Qeleshja(plisi) dhe origjina e saj !

[Darius]

Disa informacione te tjera

Etnografia shqiptare deri më tash ka njohur nja 140 forma të ndryshme të veshjeve popullore. Veshjet e kohës tash vazhdojnë të jetojnë si traditë.Për veshjet kombëtare shqiptare në viset etnike, e në veçanti ato në Kosovë, është shkruarmjaft shumë, sidomos nga Mark Krasniqi, Drita Statovci, Ukë Xhema, Shpresa Siçecaetj., por megjithatë njohësi më i madh i të gjitha kohërave i kostumografisë shqiptare mbetet Rrok Zojzi, por kësaj fushe etnokulturore i kanë kontribuar edhe AndromaqiGjergji, Afërdita Onuzi, Ikball Bihiku, Maks Velo e shumë të tjerë.Dhe, konstatim nga shkrimet e të përmendurve është se Kosova është trevë e pasur me veshje popullore, që karakterizojnë kohë të ndryshme, e të cilat nga ndikimet e kohëve moderne, e sidomosnga ndikimet e lëvizjeve të popullatës kah shtetet e perëndimit, dukshëm ka rënëinteresimi për punimin e veshjeve popullore shqiptare. Një sjellje kësisoj me siguri se dota varfërojë fondin edhe ashtu të vogël të veshjeve popullore.Në anën tjetër, nga literatura për veshjet kombëtare shqiptare të autorëve të përmendur,del si konstatim tjetër se në viset etnike shqiptare, deri më tash janë të njohura së paku140 forma të ndryshme veshjesh popullore, të realizuara në më se 5000 tipe e variante, tëcilat janë të grupëzuara sipas gjinisë në zona të ndryshme etnografike. Pjesë të veshjes edhe nga koha ilire

Fiset ilire në këto vise kanë lënë gjurmë edhe në aspektin e veshjeve popullore. Bie fjala,fiset ilire kishin kostumet e veta tradicionale – kësula për meshkuj dhe vele të gjatë flokësh për femra, pastaj petk të mbështjellur për kraharor, mbështjellësin me një pelerinë e kështu me radhë. Do përmendur se pelerina e tyre, duke u zhvilluar me emrinDalmatika, hyri edhe në Romë dhe atje mbeti si petk i sipërm i klerit të Romës dhe imbarë klerikëve të krishterë të ritit katolik.Më pas, ndër veshjet për meshkuj, veshja me fustanellë, sipas dëshmive arkeologjike tëperiudhës së shekujve V-IV para kohës së re, konsiderohet e përdorur nga fiset ilire. Bile,fustanella iliro-arbëro-shqiptare është vërejtur edhe nga autoritetet e huaj, si nga A. Bue, icili thotë se për fustanellë, që dominonte në shumë krahina të banuara me shqiptarë, nevojitej shumë material, përkatësisht udhëshkruesi anglez Spenser, duke kaluar nëpërviset shqiptare, kishte konstatuar se fustanella nuk e mbanë nxehtësinë.

Xhubleta Shqiptare - Veshja më e vjetër e botës, e mbetur ende gjallë:

Vetëm një orë në Galerinë Kombëtare të Arteve për veshjen më të vjetër në botë e mbetur gjallë. Në prani të ambasadorit amerikan, ministrit të Kulturës i kërkohet vëmendje për ta anëtarësuar veshjen kombëtare në UNESCO
Shenjat në veshjen e malësores shqiptare, në një veshje tipike siç është xhubleta kanë përcaktuar dhe rrugulluar statusin e saj familjar dhe farefinsor. Si kulturë e tillë tek e cila janë trashëguar dija e shenjave, e mënyrës së të jetuarit dhe të menduarit që nga kohërat më të lashta e deri në vitet 70 të shekullit të XX, një grup njerëzish të ftuar nga poetja koleksioniste, Luljeta Dano, kanë qenë prezentë kur ajo ka kërkuar një shans për “anëtarësimin” në UNESCO të veshjes më të vjetër në botë e mbetur gjallë. Kjo ndodhi dje, në Galerinë Kombëtare të Arteve ku Dano për një orë ka ekspozuar një pjesë të koleksionit të saj të jashtëzakontë, 12 xhubleta, tallaganë dhe aksesorë të çmuar të veshjes së gruas së veriut, gati 150-vjeçare. Ajo ka botuar së fundi “Perëndesha Athina dhe simbole të tjera kozmogonike” , një studim mbi shenjat e qëndismave mbi veshjet mashkullore dhe sidomos femërore duke i përkufizuar ato si kultura e “shkrimeve të fshehta në ornamentikën mijëravjeçare të Malësisë së Madhe, Dukagjinit, Mirditës e Pukës” si një territor mitesh antike i ruajtur në trashëgiminë etnokulturore.

Në “Expo-Xhubleta” e organizuar nga “Miqtë e Galerisë” ishte i pranishëm dhe ambasadori amerikan në Tiranë John Ëithers i cili ka duartrokitur lutjen e poetes: “Do të lusja ministrin e Kulturës, të kryejë veprimet e duhura që këto dy veshje (xhubleta dhe xhokeja), kudo ku janë shpëtuar nga koleksionistë t shqiptarë dhe të huaj, të merren në mbrojtje nga UNESCO si pasuri botërore.”

Çfarë tipologjish paraqesin 12 xhubletat e koleksionit?

Jam përpjekur të përfshihen gjithë tipologjitë, megjithëse nuk kisha mundësi të vendosja xhubletën që rri në këmbë. Në koleksionin tim prej 100 xhubletash, kam 3 të tilla. Gratë malësore, kur mbaronin ndërtimin e xhubletës, thurjen, bënin gara midis tyre dhe xhubleta që qëndronte në këmbë ishte padiskutim më e mira.

Kjo është një ekspozitë thjesht etnografike apo mitike ku vihen në dukje shenjat e qëndisura mbi veshjet për të cilat ke ndërtuar një alfabet leximi?

Para disa vitesh, kam dëgjuar në Vermosh një legjendë për Macolen e bukur, një nuse e re që ka qenë e fundit që më 1970 ka mbajtur xhubletë dhe nuk e hiqte. Macolja kishte ikur në Amerikë në këto vitet e fundit.
Mendohet që xhubleta, asëll-asëll, ka rreth 70 vjet që nuk prodhohet më, sepse janë përdorur ato që kanë qenë xhubletat e pajave. Gruaja malësore merrte 5-7 xhubleta në pajë. Nuk është prodhuar më, sepse ndërtimi i xhubletës është mjaft i sofistikuar. Gruaja malësore duhet të ketë një “tabelë logaritmesh” në kokën e saj që ta thurë kokërr për kokërr sythi dhe ta montojë në një mënyrë të tillë që të marrë formën e duhur të kambanës dhe të rrijë në këmbë.

Do të thuash që të gjitha figurat janë mirë të menduara?

Çfarë është më e rëndësishmja janë të trashëguara sepse xhubleta bëhej besnikërisht në vijë familjare dhe çdo vajzë mbart statusin familjar, farefisnor etj. Veshja është si veshja e ushtarakëve, përfaqëson gradat e jetës civile.

Në lidhje me këtë ide ti përmende brezin e njërës xhubletë që është realizuar nga dhjetë mijë thumba.

Po, me dhjetë mijë thumba plumbi. Është një brez që bëhej tek zanatçinjtë e pazarit të Shkodrës. Çiraku numëronte 10 mijë thumba plumbi. Ai ka yllin e Davidit, ka simbolin e lashtë të ilirëve, hënën me yll që do ta shohim në stoli të tjera.

Në krye të radhës është xhubleta e bardhë. Nga kush vishej ajo?

Është xhubleta e çikave, në veshje e jashtëzakonshme, mrekullisht e bukur, për cilësitë e punimit dhe të qëndisjes. Dallohet nga simbolet e fertilitetit. Është një nga kopjet më të rralla, sepse xhubletat e bardha janë vërtet të rralla. Vajza e vishte deri në momentin që martohej.

Dhe vijmë tek brezi i rrallë që e vishte jo çdo lloj nuse.

E vishnin nuse që vinin nga familje të para, që ishin familje të pasura dhe me një status të privilegjuar shoqëror. Ishte simbol i forcës, bukurisë dhe pasurisë, tre nocionet e përjetshme. Gjithçka e universit të xhubletave tregon një alta modë,pra çdo element, që nga çorapja çizme, përparëset e mbivendosura, grykashkat, pa folur për trungun e veshjes që është mrekullia arkaike.

Xhubleta e manekinit me shpinë nga të tjerat, ka ndonjë histori?

Është xhubleta e “thakut të premë”, e gruas së divorcuar. Ajo është xhubletë e Dukagjinit dhe në bajrakët e Mirditës apo të Dukagjinit, ka qenë ligji që kur burri divorconte gruan, i priste thekët ose të xhubletës ose të xhokes së bardhë të Mirditës. Mendohet që është e fillimit të shekullit XX.
Interesant është që krejt fundi i xhubletës është qëndisur me simbolin e gjarpërit siç thua ti.

Cila është domethënia?
K
ur gruaja e ka qëndisur atë simbol nuk e mendonte që do të bëhej një grua e divorcuar. Por zakonisht në rreshtin e fundit të këmbanës, të kordonit të bardhë, gjithmonë gjen një rresht të tillë që është o gjarpër, o është shumë i ngjashëm me zinxhirin e ADN-së ose me diçka si fetus, embrion fëmije. Por këto janë çudirat që i përkasin kësaj bote.

Cili është simboli më shumë i hasur në kostume?

Është shqiponja me dy kokë, me tipare dragoi dhe shumë herë e gjejmë me flakën që dragoi nxjerr nga goja.

A mund të varrosej një grua me xhubletë?

Gruaja varrosej me xhubletën që martohej. Xhubleta më e mirë i shërbente asaj në këto dy momente të rëndësishme të ndërrimit të statusit civil të saj, nga vajzë në grua e martuar dhe kalimin në jetën tjetër ku ajo duhej të shkonte me këtë xhubletë që bart për mua kode të vjetra, që dmth ato duhen lexuar, që nuk janë thjesht të bukura, por kanë një rregullsi, një alfabet leximi. Dihet nga studiues shqiptarë dhe të huaj që vijnë nga qytetërimi kreto-mikenas. Xhubleta identifikohet me veshje të gjetura në pallatin e Knosit në Kretë, para 4000 vjetësh. Por kjo s’do të thotë që nuk zbulohet një objekt tjetër i lashtë dhe xhubleta befas nga festa e 4000 mijë vjetorit të saj mund të festojë 10 mijë vjetorin e saj. Sido që të jetë, ngelet veshja më e vjetër të botë ende e gjallë dhe misioni i kësaj ekspozite, mendoj se është tërheqja e opinionit publik dhe institucioneve përkatëse që kjo veshje të merret në mbrojtje nga UNESCO si veshja më e vjetër në botë ende e gjallë.

[Ura e Cekajve]

http://www.opencaching.de/viewcache....og=A&nocrypt=0


ti ********** parazit i kujt rrace je?

Jam autoktone shqiptar i krishtere nga te gjithe deget e fisit tim prej shekujsh kemi jetu vetem ne zona malsore te krishtera ku ka vetem kisha dhe asnje xhami.
Ato fotot nga "piana degli albanesi" ne siçili jane interesante per faktin se arbereshet kane disa vite qe veshin edhe qeleshe apo kostume te tjera te shqiperise per tu ndjere me afer me shqiptaret, por NUK jane kostume autoktone te arberesheve, zgjohu!!!

[Sorkadhe_Kelcyre]

C'mrekulli mbart paragrafi i fundit ...Faleminderit pa fund Darius

[Darius]

Jam autoktone shqiptar i krishtere nga te gjithe deget e fisit tim prej shekujsh kemi jetu vetem ne zona malsore te krishtera ku ka vetem kisha dhe asnje xhami.
Ato fotot nga "piana degli albanesi" ne siçili jane interesante per faktin se arbereshet kane disa vite qe veshin edhe qeleshe apo kostume te tjera te shqiperise per tu ndjere me afer me shqiptaret, por NUK jane kostume autoktone te arberesheve, zgjohu!!!

Prano injorancen tende dhe fillo lexo te mesosh me shume. Ne maje te malit ku ke qene ske patur mundesi te mesosh mbi folklorin shqiptar. Tani e ke kete mundesi. Shfleto qe mos dukesh qesharak here tjeter.

[jarigas]

Qeleshja apo plisi, siç quhet, eshte me origjine turke si gjithe kostumet e tjera popullore shqiptare. Ne shqiperi nuk ka asnje kostum autoktone shqiptare, jane te gjitha me origjine turke.

Ka shume te drejte Darius kur te keshillon te hapesh pakez horizontin tend kulturor!!
Plisi, jo vetem qe s'eshte me origjine "turke" siç thua zotrote, por eshte njeri nga elementet kyçe te autoktonitetit te kombit tone: duke u nisur qe nga pikturat mikenase e deri tek Papa i Romes, shohim kete simbol te vazhdimesise se kultures mesdhetare ne shekuj!!

[Wordless]

Qeleshja apo plisi, siç quhet, eshte me origjine turke si gjithe kostumet e tjera popullore shqiptare. Ne shqiperi nuk ka asnje kostum autoktone shqiptare, jane te gjitha me origjine turke.

Ky bën vetë më duket mua se nuk ma mer mëndja të jetë i trashë dhe të mari pjesë në të tilla tema !

[Fishtani1]

Po te ishe ashtu siç thoni ju, do kishte prova tek arbereshet e italise. Por, arbereshet e italise nuk kane asnje kostum te ngjashem me ato shqiptaret. Nuk kane as fustanellen, qe ne e quajme si autoktone shqiptare. Madje as kengen polifonike, qe ne e quajme si te vetmen autoktone, nuk e gzistone fare te arbereshet e italise.

Orrrr taj ooo mbeturine gjysmake aziatike. Te gjitha kostumet e arberesheve jane kostume te huazuara nga sicilianet e italineve te tjere...prandaj ngjasojne shume me kostumet qe nga basket e deri te spanjollet.
Ndersa kostumet tradicionale shqiptare jane tipike proto-ballkanike (Ilire, thrake, greke etj).
Poashtu Plisi ka rrenje se paku 2500 vjecare ne ballkan kryesisht e kane mbajtur Iliret/Thraket, Greket antike por edhe Romaket....Plisin mund ta shohesh edhe ne shume zota mitologjike greke dhe romake.
Plisi jo vetem qe nuk figuron ne etnografine turke por as orientale dhe aziatike ne pergjithesi.
Lexo pak o mjerano-injorant.

[Darius]

Mjaft me sharje dhe ofendime se do katandiset tema ne pacavure. Lerjani detyren per te mirembajtur temen moderatoreve dhe smod.

[loni-loni]

Orrrr taj ooo mbeturine gjysmake aziatike. Te gjitha kostumet e arberesheve jane kostume te huazuara nga sicilianet e italineve te tjere...prandaj ngjasojne shume me kostumet qe nga basket e deri te spanjollet.
Ndersa kostumet tradicionale shqiptare jane tipike proto-ballkanike (Ilire, thrake, greke etj).
Poashtu Plisi ka rrenje se paku 2500 vjecare ne ballkan kryesisht e kane mbajtur Iliret/Thraket, Greket antike por edhe Romaket....Plisin mund ta shohesh edhe ne shume zota mitologjike greke dhe romake.
Plisi jo vetem qe nuk figuron ne etnografine turke por as orientale dhe aziatike ne pergjithesi.
Lexo pak o mjerano-injorant.

Jeni gabim zotni
Plisi,,,,jo vetem qe figuron ne etnografine orientale,por edhe origjina ashte nga MESOPOTAMIA,,,,,sigurisht ka pas karakter fetar
Greket kane marre prej orientit gjithcka qe ka pas lidhje me ritet fetare pagane

[Kreksi]

Padyshim se, njeriut i ka shkuar ndermend gjithemon vdekja, mirepo njeriu prap se prap nuk pajtohej me kete te ligj te ardhun prej perendisë, me lutje shpresonte se do ringjallej, priandaj ndertoi tumat ne formen e Plisit(renkimi i fundit) apo jasolla e fundit ne form te një veze gjigane ku shpresonte se do ringjallej më lehte nga veza si zogu...ku pastaj do flutironte ne jeten tjeter me krihe do ishte me i lirë se, kishte vuajtur teper ndoshta ?



Menoj se ky eshte spjegimi më i besueshem rreth domethenjes së Plist qe lidhet me formen e Tumes me formen konike si Plisi ku aty varrosej njeriu si ne nje katedral..dhe plisi mbi koke simbolizonte kete varrezen e perkohshme me shres se së shpejti do ta theje vezen dhe do ringjallej...edhe njehere por si zog, pse jo pastaj edhe si nje shqiponje ?

Pse te kerkohet tjeter spjegim ?