtejshme, duke u premtuar familjeve, që nuk dëshironin të jetonin nën sundimin malazez, se do t’u jepte tokë në vendbanime të reja dhe se do t’i çlironte nga taksat për dhjetë vjet. Por shqiptarët nuk u lëkundën nga vendimi i tyre. Atëherë knjaz Nikolla filloi të kërcënonte se do ta zgjidhte këtë çështje me anën e luftës së armatosur dhe se në një rast të tillë nuk do të aneksonte vetëm Plavën e Gucinë, por edhe vise të tjera shqiptare.
Në këto rrethana, marrëdhëniet shqiptaro-malazeze erdhën duke u keqësuar vazhdimisht. Gjatë muajit tetor 1879 Mali i Zi filloi përqendrimin e ushtrive në kufi, duke e çuar numrin e tyre në 5 600 veta. Këtyre masave Lidhja e Prizrenit iu përgjigj duke vënë në gatishmëri luftarake forcat e saj të armatosura.
Sipas vendimit që Këshilli i Përgjithshëm i Lidhjes kishte marrë më 3 tetor 1879, Komisioni Ushtarak a Shtabi Ushtarak, nën kryesinë e Ali pashë Gucisë, i krijuar nga Komiteti Ndërkrahinor i Lidhjes Shqiptare për Kosovën, shpalli për zonën e Plavës e të Gucisë gjendjen e luftës. Të gjithë burrat plavianë e gucianë të aftë për armë u shpallën luftëtarë që do të qëndronin në gatishmëri në shtëpitë e tyre. Po në tetor 2 mijë gjakovarë të armatosur u nisën për në Guci. Në fund të tetorit mbërritën këtu edhe vullnetarë nga Shkodra e Malësia.
Porta e Lartë, për të mënjanuar konfliktin e armatosur, i propozoi Cetinës që në vend të krahinave shqiptare të Plavës e të Gucisë t’i jepte disa vise sllave të Hercegovinës. Por propozimin e Stambollit, të cilin e kundërshtoi Austro-Hungaria, nuk e pranoi as Mali i Zi.
Pas disa ndeshjeve sporadike kufitare, që ndodhën gjatë tetorit, knjaz Nikolla vendosi më në fund të kalonte në sulme të hapura. Më 31 tetor dhe 1 nëntor 1879 forcat malazeze, duke dashur të tërheqin vëmendjen e Fuqive të Mëdha dhe, njëherazi, të matnin pulsin e shqiptarëve, kryen dy inkursione kundër vijës mbrojtëse të forcave të Lidhjes, të parin në fshatin Pepaj dhe të dytin në fshatin Arzhanicë. Në këtë të fundit vranë në befasi 30 fshatarë dhe dogjën mjaft shtëpi, por pas disa orë luftimesh u dëbuan nga forcat e Lidhjes. Në të vërtetë këto qenë sulme demonstrative, të cilat shqiptarët i përballuan pa ndonjë vështirësi. Edhe pse dështoi, sulmi malazez nxiti një valë të madhe mobilizimi në të katër anët e Shqipërisë. Me mijëra vullnetarë të tjerë vrapuan në krahinat e Gjakovës, të Pejës, të Dibrës e të Shkodrës. Gatishmëria e shqiptarëve qe aq masive, sa Shtabi Ushtarak i Lidhjes së Prizrenit, i vendosur në Guci, u detyrua të pengonte nisjen e tyre drejt frontit, pasi nuk ua ndiente nevojën dhe nuk kishte mundësi për t’i sistemuar.
Në fillim të muajit dhjetor forcat kryesore malazeze qenë rreshtuar gjatë vijës kufitare, në fshatrat Murinë, Pepaj, Arzhanicë e Velikë, kurse forcat shqiptare përballë tyre në fshatrat Guci, Kolenivicë, Martinaj, Plavë e Nokshiq. Midis forcave malazeze dhe shqiptare në sektorin verilindor kalonte lumi Lim vetëm me një urë prej druri. Zona malazeze ishte kryesisht malore, ndërsa në atë shqiptare dominonte pllaja e Plavës.
Më 4 dhjetor 1879, pjesa më e mirë e ushtrisë malazeze prej 4 mijë ushtarësh, nën komandën e Mark Milanit, ndërmori një sulm të furishëm në sektorin e Nokshiqit, në drejtim të Plavës e të Gucisë. Shtabi ushtarak i Lidhjes, i përbërë nga Ali pashë Gucia (kryetar), Jakup Ferri, Sulejman Vokshi, Haxhi Zeka, Filip Çeka, Jusuf Sokoli e të tjerë, midis të cilëve kishte edhe disa oficerë të karrierës, u përgjigj duke hedhur në sulm rreth 2 mijë luftëtarë. Luftimet më të ashpra u bënë në luginën e Nokshiqit, ku u angazhuan forca të shumta malazeze. Luftëtarët u përleshën aq ashpër me njëri-tjetrin, sa që të dy palët lanë mënjanë hutat dhe nxorën jataganët, duke u përleshur trup me trup. Përleshja vazhdoi disa orë me radhë. Forcat vullnetare të Lidhjes ndalën sulmin e ushtrisë malazeze dhe i shkaktuan asaj disfatë në Nokshiq, duke e detyruar të tërhiqej brenda kufijve të Malit të Zi. Edhe pse të dhënat për humbjet e të dy palëve janë kontradiktore, mund të nxirret si përfundim se nga malazezët pati 300 të vrarë e të mbytur në lumë gjatë tërheqjes, ndërsa nga shqiptarët 300-400 veta. Në këto luftime u vra edhe një nga komandantët e shquar të ushtrisë së Lidhjes, Jakup Ferri.
Vendosmëria e shqiptarëve për të qëndruar deri në fund dhe këmbëngulja e Cetinës për të vazhduar më tej luftën alarmuan si Fuqitë e Mëdha, ashtu edhe Perandorinë Osmane. Nga frika e ndërlikimeve të reja, Porta e Lartë vendosi ta zgjidhte me çdo kusht dorëzimin e dy krahinave kufitare. Për këtë qëllim ajo nisi menjëherë për në Kosovë mareshal Ahmet Muhtar pashën, i cili atë kohë ishte komandanti i Armatës osmane të Rumelisë me qendër në Manastir. Mareshali, i shoqëruar nga 11 batalione (rreth 6 000 ushtarë), sapo arriti në Prizren thirri në takim anëtarët e Komitetit Kombëtar të Lidhjes për t’i bindur që t’i nënshtroheshin vendimit të sulltanit. Por ata nuk pranuan. Më 14 dhjetor 1879 lëshoi një shpallje, me të cilën u kërkonte shqiptarëve që të merrnin në konsideratë gjendjen kritike të Portës së Lartë dhe të mos pengonin dorëzimin e dy krahinave kufitare, pasi me qëndresën e tyre po shkaktonin shkatërrimin e Perandorisë Osmane, por as lutjet, as kërcënimet nuk dhanë rezultat. Më 15 dhjetor 1879 u mblodh në Guci Kuvendi i përfaqësuesve të Komitetit Ndërkrahinor të Kosovës, i cili vendosi që ta kundërshtonte me armë deri në fund dorëzimin e kalasë së Gucisë. “Ne, banorët e Plavës e të Gucisë, - thuhej në memorandumin e miratuar nga Kuvendi, - nuk i njohim traktatet e shteteve evropiane që u japin malazezëve tokat e trashëguara nga prindërit tanë. Ne do ta kundërshtojmë me armë dorëzimin e tokave tona”.
Sipas porosisë që kishte dhënë Porta e Lartë, Ahmet Muhtar pasha mori masa ushtarake për të penguar vajtjen e vullnetarëve shqiptarë në Plavë e në Guci. Për këtë qëllim ai solli nga Mitrovica edhe 7 batalione të tjera, të cilat i vendosi nëpër shtigjet e rrugëve. Pas kësaj u nis për në Gjakovë, ku gjeti një gjendje më të acaruar se në Prizren. Gjakovarët e paralajmëruan se, po ta vazhdonte më tej rrugën drejt kufirit, do të pësonte fatin e Mehmet Ali pashë Maxharit. Kur pa se edhe Peja e kishte bllokuar rrugën për në Plavë e në Guci, mareshali osman e ndërpreu misionin e vet, hoqi dorë nga vajtja në Guci dhe u kthye në Prizren.
Dështimi i misionit të Ahmet Muhtar pashës e bindi përfundimisht knjaz Nikollën të mos shpresonte më as te ndërhyrjet e Fuqive të Mëdha. Si rrjedhim, ai vendosi të ndërmerrte kundër forcave të Lidhjes Shqiptare një mësymje të përgjithshme, e cila u zhvillua javën e parë të muajit janar 1880. Në këtë mësymje u hodh pothuajse e gjithë ushtria malazeze, 25 batalione me rreth 9 mijë veta, që u rreshtuan përballë Plavës e Gucisë.
Sapo u njoftua për përgatitjet ushtarake të Cetinës, Shtabi Ushtarak Shqiptar i përforcoi masat mbrojtëse. Me thirrjen e Lidhjes Shqiptare u mobilizuan mijëra vullnetarë nga e gjitha Shqipëria, nga Plava, Gucia, Peja, Prizreni, Gjakova, Shkodra, Dibra dhe nga krahinat më të largëta të Shqipërisë së Jugut. Por shtabi ushtarak i kryesuar nga Ali pashë Gucia, që mori vetë në dorë drejtimin e operacioneve luftarake, përqendroi në zonën kufitare me Plavën e Gucinë 4 mijë luftëtarë vendas dhe 3 mijë vullnetarë të tjerë, gjithsej 7 mijë veta.
Komanda malazeze kishte rreshtuar në vijën e parë të frontit forcat vullnetare të komanduara nga Mark Milani, të cilët do të fillonin sulmin sipas taktikës së tyre tradicionale që kishte pasur kurdoherë sukses përballë ushtrive osmane. Forcat malazeze ishin përqendruar në një sektor të ngushtë (Velikë-Pepaj), me qëllim që t’i shpartallonin shqiptarët që me sulmin e parë, në drejtim të Plavës. Por Shtabi Ushtarak Shqiptar ua mori malazezëve në mënyrë të papritur iniciativën. Më 6 dhe 7 janar 1880 njësi të vogla shqiptarësh, me qëllim që të tërhiqnin vëmendjen e komandës ushtarake malazeze, ndërmorën dy sulme në verilindje të Malit të Zi, nga ana e sanxhakut të Novi Pazarit. Komanda ushtarake malazeze, duke kujtuar se shqiptarët do të vazhdonin të sulmonin nga verilindja, për t’u dalë forcave të tyre prapa shpine e tërhoqi ushtrinë nga zona jugore dhe e nisi drejt veriut. Duke përfituar nga kjo rrethanë, forcat shqiptare, të rreshtuara në sektorin e Plavës, shpërthyen më 8 janar një sulm të furishëm kundër pozitave të armikut që ndodhej në Velikë, në Pepaj e në Arzhanicë.
Sulmin e nisën luftëtarët e Nokshiqit të komanduara nga Kurt Asllani dhe Nure Kurti. Mësymja ishte e furishme dhe pas luftimesh të ashpra e trup më trup forcat malazeze, të përbëra nga 4 mijë luftëtarë, u detyruan të tërhiqeshin. Ushtritë e Lidhjes, pasi thyen edhe njësitë malazeze të komanduara nga Mark Milani, hynë në tokën malazeze, shtinë në dorë Arzhanicën, Velikën e Pepajn dhe u drejtuan për në Murinë. Luftimet më të përgjakshme u bënë në Velikë e në Pepaj, prandaj përpjekja e 8 janarit mori emrin e tyre. Ushtria malazeze u tërhoq në Sutjeskë. Por Shtabi Shqiptar nuk kishte ndërmend të vazhdonte përparimin në thellësi të tokës së Malit të Zi. Më 9 janar ai urdhëroi forcat shqiptare, që nuk hasën ndonjë kundërshtim nga ushtritë malazeze, të tërhiqeshin në kufirin e vjetër.
Gjatë betejës së Pepajt e të Velikës, të dyja palët patën dëme në njerëz, por, sipas të dhënave të ndryshme, ato të Malit të Zi qenë më të shumta. Shqiptarët lanë në këto luftime edhe dy kapedanët trima, Kurt Asllanin e Nure Kurtin.
Vrulli patriotik që përshkoi luftën në Velikë e në Pepaj dhe fitorja që shqiptarët korrën kundër ushtrive malazeze më 8 janar 1880, la përshtypje të thellë në opinionin ndërkombëtar. Disa ditë më vonë, kryekonsulli austro-hungarez në Shkodër, Shmuker, i cili e ndoqi së afërmi zhvillimin e betejës, i raportonte qeverisë së vet: “Vetë malazezët pohojnë se në luftën e Velikës e të Pepajt shqiptarët luftuan burrërisht dhe fituan mbi ta. Dhe me të vërtetë, fuqia e Lidhjes (së Prizrenit - shën. i aut.) e theu atë ushtri malazeze që ka qenë kurdoherë e zonja t’u bëjë ballë forcave turke. Shqiptarët luftuan të shtyrë nga ideja kombëtare”. Pas kësaj, opinioni publik evropian filloi të interesohej për historinë e popullit shqiptar dhe për të drejtat e tij kombëtare. Veç kësaj, disa publicistë kritikuan Kongresin e Berlinit që nuk i kishte përfillur të drejtat e një kombi aq trim dhe aq liridashës, siç ishte populli shqiptar.
Me fitoren që korrën në Nokshiq, në Pepaj e në Velikë shqiptarët i dhanë të kuptonte diplomacisë evropiane se Perandoria Osmane, sado që po e mbante Shqipërinë prej pesë shekujsh nën zgjedhë, nuk ishte zonjë e trojeve të saj dhe se zotër të këtyre trojeve ishin banorët shqiptarë.
Disfata që pësoi në front e bindi qeverinë malazeze se ajo vetë nuk ishte në gjendje ta thyente qëndresën e Lidhjes Shqiptare me anën e luftës së armatosur. Për këtë arsye knjaz Nikolla shpalli menjëherë se i kishte pezulluar veprimet luftarake në kufi dhe se zbatimin e Traktatit të Berlinit në këtë pikë po ua linte përsëri në dorë Fuqive të Mëdha. Madje ai kërkoi nga konsulli britanik në Shkodër që të ndërhynte pranë autoriteteve qeveritare të vilajetit, me qëllim që edhe shqiptarët t’i pezullonin veprimet e mëtejshme luftarake.

[Davius]

Pak fjalë mbi krahinën

Në veriun e Shqipërisë, në kufi me Malin e Zi , ndodhet krahina e Plavës e Gucisë. ajo është e përbërë prej një lugine të shtrirë ndërmjet maleve të lartë, të cilët e qrkojnë si kurorë, me një bukuri që mund ta përshkrujnë vetëm poetët. Kreshtat dhe gjithë peizazhi paraqesin një nga mrekullitë e rralla që ka sajuar natyra. Por Krahinës nuk i mungojnë edhe pasuritë e shumllojshme, që mundësojnë një jetë ekonomike të begatë. Ajo ka toka mjaft pjellore, të përshtashme për kultivimin e misrit, të lashtavë, patates dhe të disa lloj zerzavateve. gjithashtu rriten mirë pemët frutore.
Kurse për kullotat e bjeshkve, livadhet, pyjet e zabelet, Plavës dhe Gucisë do t' ia kishin zili shumë krahina té Ballkanit.
Per pasuritë e shumta, si edhe për poziten e favorshme gjeografike, krahina e Plavsë e Gucisë prej shekujsh ka qenë bërë objekti i lakmisë serbo - malazeze. Përpjekjet e tyre për t' ia shképutur këtë krahinë Shqipëris nuk janë të panjohura nga bota. Më të njohura ndoshta do té duhej të ishin sakrificat e Shqiptarve, për mbrojtjen e kësaj "Çerdhje të Shqiponjave në kufi ". Në këtë kuader, në radhë të parë, do të duheshin evidentuar sakrificat e banorve të Krahinës, të cilët me gjakun e tyre kanë shkruar një histori të lavdishme.
Me fjalë të tjera, është një e vërtetë e padiskutueshme se krahina e Plavës dhe Gucisë për Shqiptarët në shekuj ka qenë "një altar i atdheut të përbashkët në kuadrin e Shqipërisë Etnike". popullsia e kësaj krahine me të drejtë është mburrur se që këtej zuri fill " epopeja kombetare e rilindjes", sepse që këtu filloi përpjekja e të parvë tanë për "Lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë ". Kjo krahinë njëkosisht ishte "Kështjalla e parë" për mbrojtjen e Rrafshit të Dukagjinit, njërés ndër trevat kombëtare më té rëndsishme e më të begata.
Edhe pse Plavë - Gucia është ndër krahinat me kontribut të çmuar në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, qarqet shoviniste serbo- malazeze kanë shfaqur dhe vazhdojnë të shfaqin pretendimet absurde, sikur kjo trevë qenka "toka e tyre autoktone" dhe se popullsia e saj, " me origjinë serbe", e humbi fenë e krishtërë vetem pas pushtimit osman, kur me dhunë u detyrua të kalonte në fenë islame. Këto pretendime nuk mbështeten nga faktet, po kjo pak rëndësi ka patur për ideatorët e "serbisë së Madhe". Për ta e rëndësishme ka qenë gjetja e mjeteve për realizimin e hegjemonisë në territore sa më të gjera , në kurriz të popujve fqinjë me serbët e veçanarisht të popujve jo sllavë. Në këtë kuadër janë përpunuar edhe metodat shkombëtarizuese, që nuk kanë pérjashtuar deri zhdukjen fizike ose shfarosjen e popullit Shqiptar.
Do té ishte e tepërt të radhiteshin veprat e vëshguesve dhe të historianve nga bota, té cilët japin të dhëna mbi kufijtë Etnik të Shqipërisë, té kundërta me konsideratat e serbo - malazezeze. Përsa u përket të dhénave mbi origjinen e popullsisë së krahinës së Plavës dhe Gucisë ( 24000 frymë ), do të mjaftonte té riprodhohej një fragment nga vepra " cartes Comerciale " e italianit Bianconi, botuar në vitin 1888. " Nga ana e Malit të Zi ( brenda kufijve të Shqipërisë ), theksonte ai, ndër të tjera, shqiptarét janë shumicë dërrmuese në krahinen e Plavsé - Gucisë dhe të Beranës ". Gjithashtu mund të përmenden edhe regjistrimet zyrtare të popullsisë të kryera nga administrata osmane. Në regjistrimin e vitit 1908 krahina e Plavës dhe Gucisë figuron e banuar 90 % për qind prej shqiptarve dhe vetëm 10 % për qind prej elemnti malazez, i cili ndodhej kryesisht në gjendjen e rajasë ose të bujkut që punonte në tokat e shqiptarve (*).
Së fundi, krahina e Plavë - Gucisë në asnjë pikpamje nuk ka qenë e nuk është e shkëputun prej Rrapshit të Dukagjinit, megjithëse ai shtrihet në fushë, kurse ajo në malësi. Në origjinë banorët e saj dhe ata të rrafshit e konsiderojn veten të një vëllazërie, prandej këta të fundit i quajnë të parët të "një vllaznijet mbas bjeshkvet ". Lexuesit e respektuar, si të kenë lexuar vepren deri në fund e të jenë njohur me ngjarjet që përbëjnë historinë e krahinës së Plavë - Gucisë, besoj të Mé japin të drejtë që atë e kam cilësuar krahinë " Kreshnike ", kurse popullin e saj e kam titullua "hero ". Gjithçka që lidhet me përpjekjet dhe sakrificat e banorëve të kësaj krahine i ka pasur rrénjët te idetë e tyre atdhetare dhe te " etja për lirinë dhe pavarsiné e vendit", prandaj emërtimet e mia besoj të vlërsohen të drejta. Pikërisht mbi ide të tilla Krahina u kthye në " kështjellë " dhe pérballoi e prapsi furtunat e vazhdueshme që për shumé kohë u perplasën mbi të me një egërsi të veçantë.
Ndërgjegjëja për origjinën e pérbashkët, për atdheun e përbashkët, marrëdhëniet e gjithanshme pozitive të ndërsjella dhe pozita gjeografike në pereferi të trevave shqiptare pércaktuan që:
1.---Banorët trime të Plavë - Gucisë té ishin " pararoja " që i vinte e para gjoksin sulmit malazez.
2.---Ai popull në kufi, me pushkë në dorë e me shpiert të pastërt, e deshi aq fort vatrën e tij, e nëpërmjet saj gjithë Shqipërinë, atdheun e përbashkët, megjithëse nuk gëzoi.
3.--- Ai popull i pajisur me burrëri dhe virtyte të njëjta mbaréshqiptare të trashëguara, nuk e tradhëtoi kurrë vendin e tij.
4. ---Ai popull homogjen me gjak fisnik shqiptar ka mundur té ruajé gjithë venomet dhe karakterin shqiptar. Pra, do të ishte një krim pér këdo, shqiptar ose i huaj, mik ose armik, që do t' ia mohonte cilësitë arbërore.
5. --- Një nga cilsité e rralla tradicionale té popullit trim të krahinës së Plavë - Gucisë ishte se përbrenda fiseve, si edhe me fiset shqiptare jashtë krahinës, nuk ka pasur grindje, hasmërira ose gjaqe, por gjithnjë harmoni, paqe dhe qetësi. Në këtë drejtim ai përbënte njé shembull për banorët e krahinave të tjera të Shqipérisë, gjë që i ka tërbuar armiqtë e kombit. Sigurisht kishte edhe kontradikta, që lindnin si rezultat i diferencave sociale, por në kushtet e regjimit osman té pushtimit dhe veçanarisht të ekzisyencës së rrezikut malazez ato ishin të papërfillshme.
Përqendrimi i vëmendjes së shqipëtarve në konfrontimin me malazezët i konvenonte edhe regjimit osman, i cili te mosmarrvëshjet midis fqinjve shikonte mundësinë e ekzistencës në Ballkan si pushtues, megjithëse, objektivisht, kontradiktat shqiptaro - malazeze kanë patur rrënjë të vjetra. Shqiptarét e krahinës së Plavë e Gucisë, edhe pse të paktë në numër, në krahasim me fqinjët e tyre malazezë, (*) kanë qenë gjithnjë të gatshëm për rezistencë, madje rreth 85% per qind e tyre llogaritet se vdisnin jo në mënyrë të natyrshme. Përgjithësisht ata mbetshin të vrarë në pérpjekje me malazezët. Vdekja në rrethana të tilla vlersohej nga të gjithë dhe ishte burim krenarie për farefisin e të vrarit.
Kushdo që ka vizituar krahinën e Plavës dhe Gucisë, duke filluar nga vetë qendrat, do të ketë paré me sy në fusha e brigje me qindra e mijëra varre dëshmorësh të vrarë nga serbo - malazezet, të cilët në pjesën më të madhe kanë rënë duke luftuar me armë në dorë për të mbrojtur vatrën e vet. Shembull tipik është edhe emri "Përnjavori", që mban një nga lagjet e shehrit ( qytetit ) të Plavës, çka dëshmon për ekzistencën aty të varreve té shumtë të dëshmorve.
Varre të tilla gjinden edhe në fushat e qujtura Racina dhe Meteris, po në Plavë, Gërçar e Previjë, mal e fushë të Gucisë etj., të cilat u perkasin kohëve të ndryshme, përfshi edhe vitet e shekullit tonë. (*) Janë pra të panumërta vendet ku bijtë e popullit liridashës të Krahinës kanë dhënë jetën. Humbjet ishin veçanërisht të rénda gjatë Luftës Ballkanike, më 1912, në masakrén e "mushketës" të vitit 1913 dhe në kasaphanën e vitit 1919, pa përmendur humbjet në betejat ngadhnjimtare 1941 - it, kur sulmet e çetnikëve malazezë, të organizuara me ndihëmen e fashistéve Italianë, u zmbrapsën me turp. Nëse do të shtyheshim në shekujt e kaluar do të duheshin përmendur luftërat e Moravës me 1791 - 1792 dhe të Nokshiqit, më 1879 - 1880, në të cilat është luftuar krah për krah me bijtë e rrafshit të Dukagjinit.
Por katastrofa më e réndë, që krahasohet me atë të vitit 1919, kur Krahina u ndodh ndërmjet dy zjarresh, të serbëve nga njara anë dhe të malazezëve nga ana tjeter, erdhi në fund të luftës sé Dytë Botérore. Në vend që të çlirohej nga okupatori fashist, kjo krahinë, më 1944, pësoi mjerime dhe humbje të mëdha nga forcat komunisto - çetnike. Gjatë këtij ripushtimi sllav u vranë shumë njerëz të pafajshëm, kurse vendi u shkatërrua tmerrësisht.
Pas vitit 1944 regjimi i Titos e katandisi krahinën e Plavës dhe Gucisë në " germadhë ". Terrori dhe metodat e ndryshme të dhunës për çkombëzimin e popullsisë në shkallë të parë vazhduan pa ndërprerje. Qarqet drejtuese të Beogradit fillimisht mbyllën 4 ose 5 shkollat fillore shqipe, të cilat patën funkcionuar gjaté viteve 1941 - 1944 , në periudhën e okupacionit fashist, madje edhe në një periudhë më të hershme, në vitet 1916 - 1918, gjaté okupacionit austro - hungarez. Pasoi mé tej një politikë shoviniste permanente, që kish pér qëllim të ndryshonte shqiptarët të braktisin vatrat e veta. Çdo vëzhgues i pa anshëm, që do të kish rastin të njihte nga afër vendin, do të konstatonte se ajo politikë vazhdon edhe sot.

[DardanG]

Vazhdo Davius! Të lumtë!

[ArtaG]

te gjitha keto informata flm shuuuume .une jam nga gucia (nuk jetoj tash-veç e vizitoj vendlindjen shpesh).i lexova gati te gjitha ,ke bere pune te mire qe ke shkruar edhe per plaven e gucine sepse sa here permenden trojet shqiptare ne Mal te ZI ,PLAVA dhe GUCIA harrohen shum shpesh

[murik]

Lexoni kryevepren e Fishtes, "Lahuten e Malcis".Aty do te gjeni ne vargje te gjitha betejat heroike te shqiptareve ne mbrojtje te memedheut Shqiperi.

[Renea]

Komuna e Plaves sipas statistikes se vitit 2003 ka 13805 banor , prej ketyre vetem 2719 (20%) jan shqiptar , 2613 serb , 765 malazez , 6809 boshnjak (50%) dhe 788 musliman .
Kryeqendra e komunes , qytetza e Plaves ka 3615 banor , vetem 327 jan shqiptar , shumica 2631 jan boshnjak.
Poashtu esht Gucija ka 1704 banor , vetem 173 jan shqiptar .

Pra i kemi humb kto 2 vendbanime, sikur qe kemi humb shum te tjera ne shum pjes te Balkanit fatkeqsisht .
Un dot isha i lumtur sikur Malesin ta mbajm , pra Tuzin dhe fshatrat per rreth , sipas statistikave mbi 100 fshatra ne Mal te ZI jan me shumic shqiptare , mirpo ka nje gje qe ne dallim prej fshatrave shqiptare ne Kosov , Fyrom dhe Kosov Lindore te cilat jan fshatra te mdhej , kto fshatra ne Mal te Zi ishin shum te vegjli me rrezik per tu shuajtur, kishte fshatra me nga 40, 50 , 100, 200 banor , nje ishte me vetem 8 banor, fshati Kaliman i komunes se Ulqinit , fshati Ambula me 31 banor , fshati Salc me 4 banor , Fraskanjel me 76 . Kto fshatra jan te denuar ne zhdukje. Faktikisht 99% e fshatrave shqiptare ishin nen 1000 banor , 80% nen 500 ... Rrini ne vendlindje mbroni token tuaj , mos tja leshojm sllaveve.

[bklyn_kid]

Komuna e Plaves sipas statistikes se vitit 2003 ka 13805 banor , prej ketyre vetem 2719 (20%) jan shqiptar , 2613 serb , 765 malazez , 6809 boshnjak (50%)

Shum e vertet osht , edhe Rrozhaja osht e ktill, domethon se shqiptar t'Boshnjakizum, po shumica e din prejardhjen e tyne.
Vetem shko ke Sanzak forum edhe shihi kur flasin nder veti ne tema qe kan te bejn me shqiptarizmin, isht shum i vaket. Pleqt e kture zonave vajzat duan ti martojn me shqiptar, jo ma kot, shum ja martu ne Pej e nzonat perreth me shqiptar.

Vetem shihi kit vidjo sa qesharake duket, duket artificiale n'kulm!
Tung!





Ka diqka se shum prej tyre jan te dhanun pas fejes se tyre e jo pas kombsis, si shqiptaret ata 20% si boshnjaket, se ben dot dallimin. Shum prej atyre boshnjakve nga statistikat e tua quhen shqiptar ( locally known as albanian ) te gjuhes Sllave.