Ftohja midis lindjes edhe perendimit, nje mendim ortodoks, Thomas Hopko...

[Seminarist]

Ne nje pasdite vere te vitit 1054, kur po fillonte sherbesa ne Kishen e Shen. Sofise ne Konstandinopoje (Stamboll), Kardinali Humbert edhe dy delegate te tjere hyne ne ndertese e shkuan drejt e ne Altar. Ata nuk kishin ardhur per tu lutur. Pasi vendosen nje fletethirrje per Ekskomunikim (perjashtim) mbi altar, ata dolen jashte. Duke u larguar nepermjet deres perendimore, Kardinali shkundi kembet nga pluhuri me fjalet: 'Perendia le te shohe edhe te gjykoje'. Nje Diakon e ndoqi nga pas teper i shqetesuar edhe e luti qe ta rimerrte fletethirrjen, por Humberti refuzoi, edhe keshtu ra neper rruge.

Ka qene ky incident, i cili eshte marre pergjithesisht si fillimi i Skizmes (Ndarjes) se madhe midis lindjes ortodokse edhe perendimit latin. Por Skizma, sikur edhe e pranojne sot historianet ne pergjithesi, nuk eshte nje ngjarje e cila mund te datohet me saktesi. Ka qene dicka qe ndodhi gradualisht, si rezultat i nje procesi te gjate edhe kompleks, duke e patur fillimin qe para shek. 11 edhe duke mos u perfunduar deri disa kohe me pas.

Ne kete proces te gjate edhe te komplikuar, kane ndikuar shume shkaqe te ndryshme. Skizma ka qene e kushtezuar prej faktoreve kulturore, politike edhe ekonomike; por sidoqofte, shkaku themelor nuk ishte shekullor (civil, shteteror) por teologjik. Se fundmi ka qene mbi ceshtjet doktrinore qe lindja edhe perendimi paten ne diskutim - dy ceshtje ne vecanti: pretendimet papale edhe Filiokue. Por para se te shohim nga afer ne keto dy ndryshime themelore, edhe para se te shqyrtojme kursin aktual te Skizmes, duhet thene dicka ne nje aspekt me te gjere. Shume me pare, ka patur nje Skizme te hapur edhe formale midis lindjes edhe perendimit, prej ku te dyja anet filluan te largoheshin prej njeri-tjetrit. Edhe duke u perpjekur te kuptojme se perse edhe se si u nderpre komunioni (uniteti) i krishterimit, na duhet te fillojme me kete fakt te te largimit, qe sa vinte edhe rritej.


Kur Pavli edhe apostojt e tjere udhetuan neper boten mesedhetare, ata qarkulluan neper nje unitet teper te ngushte politiko-kulturor, perandoria romake. Kjo perandori perfshinte shume grupe te ndryshme nacionalitetesh, shpesh me gjuhe edhe dialekt te vetin. Por te gjitha keto grupime ishin te drejtuara prej te njejtit perandor. Kishte nje civilizim te gjere greko-romak, te cilin e ndanin njerezit e arsimuar neper te gjithe perandorine. Grqishtja apo latinishtja kuptoheshin gjithandej neper perandori, edhe shume mund ti flisnint e dyja gjuhet. Keto fakte e ndihmuan se tepermi Kishen e hershme ne punen e saje misionare.


Por ne shekujt qe pasuan, uniteti i botes Mesdhetare po zhdukej gradualisht. E para qe po kapitullonte, ishte uniteti politik. Andej nga fundi i shek. III perandoria, edhe pse ende teorikisht nje, zakonisht ndahej ne dy pjese, ne ate lindore edhe ate perendimore, me nga nje perandor ne secilen. Konstandini e thelloi kete proces ndarjeje, duke themeluar nje kryeqytet te dyte perandorak ne lindje, perkrah asaj te Romes se vjeter ne Itali. Me pas vijne pushtimet barbare nga fillimi i shek. V-te. Pervec Italise,qe pothuajse e gjitha cka mbeti permbrenda perandorise edhe per ca kohe, perendimi u nda midis prijsave barbare. Bizantinet nuk e harruan asnje here idealet e Romes nen Augustin edhe Trajanin, edhe e konsideronin perandorine e tyre teorikisht si ende universale. Por Justiniani ishte i fundit perandor, i cili tentoi seriozisht qe te lidhe ate qe ishte teorike me praktiken, edhe pushtimet e tij ne perendim u braktisen shpejt. Uniteti politik i grekeve lindore me perendimit latin u shkaterrua me pushtimet barbare, edhe nuk u restaurua me ne menyre te qendrueshme.


Gjate fundit te shek. VI-te edhe te VII-te, lindja edhe perendimi u izoluan edhe me teper prej njeri-tjetrit prej pushtimeve Avare edhe Sllave te gadishullit Ballkanik. Ilirikum-i (Iliria) qe deri ne ate kohe sherbente si ure lidhese, u be ne kete menyre nje barriere midis Bizantit edhe botes Latine. Nderprerja u cua me tej edhe me daljen e islamit. Mesdheu, qe latinet e therrisnin mare nostrum 'deti yne', tashme u kaloi ne pjesen me te madhe kontrollit arab. Kontaktet kulturore edhe ekonomike midis lindjes Mesdheut lindor edhe perendimor nuk pushuan ndonjehere krejtesisht se qeni, por ato u bene shume me te veshtira.
Kundershtia Ikonoklaste kontribuoi edhe me teper ne ndarjen midis Bizantit edhe perendimit. Papet ishin perkrahesa te qendrueshem te pikepamjeve ikonodule (pro ikonave), edhe keshtu me shekuj ata u gjenden me dekada jashte komunionit (unitetit) me perandorin edhe patriarkun ikonoklast (kundra ikonave) te Konstandinopojes. I vecuar prej Bizantit edhe ne nevoje per ndihme, ne vitin 754, papa Stefan u drejtua kah Veriu edhe vizitoi drejtuesin Frank, Pepin-in. Kjo shenoi edhe hapin e pare te nje ndryshimi vendimtar te orientimit, per aq sa do ti takonte papatit. Deri qe ketu Roma vazhdonte ne menyra te ndryshme te ishte pjese e botes Bizantine, por tashme kaloi kryesisht nen influesncen Franke, edhe pse efektet e ketij riorientimi nuk u bene te dukshme deri nga mesi i shek. 11-te.


Vizita e pape Stefanit tek Pepin-i vijoi gjyse shekulli me vone prej nje ngjarje edhe me dramatike. Diten e Krishtlindjeve te vitit 800, Pape Leo III kurorezoi Karlin e madh, mbret te Frankeve, si perandor. Karli kerkoi njohje edhe prej drejtuesit te Bizantit, por pa sukses, pasi bizantinet aderonin ende ne principin e unitetit perandorak, edhe e konsideronin Karlin si nderhyres edhe kurorezimin papal, si nje akt skizmatik brenda perandorise. Krijimi i nje perandorie te shenjte romake ne perendim, ne vend qe ta bashkonte Europen edhe me teper, sherbeu vetem si ftohje te lindjes edhe perendimit edhe me teper se me pare.


Uniteti kulturor vazhdonte, por ne nje forme jo te qendrueshme. Ne te dyja, lindje edhe perendim, njerezit e arsimuar vazhdonin te jetonin nen traditen klasike te cilen Kisha e kishte marre persiper edhe e kishte bere te veten, por me kalimin e kohes, ata filluan ta interpretojne kete tradite ne menura ta ndryshme. Gjerat u bene edhe me te veshtira prej veshtiresive gjuhesore. Ditet kur kishte njerez dygjuhesh, kishin marre fund. Andej nga viti 450, kishte vetem disa ne Europen perendimore, te cilet mund te lexonin ne greqisht, edhe afer vitit 600, edhe pse bizanti e quante veten ende perandoria Romake, ishte teper e huaj per nje bizantin qe te fliste latinisht, gjuhen e romakeve. Foti, shkollari me i madh i Konstandinopojes se shek. VIV-te, nuk mund te lexonte ne latinisht, edhe ne ne vitin 864, perandori 'romak' i Bizantit, Mihaili i III-te, e quajti madje ate gjuhe po ashtu sikur nje here Virxhili si 'gjuhe barbare edhe skithe'. Nese greket deshironin te lexonin veprat latine ose ne te kunderten, ata mundeshin ta benin vetem me perkthimet, edhe madje ndonje here ata as qe u munduan te bejne edhe kete te pakten. Psellus, nje grek i shquar i shek. 11, kishte nje njohuri kaq siperfaqsore te literatures latine saqe ai ngaterroi Cezarin me Cicero-n. Pasi ato nuk kishin me te njejtat burime as edhe lexonin te njetat libra, lindja greke edhe perendimi latin sa vinin edhe ndaheshin me teper.


Ka qene e habitshme, por sidoqofte domethenes fakti, qe riperterirja kulturore ne oborrin e Karlit te karakterizohej qe prej fillimit prej nje paragjykimi te forte anti-grek. Europa e shek. IV ka patur nje civilizim te krishtere, ndersa ne shek. XIII Europa kishte dy. Ndoshta ka qene me mbreterimin e Karlit, kur filloi te behet e dukshme qarte skizma e civilizimeve per here te pare. Bizantinet, nga ana e tyre, mbeten te mbyllur ne boten e tyre te ideve, edhe bene pak per ti zgjatur doren perendimit. Si ne shek. IX, po ashtu edhe ne shekujt e mevonshem, ata deshtuan zakonisht se maruri seriozisht te edukimit perendimor sic duhej. Ata i quanin te gjithe Franket si barbare edhe asgje me teper.


Keto faktore kulturore edhe politike nuk mund te kalonin pa lene gjurme ne jeten e Kishes, edhe mos ta benin me te veshtire mbajtjen e unitetit fetar. Ftohja kulturore edhe politike mund te shpjerre teper lehte ne ndasi kishtare, sic mund te shihet prej rastit te Karlit. I refuzuar prej njohjes ne sferen politike prej perandorit bizantin, ai ishte teper i shpejte qe te terhiqej me nje herezi kunder Kishes bizantine. Ai i denoncoi greket per mosperdorim te Filioku-es ne Besoren e tyre (me teper mbi kete vijon me vone) edhe ai refuzoi te pranoje vendimet e Keshillit VII Ekumenik. Eshte e vertete se Karli i njohte keto vendime vetem nepermjet perkthimeve me gabime, qe e ngaterronin seriozisht kuptimin e tyre te vertete, por sidoqofte, ai dukej te ish nje lloj semi-ikonoklast (gjysem kundershtar i ikonave) ne pikepamjet e tij.


Situatat e ndryshme politike ne lindje edhe perendim, e bene Kishen te marre dy forma te ndryshme te jashtme, saqe gradualisht njerezit po fillonin te mendonin mbi rregullin Kishtar ne menyra kundershtuese. Qe prej fillimit, ka patur nje lloj ndryshimi te theksimit midis lindjes edhe perendimit. Ne lindje kishte shume Kisha, origjina e krijimit te te cilave arrinte kohen e apostojve. Kishat nje sens te forte te barazise midis te gjithe episkopeve, edhe te natyres kolektive edhe Konciliare te Kishes. Lindja e njihte papen si te parin peshkop te Kishes, por e pane si te parin midis te barabarteve. Ne perendim, nga ana tjeter, kishte vetem nje Seli te te madhe, e cila mund te pretendonte per origjine apostolike - Roma - keshtu qe Roma filloi te konsiderohej si Selia apostolike. Perendimi, ndersa i pranoi vendimet e Keshillave Ekumenike, nuk luajti ndonje rol teper aktiv ne vete Keshillat. Kisha shihej (ne perendim) me pak si kolektive se sa si monarki - monarkia e papes.


vijon...

[Eni]

vazhdo se po te lexoj me vemendje!

Por nje pyetje.

Kur ka lindur konkretisht konflikti mbi Papen e Patriarkun si krere te Kishave perkatese ?

Edhe dicka, çne Iliria te behej bariere midis Bizantit e Perendimit ?

Ne Iliri ne ate kohe ishin ne veprim te dy ritet, madje ai katolik ishte disi me i forte ne ndikim se sa ai ortodoks. Me ardhjen e osmaneve ne Shqiperi, u vu re rritja e ndikimit ortodoks, rrjedhoje e fuqizimit te Patrikanes se Konstandinopolit brenda vete Perandorise Osmane.

---------------------------
vazhdoje se eshte me teper interes kjo teme!

[Seminarist]

Postuar më parë nga Eni


vazhdo se po te lexoj me vemendje!

Por nje pyetje.

Kur ka lindur konkretisht konflikti mbi Papen e Patriarkun si krere te Kishave perkatese ?

Edhe dicka, çne Iliria te behej bariere midis Bizantit e Perendimit ?

Ne Iliri ne ate kohe ishin ne veprim te dy ritet, madje ai katolik ishte disi me i forte ne ndikim se sa ai ortodoks. Me ardhjen e osmaneve ne Shqiperi, u vu re rritja e ndikimit ortodoks, rrjedhoje e fuqizimit te Patrikanes se Konstandinopolit brenda vete Perandorise Osmane.

---------------------------
vazhdoje se eshte me teper interes kjo teme!

Eni, pika se kur kal lindur konflikti pape-patrik do te vije me pas...

Ajo qe At. thoams Hopko deshiron te thote me ilirine (mos u ngaterro me termin iliria ne sensin nacionalist shqiptar, pasi po flitet per Ilirikumin, sic e kam dhene e dhe une termin, nje zone qe shtrihet ne pjesen me te madhe perendimore te Ballkanit, qe nga Dalmacia e poshte ne Epir, zone qe ishte ne nje fare menyre ure lidhese midis dy kraheve ne kohe te mira, por edhe Kufi ndares ne kohe te keqia. Keshtu qe ne kohet kur dallimet lindje-perendim po thelloheshin, nje piketakim i ketyre ndasive ishte edhe ilirikumi...

Une e di shume mire se prej ketyre zonave dolen madje edhe herezi...

Ka patur edhe Anathemizime (mallkime) te nje episkopi arian te Nikopojes, ne mos gaboj...


Tashti, une kam shume merak se historianet e Shqiperise se pas 90-tes do te dine te jene serioze ne ceshtjet e historise se krishterimit ne trojet e sotme shqiptare...

Kush ka thene se Riti latin ka qene mbizoterues ne zonat shqiptare? Ky eshte nje mashtrim mesjetar Veneciano-turko i atyreve shqiptar i atyre qe donin ti kunderviheshin Sllaveve edhe grekeve...

A nuk kam sjelle une burime historike se Skenderbeu (prej Veriu) ka qene ortodoks?

Ti duhet ta dish se i ati i tij Gjoni, i pati dhuruar Malit te Shenjte, konkretisht manastirit serb te Hilandarit dy fshatra prej veriut te Shqiperise, edhe per me teper se eshtrat e te vellait te Skenderbeut, Raposhit, prehen ne Hilandar...

Po shqiponja dy krereshe, eshte simbol latin apo bizanitn?

====

Administrativisht, Shqiperia (veriu) ka qene nen Romen, por jo si rit, prandaj edhe Leoni Isauri, ne shekulline shtate e kaloi nen Bizantin edhe si administrate...

[Albo]

Klodi, eshte hera e dyte dhe e trete qe anashkalon shkrimin tim duke u munduar te me futesh mua ne nje prej steriotipeve te tua, per ata qe i afrohen Krishtit ne menyren e vet. Une ne shkrimin tim nuk bej fjale per "individualizem" dhe as per "protestantizmin" por per Njeriun perpara Zotit.

Nuk kam se cfare shtoj ne kete teme pasi ate qe desha te thosha e thashe, do te hap nje teme tjeter per te diskutuar me ty dhe me kedo mbi ate se cfare pret Jezu Krishti nga sherbetoret e vet.

[Shpresmiri]

Kur nuk kemi të bëjmë me një person, por me një Kishë apo, për më tepër, me një grup Kishash, kur ëshë fjala jo për një akt që ndërlidhet me përgjegjësinë personale, por me situatën historike që ngreh me vet realitetin e ndërlikuar të përgjegjësisë kolektive, atëherë çështja në fjalë s'mund të themi se është e thjeshtë.
Ndasia nuk ka filluar menjëherë as në një mënyrë të barabartë. Do të ishte trillim i kulluar, që nuk pëlqehet me faktet, po ta kishim parafytyruar këtë ndasi si shpallje lufte me një datë të saktë të ckatuar, apo si gjendje armiqësore të filluar me një vepër të caktuar dhe të saktë , edhe pse pas saj kanë ndodhur pajtime të përkohshme por të plota dhe të kënaqshme.
Po të kishim të bënim vetëm me ndasinë teologjike si të tillë, puna do të ishte relativisht e thejshtë dhe e lehtë. Do të ishte mjaft të definohej mëkati i ndasisë dhe lloji i bashkimit të cilin ai e ka sulmuar. Mirëpo sapo të kalojmë nga mëkati i ndasisë si është bërë ai personalisht dhe formalisht në bashkësitë e krishtera që janë ndodhur në gjendjen e ndasisë, çështja bëhet më pak e thjeshtë.
Më pëlqeu mendimi që flet për një ftohje në mes Lindjs dhe Perëndimit. Me të vërtetë Ndasia Lindore ka burimin në rritjen e ftohjes, tjetërsimit. Kjo ndarje është krijuar dhe vendosur me pranimin e kësaj "ftohjeje".

Faktorët që ndikuan janë të jashtëm dhe të brendshëm: politikë, kulturo-fetar dhe ekleziologjik (çështja me konceptimin e kishës).
1. Faktori politik:
a) Fakti i Konstantinit dhe konceptimi i tij i Kishës në kuadrin e Perandorisë
b) Fakti "Muhamed"
c) Fakti "Karli i Madh"
d) Fakti i Luftërave të kryqëzatave
2. Faktori kulturoro-fetar:
a) Gjuhët (latine/greke)
b) Mentaliteti
c) Riti
d) Metoda teologjike dhe dallimet e rëndësishme në konceptet doktrinale
e) Dallimet fetaro-kulturore

[Seminarist]

Shpresmir, flm per nderhyrjet, ne te shumten mese te sakta...vetem dua te verehet dicka...!!!

Duhet patur kujdes kur thuhet se Faktori politik, kalimi i krishterimit si fe perandorake (jo prej Konstandinit, ai vetem e zyrtarizoi ne 313, Milano) prej Theodhosit, faktoret gjuhe, nuk jane te keqija ne vetvete, edhe pse duke u gjykuar shume ngushte, keto faktore mund te hyjne ne burime ndasimi....

Te krishteret e shek. IV per shembell, nuk bene gabim qe pranuan te fillojne ta konceptojne krishterimin, e persekutuar cnjerezisht deri ne ate kohe, si nje fe shteterore apo perandorake me sakte.

Te qenit fe shteterore eshte nje plotesim i vizionit te krishtere, se Feja (autoriteti qiellor) edhe Shteti (autoriteti tokesor qe buron prej Zotit) jane ato qe i duhen nje shoqerie qe te kete mbarevajtje edhe bekim ne jete...

Po e le me kaq kete pike pasi eshte e gjate ne trajtim, por ajo qe une dua te them me siguri eshte se ne sot nuk duhet te leme pas dore abuzimet doktrinore e teologjike qe u bene ne perendim.

Keto abuzime nuk duhen pare si 'he mo se su be qameti, nje zot eshte', 'mentalitete te ndryshme' etj....

JO! Ndryshimet e perendimit ishin serioze per vete shkakun se te gjitha ndryshimet qe papati beri, i beri duke thyer rregullin kryesor, madje THEMELOR te Krishterimit, qe eshte Konciliteti Kishtar, dmth te vendosurit mbi nje mesim apo doktrine duke mbledhe gjithe KISHEN, e jo vetem nje PESHKOP...

Prandaj duhet reflektuar saktesisht!



Prandaj edhe i bekuari Prifti Serb i shekullit te kaluar, nje nga Dogmaticienet me me fame te koheve moderne ortodokse, At. Justin Popovic, ka shkruar nje artikull qe titullohet


"PAPIZMI, PROTESTANTIZMI me i hershem"

Qe ne dashte Zoti, une do ta sjell nje dite te perkthyer...

Ai e cileson ashtu papizmin, sic edhe e vura ne dukje, se ishte me Romen qe per here te pare ne krishterim u vu re nje perpjekje per te vetevendosur dogma e doktrina, duke injoruar Rregullin Kyc, Keshillin Ekumenik, ku vendos e gjithe Kisha...

[Seminarist]

Divergjenca fillestare nga ane e jashtme u be edhe me e theksuar prej zhvillimeve politike. Sikur do te ish edhe e natyrshme, dyndjet barbare edhe nderprerja e pushtimeve te perandorise ne perendim, sherbyen gjeresisht per forcimin e struktures autokratike te Kishes perendimore. Ne lindje ishte nje Kre i fuqishem civil, perandori, qe mbante rregullin civil edhe vinte ne zbatim ligjin. Ne perendim, pas ardhjes se barbareve, kishte vetem nje pluralitet kreresh luftetare, te gjithe pak a shume uzurpatore. Per me te shumten e rasteve, do te ish vetem papati qe do te mund te vepronte si nje qender unifikimi, si nje element vazhdimesie edhe stabiliteti ne jeten shpirterore edhe politike te Europes perendimore. I detyruar nga rrethanat, papa ndermorri ne vetvete nje pjese qe Patriarket greke nuk ishin thirrur ta luanin, duke leshuar urdhera jo vetem ndaj subjekteve te tij kishtare, por edhe tek drejtuesit civile. Kisha perendimore keshtu filloi te centralizohej gradualisht ne nje shkalle te tille te panjohur me pare prej ndonje nga Patriarket e lindjes (me perjashtim ndoshta te Egjiptit).
Monarki ne perendim; ndersa ne lindje kolegjialitet (bashkesi, kolektivitet, "pluralizem").


Ky nuk ka qene as efekti i vetem qe paten dyndjet barbare ne jeten e Kishes. Ne Bizant kishte shume laike te arsimuar, te cilet morren nje pjese aktive ne interesat theollogjike. 'Theolloget laike' ka qene nje figure e pranuar gjithnje ne Otodoksi. Disa prej Patriarkeve me te arsimuar bizantine, si Foti per shembell, ishin laike para se te visheshin si Patriarke. Por ne perendim, i vetmi arsimim efektiv qe mbijetoi neper Periudhen e erret, ishte prej Kishes ndaj klerit te vet. Theollogjia u be edhe monopol i prifterijve, pasi shume prej laikeve as qe mund te lexonin, edhe aq me teper te kapnin (kuptonin) teknikalitetet e diskutimeve theollogjike. Ortodoksia, edhe pse i ka caktuar postit episkopal nje vend te vecante ne mesimdhenie, nuk e ka njohur kurre kete ndarje te prere midis klerikeve edhe laikeve, qe zuri vend ne Mesjeten perendimore.


Relatat midis Krishterimit lindor edhe perendimor u bene edhe me te veshtira, per shkak te mungeses se nje gjuhe te perbashket. Meqe te dyja anet nuk mund te komunikonin me gjate lehtesisht me njera-tjetren, edhe secili nuk mundej me te lexonte ate qe tjetri shkruante, keqkuptimet beheshin edhe shume me te lehta. Perbashkesia e "universi i te diskutuarit" po humbiste ne menyre progresive.


Lindja edhe perendimi po beheshin te huaja ndaj njeri-tjetrit, edhe kjo ishte dicka prej se ciles te dyja kishin gjasa te vuanin. Ne Kishen e hershme ka patur unitet ne Bese, por nje diversitet (dallueshmeri0 ne shkollat theollogjike. Qe prej fillimit, greket edhe latinet secili, i ishin afruar Misterit te Krishtere ne menyra te te vetat. Duke mos dashur ta mbithjeshtesojme faktin, mund te thuhet se menyra latine ishte me praktike, ndersa e grekeve me spekulative; Mendimi latin u inflencua prej ideve juridike, prej koncepteve te ligjit Romak, ndersa greket e kuptuan theollogjine ne kontekstin e adhurimit edhe ne driten e Liturgjise se Shenjte. Kur mendohej per Trinine, latinet e filluan me unitetin e Perendise, ndersa greket me treshmerine e Personave. Kur reflektohej mbi Kryqezimin, latinet do ta mendin Krishtin me pare si nje i Vuajtur, greket si nje Fitimtar. Latinet flisnin me teper mbi shpetimin, ndersa greket mbi hyjnizimin (shenjterimin), e keshtu me rradhe. Po ashtu sikur shkollat e Antiokise edhe Aleksandrise, po brenda lindjes, keto dy menyra te dalluara te te parit nuk ishin ne vetvete kontradiktore, edhe secila sherbentene plotesimin e tjetres, edhe secila kish nje vend te vetin ne plotesine e Tradites Katolike. Por tashme, me ftohjen e te dyja aneve - me mosunitet politik edhe me pak unitet kulturor, pa nje gjuhe te perbashket - kishte nje rrezik, qe secila ane te ndiqnin menyrat e veta te te parit drejt nje izolimi edhe ta kalonte ate ne ekstreme, duke harruar vleren e pikepamjes se tjetrit.


Tashme kemi folur per menyra te ndryshme te te parit ne doktrine ne lindje edhe perendim. por ka dy pika te doktrines, ku te dyja anet nuk e mbeshtesnin njera-tjetren me gjate, por per me teper hyne ne konflikt direkt - pretendimet papale, edhe Filiokue. Faktoret qe kemi permendur ne paragrafet e meparshme ishin te mjaftueshem ne vetvete per te krijuar nje ndarje serioze midis unitetit te Krishterimit. Serish edhe pse keshtu, uniteti do te mund te ishte mbajtur, po te mos kishin qene keto dy pika te veshtira. Atyre edhe neve do ti kthehemi. Mosmarreveshja nuk shfaq haptas ne menyre te gjere e te plote deri me mesin e shek. VIV, por sidoqofte te dyja diferencat ne vetvete burojne ne menyre te konsiderueshme shume me heret.


viojn....

[Seminarist]

Tashme e kemi patur rastin te permendim Papatin kur kemi folur mbi situatat e ndryshme politke ne lindje edhe ne perendim, edhe kemi pare se si struktura e centralizuar edhe monarke e Kishes perendimore u riforcua me dyndjet barbare. Tashti persa kohe qe Papa kerkoi nje fuqi absolute vetem ne perendim, Bizanti nuk pati kundershtime. Bizantinet nuk e kishin problem nese Kisha perendimore do te ish e centralizuar, per aq sa papati nuk do te nderhynte ne lindje. Por sidoqofte Papa mendonte te shtrinte pushtetine tij te drejtpredrejte te juridiksionit si ne lindje ashtu edhe ne perendim, edhe porsa u perpoq ta vinte ne jete kete pretendim edhe me Patriarkatet lindore, grindja nuk kish se si te mis fillonte. Greket i njohen papatit nje primaci nderi, por jo supremacine universale, te cilen ai mendote ta kish. Papa e shihte pagabueshmerine si dicka te tijen, ndersa greket ishin te mendimit se vendimet perfundimtare kishin te benin jo me Papen vetem, por me Keshillat, duke perfaqesuar te gjithe peshkopet e Kishes. Ketu ne kemi dy koncepte te ndryshme te organizimit te dukshem te Kishes.

Pikepamja ortodokse ndaj papatit shprehet plot admirim prej nje shkrimtari te shekuulit 12-te, Niketas, Kryepiskopi i Nikomedise:

'Vellai im i dashur, ne nuk i mohojme Kishes Romane paresine midis pese Patriarkanave motra, edhe ne e pranojme te drejten e saj ndaj vendit me te nderuar ne Keshillat Ekumenike. Por ajo e ka ndare veten prej nesh me ane te vete veprimeve te saj, kur me kryenecesi ajo kerkoi nje monarki qe nuk i takon selise se saj. Si do te mund te pranojme dekretet e saj qe na jane leshuar pa u konsultuar me ne, madje edhe fare pa njohurine tone? Ne qofte se Pontifi Roman, i ulur ne fronin e tij te bute te madheshtise se tij, kerkon te na versulet neve edhe si te thuash te na cirret me mandatet e tij prej se larti, edhe ne se ai deshiron te na gjykoje edhe madje te na qeverise ne edhe Kishat tona, pa u keshilluar me ne por sipas qejfeve te veta arbitrare, cfare lloj vellazerie, ose me teper cfare lloj prinderie do te quhej kjo? Ne do te ishim sklleverit e jo bijte e nje Kishe te tille, edhe Selia romane nuk do te ish nena e devotshme ndaj bijve, por nje kujdestare e ashper edhe mbizoteruese e sklleverve.'


Ja keshtu ndihej nje ortodoks i shek. 12-te, kur ceshtja ishte bere mese e njohur. Ne shekujt e meparshem, qendrimi grek ndaj papatit ishte kryesisht i njejte, edhe pse ende nuk kishte marre forme kundershtie. Deri me 850, Roma edhe lindja shmangen konfliktet e hapura mbi pretendimet papale, por divergjenca e pikeamjeve nuk ishte me pak serioze per tu fshire ne menyre partiale.


Veshtiresia e dyte e madhe ishte Filiokue. Debati kish te bente me fjalet mbi Frymen e Shenjte ne Kredon (Besoren) Niceane te Konstantinopolit. Fillimisht Besorja thosh: 'Une besoj....ne Frymen e Shenjte, Zot, Jeteberes, qe buron prej Atit, edhe qe adhurohet edhe lavderohet bashke me Atin edhe Birin.' Kjo forme e pare(origjinale) citohet po keshtu ne lindje deri me ditet e sotme. Ndersa perendimi i shtoi nje fraze ekstra ' edhe prej Birit (Filiokue, ne latinisht), keshtu qe Besorja tashme thosh 'qe buron prej Atit edhe Birit.' Nuk dihet me siguri se kur edhe si u be kjo shtese per here te pare, por duket se e ka origjinen ne Spanje, si nje kunderveprim kunder Arianizmit. Sidoqofte, Kisha spanjolle e pergjithesoi Filiokuen ne Koncilin (Keshillin) e Toledos (589), ne qofte jo me pare. Prej Spanjes, shtesa morri udhe per ne France edhe prej andej ne Gjermani, ku edhe u mireprit prej Karlit edhe u adoptua prej Keshillit semi-ikonoklast te Frankfurtit (794)
[Shenim Klod - meqe shpesh hasen terma te panjohura po shpjegoj shkurtimisht se semi-ikonoklast ka te beje me mesime gjysem kunder ikonave, dmth qe i pranonte deri diku ikonat. Ceshtja e Ikonave ishte shume thelbesore gjate asaj kohe ne lindje, edhe u zgjidh perfundimisht ne Keshillin e fundit Ekumenik te vitit 787, ku fitimtare dolen ortodokset, jo ne kuptimin gjeografik].
Kane qene shkrimtaret e oborrit te Karlit qe e parashtruan Filiokuen per here te pare si nje ceshtje kontroversie (kundershtimi), duke akuzuar greket per herezi, sepse ata e thoshin Besoren ne formen e saj te pare (origjinale). Por Roma, me nje konservatizem tipik, vazhdonte ta perdorte Besoren pa Filokue deri nga fillimi i shek. XI. Ne vitin 808, Papa Leo i shkrojti ne leter Karlit se, edhe pse ai vete i dukej doktrinalisht se Filiokue ishte ne rregull, serish ai mendote se e konsideronte si gabim qe te luhej me fjalet e Besores. Leo, me vullnet te lire, e shkrojti Besoren ne pllaka te argjenda pa Filiokue edhe i vuri ne Kishen e Shen. Pjetrit. Per nje fare kohe Roma luajti rolin e ndermjetesuesit midis Frankeve edhe Bizantit.


Nuk ka qene deri me 860-ten qe greket nuk i kushtuan ndonje vemendje te madhe Filiokues, por kur bene ashtu, reagimi i tyre ishte teper kritik. Ortodokset kundershtuan (sic bejne deri me sot) shtimin e bere ne Besoren, per dy arsye. Se pari, Besorja eshte nje posedim i perbashket i te gjithe Kishes, edhe nese duhet bere ndonje ndryshim ne te, kjo gje mund te behet vetem me ane te nje Keshilli Ekumenik. Perendimi, duke ndryshuar Besoren pa u konsultuar me lindjen, eshte fajtor per fratricidet moral, nje mekat kunder unitetit (vellazerise-frat) Kishtar. Se dyti, shumica e ortodokseve e mbajne Filiokuen si nje gabim teologjik. Ata besojne se Fryma buron vetem prej Atit, edhe e shohin si herezi te thenit se Ai buron prej Birit po ashtu. Sodoqofte, ka edhe disa ortodokse qe e konsiderojne Filiokuen jo si nje herezi ne vetvete, edhe si te tille te pranueshme si je mendim theollogjik - jo dogme - po te jete se shpjegohet ashtu sic duhet. Por edhe ata qe marrin qendrime nga me te moderuarat, prape se prape e shohin si nje shtese jo autoritare.
Perkrah ketyre ceshtjeve themelore, Papati edhe Filiokue, ishin edhe ceshtje me te vogla mbi adhurimin ne Kishe edhe disiplinave, qe u bene shkak mosmarreveshjeje midis lindjes edhe perendimit. Greket lejonin klerike te martuar, latinet insistonin ne celibatin (pastertine seksuale) te klerikeve. Te dy anet kishin rregulla te ndryshme agjerimi. Greket perdornin buke te mbrujtur per Kungim, ndersa latinet te pambrujtur. Rreth 850, lindja edhe perendimi ishin ende ne komunion (bashkim) te plote me njeri-tjetrin edhe formonin ende nje Kishe. Ndasite kulturore edhe politike ishin kombinuar per te sjelle nje rritje ne ftohje, por end enuk kishte skizme (ndarje) te hapet. Te dy anet kishin koncepte te ndryshme mbi autoritetin papal edhe i recitonin Besoret ne forma te ndryshme, por keto ceshtje nuk kishin dale ende krejtesisht haptasi.
Por ne 1190, Thedhor Balsamon, Patriarku i Antiokise edhe nje autoritet i shquar i Ligjit Kanonik, e shihte ceshtjen krejtesisht ndryshe:


vijon...

[Gjoni]

Klod, nga e ke perkthyer kete artikull?
Flm!

[Seminarist]

Joan, une e kam perkthyer nga nje Episkop ortodoks perendimor edhe njeri teper ekumenik, At. Kallistos Ware edhe e pata ngaterruar me siper kur e citoj se eshte i nje ati tjeter i nderuar Thomas Hopkos.

Kam menduar gjithnje, meqe kam mundesine, te mos behen keto tema vetjake, me the te thashe, por te kene saktesine e njerezve me te mesuar se ne, e keshtu mesojme te gjithe...

[Seminarist]

" Per shume vjet (ai nuk thote se sa) Kisha perendimore ka qene e ndare ne komunionin shpirteror prej kater Patriarkanave te tjera edhe ka qene bere e huaj ndaj ortodoseve...Keshtu qe asnje Latini nuk i duhet dhene komunioni (kungata) perderisa te mos shpalle se pari se do te heqe dore prej doktrinave edhe zakoneve qe e ndajne prej nesh, edhe se do te nenshtrohet ndaj kanoneve te Kishes, ne unitet me Ortodokset"


Ne syte e Balsamon-it, komunioni ka pas qene nderprere; ka patur nje Skizme (Ndarje) perfundimtare midis lindjes edhe perendimit. Ato te duja nuk perbenin me nje Kishe te dukshme. Ne kete shnderrim prej ftohjes ne ndarje, ka kater incidente te nje rendesie te vecante: grindja midis Fotit edhe pape Nikolles I (e njohur zakonisht si 'Skizma Fotiane': lindja preferon ta quaje 'Skizma Nikolliane'); incidenti i Diptiks ne 1009; perpjekja per ripajtim ne 1053-4 edhe pasojat shkaterruese te saj; edhe kryqezatat.


Prej ftohjes deri ne Ndarje (858-1204)

Ne vitin 858, 15-vite pas triumfit mbi ikonat nen Theodhoren, u caktua nje Patriark i ri i Konstandinopojes - Foti, i njohur ne Kishen ortodokse si Shen. Foti i madh. Ai eshte paraqitur si 'mendimtari me i shquar, edhe politikani me i famshem, edhe diplomati me i zoti qe eshte njohur ndonje here mder ata qe kane qene ne fronin e patriarkanes se Konstandinopojes.' Shpejt pas ngjitjes se tij ne fron, ai u perfshi ne nje debat me papa Nikolla I (858-67). Patriarku i meparshem, Shen. Ignati, ka pase qene perzene ne emigrim prej perandorit, edhe ndersa ishte ne emigrim ka qene detyruar te nenshkruaje nen presione doreheqjen. Perkrahesit e Ignatiusit, duke refuzuar njohjen e doreheqjes si te vlefshme, e konsideronin Fotin si nje ozurpator. Kur Foti i dergoi nje leter Papes, duke i shpalle ngjtijen e tij ne fron, Nikolla vendosi se para se te njohe Fotin, ai do te merrej me thellesisht me ceshtjen debatuese midis patriarkut te ri edhe perkrahesve te Ignatit. Keshtu qe ne 861 ai dergon nje delegacion ne Konstandinopoje.

Foti nuk kishe deshire te filloje nga debati me papatin. Ai i trajtoi te derguarit me nderim te madh, duke i ftuar te merrnin pjese ne nje keshill ne Konstandinopoje, qe do vendoste mbi ceshtjen midis Ignatit edhe atij vete. Te derguarit rane dakort, edhe sebashku me pjesen tjeter te keshillit ata vendosen se Foti ishte patriarku legjitim. Por kur delegacioni u kthye ne Rome, Nikolla deklaroi se ata e kishin kaluar kompetencat e tyre, edhe e shfuqizoi vendimin e tyre. Me pas, ai u perpoq ta shqyrtoje ceshtjen vete ne Rome: nje keshill i mbajtur nen drejtimin e tij ne 863, njohu Ignatin si Patriark, edhe e shpalli Fotin si te shfuqizuar prej cdo titulli prifteror. Bizantinet nuk i vune vemendje ketij vendimi, edhe nuk derguan ndonje pergjigje ndaj letrave te papes. Keshtu qe nje hapesire u krijua midis Kishave ne Rome edhe Konstandinopoje.


vazhdon...